|
2000
|
|
|
Urteak dira Xalbador literatur sariketa instituzio publiko axolagabeen utzikeriagatik desagertu zela. Nafarroan izan dugun lehiaketarik ospetsuena izan zen
|
hura
. Diru pribatuek hornituko dute orain sona handia izateko bidean jarri duten Juan Zelaia saiakera saria.
|
|
|
Liburuaren aurkezpenean, Gregorio Monreal irakasleak erudito eta historiadoreen arteko aldea zein den jakinarazi zigun: datuen bilketatik haratago, interpretazioa egiten duen
|
hura
omen da historiadorea.
|
|
|
Urtea, dena den, ezin goitik edo behetik nabarmendu, ezta albotik gaineratu ere. Beharbada, aspaldiko urteetan idatzia zen
|
hura
, eta norbaitek, ahazturik edo, liburu denda hartako zoko batean utzia.
|
|
|
Menturaz, argitalpen harrigarriren bat ere tartean izan zitekeen, titulu handi mandi baten azpian hutsik eta deus gabe orri zuriak ematen dituzten horietakoa. Agian, gaztelaniaz ezagutu genuen Calendario Zaragozano
|
hura
ere, urrundik baino, hur hurretik zuen gure eskuarteko horrek.
|
|
|
Inon ere ez irakurgarri euri nahiz eguzki, haize zein lehortearen norabiderik, harako eguzki distiratsuaren egunetan ere, euria gertagarri edota trumoien artean, beti argi ilunak. Esaldi aipatu
|
hura
ere, goizean hotz, arratsean bero eta harrabots, jaso gabe eta hutsune.
|
|
|
Zoritxarrez, norbere doktrinaren postulatuak edo ideologiaren aurriritziak jakintza arlora eramateko tentazioak behin eta berriro errepikatu dira historian zehar. Hortxe ditugu, alde batetik, Galileoren astronomi aurkikuntzen eliz kondena biribila —oraintsu, laurehun urte geroago, Vatikanoak, eskuzabaltasun handia erakutsiz,
|
hura
amnistiatu digun arren— edo Darwinen eboluzio teoriaren gaitzespena, arrazoi bertsuengatik gertatua. Ezagunak dira, halaber, zer nolako hondamen kalteak ekarri zizkioten SESBaren ekonomiari Trofim D. Lysenkok nekazaritzan eta abel hazkuntzan eskala handitan eginiko esperimentuek, mitxurinismoaren urratsei jarraikiz, marxismoaren postulatuak biologiari aplikatuz hobekuntza genetikoak erdietsi nahi izan zituenean.
|
|
|
Eta beharbada arrazoirik ez dugu faltako. Halere, haien garaiko beste euskaltzaleek, Broussainek, Campionek, Aranak edo Azkuek adibidez, izan zuten arrakasta urria ikusteak, nolabait, Unamuno gramatikari zorakilo haien itsasontzian sartzeko erreparoa justifika lezake, untzi
|
hura
inoiz portura helduko ez zelakoan.
|
|
|
Ordea, hori ez zen gertatzen euskaldunen erru soilagatik. Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean,
|
hura
bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia. Baina euskaraz diogunez, joanak joan eta balizko oleak burdinarik egin ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza
|
hura
gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan egin zuen bezala.
|
|
|
Kontua da harrezkero euskararekiko jarrera askoz ere kritikoago eta urrunduagoa izan zuela. Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen,
|
hura
ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak
|
hura
behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. Garai hartan euskara ondo ikasteko zailtasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu
|
hura
ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak hura behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Ordura arte euskararen maitale sutsua izandakoa, geroztik haren azterlari hotz bilakatzen hasi zen, hura ikerketa zientifikorako gai hutstzat harturik, hizkuntza bizi gisa izan zezakeen patuaz arduratu gabe. ...tasunak, eskuliburu, gramatika onik eta irakasle egokirik eza kontuan hartu gabe, Unamunok, antza, pentsatu zuen berak hura behar bezala menderatu ez bazuen, ez zela hartarako gaitasunik edo bitarteko didaktiko aproposik ez zeukalako, hizkuntza zail eta madarikatu hura ezin ikasizkoa zelako baizik, eta are okerrago, bere gogoetak behar bezain argi adierazteko, euskaraz ezin baliatzea ez zela berak
|
hura
behar bezain ongi ez jakitearen ondorio, hizkuntzak berak kulturarako bide izateko balio ez zuelako baizik.
|
|
|
Beste aldetik, joan den mendean uste zen gorabidea ez du gaur inork aintzat hartzen. Izan ere, orain dakigunez, txinera, gaur hizkuntza silababakarren eredua, aurreko garaietan malgukaria izan zen, eta beraz, ustezko igobide itzulezin
|
hura
oinarririk gabeko aurriritzi hutsa besterik ez zen. Beste muturrera joanik, autore batzuek diotenez, gaurko ingelesak, jatorriz malgukaria izanda, gero eta joera handiagoa dauka silababakartasunera.
|
|
|
Mailuaren sinboloaren bitartez, euskal poesia autokontzientziara iristen da, bere burua definitzen ausartzen da. Aitor dezadan, niretzat behintzat, harako" etorkizunez beteriko arma" kurtsi samar
|
hura
baino bortitz eta baliagarriagoa egiten zaidala bere biluzian, edozein joera literario hautatuagatik.
|
|
|
Lope de Vegak bildu zuen kopla hartan," zure begi ederrok/ ene laztana/ katiburik naukate/ librea nintzana" irakurtzen ahal dugu. Ez al da honen aldaera bat Laboak kantatzen duen Manex Pagolaren letra
|
hura
–Maitearen begiak oso gai errepikatua dugu lirika guztietan, liluratzeko baitira begiak, baita min emateko ere, edo liluratuz malerusteko...
|
|
|
beste poeta bat. Badakit Rikardo Arregik ezagutzen zuela Montoiaren lana, eta ez bera bezala gasteiztarra delako, baizik eta
|
hura
bezala irakurle handia delako. Arregi oso kontzientea da malkoa, alegia, lirika, oso landua dagoela, gai eternalek —heriotzak, maitasunak, maitasun ezak... — eragindako komunleku handi bat besterik ez dela.
|
|
|
Poema horretan neke handirik gabe atzematen ditugu Lizardiren eraginak poesiaren pertsonifikazioan eta aditz trinkoen erabileran, berbarako, baina batez ere poetak begiak lauso, malkotan edukitzeak, dakarkigu Lizardi akordura. Bai, sentimentalkeria hori ere Lizardiri zor dio gure poesiak, eta poeta berez malkontzi hutsa delako usteak baluke arrazoirik Salbatore Mitxelenaren formula eder
|
hura
irakurrita," zeinen ederra den olerkaritza/ biotzak min duenean!". Aipatu behar ote dugu hasperen honen iturburu testuala?
|
|
|
Lizardiren" Zuaitz Eroria", Lauaxetaren" Langile eraildu bati", Lekuonaren" Errota zahar", Miranderen" Zakur hila"... oro har, erori, kolpatu edo suntsituaganako atxikimendua nabari dugu guztietan, badirudi poetek barneratua dutela derrota kolektibo bat, alegoria desberdinetan kantatzen dutena... Aspaldiko kontua da Elizanbururen"... aizkorak ezin hautsizkoa"
|
hura
. Epikotasun lorios betetik urrunduta, suntsimendu baten zantzuak kantatzen dizkigute XX. mendeko poeta gailenek.
|
|
|
Anton eta Gilen zeuden zerrarekin tronko
|
hura
erdibitzen.
|
|
|
Gure poetaren aurkikuntza horri esker dakigu orain udaberria urdinez janzten den neskatxa dela; elurtzaren hondarrak" emazte zuhurraren zapiak" direla; basoa" atsedenaren eliza" dela eta uda" suzko itsasoa", eta
|
hura
dugula" uda igarotzeko ontzia"; izotz ondoko eguzkia" neguaren barrea" dela eta" neguak bere sudur ospeldu zorrotza" sartzen duela gure etxean... Aurkikuntza xalo eta partzial hauek bideratu zuten poeta, apurka, adierazpen ausartagoetara:
|
|
|
Nik bisitatu nuenean, urria ongi aurrera ordurako, Euskal Herriko kostaldeak tarteka, udazkenetan, eman ohi dizkigun lainoz zipriztindutako zeru urdina nagusitu zen, eta hankapeko belardian nabaria zen freskura, eta gorriaren gama pil pilean zegoen aurretik izandako berdea arboletako hostoetatik desagertzen ari zen bitartean. Eta hantxe zeuden Chillidaren eskultura handiak, beti han egon balira bezala, betiko han baleude bezala, euren tokia, artistak sortu zituenetik,
|
hura
izan balitz bezala, eta orain arte esanahi osoa erakusteko gauza izan ez balira bezala. Ez nuen patrikako CD horietako bat eraman, Johann Sebastian Bachen laugarrensuit e a —Csaba Onzcayren celloak joa, esate baterako— aldi berean entzun ahal izateko, baina beharbada komenigarria izango litzateke artistaren sorkuntzan hainbesteko garrantzia izan omen duen musikaz laguntzea Chillida lekura egindako bisita.
|
|
|
zer gertatuko litzateke Lauaxeta gaur egungo garaietan berpiztuko balitz? Abiapuntuan, Koldo Izagirreren Iparra gi rre rides again ipuin gogoangarria edo Joseba Sarrionandiak Sabino Arana gaur egungo garaietan Iurreta ondoko trenbidean kokatzen zueneko narrazio zoragarri
|
hura
dakarzkigu gogora, Galdu arte nobelak suposatu zuen mugarriko erreferentzietatik aldenduz idatzitako liburuak.
|
|
|
Azurmendiren poesiaren protagonista lehen pertsonan mintzo den ni bakarti hori da, egia establezituen aurka eta, ondorioz, Jainkoaren aurka ere matxinatua. Urrun gelditu da denboran hain hurbil zegoen Jainko asetzaile
|
hura
(hirurogeita batekoa da poema). Jainkozko beteak okitua ageri da poeta, problematizatu egiten du Goikoa.
|
|
|
musika folk eta pop musika Bob Dylan kantak. Azkenean, behar nuen" The Book of Bob"
|
hura
Interneten aurkitu nuen, bilatutako kantuaren letrak eta guzti.
|
|
|
Erakargarria, nolanahi ere, diru pribatuarentzako aukera. Ez nuke nahi nik harako
|
hura
, hots, aukeraren maukera, atzenean okerra, egia bihurtzea. Egingarri ote, molde berean, proiektu horretarako diru pribatuaren etorrera?
|
|
|
Gehiago ohostuko zion gerrak" Udanako aleman" horri, bizitza. 1945eko apirilaren hondarrean hil zen nazien interpretari lanetan jardun zuen euskaltzale petoa," Los nombres vascos de la abeja, mariposa, rana y otros bichos" idatzi zuen Aketegiko koba nostalgiaz akabaturik zen Bahr
|
hura
.
|
|
2001
|
|
|
Na va rra, 1512 1530liburu mamitsuan bildu ditu eta azaldu garai hartako jendeen testigantza ezagutu gabekoak, orduan gertaturikoaz inork zalantzarik bazuen, behin betiko haizatzeko: konkista eta menperaketa izan zen
|
hura
, inbasioa eta okupazioa, indarpean makurtu behar izan zuenNa fa rroak.
|
|
|
Oraindik ere hori esan eta berresan beharra dago, frogak erakutsi eta aldarrikatu beharra dago, orduko
|
hura
lagunen arteko paktua eta borondatezko inkorporazioa izan zela kontatzen jarraitzen baitu historiografia ofizialak.
|
|
|
Alonsok zorabioraino esploratu nahi izan du bikoiztasunaren bidea. Traidorea une bakoitzean gutxien uste den
|
hura
dela topatuko dugu. Entsegu esperimentala da eta sujerentea, haratago joateko ateak zabalik uzten dituena, jar dezagun etsaiari kalte egiten ari zaion ustean, halako batean etsai horren zerbitzuko lanetan ari izan daitekeela susmatzen hasten den heroi/ traidore baten zalantza eta drama asmatzekoa; fikzioaren perspektibatik geure herri honetako errealitatea interpretatzeko saiakera baliagarria izan litekeela uste dut.
|
|
|
Plan honek dakarren lanaren handia zaila da neurtzen, baina diogun duela hamar urteko Elkartearen aurrekontua 6 bider handitu dela orain arte, eta aurton eskuartean darabiltzagun perspektibekin, aurrekontu hori hamar bider handiago bihur daitekeela duela 10 urte geneukan
|
hura
baino. Adibide bi baino ez jartzeko, eskola programa(" Idazleak ikastetxean") eta solasaldiekin(" Idazleekin solasean") bakarrik gure aurrekontua izugarri handitu da, batetik eta bestetik joan den urtean guztira 430 bat ekitaldi egin baitziren Euskal Herri osoan zehar.
|
|
|
Hori dela eta, politikari abertzaleen jokabidea, oro har, bitarikoa izan da: ...adibidez, Espainia Frantzietan aspaldidanik lanean ari direnei, hizkuntza ofiziala ongi jakinarren ere, ez zaie" espainiar frantsestasuna" besterik gabe ematen, azken urteotan atzerritartasun legeek behin etabe rriro erakusten digutenez), edota b) gure eskuinak praktikatua, arazotik ihes egin, bera garbi planteatu gabe, denborari denbora emanez, nolabaiteko laissez faire, laissez passer
|
hura
gogoan, jatorrizko etorkin zaharren bigarreneta hirugarren belaunaldiak berez bertokotuko zirelako esperantza isilaz. Kasu batean zein bestean, ez zaie inoiz barkamen argirik eskatu iragan denboretan haiekin izandako jokabide desegokiagatik, ez eta behialako arrazismo horren kritikarik egin ere, guk geure bularra jotzeko darabilgun harria etsaiak gure kontra duela jaurtikiahantziz.
|
|
|
Zerbait sortzekotan, neo existentzialismo berria sumatzen da gaur egungo gaietan. Azken finean, Albert Camus eta Jean Paul Sartrek Bigarren Mundu Gerraren amaieran sentitu zuten
|
hura
ez zen oso urruti egongo gaur egun iragartzen ari den Hirugarren Mundu Gerraren hasieran senti daitekeen honetatik. Orduan eta orain ez dira oso ezberdinak absurdoaren sentsazioa, galera sentimendua, gauza berberak berriz ere bizi beharraren fatalitatea eta, azkenik, norberaren errealitate sozial, politiko eta kulturalarekin, nola edo hala, konprometitzeko beharrizana.
|
|
|
Balizko mundu bat kontatu diegu eta mundu erreala ez da margoztutakoa bezalakoa. Indarkeria politikoaren erromantizismoa entzun dute etxean (gurasoek grisen aurretik korrika aritzen zireneko
|
hura
) eta kalean ikusten duten bortizkeria politikoa ez da, dagoeneko, batere erromantikoa. Beste nonbait esan dut" belaunaldi mutantea" sortu dugula, sortzaile berriei idealez mintzatu zaielako, aurrekoen ilusioaz blaituriko diskurtsoa jaso dutelako, baina ez zaielako eredu argirik eman, ezta ilusionatzeko egoerarik eskaini ere.
|
|
|
Behinola Mikel Zaratek asmatu zuen dakigunetik ez dakigunera
|
hura
goiburu daukagunok, mendebaldeko euskalkitik euskara baturako bidegintzan, nekez uler dezakegu askoren gogoa, mendebaldeko euskara besterik gabe arautzeko, orain artekoa kareletik botata.
|
|
|
Gure ilhunbean, argi bat. Argi
|
hura
, Petain! Gure zaurien arthatzeko mediku bat!
|
|
|
Gure zaurien arthatzeko mediku bat! Mediku
|
hura
, Petain!
|
|
|
Lizunkeriaz nahastekatua ez izaiteak! Lizunkeria ezagutzen ez duen odola,
|
hura
da Jainkoarentzat odol garbia(...). Egiaz dautzuet, Jainko maitearentzat hobe da Eskual Herria kaskoindua, bainan on gelditua (holakorik amets othe ditake!) ezenez eta Eskual Herria eskualdun gelditua, bainan tzartua (1943, maiatza).
|
|
|
Eleberri historikoaren dilemetako bat da, ezbairik gabe: nola informatu, hari narratiboa (gehiegi) hautsi gabe (oztopo handiegirik jarri gabe), garaia edoge rtakaria ezagutzen ez duen irakurlea,
|
hura
ahalik eta gutxien aspertuz alegia. Nobela historiko onek, nire ustez, ez dute irakurlea informazio gehiegiz larritzen eta, ordea, irakurlearengan garaiaz gehiago jakiteko grina sortzeko ahalmena izan ohi dute; nobela irentsi bitartean (edo ondoren) irakurleak entziklopediara edo historia liburu akademikora jotzeko premiarik txikiena sentitzen badu, arrakasta lortu den seinale (hein batean, behintzat).
|
|
|
Antonio Zavala gazte
|
hura
1959an bihurtu zen aita Zavala, eta hala da guretzat geroztik. Ordurako, ikusi dugun bezala, hartua zuen gero hain emankor gert atu ko zitzaion bertso bidea ere.
|
|
|
Batean, gogoratzen naiz, liburu baten probak zuzentzen ari nintzen egun haietan, eta hemengo basilikan predikatu beharra izan nuen. Hiru hitz elkarren segidan esaten ezin asmatu, eta
|
hura
zen barrega rri gelditzea! Asmo sendo bat hartu nuen bertatik:
|
|
|
Beste batean, Sebastian Salaberria rekin nintzen. Hark bereNe ronek tirako nizkin liburuarekin irabazi zuen Agora saria eta
|
hura
jasotzera lagundu nion. Baina handik irteerakoan, gizaseme batek eraso zidan:
|
|
|
Gero, ordea, afizio nuena ofizio bilakatu zitzaidan, edo nuen, ez baitakit halabeha rrez ala hala beharrez gertatu ote zen hori. Aurrenairratian, telebistan gero, bertsoari lotua joan da beti nire ibilbide profesionala, eta, normala ere badenez, hasierako lilura
|
hura
errutina bihurtu ere bai zenbait unetan.
|
|
|
hainbeste urtez lan isil eta atergabean jardun eta hala ere sekula ez nekatzeko arrazoi ren bat izan behar duela Zavalak, sekretu ren bat. Bertsolaritzarekiko nire hasierako lilura
|
hura
gogoan, pentsatu nuen Zavala ere lilura horrek berak jota behar duela, eta hortixe hastea erabaki nuen: ea nondik nora ote datorkion Zavalaribe rtsolaritza eta herri literaturarekiko lilura hori, hainbeste lan eta nekeren buruan ere lanerako kemena ematen diona oraindik ere.
|
|
|
Baina ez nuen apuntatu eta orain ez dakit paper hori, nik neronek Tolosan erositako paper hori, zein den. Baina bertso saltzaile
|
hura
badakit nor zen: Pello Saikola bertsolaria.
|
|
|
Talde honen goralpenez jarritako bertso saila saltzen zuen hark. Gu mezetara joan ginenean, gizon
|
hura
artean hantxe zegoen, eliz atarian; eta mezetara sartu atera zebilen jendeak, erosi egiten zion papera.
|
|
|
" Zer ikusi,
|
hura
ikasi", dio esaera zaharrak. Zavalaren kasuan, ordea, ez dirudi, orain arte kontatu digunetik behintzat, txikitan etxean bizi izandako giroak kutsatuta hartu zuenik hartu zuen bidea.
|
|
|
Beraz, Web eko bezeroak oso ongi ulertzen du arazoa. Informazioaren naturari buruz gehiago ikastean, inform azioa sailkatzeko eta banatzeko tresnak eta algoritmoak erabiltzeko gai izango gara, eta
|
hura
gure ezagutzaren parte bihurtuko da. Eta hori erabakiak hartzeko oso lagungarri gerta dakiguke.
|
|
|
Eta zergatik ez, medikuntzako ebakuntzetan kirurgialaria zainetatik, giharretatik, pertsonen barrenera sartuko da. Kiru rgialari mekanikoa odol zainetan ipiniz bihotzeraino zuzenduko da, eta inguruan" begiratu" ostean (informazioz elikatu litzateke), gaizki dagoen zaina aurkitu eta, laban txikitxo bat zabalduz,
|
hura
ebaki eta josteko gai izango da. Beste makina txikitxo batzuk ere behin behinean edo behin betiko ondo funtzionatzen ez duen organoari laguntzeko gorputzean kokaturik egon litezke.
|
|
|
Inguratzen gaituzten fenomeno fisikoen deskribapenaren maila bakoitzak berezko logika, matematika eta fenomenologia ditu; beraz, unibertsoaren teoria bateratu
|
hura
izango bagenu ere konplexutasunerako bidea luzea izango litzateke.
|
|
|
Unibertsoaren hastapenetako masa dentsitatea oso handia zenez, energi dentsitatea ere oso handia genuen, eta termodinamikak tenperatura ere oso handia izango zela erakusten digu. 1940 eta 1950eko hamarkadetan George Gamow ek eta bere lankideek hastapenetako unibertso bero
|
hura
erradiazioz beterik zegoela proposatu zuten, eta 1965 urtean Arno Penzias ek eta Robert Wilson-ek mikrouhinen hondo erradiazioa aurkitu zuten, 300.000 urteko unibertso txikiaren erlikia hain zuzen ere, leherketa handiaren teoriaren froga esperimental garrantzitsua eskainiz.
|
|
|
U rte honetakoa, 1997koa, da Kataluniako eta EAEko PPk Bilbon biltzean egindako barne dokumentu prograW Joan Mari Torrealdai Soziologian doktorea eta Kazetaritzan lizentziatua da. matiko bateratu sonatu
|
hura
. PPk ukatu egin bide zuenauto retza, baina italiarrarekin batera esan genuke:
|
|
|
Eta ez da gizarterik bere hizkuntzaren aitzi diharduenik. Menperakuntza egoeran bai; besterentzearen poderioz, ez dira gutxi bere hizkuntzaren kontra altxatzen diren herritarrak. Luze eta sakonago
|
hura
, ugariago hizkuntz itzurleak.
|
|
|
Ezagutzaren gizartea deitutako honetan, dirutza xahutzen duen jendarte mediatikoan, euskaraz jardutea ez da errenta, euskarak, salbuespenak salbuespen, ez dakar hazkuntza pertsonalerako betarik. Garai batean militantzia esaten genion
|
hura
, ezinbestekoa da eta izango da. Nola ulertu bestela, euskaraz egitendi ren lan horiek beroriek erdaraz direnean, erosoagoak, estimatuagoak eta hobeto ordainduta izatea?
|
|
|
1. Azken urteotan, lehenbiziko aldiz Euskal Herriaren historia osoan, unibertsitatera heltzen ari den gazte belaunaldiak bere ikasketa guztiak —edo gehienak— euskaraz burutzeko aukera izan du. ...ek esan nahi du, oraintsu arte, euskararen errebindikazioa euskaldunok egiazki sentitzen genuen premia baino gehiago praktikan zerbait sinbolikoa bazen —ez dezagun ahantz, aurreko euskaldunen belaunaldiek, ikasketa guztiak erdaraz egitera beharturik, de facto erraztasun handiagoa izan dutela erdaraz ikasteko, eta eskatzen zuten euskal irakaskuntza eskaini balitzaie gorriak ikusiko zituzketela
|
hura
ulertzeko! —, orain, aldiz, euskararen eskaria zerbait normal, benetan sentitu eta egiazko premia objektiboetan oinarrituriko nahia dela, hots, ikasketa guztiak euskaraz egindako euskaldunak erraztasun handiagoa izaten duela euskaraz ikasten eta bizitzen segitzeko erdaraz baino, eta horrek zentzu eta indar logiko berria ematen diola irakaskuntza, administrazio eta bizitza publiko osoan elebi...
|
|
|
Espainiar Konstituzioaren 3 artikulua herri honen gainean jarri den zama eta traba pisuzko eta zailenetakoa da, eta izango da. Derrigorrezkoa dute euskaldun guztiek gaztelania ezagutzea, nahiz
|
hura
erabiltzea eskubide gisa (soilik) agertzen den. Eta" beste hizkuntza espainolak" (sic, euskarara itzulia —" Las demas lenguas españolas") bakoitzaren Autonomi Erkidegoan izango dira ere ofizialak, beraien Estatutuen arabera.
|
|
|
Eta une honetan gogoratzea batzuei beharbada gustu txarrekoa irudituko bazaie ere, ez da ahazteko modukoa Euskararen Legea —legea, ez dekretua— hobera aldatzeko izan zen aukera bakarra alferrik galdu zutela maximalismoetan galdu eta nahastutako hainbat euskaltzalek. Hain juxtu, eurenbotoekin legea aldatzeko modua izanik, urte batzuetarako behintzat aukera
|
hura
erabat zapuztu zutenek.
|
|
2002
|
|
|
Horra, euskaldunen patua. Zernahi egin ere,
|
hura
okaztagarri eta arbuiatzeko modukoa. Zernahi esanere, hura gaitzesteko kinkan jarri, Espainia osoaren aurrean.
|
|
|
Zernahi egin ere, hura okaztagarri eta arbuiatzeko modukoa. Zernahi esanere,
|
hura
gaitzesteko kinkan jarri, Espainia osoaren aurrean.
|
|
|
Diglosia eta Euskal Lite ratura. Tituluak berak gogorarazi dit osterantzeko kontua, hau da, behinola Anton Figueroa idazle galiziarrak bururatu Diglosiaetexto (1988)
|
hura
. Ezusteko atsegina izan da hori, liburu horretarako zaletasuna begi kolpe batez gogoratu didana.
|
|
|
2002ko iraila urria • 132 zenbakiara renesportazioaz ari zela eta, eta euskarazko liburuek kanpora ateratzeko duten zailtasuna ikusirik, ondorengo proposamena egiten zuen: merkatuaren azterketa egin, merkatuak zer nahi duen ikusi eta
|
hura
eskaini, enpresa munduan egiten den ildoari jarraituz.
|
|
|
Eta irakurzaletasunaren arazoarekin lot dezakegu itzultzaileen trebetasun eza. Garziak dioenez, bost urteok, izan ere, pertsonalki apur bat heltzeko aukera emateaz gainera —eta, bide batez, zaletasunak finkatzeko edo gezurtatzeko, klasikoak irakurtzeko eta idazketa aprobaren bat egiteko itzultzen hasi aurretik—, lagundu egiten zuten, halakorik guztiz bermatzen ez zuten arren, noski, behiala kultura jenerala esaten zitzaion
|
hura
osatuz joateko.
|
|
|
Diglosi giro
|
hura
zela ta, Aboko Unibertsitatea, esan dugunez, suedie razabiatu zen; nahiz itsasotik kilometro gutxi urrunduz gero, inguru suomieraduna topatu.
|
|
|
1.1 Flandriar gizarteak onartuta zeukan egoera diglosiko
|
hura
: nederlandera dialektala (tokian tokiko" flamenkera" mota) etxeko eta eginkizun apaletako mintzabidea; goiko arloetan, berriz, eta Unibertsitatean bereziki, frant sesa erabiltzen zelarik.
|
|
|
Duela 25 urte atera genuen zenbaki monografiko
|
hura
gogoan, gaiak ez du gaurkotasunik galdu. Ildo horretatik, euskal unibertsitatearen egitasmoaren egingarritas unaz, onuragarritasunaz eta proiektuaren izaera eta estrategiaz iritzia eskatu dugu.
|
|
|
Badirudi hori dela gure errefe rentzia bakarra. Hark daukana,
|
hura
dena, guk ere nahi dugu euskararentzat. Eta ez diegu so egiten beste hiztungo txikiei.
|
|
|
Azken buruan, Sharon bera, israeldar eskuinaren atalikerradikalenaren liderra, boterera heldu zen. Hauteskundeak baino egun gutxi batzuk lehenago akordio bat ia amaituta geratu zen, baina ez zen gauzatu Sharonek —bere garaipenaz ziur—
|
hura
errespetatzeko asmorik ez zuela iragarribaitzuen. Sharon boterera iritsi denetik indarkeriaren gurpila gero eta azkarrago doa.
|
|
|
Mende bat beranduago, jadanik XX. mendean, beste Ibn Saud batek —Najdeko emirra eta lehenaren ondorengoa— proiektu
|
hura
berriz hartu eta Arabia bateratu zuen wahabismoaren bultzadaz. Saudi Arabiaren jaiotza da5.
|
|
|
Hala ere, wahabismoak ez du errorik bota Arabiatik at, eta beste ezein herrialde ez da saiatu
|
hura
abian jartzen.
|
|
|
Islamak baditu gure garaiko arazo sozial eta politiko larriak konpontzeko errezetak, eta haren bidez Justizia Sozialaren ideala lor daiteke. Baina
|
hura
hitzekin defendatzea ez da nahikoa, ekintzekin defendatu behar da. Iraultza egin behar da7.
|
|
|
2 Beste joera batek, Mendebaldearen erronkari aurre egin eta
|
hura
gainditzeko, modernizazio moderatuago baten alde egin zuen. Xede nagusia hauxe zen:
|
|
|
Beloaren edo hidjab aren erabilerak, batzuetan, mendebaldarrok ematen diogun interpretazioaren aurkako zentzua dauka. Jantzi tradizional eroso eta merkea izateaz gain,
|
hura
daraman emakumeari libreki mugitzea eta unibertsitatera eta lan esparrura iristea ahalbidetzen dio.
|
|
|
Mendebaldeak munta handiko etsai gisa hautematen du Islama, eta
|
hura
satanizatzeko joera dauka.
|
|
|
Herritar musulmanek Mendebaldearen eragina bereganatzeko duten erresistentziak Islama bihurtzen du zeregin
|
hura
betetzeko hautagai egokiena. Herrialde musulmanetan erregimen diktatorialak erraz ugaritzen direnez gero, eta giza eskubideekiko erakusten duten errespetu eskasaere aintzat hartuz, horiek demonizatzea ez da eginkizun zaila.
|
|
|
Ulergarria dirudi, justifikatzen ez badu ere, he rritar musulmanen zati esanguratsu batek —batez eretxiroenak— Mendebaldearen aurkako gorroto sentimendua garatzea. Umma esparru guztietan ari da erasoak jasaten —aidanez, Bosniako tragediak horixe berronesten du—, eta fededunen betebeharra
|
hura
defendatzea da. Musulman askok sentitzen du Jihadera jotzeko eginbeharra, oraingoan mendebaldar agresioaren aurkako borrokaarmatu gisa interpretatuta.
|
|
|
3 Imana liderra da," aurrean mantentzen den"
|
hura
. Sunitek izen hau erabiltzen dute otoitz kolektiboa zuzentzen duten autoritate erlijioso jakin batzuk izendatzeko, baina ez diete onartzen xiiten ustez duten funtsezko izaera.
|
|
|
Karadzicen diskurtsoarekiko sintonia arriskutsua saihesteko edo alde biak, nahas mahasean eta bereizkuntza handirik gabe, erantzule egiteko. II. Mundu Gerraz geroztik Europan bizitako sarraski handienak zirraraturik zegoen europar intelligentsiak ez zuen oso aintzakotzatha rtu gogoeta
|
hura
. Irailaren 11koaren ondoren, ordea, egundoko oihartzuna lortu dute Huntingtonen idatziek.
|
|
|
Ulergarria dirudi, justifikatzen ez badu ere, he rritar musulmanen zati esanguratsu batek —batez eretxiroenak— Mendebaldearen aurkako gorroto sentimendua garatzea. Umma esparru guztietan ari da erasoak jasaten —aidanez, Bosniako tragediak horixe berronesten du—, eta fededunen betebeharra
|
hura
defendatzea da. Musulman askok sentitzen du Jihadera jotzeko eginbeharra, oraingoan mendebaldar agresioaren aurkako borrokaarmatu gisa interpretatuta.
|
|
|
Eboluzioa zentzu zabalean, gainera. Eusebio Osa zenak zioen bezala," premiak irakasle eta testugile egin gintuen, halabeharrez, eta orain, pixka pixkanaka, nork bere arlora jotzeko aukera izaten ari da;
|
hura
nobelagile, beste hau itzultzaile, hango hura bertsolari, beste hori musikagile".
|
|
|
Eboluzioa zentzu zabalean, gainera. Eusebio Osa zenak zioen bezala," premiak irakasle eta testugile egin gintuen, halabeharrez, eta orain, pixka pixkanaka, nork bere arlora jotzeko aukera izaten ari da; hura nobelagile, beste hau itzultzaile, hango
|
hura
bertsolari, beste hori musikagile".
|
|
|
Dioguna ren adibide argiena Andu Lertxundi adiskidea dugu. Ikastolen mugimenduan murgildu zen lehenik, bai irakasle baita haurrentzako liburuak idazten ere,
|
hura
zelako artean egin beharrekoa. Geroago ikastola horietarako maisu maistrak hezi behar zirela eta, Magisteritza Eskolan jardun zuen zortzi urtez.
|
|
|
Iaz 25 urte bete ziren Gasteizko Jazzaldiaren sorreraz. 2001 urtean ere 25 urte bete du ikastolaren aldeko Kilometroak jaialdiak, eta hasierako
|
hura
bezala, azkenengo hau ere Beasainen burutu da. Egin eta Deia egunkarien sorreraz ere 25 urte bete ziren orain gutxi, eta aurreko urtean 25 urte bete ziren Gabriel Aresti hil zenetik, gure poesia eta literatura hiritarraren erreferente ezinbestekoa.
|
|
|
Joan Mari Irigoienek Lur bat haratago nobela aurkeztu zuenean, 25 urte lehenago bururatutako ideia zela esan zuen, AxularrenGe rolibu ruaren irakurketaldi batean bururatua. Denbora izan du, beraz, orduko ideia
|
hura
geroago garatzeko, mamitzeko, aberasteko eta, batez ere, tartean egindako lan guztien esperientzia metatuak barnean sartu ahal izateko.
|
|
|
Ixiar Rozasek ezin izango zuen horrelako libururik egin Arantza Urretabizkaiak bidea zabaldu izan ez balu. Gauza batzuk idatzi behar ziren aurretik, oinarrizko gaiak, estetikak, ardurak, bestelako gauzak egin ahal izateko geroago. Azken mende hauetan gaztelaniaz idatzi den guztia idatzi ahal izateko, norbaitek idatzi behar zuen El Quijotelehenik, eta idazle bati, Cervantesi, egokitu zitzaion lan
|
hura
.
|
|
2003
|
|
|
Are gehiago: aita, ama, anaia, osaba zenaren berri galdu zuten askok,
|
hura
atxilo eraman edo borrokatzera abiatu zenean. Desagertutzat daukate ia.
|
|
|
Gaur goizean guardia zibil batzuei, Itziarko Errestopean," kafesne bat eta huts bat" eskatzea entzun diet, euskara argian. Gauean, berriz, adiskide batek deitu nau telefonoz, sutan, Medemen pelikulan ERNEko ertzain batek" la ertzaina..." lasai asko bota duela entzun diolako,
|
hura
erakundeari buruz ari zelarik. Mundua hankaz gora.
|
|
|
Kontzeptuak bereizteko gauza ere bada: hau, hori,
|
hura
. Bestela hautematen du hurbiltasuna eta urruntasuna.
|
|
|
Jurisprudentzia tradizional guztien arabera, lu rraldea hartzeak eta hartan irauteak eskubidea dakar. Herriak bere burua jotzen du lurralde horren bilakaeraren arduraduntzat eta saiatzen da
|
hura
egoera onean kontserbatzen," garapen jasangarriarekin" bat.
|
|
|
Zehazki, latindarrentzako, giza jarduera zen, gizakiek lurrean, erkidegoan edota erlijioan eginiko jarduera, beste hitz eratorriek adierazten diguten bezala: " culti vo" edo" culto" gaztelania z. Bada, Ilustrazioaz geroztik, lan intelektualak jarduera
|
hura
erabilia izan du, beste jakintza mota biologikoagoen, espiritualagoen, edota, besterik gabe jakintza" gizatiarragoen" kaltetan. XX. mendearen erdian, europar hiritarrak komunikabide eta garrai obide autonomo ugari lortu zituenean, kultura hezkuntzaren esku ere utzirik zegoen, baina jadanik seriean ekoizten hasi zen edozein produktu fabrikatzen den bezala, poteetan sartua, edonori saltzeko.
|
|
|
Definizio soziokultural honen arabera, nazioa giza taldea da, eta definizio hori gizakiarentzat" hobea" da beste edozein baino, batez ere Estatu modernoaren kontzeptuan oinarrituriko
|
hura
baino. Baina azken definizio hori gehiago erabiltzen da, eta ez dago erabat bazterturik presio ekonomikoak, sozialak edo militarrak erabiltzea.
|
|
|
Kultura inguruko naturan zentratuta zegoen eta gizakiak natura ama zuen (ama lurra) eta lurraldea ondare" komuna" zuen. Giza rtea eratzen zen lurralde
|
hura
aprobetxatzeko eta bere helburua zen gizabanakoen eta giza taldearen bizitza kontserbatzea. Gizabanakoak ez zuen ikasi behar bere herriaren kultura edukitzeko.
|
|
|
Gizabanakoak ez zuen ikasi behar bere herriaren kultura edukitzeko. Taldeak
|
hura
ematen baitzion haur ttiki ttikia zenetik, eta, kulturarekin batera, baita hizkuntza, ohiturak eta bizibideak ere, haurren eskura zeudenak ondasun publikoen edo pribatuen bidez. Zatiketa hori argi dago Europan duela mende askotatik hona, baina ez horren argimunduko beste leku batzuetan.
|
|
|
Nire ustez, hori da benetako galdera, baina alderantziz egina. Baina, egia esan, horrela egiten digute eta
|
hura
erantzutea beste biderik ez dugu. Logikoena litzateke dend enok gure buruari galdetzea ea nola egokitu daitekeen planeta giza taldera.
|
|
|
Gripearen birusen antzekoak dira. Izan ere,
|
hura
errefusatzeko txertoak asmatu ahala, birusak urtero aldatzen dira, gizakien bizkarroi izanik, bizirik iraun ahal izateko. Horregatik, deus gutxi balio digute garai batean berritzaileak ziren eta zaharkiturik gelditzen ari diren lege eta kondenek, gaur egungo errealitateei aurre egiteko.
|
|
|
Arrazoia hauxe da: pertsonaren onerako (edo taldearen onerako), bere azalpena eta baieztapena da bide bakarra, ez dago beste biderik
|
hura
zein den jakiteko, eta, haien lurraldean, haiek baizik ez dezakete erabaki.
|
|
|
pintorea Beatriceren dekapitazioan ikusliar egon omen zen. Inpresio
|
hura
pintatu dizu laukian.
|
|
|
Euskal Herriraetorri dena, berrogei urteko gizon gordina izan da. Bidean dago
|
hura
dena izateko, baina gaztaroan legitimista edo orleanista monarkikoa izan eta gero, ozta ozta egin du oraindik eboluzioa hasi baino gehiago postura liberal etaezke rtia rretarantz. 48an bertan, Louis Napoleonekin sinpatisatuko du eta matxinoen zanpaldiari eutsi dio.
|
|
|
Zoritxarrez. Bai, ordea,
|
hura
itzaltzekorik; geroxeagoaipatuko dut hauetakoren bat. Eta euskara ikasteko orduan, motibazio instrumentala joan zen nagusituz:
|
|
|
Bianako Printzea Erakundeak bultzatutako —eta ordaindutako— ikerketa izan zen
|
hura
. Nik uste Alli presidente zela egindakoa.
|
|
|
Baina badago hori ikusteko beste modu bat. " Inperioari" aurre egiten diogun guztiok, bakoitzak bere bidetik, bere lekuan jarri dugu
|
hura
. Agian ez dugu oraindik haren aurrerakada geratu, baina agerian utzi dugu.
|