|
2015
|
|
|
Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte. Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut azken puntx gisa saiatu nuen
|
hura
, amaren bronka, topikoagorik. Kuriosoa da, gainera, zeren eta neure ama pertsonalak, etxera blai iritsita, ez lidake sekula errietarik egingo ezpada toalla lehor eta posible zen heinean epel bat emango; zer nola azaleratzen diren errepresentazio ohikoak, ordea, tradizionalak, gizaldi eta gizaldietan transmitituak, norbere bizipenarekin bat ez datozenean ere, norbera hamar urteren bueltako mukizua denean ere.
|
|
|
Baina ez zen dena agurra izango. Kaixo handi batekin agurtu gintuen New Yorkek, eta, noski, Bertshowek AEBetan izango zuen azken konkista ere
|
hura
izango zen. Manexengatik hustuko genituen barruak, eta gure zaldi izan ziren kotxeen omenez ere lortuko genuen garaipena Euskal Etxean.
|
|
|
Orduan ulertu nuen hitzaren esanahi osoa. Aire girotua besterik arnastu ezin daitekeen horretan ia osorik nuen zigarreta kaxa, eta husteko ezintasunak areagotu besterik ez zuen egiten zaintzaren egoera
|
hura
. Halako batean, eta bozgorailuetako hotsa besterik entzuten ez genuen horretan, hitz guztiak amaitu zitzaizkigunean, Ixaakek bere “Fender Electro acoustic Guitar” a kaxa beltzetik atera eta oholtza bihurtu zuen U formako espazio zabal hura.
|
|
|
Aire girotua besterik arnastu ezin daitekeen horretan ia osorik nuen zigarreta kaxa, eta husteko ezintasunak areagotu besterik ez zuen egiten zaintzaren egoera hura. Halako batean, eta bozgorailuetako hotsa besterik entzuten ez genuen horretan, hitz guztiak amaitu zitzaizkigunean, Ixaakek bere “Fender Electro acoustic Guitar” a kaxa beltzetik atera eta oholtza bihurtu zuen U formako espazio zabal
|
hura
. Guardia zibilek ere entzun gintuzten.
|
|
|
Ez inori kontatu, baina glamour pixka bat espero nuen nire eguneko afarian. Tako eta fajita arteko “Zorionak zuri”
|
hura
bueltaka dabilkit oraindik, pikantea urdailean bezala.
|
|
|
Gaiak jartzen nituen han hemen, baina oraindik oso gutxi. Bizkaiko Bertsozale Elkartetik deitu zidaten, ea lan
|
hura
egingo nuen herrialdean. Hala ibili nintzen laupabost urtean.
|
|
|
“Uste dut inoiz Amalloko Goizaldeko Txapelketaren bat grabatu nuela. Saio magikoa zen
|
hura
, ordu txikietan egiten zelako, leku zoragarri batean”. Aramendiri zail egiten zaio bat aukeratzea, baina “mahai bueltako eta otordu osteko saioek asebete naute gehien”, dio.
|
|
2016
|
|
|
artean Xabier ere bertan ibili zen. Goikoetxeak ondo ezagutzen du oiartzuarraren etapa
|
hura
: “”Aktore ona zen!
|
|
|
‘A zer nolako sustoa! Hura zen
|
hura
apote zaharra! ’, zioen gure amak. Horretaz gain Txirritak bazeukan euskal mundu tradizionalean indar handia duen gaitasuna:
|
|
|
Jendea biltzeko deialdia entzun bezain pronto azaldu zen Jokin Izagirre: “Urnietan sekulako mugimendua zegoen, gazteak gauza askotan inplikatzen ziren,
|
hura
zen garai hartako giroa. Ez ginen geldirik egoten.
|
|
|
Ez ginen geldirik egoten. Seguran orain egingo zituen 40 urte dantza txapelketak,
|
hura
ere guk hasi genuen. 18 lagun ginen, eta 18 saio inguru egingo genituen obra horrekin.
|
|
|
Porroa, zurruta eta antzerkian batere esperientziarik ez. Heroina kontsumitzen zuen jendea ere bazen herrian, hondamendi hutsa zen
|
hura
. Lanean hasteko ordua iritsi eta lau falta, bost falta… Baina Xabier gogorra zen oso, hura haserretuz gero goizeko ordubiak arte egon gintezkeen antzezten”.
|
|
|
Heroina kontsumitzen zuen jendea ere bazen herrian, hondamendi hutsa zen hura. Lanean hasteko ordua iritsi eta lau falta, bost falta… Baina Xabier gogorra zen oso,
|
hura
haserretuz gero goizeko ordubiak arte egon gintezkeen antzezten”.
|
|
|
Horren harira, amaitzeko, Bernardo Atxagaren hitz batzuk gogoratuko ditugu: «Jakina den bezala, joan den mendeko 30eko hamarkadan hasi zen ikuspuntu aldaketa
|
hura
60koan gorpuztu zen, eta erabat indartu, mende bukaeran».
|
|
|
Sebastian Lizasori hizketan ulertzea lortu nuen; Andoni Egañari titularra atera nion 33 urte zituelarik, 40tik aurrera ez zuela bere burua bertsotan ikusten; Mañukortak popatik hartzera bidali ninduen Joxeanen ideia kimeriko
|
hura
adierazi nionean, egun osoa elkarrekin pasatzeko, ´Zu nire atzetik polizia bat bezala. Ezta pentsatu ere! ´ esanez, ordurako bai bainekien Landetan afaltzen zuela askotan, gero Larreko baserrian ostatu hartzeko.
|
|
|
Planeta txiki bat da bertsolaritza, eta
|
hura
deskubritzea ez zegoen nire planetan. Baina berak deskubritu ninduen, eta bere mundu txikira –txikiegira, askotan eraman.
|
|
|
Kuban berriro ikusi nuen printza txiki
|
hura
, eta dezimekin betiko maitemindu nintzen. Kanpoko inprobisatzaileen maila (ordura arte gutxiesten nuena) zenbateko altua izan zitekeen ikasten hasi nintzen.
|
|
|
Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste. Buruhauste handia izan zen niretzat
|
hura
, batetik ohore handia zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako utzi nahi indarra hartzen hasia zegoen unean. Donostiako Zapatarinean bazkaltzera (nola ez?) elkartu ginen bolada batean astero:
|
|
|
Joxani batetik sartzen ez zaiona –gorreria arazoak ditu edo hala esan izan digu beti bestetik sartzen zaio. Eta ezezkoa erabaki genuen arren, berak aurrera jo eta handik gutxira zen lehen Bertsolari ale
|
hura
gure eskuetan. Portadan, Mañukorta bizarra egiten.
|
|
|
Kontraesanetatik abiatuta, estropezuka, argi itzalekin… Horrela egin du aurrera Bertsolari aldizkariak ere, eta nago, hasiera hartan aurreikusten ez genuen sakonera historiko bat baduela urteen buruan, denbora pasatik balio dokumentalera jauzi egitea ahalbidetu diona. Nik, ohore handitzat dut lehen ale
|
hura
Basarri eta nire langelako pareteko argazkian azaltzen den erdi habanarrarekin konpartitu izana.
|
|
2017
|
|
|
Garai
|
hura
bizi izan ez zuenarentzat txokante samarra da txapelketen bigarren etena. Lehenengoaren motiboak begi bistakoak izan baziren, bigarrenarenak ez.
|
|
|
Gizon haren mezua zerbait desberdina zen, inori entzun ez nion zerbait entzuten nion, zerbait apartekoa barneratzen zidan, zerbait magikoa zen, orain azaldu ezin dudan zerbait, nahiz eta ahaleginak egin. Txikitan Iribar haundia (umetan nire jainkoa) ikusita izaten nituen sentsazio eta sentipen berberak nituen, magia zen, gizon
|
hura
ez zen besteak bezalakoa, desberdina, olerkaria. Poeta?
|
|
|
Eta aitortu beharra daukat (hau kontrastea), etxera bidean tristura puntu bat sentitzen hasi nintzela, inpotentziaren eragin nabarmena. Mutil debutatu berri
|
hura
bere buruarekin lotsatzen hasi zen pittin bat, lurretik eguzkira adinako distantzia sumatu izan balu bezala gizon harengandik bereganaino. Berari ez zegokion maitemina ote zen bada?
|
|
|
Barka iezadazue beste bertsolariez mintzatu ez izana, haiek ere egin zuten beren lana, eta geroz hamaika saio egin dugu elkarrekin, baina Amurizak txapela etxeko iltzean zintzilikatu zuen egun berean iltzatu zen nire bihotzean izen handi
|
hura
. Haren hitza zen ni harrapatu ninduen amua.
|
|
|
/ Sei urte luze pasa ditut ta/ hartu makina bat trago;/ nere ustez asko aguantatu dut,/ baina ezin dut gehiago,/ zuek antzerkia nahi duzue ta/ hortarako prest ez nago”. Jakina, bertsolaritzak beti (orain arte behintzat) izan duen benetan txantxetan joko horrekin, inork ez zekien
|
hura
Jonen benetako despedida ote zen, edota Mikel Mendizabalek jarritako gaiari emandako erantzun jolastia.
|
|
|
Aurreko bi txapelketetan ez zegoen faborito garbirik, 1993koan bai. Lagun batek esan zidan istripu latza zuela txapel
|
hura
Andonik ez ateratzeko.
|
|
|
Eta, bai, gogoan daukat final
|
hura
. 1991ko Gipuzkoako finalak eragin handia izan zuen nigan, intentsitatez eta gertutik jarraitu nuen lehenengoa izan zelako, ziurrenik.
|
|
|
Zer zen hori? Bat batean deskribapen
|
hura
–Sinetsi egin nion.
|
|
|
Gure lagun batzuek ere ez dute ahaztuko egun
|
hura
. Gernikako finalerdian, Unai eta Igorren lagunek euren aldeko pankarta eman zieten biharamunean Iruñera eroateko.
|
|
|
Perretxiko hori bazenik ere hor jakin genuen ez gutxik. Egañak Maiarekin egin zuen kartzelan diren beterano eta sartu berriaren elkarrizketa
|
hura
ere itzela izan zen. Kartzelako lana, “Aturritik Ebrora herri bat badela”… famatu egin den gai bakarretakoa.
|
|
|
Jartzearen
|
hura
|
|
|
Aspaldi da patrikako zulotxoetan barrena haizea zebilkien bi mutil koskor eta hertzain bat elkartu zirela Basauriko Trintxeran, legea borrokatu eta galdu zuten beste lau musikarirekin batera Zazpi Eskale osatzeko. Pobreziaren aurkako ikuskizun
|
hura
lau urteko proiektu bilakatu zen, eta Euskal Herriko hamaika oholtza igaro zituzten bertsoa eta musika uztartzen zituen emanaldi hura eskainiz.
|
|
|
Aspaldi da patrikako zulotxoetan barrena haizea zebilkien bi mutil koskor eta hertzain bat elkartu zirela Basauriko Trintxeran, legea borrokatu eta galdu zuten beste lau musikarirekin batera Zazpi Eskale osatzeko. Pobreziaren aurkako ikuskizun hura lau urteko proiektu bilakatu zen, eta Euskal Herriko hamaika oholtza igaro zituzten bertsoa eta musika uztartzen zituen emanaldi
|
hura
eskainiz.
|
|
|
|
hura
ikustia:
|
|
|
Dohain bat behar dela horretarako? Gorputzeko zein gihar behartzen den,
|
hura
indartzen da. Eta guk hori ikaragarri landu genuen.
|
|
|
Nik ere banekien landetar horiek erronkak joz zebiltzana. Egun batean, San Sebastian arratsaldea zela uste dut, ni Landetako kuadrillarekin eta
|
hura
Izarraizpekoarekin, hementxe egin genuen topo, Etxe Zuriko taberna honetan. Seguru asko nik Orandarekin lehebiziko hitzak bertsotan egingo nituen egun horretan.
|
|
|
Ikusleek ere ardo gorri nafarra estimatzen dutela erakutsi zuten behin, kantu horren 16 bertsoen erritmoa txaloz markatu zutelako, oholtzara igo zen gizon espontaneo batek abestu bitartean. Berrogei urte Ameriketan pasatutako gizon bat zen
|
hura
, Gasteizen ordutik egon gabea, eta “bertsolaria ez naiz, baina 129 bertso dakizkit buruz” esanez aurkeztu zuen bere burua, baita sekulako giroa sortu ere.
|
|
|
Pilotariek gupidarik gabe jokatzen dute, baina Bertsopilota, ezer izatekotan, jolasa da. Guk, oraindik ume izateari uzteko prest ez gaudenez, jostailu
|
hura
albora utzitako kutxatik atera, hautsak harrotu eta itxura berrituta atera genuen plazara. Oraingo honetan, sekula baino urrunago.
|
|
|
Hizkuntzaz aldatzea oso zaila da behin harremana gazteleraz sortu denean; horregatik esaten nien lagun berri pare bat egiteko erabat euskaraz egingo zutenak eurekin. Niri Lazkaoko harrera familiarekin gertatzen zitzaidan, baina euskaraz aritzeko indarrik ez nuenean ez deitzea erabaki nuen eta hurrengo egunean saiatzea, adibidez, harreman
|
hura
euskara hutsean mantendu nahi nuelako.
|
|
|
Bada pasadizo bat, dokumentatzen zaila, baina ahoz aho iritsi zaiguna: 1935.eko lehen Txapelketa
|
hura
Basarrik irabazi zuen. Bigarrena, 1936.ekoa, Basarri bera epaile zela, Txirritak.
|
|
|
Ahanzturari aurre egiteko, aipagarria da Azken Portu auzoko komisiokoek lehen taberna zen etxean egin duten murala. Han ikusten da ongi asko zer izan zen inguru
|
hura
. Eta han dago idatzirik auzotarrek askotan kantatzen dugun “habanera” bat, Joan Mari Arrizabalaga Belarriorena.
|
|
|
Neuk, oso gogoan dut nola 1983.ean, hogeita bat urte nituela, eta maiatzaren leheneko jaialdi hartan parte hartu ondoren, Patxi Barbero, Patxi Etxeberria eta hirurok bertsotan aritu ginen Kukulunean, mahai jiran jarrita, afari merienda egiten genuen bitartean. Orain,
|
hura
zegoen lekuan ere, pizzeria bat dago. Zarautzen bertsolaritza bertsolapizza bihurtu da nonbait…
|
|
|
Jateko lapurtu. Eta bere etxean katu
|
hura
zeinen garrantzitsua zen honako bertsoetan kontatzen du. Dozenatik gora dira zenbait bertsiotan, baina hona batzuk baino ez ditugu ekarriko:
|
|
|
Xenpelarren jaiotetxea erabat hondaturik zegoela erosi zuten Jose Luis Erkizia Basarrik eta bere emazte Ana Isabel Arrutik. Eta eragozpen handiak jarri zizkien Udalak
|
hura
berritzeko. Asteasuko udaletxera joan nintzenean ere, bertako langile batek aitortu zidan tamalgarria izan zela Pello Errotaren jaiotetxea bota izana, baina ez zutela eragozteko ezer egin.
|
|
|
Eguraldi txarra egiten zuen eta ez zen aparteko ezer gertatu hirian. Hala ere,
|
hura
nire lekua zela sentitu nuen iritsi orduko. Alde Zaharreko eta Groseko kaleek inpresio handia egin zidaten.
|
|
|
Gogoratzen dut melodiek gerarazi nindutela, baina ez zen esperientzia osoa izan. Lehen esperientzia
|
hura
ez nuen guztiz ulertu. Gerora konturatu nintzen zertan ari zen.
|
|
|
Txoria txori kanta izan zen entzun nuen lehena, eta zirrara eragin zidan. Jakin minak jota, kanta
|
hura
itzultzeko eskatu nion lagun bati. Orduan ulertu nuen zergatik zen kanta hura hain garrantzitsua euskaldunentzat.
|
|
|
Jakin minak jota, kanta hura itzultzeko eskatu nion lagun bati. Orduan ulertu nuen zergatik zen kanta
|
hura
hain garrantzitsua euskaldunentzat. Bertso bat entzuten nuenean sentitzen nuen niri ari zitzaizkidala kantatzen, modu naturalean, melodia sinpleekin, zuzenean bihotzera.
|
|
|
Nik ezagutu nuen momentutik izan nuen maitea eta gogokoa. Orain baldarkeriak esaten zituela esaten dugu, baina
|
hura
ez zen baldarkeria, umorea zen, eta mundu guztiari barre egiteko prest agertzen zen, berdin zion Eliza, apaiza edo agintariak izan. Txapel, berriz, oso zuzena eta elizkoia zen, jaiero jauna hartzera joaten zen horietakoa.
|
|
|
Ni, hasi berritan, ezagutzen nuen inguruan bakarrik ibiltzen nintzen, eta, nire kasa nenbilela, prestaketa lan handia egiten nuen aurretik. Zerbait ginela erakusteko urteko gure plaza bakarra zen
|
hura
. Ez dut esan nahi horrekin inguru honetan bakarrik zeudenik bat bateko koplariak.
|
|
|
Lehiaketa bertan behera gelditu zen, joteroari galdeketa egin zioten eta irratiari jota
|
hura
borratzeko agindua eman zioten.
|
|
|
Banekien, mundu guztiak zekien, 1967an TVEk bost minutuko txistualdiaren berri eman zuela gau horretan bertan. Bertsolaritzaren historiaren une gogoangarrienetako bat izan zen
|
hura
. EITB kontseiluko kide ere izan nintzen lau urtetan.
|
|
|
Nik Uztapide ezagutu nuen Santa eskean eta honek esan ohi zuen bera gazteagoa zenean Kortatxorekin ibilia zela koplatan. Kortatxo Uztapide baino zaharragoa zen eta seguru nago
|
hura
ere gaztetan beste batzuekin ibiliko zela eskean. Hor badago aurreko koplari belaunaldi bat, baina ez dakigu koplatan nola egiten zuten.
|
|
|
Orain hiru urte. 37 urte pasatu genituen gure bizitoki nagusitzat
|
hura
genuela, asteburuetan eta oporretan beti hara joaten baikinen. Oraindik ere hauteskundeetan Santa Garazin gaude.
|
|
|
Oraindik ere hauteskundeetan Santa Garazin gaude. Emazteak oraindik gidatzen du, baina etxe
|
hura
urrun gelditzen zaigu.
|
|
|
Markinan dago pilotaren unibertsitatea, eta Bilbon futbolaren katedrala. Hala zeritzon Bilboko Athletic klubaren lehenbiziko estadioari, eta oraingoarekin alderatuta
|
hura
ermita eta hau katedrala direla ikusita, normala da berriak jasotzea zaharraren deituraren herentzia. 2015ean Munduko Kirol Eraikin onenaren saria eskuratu zuen Singapurren, eta 2020an Eurokoparen egoitzetako bat izango da.
|
|
2018
|
|
|
Joan zen mundu
|
hura
. Etorri zen beste bat, eta azken hau ere badoa pixkanaka, eta ez dakigu zer datorren.
|
|
|
Azterketatik atera daitekeen ondorio nagusietako bat horixe da. 1990eko hamarkadan aparraldiaz hitz egiten zen, boomaz, eta bazirudien burbuila
|
hura
lehertu egingo zela. Lehertu aurretik aparra jaistea erabaki zen orduan.
|
|
|
Famatuen artean ditugu Robin Hood edo Ivanhoe, aberatsei kendu eta pobreen artean banatzen zutenak. Horietarikoa zen ere, antza denez, Juan Antonio Madariaga Patakon galdakarra (1796 …), zeinari buruz esaten zen errefrau ezagun
|
hura
: Patakon, dekoneri kendu eta eztekonari emon.
|
|
|
ai
|
hura
poza
|
|
|
Herritarrek egin zioten Arantzan bertan lehenengoa 1985 urtean. Hiru urte geroago, Donostian, Bertso Egunaren karietara Bertsozale Elkarteak ere omendu zituen
|
hura
eta anaia Xalbador.
|
|
|
Euskal Herrian egin diren krimenen artean orrialde beltzenetakoa da Beizamakoa (Gipuzkoa). Korosagasti baserrian gertatutakoak hotzikarak sortu zituen orduko gizartean, eta
|
hura
bizi izandako zahar gutxi geratu arren, jakina da ez dutela ahantzi ez haiek ez haien ondorengoek Urola eta Goierri eskualdeen arteko herritxoan.
|
|
|
“Bistan giñenak” erraten digu, eta urak ekarri zituen deskalabruak ere nola aipatzen dituen ikusirik, apustu eginen genuke gizonak bere begiekin ikusi zituela hangoak. Denak ez, ordea, ezin; horregatik “negoni bistan enitzen baño ala jakindu nituan” zehazten du zortzigarrenean, mutiko bat itotzetik doi doian salbatu zutela kontatzen duelarik;
|
hura
ez zuen ikusi, baina erraten dituen gainerakoak bai, gure idurikoz, nahiz eta Aita Zavalak bertzelako iritzia izan zortzigarren bertso horren bukaerari erreparaturik, “Berak bere begiz ez bear oiek ikusi ez bazituan, Baztan’dik bat edo bat etorriko zitzaion, ujoldearen berri emanez eta bertso batzuk eskatuz” [16].
|
|
|
...ren berri emateko erabiltzen baititu, zortzigarrenetik hamalaugarrenera, “Dice que le pusieron dinamita en su casa…”, itzuli zuten perituek; gero, harengatik akusatu zituztela, eta udal epaileak Iruñera bidali zuela kasua, eta han hobeki sentitu zirela, jendeak ez zuelako beldurrik egia errateko (Bertizaranan ez bezala erran nahiko zuen), eta ederki urrikitu zitzaiola Babazeri bide
|
hura
hasi izana, galtzaile gertatu zelako.
|
|
|
Espantuka ari ote zen? Eta egia baldin bazen, nor ote zen adiskide ahaltsu
|
hura
–
|
|
|
Alcainek berak ez bazituen saldu… Bertsoak saltzen hasi, eta jendeak aski gustura erosi zituen, hala erran digu prentsako artikuluaren egileak. Eromena izan omen zen
|
hura
, bai: guardia zibilek sartu behar izan zuten tartean, “la algazara pública revistió caracteres de desorden y tuvo que intervenir una pareja de la guardia civil”.
|
|
|
Kazetariaren azken ohar horrek pentsarazten digu kasaila eta liskarra sortu izanen zirela aldekoen eta kontrakoen artean. Jende pobrea alegeratuko zen agintariek egiten zituzten abusuak salatzen zirelako, eta, bertzalde, botere puskaren bat zutenei arriskutsua irudituko zitzaien edozein olentzerok hain aisa eta eskura izatea injustizia agerian uzteko manera;
|
hura
kutsatzen bazen, igandero aterako ziren bertso-paper berriak herri guzietan.
|
|
|
Valle Inclánek, urte haietan, non eta Legasa ondoan pasatu zituen uda batzuk, Narbarteko Erreparazean, eta ezaguna zuen Raimundo García Garcilaso, egunkari hartako kazetaria. Baliteke gerora Diario de Navarrako zuzendari eta 1936ko estatu kolpearen prestatzaile nagusienetarikoa izanen zen kazetari horrek idatzia izatea egunkariko zutabe
|
hura
, nahiz eta sinaduran guretzat arrotza den EME agertu.
|
|
|
Bertsolari polita omen zen (“Apextegiko Inaziari harek kantatu zittion toberak…”), eta horregatik, hain xuxen ere, gure ama oroitzen zen irakurria zuela aspaldiko egunkariren batean bertsolari etxalartar bati eginiko elkarrizketa, zeinek kontatzen zuen gerra hartan berean galdu zuela beratar lagun bat, bertsotan ederki egiten zuena. Amak konprenitu zuen osaba Luis izan behar zuela ‘beratar lagun’
|
hura
. Etxalartarra, berriz, Ixiar Rozasen atautxi Xamuio ote zen nago ni, lasartearraren Beltzuria [1] irakurtzea suertatu baitzitzaidan ikerketa honen zirimolan sartua nintzelarik (hori ere suertatzea… ez al da harrigarria?).
|
|
|
Etxalartarra, berriz, Ixiar Rozasen atautxi Xamuio ote zen nago ni, lasartearraren Beltzuria [1] irakurtzea suertatu baitzitzaidan ikerketa honen zirimolan sartua nintzelarik (hori ere suertatzea… ez al da harrigarria?). Pentsatu nuen eskuratu behar nuela prentsako berri
|
hura
, nire begiekin irakurtzeko. Horretan ari nintzen.
|
|
|
Entrebista
|
hura
zein egunkaritan izan ote zen. Gipuzkoan argitaratzen zirenetakoren bat, segur aski, baina, hasteko, niretzat erraxagoa zen Iruñekoetan bilatzea.
|
|
|
Ordea, Inesek bazekien zer pauso eman behar zen. Probintziako Auzitegiko Artxibora joan ginen lehenik, eta bertako arduradunetako batek, Teresa Eslabak, argitu zigun Nafarroako Errege Artxibo Nagusira (NEAN) jo genuela,
|
hura
baitzen hain aspaldiko auzien biltoki orokorra. Han zerbait aurkituko ote genuen?
|
|
|
Horretarako, Jose Manuel Lujanbio “versolari”arekin elkartu zela (hitz horren adiera argitzeko, “cancionero popular” eransten zuten parentesi artean), eta Lujanbiok bete zuela eskaria, hamalau bertso egin zituela, eta jatorrizko papera sumarioko zazpigarren folioari josia zegoela. Adierazten zuten bertso haien itzulpena egina zegoela, gaztelaniaz eta hitz lauz, eta sumarioko berrogeita seigarren orrian zegoela; eta jarraian, epaian berean txertazen zuten bertsoen gaztelaniazko ordain
|
hura
, hamalauena banan banan: “Primer verso:
|
|
|
Bietako bat erdi oharkabean pasatu zen: auzi honen aipamena agertu zen Muertes oscuras liburuan [7], haren egilearekin informazio trukea izan baikenuen
|
hura
Gazteluko Legarreko leizearen kasua ikertzen ari zelarik [8]. Bertzea, berriz, prentsan ere aipatu da:
|
|
|
Goazen ikustera nondik sortu zen legasarren arteko gatazka
|
hura
.
|
|
|
A, zer hiru elementu! Baina ez zen
|
hura
guardia lanak egiteko tenorea. Buelta kamainara, begiak itxi, eta handik guttira, loaren besoetan errenditzeko zela, eztanda handi batek zakar urratu zuen gaueko kalma lasaia.
|
|
|
|
hura
joana zen handik.
|
|
|
Eztabaida bat baino gehiagoren iturriko ur hari meheak sortu zuen taldea, eta denok ekin genion aldapan gorako bideari, andrezko zein gizonezko. Oso interesgarria eta aire freskoa izan zen hasiera
|
hura
, bere aldapak aldapa! Orain eztabaidak, heziketa saioak, gogo jardunak… “genero bertso eskolak”, e.a. martxan dauzkagu, baina, nik uste, hasierako emakume eta gizon kopuru orekatuago hura galdu dela.
|
|
|
Oso interesgarria eta aire freskoa izan zen hasiera hura, bere aldapak aldapa! Orain eztabaidak, heziketa saioak, gogo jardunak… “genero bertso eskolak”, e.a. martxan dauzkagu, baina, nik uste, hasierako emakume eta gizon kopuru orekatuago
|
hura
galdu dela.
|
|
|
Bertsolari bizia, zirikatzailea eta jario handikoa izan zen. Bertsokidea aurkari gisa hartu eta
|
hura
azpiratu arteko onik ez zuen bertsolari klasea zen oiartzuarra. 1978an, X. Bertsolari Egunean, omenaldia egin zioten Karmelo Baldan.
|
|
|
Atamitxeko giroa guztiz euskalduna zen, noski; baina bazen langile bat, Jose Penela, galiziarra zena eta Mitxelenaren min handienetakoa zen hark euskaraz ez jakitea. Ez omen zuen etsi
|
hura
ere euskaraz entzuten hasi zen arte. Arrain bakoitzari puntua hartzen ere berak erakutsi omen zion.
|
|
|
Mitxelenak Iriondori kontatu zionez, Amuriza Oiartzuna bertsotara etorri zen batean
|
hura
“probatu” behar zuela erabaki zuen Iturriotzekoak, eta, gelditu gabe, bertsotan hasi zitzaion. Mitxelenaren esanetan:
|
|
|
“Han gelditu huan (Amuriza) jotako idiak bezala, gora begira”. Iriondok susmatzen du Mitxelenak erritmoz ikaragarri estutuko zuela Amuriza, baina akaso errimatuko zituela bertsoak… Amurizak berak ere gogoan du pasarte
|
hura
. Bazekien Mitxelenaren asmoen berri eta luze jardun omen ziren, entzuleak aspertzeraino ia.
|
|
|
Gaia plazaratu orduko piztu zen gatazka, eta ez nolanahikoa. Honela deskribatzen du aita Luis Villasante zenak H letraren iskanbila Arantzazuko Biltzarrean artikuluan, zelako dotoreziaz askatu zuten korapilo nahaspilatsu
|
hura
:
|
|
|
Zerbaiten zale izateko adin hartara heldu gineneko, bazen gure herri honetan bertsolari handi
|
hura
, eta hura bertsoka entzunez gero nor ez zen haren entzutearen zale izanen?
|
|
|
Zerbaiten zale izateko adin hartara heldu gineneko, bazen gure herri honetan bertsolari handi hura, eta
|
hura
bertsoka entzunez gero nor ez zen haren entzutearen zale izanen?
|
|
|
Eta ez zen gero bertsolari handi
|
hura
hemengo bakarra; artzain batzu baziren: Antxinoeko Joanes, Jamattit, eta alaiena eta bertsoka trebeena, Piarre, bazkaltzean, salda hartu eta xahakotik trago bat egin orduko tentatzen hasten zitzaizkionak batere beldurrik gabe.
|
|
|
Hura zen Mixel Monako, Urepele Ilarragorrikoa. Sekulako kantaria zen
|
hura
eta ez dut uste bazenik hark ez zekien bertso zaharrik. Berak kantatzen zizkigun bere gustukoak zituenak, baina nik kantarazten nizkion Munduaren azken judiziokoak eta Hamalau heriotzerenak bereziki.
|
|
|
5 urte neuzkan eta aitarekin joaten nintzen erdi hutsik zegoen antzoki batera. Harrigarriki hutsik zegoen areto bat, zeren Gaiarre
|
hura
bera, garai haietan, beteta ikusten nuen Sarasate Orkestra Sinfonikoarekin, edota Oskorrirekin, edota Benito Lertxundirekin, edota Amaia Zubiriarekin. Eta Salestarrak ere bai, jende mordoarekin Hiru Truku ikusteko, edo Ruper Ordorika, edo haurrentzako antzerkia.
|
|
|
Ezin dudalako irudi hori kendu. Zigarro eta puru kez inguratutako sepia koloreko errealitate
|
hura
: desagertzear zegoen mundu baten testigu izatea.
|
|
|
Bakoitzak bere finala bizi izan zuen, eta horixe izan zen nirea. Zortedun sentitzen naiz han aritzeko aukera izan nuelako, horraino iritsi nintzelako, final eder
|
hura
osatu zuen taldeko parte izan nintzelako. Baina finala, bere irismen, tamaina eta zurrunbilo guztiekin, egun bat baino ez da.
|
|
2019
|
|
|
Bertso kritikari zorrotz eta sakonekin ere erruz ikasi izan dugu, bertso saio on
|
hura
bikaina izan zela erakutsi digutenean biharamunean. Eta bikain hura hain ona ez dela argitu digutenean ere bai.
|
|
|
Bertso kritikari zorrotz eta sakonekin ere erruz ikasi izan dugu, bertso saio on hura bikaina izan zela erakutsi digutenean biharamunean. Eta bikain
|
hura
hain ona ez dela argitu digutenean ere bai.
|
|
|
“…uztailaren 6an izan genuen intzidente txiki
|
hura
ahazteko eskatu nahi nikek, Antton. Esan nuenagatik baino gehiago, esateko moduarengatik eskatu nahi diat barkamena, eta sinets iezadak ez nuela, inolaz ere, deskalifikazio pertsonaletan hasteko asmorik… Sentitzen diat, egiaz sentitzen diat, eta horrexegatik eskatzen berriro barkamena…”.
|
|
|
Aukeratzeak baztertzea eskatzen duelako, eta aukeratzen hasita, zaila delako maite duzun norbaiten aspekturen bat kanpoan uztea. Eta sentimenduek, oroitzapenek, beste bizitza bat dute orain, eta unetik unera aldatzen dute maitatu duzun
|
hura
ikusteko modua. Eta denak besarkatu eta lotu nahi dituzu.
|
|
|
20 urte nituen, eta galtzear egon ginena ospatu genuen gabon haietan gure etxean. Eta zetorrena, gogoan baitut harrotasunez hartu zuela erreportaje
|
hura
. Ordurako, berarekin ibilera batzuk eginak nituen bertsolari txapelketetan, eta hor hasi zen erreleboa ematen.
|
|
|
Zergatik hau eta
|
hura
–(Ber)
|
|
|
Krak! Gaztarora eraman nau esaldiak, Seaskako ikasleok Baxoa bai ala bai gainditzeko genuen nazio obligazio moralak zapaldu dizkit sorbaldak, emaitzak argitaratu ziren eguneko (hegemoniaren joko arauetan zein guda zelaian gure balioa homologatu arren) erdeinuzko les basques
|
hura
entzun dut berriz. “Emakume guztiak daude talka horretan:
|
|
|
Gure ondoan jarri eta bertsotan egiten dute. Haiei begira nagoenean, hamazazpi urteko Onintza kulona
|
hura
pizten zait barruan, eta, eskuak atzean ditudala, erdiko atzamarra puzten zait inkontzienteki: kulonen iraultza ez da amaitu, izorra zaitezte!
|
|
|
Bertsolaritzak baduela keriarik, hori ere hala da, ez gara orain laudatioaren laudatioz
|
hura
mitifikatzen hasiko. Hunkigarri izan behar hori, adibidez, nire kolega errefinatuenek “hunkigarrismo” deitu izan diotela uste dut, bertso kitsch laritza ere bai.
|