|
2000
|
|
|
Populazioaren banaketa kontuan hartuta ere, desberdintasunak daude Nafarroaeta Baskongaden artean. Bietan handia da hiriburuan bizi diren irakurleenpisua, baina Nafarroaren kasuan kopuru hori %42, 1era heltzen da; gainera, Nafarroan
|
herri
txikien ehunekoa ez da makala: %30, 5 Euskal AutonomiaErkidegoko audientzian, hiriburuetan bizi direnena %37, 7koa da eta herritxikietan bizi direnak %9, 2koa; askoz baxuagoa, beraz.
|
|
|
Gainera, Hego Euskal Herrira mugatuko garenez, emisio esparru desberdinekokanalak aurki daitezke aldi berean lanean: Estatu espainiar osorako ari direnak (TVE1, TVE2, Canal Plus, Antena eta Tele), Euskal Herri osoa kontuan hartzen dutenak (ETB1 eta ETB2) eta, azkenik, telebista lokalak deiturikoak, beren seinalearen igorpena
|
herri
, hiri zein eskualde batera mugatzen dutenak (Tele Donosti, Canal Bizkaia edoTele bezalakoak).
|
|
|
Emakumezkoak (%51);
|
herri
handietan (%53, 8) eta hirietan (%27, 6) bizidirenak eta klase sozial ertainekoak (%53, 2) edo ertain baxukoak (%18, 3) dira nagusi tele-ikusleen artean.
|
|
|
Bizilekuari dagokionez, markatuagoa da ETB1en kasuan
|
herri
txiki eta ertainetanikus entzule direnen parte hartzea, hiriburuetan txikiagoa dena. Ikasketa mailarenarabera, ETB1ek markatuagoa du lehen mailako ikasketak dituztenen presentzia, unibertsitatekoak dauzkatenekin batera.
|
|
|
ETB1ekin gertatu bezala,
|
herri
ertainetan bizi direnen marka altua da ETB2renaudientzian, hauen kopurua %36, 2koa baita.
|
|
|
critique dela communication, La Pensee Sauvage, Paris, 1984, 76 or.18. Jada 1992an, ia bi frantsesetatik batek egunero eskualdeko egunkari bat gutxienez irakurtzenbazuen ere (%48, 5), 35 urte baino gutxiagoko irakurleetatik %27 zen gizonezkoen kasuan eta %28, 7emakumeen kasuan 1992an, irakurleriaren kopurua 18 milioikoa zen, 1983an 19 milioiak gainditzenzituelarik. Modu honetan, egunkaria gutxien irakurtzen duen
|
herri
garatua bilakatu da Frantzia(...)?. (MATHIEN Michel, La presse quotidienne regionale, op., 53 or). 1997an, 1.000 biztanleko 182aleren salmentarekin, Japonia (582), Erresuma Batua (330), Alemania (318) edota Gipuzkoa (207,3) etaNafarroaren (188,4) atzean kokatzen da Frantzia.
|
|
|
EL MUNDO DEL PAIS VASCO eta EL PAIS DELPAIS VASCO Hegoaldean, eta SUD OUEST Iparraldean. Lehen bietan, jakina, ezdira
|
herri
eta hiriburuetako albisteak nagusitzen, ez eta probintziakoak ere. Bainahonek ez du esan nahi Euskal Herriaren osotasuna islatzen dutenik, probintziareneta Euskal Herriaren arteko mailan geratzen baitira (gehienbat, geroago ikusikodugunez, Euskal Autonomia Erkidegoan eta, zenbait kasutan, Hegoaldeko EuskalHerrian).
|
|
|
Politikaren barruan kokatu ditugun erakunde politiko administratiboen eta alderdi politikoen joan etorriek markatzen dute, neurri handibatean, albistegien edukia. Gizarte atalelan, hau ere multzo garrantzitsua delarik, aurrerakuntza teknologikoak, osasuna eta
|
herri
zein hirietan aritzen diren taldeenzeregina kontsideratzen ditugu.
|
|
|
Euskal Herriaren errepresentazio publikoa irakurketa espainolari eta frantsesaridago, batez ere, lotuta. Estatu indartsuek inposatu egiten diote errealitatearenirakurketa
|
herri
indargeari, gure herriari kasu honetan. Begietarako errepresentatua denherria ez da gauza abstraktua; testuinguru politikoa, testuinguru ekonomikoa eta testuinguru historikoa daude beti horren azpian, oinarrian.
|
|
|
Bestalde, Espainiako Autonomien mapan, nolabait esatearren,
|
herri
eusko nafardei genezaiokeen hegoaldeak hartzen duen garrantzi piktografikoa azpimarragarria da.
|
|
|
Egin ditzagun azken urratsak atal honetan. Nola
|
herri
eraikuntzan hala herri ezabakuntzan, giltza politiko handia da, beste giltza garrantzitsu batzuen artean, herrihorren errepresentazio publikoa bere egiten duen maparen sozializazioa.
|
|
|
Egin ditzagun azken urratsak atal honetan. Nola herri eraikuntzan hala
|
herri
ezabakuntzan, giltza politiko handia da, beste giltza garrantzitsu batzuen artean, herrihorren errepresentazio publikoa bere egiten duen maparen sozializazioa.
|
|
|
Maparen funtzionamendu bikoitza dela medio, faktoaren eta ametsaren ispilu ezpata izate bikoitz hori dela eta, lurraldeen profil mediatizatuek garrantzi estrategikoahartzen dute nola
|
herri
eta hala estatu guztien politikagintzaren oinarrizko lerronagusiak azpimarratzeko orduan.
|
|
|
Ezin baita burujabetzaz hitz egin, askatasunaren kontzeptuakontuan hartu gabe. Hortaz,
|
herri
gisa, eta baita pertsonalki ere, libertatea dugu helburu. Ilustra dezagun oinarri hori Joxe Azurmendi-ren Gizaberearen bakeak etagerrak (1991) liburutik jasotako testu batekin:
|
|
|
Kia. Oso iraultza apal bat nahidugu. Geuretzako iraultzatxo bat,
|
herri
txiki batean. Eta txikian doktrinarismorikgabe, zentzu apur batekin, haundian ezinezko esperientziak eta esperimentuak eginlitezke, esperimentu bakoitzean milioien bizitzak arriskatzeke.
|
|
|
Hauxe litzateke erronka politikorik nagusiena. Txillardegi-ren harira etorriz, nola presta daiteke
|
herri
bat askatasunerako. Zein errekurtso dauzka gurea bezalakoherri batek, errealitate finkatu bati aurre egin eta potentzialitate baten onurak sinesgarri bihurtzeko?...
|
|
|
Askatasuna, berdintasuna, (sozialismoa bera, gaur egun)... utopiaren alorrean erortzen baitira doi doi. Bitartean,
|
herri
bat eraikitzea, egituratzea, bere problemak konpontzen saiatzea, politikagintzari dagokio bete betean. Biak eskutiklotuta doaz, banandu ezinik.
|
|
|
Honekin ez diot Monzon-i arrazoirik kendu nahi, zerbaitek ekartzekotan, borrokak ekarriko baitio
|
herri
honi askatasuna; eta, borrokatzeko, utopikoa izanbehar du pertsonak. Alternatiba politiko bat bideratzeko orduan, ordea, ez da nahikoa mundu hobea nahi dugula esatea7 Politika, ekimen hori epe eta marko mugatubatean egin ahal izateko formula azaltzean datza.
|
|
|
tamalgarri hauek (gure kasuan, Espainia eta Frantzia) bainoeskaintza hobea egiteko gai izan behar dugu, eta gainera, gaur egungo politikagintzan oinarriztapen homologatu bakar bihurtu den koska gainditzea lortu: batere birjinala ez den
|
herri
borondatea.
|
|
|
Neokolonialismoarekin batera, garapen kapitalistarako ezinbestekoak diren biegitura politiko nagusitu dira
|
herri
horietan: Estatu Nazioa eta ordezkaritzakodemokrazia.
|
|
|
Fenomeno hau hain indartsua izanik, egunero munduan zehar dabiltzan moneta bolumen handiek, banku zentralek beren moneten defentsan egin behar dutenesku hartzea ere gainditzen dute. Horrela, ekonomia osoak jartzen dira kolokan.Hain zuzen, Asiako Hego Ekialdeko herriak prozesu honen biktima izan dira; lehenago lurralde horietan kapital mordoa sartu bazen ere, orain, beren ahalmen esportatzaileak ahuldu direnean, kapital espekulatiboek ihes egiten dute,
|
herri
horienekonomia desorekatuz.
|
|
|
Esperientzia historikoak erakusten digunez,
|
herri
industrializatuetan Ongizate Estatuaren ezabaketarekin batera, gastu publikoa, murriten denean, edo Hirugarren Munduko herrietan, doikuntzarako plangintzak?
|
|
|
Gaur egun,
|
herri
anitzetako askapen mugimenduek borrokan dihardute, inperialismoaren aurkako frontea osatuz. Eta herrien aurkako gerra daramaten Estatu Nazioek osatzen dute inperialismoaren aldeko frontea; eta horien artean artikulazio hierarkikoa osatu dute.
|
|
|
Kanadak bezala, Australiak eta beste
|
herri
garatu batzuek ere antzeko txostenak enkargatu dizkiete beren adituei, helburu berberarekin: estatu handiek zein politika eraman behar duten argitzea, sareen bidez beste estatuek duten eragina ekiditeko.
|
|
|
Internet ek
|
herri
pobreen garapenerako balio duela esaten dute, baina herri garatueneta azpigaratuen arteko tartea gero eta handiago da. Hirugarren munduan baliabidegutxi dago, eta, gainera, beste lehentasun batzuk dituzte.
|
|
|
Internet ek herri pobreen garapenerako balio duela esaten dute, baina
|
herri
garatueneta azpigaratuen arteko tartea gero eta handiago da. Hirugarren munduan baliabidegutxi dago, eta, gainera, beste lehentasun batzuk dituzte.
|
|
|
Ideia erraza da: teknologia saltzen diete, askotan hedapenerakolaguntza bailitzen kamuflatuta, eta
|
herri
ahulek menpekotasun osoan jarraitu behardute, teknologia hori mantentzeko eta berritzeko. Herri jasotzailea zenbat eta gehiago industrializatzen den, hainbat eta menpekotasun handiagoan erortzen da estatuhornitzailearekiko.
|
|
|
Informatikaren arloan oso
|
herri
gutxi dira gai beren teknologia independenteahedatzeko. Beraz, herri hornitzaileak zuzkidura moztea erabakitzen badu, erosleenegoera oso kritiko bihur daiteke.
|
|
|
Informatikaren arloan oso herri gutxi dira gai beren teknologia independenteahedatzeko. Beraz,
|
herri
hornitzaileak zuzkidura moztea erabakitzen badu, erosleenegoera oso kritiko bihur daiteke. Horregatik, Europako estatu batzuek politikabikoitza eramaten dute.
|
|
|
Hala, bada, galderahau egin dezakegu. Noraino egin luke
|
herri
batek, bere hedapen teknologikoan monopolioekiko inmune izateko. Herri pobre edo ez garatuentzat beste irtenbiderik ba ote dago menpekotasun hori saihesteko?
|
|
|
Teknozientziaren hedapenak eredu kapitalistarekin zerikusi handia izan dueta konputagailuen hedapena ere marko horretan gertatu da4 Beraz, ezin gara harritu, informatika eta telematika sortzen duten gizartearen antolaketa modua kapitalista baldin bada. Beste ondorio garrantzitsuen artean,
|
herri
garatuen eta ez garatuenzerrendan, eta herrien burujabetasunean, eragin handia izango du azken iraultzahonek.
|
|
|
aipatzen du hiritartasunaeta naziotasunaren arteko loturaz hitz egitean. Bere hitzetan, Frantzia, Ingalaterraeta Ipar Amerikako tradizio politikoetan uztarketa semantiko hori naziotasunarendefinizio politikoaren adierazlea da horietan estatua, nazioa eta
|
herri
burujabeagauza bera baitira (Brubaker, 1992: 50). Argi dago, beraz, eta nabarmen ageri da nazio estatu delakoen bilakaerari erreparatuz gero, estatua izan dela orain arte loturajuridiko honi atxikipen sentimendua bermatzen interesatuena, naziotasuna, nazionalitatea eta hiritartasuna bateratuz eta elkarren pareko egin nahiz.
|
|
|
Erabilerari erreparatzen badiogu, baina, eta horretarako Euskaldunon Egunkariaren hemeroteka hartuko dugu irizpide gisa, hiritartasuna eta nazionalitatea hitzekin alderatuz, herritartasuna gutxien erabilia dena dugu oraindik7.Duen esanahi sinboliko potentzial handiagatik(, herria? delako kontzeptuak berebaitan laburbiltzen dituen esanahi ugari eta adierazkorrak kontuan hartuz), ordea, ezlitzateke harritzekoa erabilera politiko eta
|
herri
mailakoan orain artekoa baino zabalera handiagoa izatea epe laburrean, jendearengan atxikipen sentimendua oso errazpizten baitu.
|
|
|
Ez dira, baina, eztabaida mamitsuakbakarrik. Nazionalitate kontuak, jarraian ikusi ahal izango dugunez, estatuaren etabere menpe dauden
|
herri
eta nazioen arteko liskar iturri dira oraindik ere. Arestianaipatu dugun bezala, estatuaren bilakaeran, nazio estatu izateko bidean berebizikogarrantzia dute bai gailentzen den naziotasunak eta baita honi dagokion eta unehorretatik aurrera bere adierazle agerikoa izango den nazionalitateak ere.
|
|
|
Euskaldunon Egunkaria,,. Bai Euskal Herriari
|
herri
ekimena. Euskalherritartasuna aldarrikatuko du Bai Euskal Herriari ekimenak, desobedientziabidez?.
|
|
|
Moneten arteko truke tasak, salbuespenak salbuespen, aldatzen aridira merkatuen arabera, egonkortasunik eza dibisa eta finantza merkatuetan ezaugarri nagusienetako bat bihurtuz. Bitartean, hazkunde ekonomikoa nabarmenkiapaldu da
|
herri
industrializatuetan, ondorioz, jendeen diru sarreren arteko ezberdintasunak eta epe luzeko langabezia, eta honi dagokion jende bazterkeria, handiagotuz, besteak beste.
|
|
|
sortu behar da, nazioarteko moneta espazio ekonomiko berezia sor dadin. Bitartean,
|
herri
bakoitzak badu bere aukera (ikus beheko bibliografia atalean, Schmitt, Cencini, Tobar eta Galarza).
|
|
|
P Sartre-k askatasunaz uste zuena hartu dut hizpide. Ondoren, berriz,
|
herri
askatasuna erdiesteko politikagintzan zer nolako aldaketak gauzatu liratekeenazaltzen saiatu naiz. Hori guztia, jakina, gai hauen inguruan funtsezkoak direnezbaien bila aritzen joateko.
|
|
|
Askatasunari buruzko pentsamendu filosofikoak, ordea, norbanakoaren etagiza taldearen arteko ustezko kontraesanak aztertzeko balio du; eta, era berean, baita autodeterminazioan oinarrituko den askatasun politikoa garatzeko ere. Beraz, ikuspegi horretatik
|
herri
askatasuna erdiesteko politikagintzan zer nolako aldaketakgauzatu liratekeen azaltzen saiatu naiz hurrengo lerroetan.
|
|
|
Gure kasuan, bada, mehatxu garrantzitsuena ez datorkigu EspainiakoHistoriaren Errege Akademiatik geure iraganaz aritzeko datorkigun zentsuratik, geure hizkuntza, kultura,
|
herri
eta nazioaren etorkizunaz aritu ahal izateko kanpokodebekua ezartzeko erakusten duten ahalmenetik bertatik baizik.
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeak (Estatu Batuak luke esan, bertan nazioakez baitira boterearen jabeak, estatuak baizik) autodeterminazioaren
|
herri
eskubideabere hastapenetan onartzen badu ere (Oinarrizko Kartaren lehenengo artikuluarenbigarren paragrafotik eta, bereziki, 55 eta 73.b eta 76.b artikuluetan), kolonizaturikizan diren herrien alde soilik azaldu ohi da (1514, 2625 eta 3328 ebazpenetan, adibidez). Beraz, edo eskubidea ez zaio herri guztiei aitortzen, edo kolonizatuak izandiren herriak bakarrik omen dira benetako herri, nazioarteko zuzenbidearen iturriaden NBE delakoaren ikuspuntuaren arabera7.
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeak (Estatu Batuak luke esan, bertan nazioakez baitira boterearen jabeak, estatuak baizik) autodeterminazioaren herri eskubideabere hastapenetan onartzen badu ere (Oinarrizko Kartaren lehenengo artikuluarenbigarren paragrafotik eta, bereziki, 55 eta 73.b eta 76.b artikuluetan), kolonizaturikizan diren herrien alde soilik azaldu ohi da (1514, 2625 eta 3328 ebazpenetan, adibidez). Beraz, edo eskubidea ez zaio
|
herri
guztiei aitortzen, edo kolonizatuak izandiren herriak bakarrik omen dira benetako herri, nazioarteko zuzenbidearen iturriaden NBE delakoaren ikuspuntuaren arabera7.
|
|
|
Nazio Batuen Erakundeak (Estatu Batuak luke esan, bertan nazioakez baitira boterearen jabeak, estatuak baizik) autodeterminazioaren herri eskubideabere hastapenetan onartzen badu ere (Oinarrizko Kartaren lehenengo artikuluarenbigarren paragrafotik eta, bereziki, 55 eta 73.b eta 76.b artikuluetan), kolonizaturikizan diren herrien alde soilik azaldu ohi da (1514, 2625 eta 3328 ebazpenetan, adibidez). Beraz, edo eskubidea ez zaio herri guztiei aitortzen, edo kolonizatuak izandiren herriak bakarrik omen dira benetako
|
herri
, nazioarteko zuzenbidearen iturriaden NBE delakoaren ikuspuntuaren arabera7.
|
|
|
...san nahi du.Horretarako, ene aburuz, lurraldetasunari atxiki behar zaio inolako partiziorik onartu gabe, zeren, existentzialistek esango luketen antzera, autodeterminaziorako erreferendum plebiszitarioa galduta ere, garaipena nazio txikiarena bailitzateke, estatuek (Quebec-en bezala) subiranotasunaren oinarri legalaren eraldatzea onartubeharko bailukete de facto, eta ondorioz, Historiak ebatsitako
|
herri
askatasuna, askatasun nazionalak, ez bailirateke gehiago mendebaldeko demokrazien eskusoilik geratuko9.
|
|
|
Zein dugu, ordea, askeak izateko irtenbide bakarra? Dudarik gabe, gaur egun, bai espainiar legeak baita nazioarteko egoerak ere debekatzen diguten autodeterminaziorako
|
herri
eskubidea gauzatzea.
|
|
|
Berau abian jartzen ez den bitartean, gainerako estaturik gabeko hizkuntza, kultura,
|
herri
eta nazioen antzera, euskaldunok ere beti menpekoak izango gara etaezin izango dugu ez eguneroko bizitza ez eta etorkizunik ere behar bezala kudeatu, gauzatu, biziberritu...
|
|
|
Gaurko egoera aski iluna izanda ere, gerorik ez dugu askatasunik gabeko etorkizun beltzean, zeren askatasuna gure pertsona nahiz
|
herri
izaerak aske izan ahalizatean baitatza.
|
|
|
Herri modura ikusirik, hau da, kultura jakina eta izaera bereizia oinarrizkogizataldetik eraiki dituen
|
herri
modura, ez gara behar bezain aske.
|
|
|
Nazio gisa ez digute geure buruaren jabe izaten uzten8 Izan ere, magrebiarrenegoera Parisen arazo etnikoa bada, Argeliako borroka antikolonialista gatazkanazionala izan zen,
|
herri
jakin batek lurraldearen burujabetasuna aldarrikatu zuenetik. Era berean, Espainian ijitoekiko arazo etniko kulturalak egon daitezke; bainaeuskaldunekin, berriz, gatazka nazionala dago, eta ez besterik.
|
|
|
Independentziaren Aldarrikapen Amerikarrak ondoko bi elementuak aldarrikatu zituen: batetik, gizakien eskubide inalienableak, eta bestetik,
|
herri
batek bestebatekiko dituen lotura politikoak hausteko eskubidea.
|
|
|
Hala ere, iraultza amerikarraren eta frantziarraren printzipioek islatu zutenmunduaren ikuspegiaren aurka gauzatu zen nazio estatuaren kontzeptua. Estatuareneredu hau demokratikotzat hartua izan zen, zeren
|
herri
subiranotasunaren printzipioan oinarritu baitzen. Baina, eredu honek jatorrizko arazo bat zuen:
|
|
|
Nazio estatuaren eredu hori gradualki bermatu zen mundu zabalean, etaInperio Espainol edo Portugesak Ameriketan, Otomanoak edota Austriar Hungariarrak Europan edota, Bigarren Mundu Gerraren osteko Kolonialismoek aukera emanzuten estatu askoren sorrerarako, nazioak bailiren (esate baterako, gaur egun diren192 estatuetatik hogeita hamahiru (33) beste estatuetako parte ziren mende honenhasieran, eta ehun eta hamabi (112) estatu kolonialen menpean bizi ziren; ikus Valencia 2000). Zentzu honetan, demokrazia eta kontsentsuan oinarriturik ere, gehienimitatu izan zen Nazio Estatuaren ereduaren alorra, ez da izan
|
herri
subiranotasunaren eredua, Estatuaren eraikuntzarena baizik, askotan, Estatu horiek heterogeneoak izanik ere, Nazioa ahazturik.
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren osteak
|
herri
europarren autodeterminazioa eta nazionalitateen arazoa agerraraztea ere ekarri zuen. Esate baterako, HansburgotarrenInperioaren desagerpenarekin, Europako erdiguneko mapa osoa aldatu zen, nazio estatu berrien agerpena ekarriz.
|
|
|
Honelako formulazioa
|
herri
askoren egoera deskribatzeko egokia da, nahiz etabi arazo larri gainditu behar dituen: batetik, gutxiengoen ezaugarri bereziak errekonozituak eta bermatuak izan behar dira (hau da, identitatea eta kultura eskubideakkontuan izan behar dira) eta bestetik, gehiengoaren gehiegikeria posiblearenaurrean talde horien babesa lortu behar da.
|
|
|
Norvegiera eta daniera hizkuntza jatorrikide hurbilak izanik, benetako diglosia sortu zen. Norvegiako Administrazioa eta kultur mundua danieraz burutzenziren; eta
|
herri
txikietan eta eskualde urrunetan norvegierazko dialektoak erabiltzenziren. Hizkera errespetagarria, puntuzkoek eta hiriburukoek (Kopenhagen goekbereziki) erabiltzen zutena,. RiksmaT izenekoa zen, hots, batua, idatzia.
|
|
|
Hirietan, batez ere, daniera gelditu da nagusi (orain,. Bokmaj? izenaz ofizialki bataiatua;, liburuarenhizkera?); eta
|
herri
txikietan, oro har,, norvegiera berria?, Nynorsk, Aasen enproiektuaren araberakoa.Norvegia Askatuan, ondorioz, bi hizkuntza ofizial daude, oso elkarren antzekoak. Baina biga, ez bat.
|
|
|
Eta 1905eko abuztuaren 13an
|
herri
plebiszitoa antolatzea erabaki zen. Galderabakarra:
|
|
|
Herrietako barne arazoak nola konpondu,
|
herri
bakoitzeko jendeak erantzunbeharreko galdera da beti. Besteen etxean atzerritar garenoi begirale lanak dagozkigu, agian baita iritzi emailearenak ere, baina inoiz ez epailearenak.
|
|
|
Mendi kontuan, internazionalki, euskaldun gisa ezagutzen gaituzte; eta ezgaituzte nahasten espainiarrekin. Urteasko daramatzagu beste
|
herri
batzuetara bidaiatzen; eta bidaia hauetan gure euskal izaeraren alde egiten dugulakontuan harturik, normala da gureidentitatea ezagutzea.
|
|
|
Diru-laguntzak erakunde autonomikoetatik jasotzen ditugu, baina agente sozialgehiago murgildu behar dira; adibidez, kirolaren munduan sarturik dauden euskal enpresak. Orain dela bi urte baimendutako legea landu litzateke, euskal federazio guztiak elkarrekin lan egin lukete, Euskal KirolKontseilua sortu litzateke... eta hau guztia, estatu handi baten aurreandiharduen
|
herri
txiki bat garela kontuan harturik. Zuzenki aurrez aurre egitea ezda aholkagarria; istilu handia sortuko bagenu ere, ez baikenuke ezer lortuko.
|
|
|
Zer esanik ez, horrez gain, Txillardegiren beste hainbat euskarazko lan azter ditzakegu, ekimen positibo eta esnatzaileak, guztien begien bistan daudenak. Nork ezdaki arlo askotan bide urratzaile izan dela, hala nola nobelagintzan, gramatika gaietan, fonetikan, euskararen ahoskeraren problematikan, intonazioaren garrantziaren azterketan, linguistika eta matematikaren arteko erlazioan, soziolinguistikan (zenbat informazio ez ote digun eman,
|
herri
gutxiengotuen arazo linguistikoez, diglosiaz etaabarrez)... Horietan guztietan beti gordin, beti latz, pesimista antzean, baina zirikatueta bultzatu nahian, ekintzaile.
|
|
|
Halako zerbitzari batek
|
herri
aske, euskaldun, elkartua eta guztiz demokratiko batbaizik, ezin du besterik eraiki.
|
|
|
Txillardegi, urte pilo batean barna, gure
|
herri
xehatuaren naziotasuna berreraikitzeari ekin genionean, gau eta egun?, Jose Luis izena, halaxe, soil soila, zen harenlagun ginen guztiontzat.
|
|
|
lan etabizi. Independentzia berri berri hatzemana eta lortua zuen
|
herri
hark kolonialismofrantziarraren hatzaparretatik eta, ondorioz, komenigarri iruditu zitzaigun han ezartzeagure herriaren alde ekiteko.
|
|
|
herriaren une larri guztietan, kinkalatzetan oro, gatazkaren lehen lerroan dugula beti ikusi, gure interesak gartsuki etafinki defendatuz. Gure
|
herri
honek ez du hori ahanzten ahal
|
|
|
Orozkoko Untzueta mendiko gazteluan jentilak bizi ziren, eta
|
herri
osoa ikaran eizeukaten, neskak bahitzen zituzten-eta. Behin Olabarri Handiko neska hartu zuten, gaztelura eroan eta han burdinazko ateaz itxita eduki.
|
|
|
Ezaguna da Txillardegiren espiritu kritiko zorrotza, politika orokorrean bezala soziolinguistikan eta glotopolitikan. Eta euskararen aldeko
|
herri
mugimenduko zenbait iritzieta jokabide salatu eta astintzen badu, areago kritikatzen du alderdi politikoen zenbaitjokabide eta erakunde publiko batzuen politika, bera funtsean herri mugimenduarenaldetik jarrita dagoenez.
|
|
|
Ezaguna da Txillardegiren espiritu kritiko zorrotza, politika orokorrean bezala soziolinguistikan eta glotopolitikan. Eta euskararen aldeko herri mugimenduko zenbait iritzieta jokabide salatu eta astintzen badu, areago kritikatzen du alderdi politikoen zenbaitjokabide eta erakunde publiko batzuen politika, bera funtsean
|
herri
mugimenduarenaldetik jarrita dagoenez.
|
|
|
Euskararen aldeko
|
herri
mugimenduko erakunde eta lagunen artean jarrera ezberdinakazaldu izan dira azken urteotan hizkuntzaren berreskurapenaren eta normalkuntzarenlan eta ahaleginaren autonomiaz eta izaera politikoaz. Pentsaera ezberdinen arabera, iritzi emateak eta eztabaidak, kritikak eta kontra kritikak ez dira gutxi izan.
|
|
|
Sarrera horietan Txillardegik agertu dituen ideia nagusi eta gehien erabiliak bildu etaaztertu ditu Paulo Agirrebaltzategik, zortzi gaitara ekarriz eta bakoitzari buruzko iritziaknabarmenduz: 1 Euskara eta Euskal Herria (horien bereizi ezina), 2 Euskararennormalkuntza, arazo soziala (norbanakoen jarreretatik harantzago), 3 Soziolinguistikarenpremia (beharrezkoa, euskararen normalkuntza zentzuz aurrera eramateko), 4 Euskararen aldeko
|
herri
mugimendu jantzia (mugimenduaren eginkizuna, eta militanteek arazosoziolinguistikoen jabe izan beharra), 5 Beste Herrien esperientziak ezagutu beharra (etahorietatik ikasi, euskararen normalkuntza egoki gidatzeko), 6 Diglosia eta elebitasunaren aurka (kontzeptu horien analisi kritikoa euskararen normalkuntzari dagokionez), 7.Euskararen normalkuntza, arazo politikoa (euskararen aldeko ahalegin eta... alde positiboak eta negatiboak (horien egitekoa, euskarari buruzko horien politikapraktikoaren balioztapena, aldekoa eta kontrakoa).
|
|
|
Euskararen azterketa soziolinguistikoa euskararen aldeko
|
herri
mugimenduarilotzen dio zuzenean Txillardegik, bere testu argi horietako batean: Gure nazio hizkuntzaberriro Euskal Herriaren mintzabide eta oinarri bihurtuko bada, beraz, bi gauza lortubehar ditugu; eta lorpen horretan laguntzekotan sortu da eskuetan duzun aldizkarihau:
|
|
|
Euskararen aldeko
|
herri
mugimenduaren ezinbestekoaz ez du Txillardegik inoizzalantzarik izan; eta horixe eratzen, antolatzen eta bultzatzen saiatu da. Jakin besterikez dago, EHEren sorreran Txillardegi egon zela eragile eta, ideologo?
|
|
|
Jakin besterikez dago, EHEren sorreran Txillardegi egon zela eragile eta, ideologo? nagusietako, etaEKBren sorreran ere partaidetza bizia eta erabakigarria izan zuela7 Beti egon da euskararenaldeko
|
herri
mugimenduan buru belarri inplikatuta. Horren izenean kritikatu du, baita ere, erakunde publikoen zenbait jokabide politiko, mugimendu hori makaltzera datorrena:. Harrokeriak puztutako erraldoikerien truke ekimen herrikoi apalak suntsitu nahia, zinez, sinetsi ezina da?
|
|
|
Eta badirudi euskararen aldeko
|
herri
mugimenduaren oparotasunari buruz baikordela Txillardegi, eta benetan harrigarria, pozgarria!, gertatzen zaiola:
|
|
|
Herri mugimenduaren ezinbestekoa aldarrikatzearekin batera, ordea, horrek hizkuntzako fenomeno sozialez ondo jabetu behar duela nabarmentzen du. Horienazterketa soziolinguistiko serio eta zientifikoaren premia, besteren artean, euskararenaldeko
|
herri
mugimenduak berak du, hain zuzen, Txillardegiren ustez. Horretaraxeetorri zen, besteren artean, BAT Soziolinguistika Aldizkariaren sorrera bera, lehenzenbaki hartan aitortzen zigunez.
|
|
|
Horretaraxeetorri zen, besteren artean, BAT Soziolinguistika Aldizkariaren sorrera bera, lehenzenbaki hartan aitortzen zigunez. ?...
|
herri
mugimenduen zuzperketa guztiz dapremiatsua (Quebec-en eta Vlaander en ikusi den bezala); eta, alderantziz, herrimugimenduen ahulezia edo zafraketa (Irlanda, Bretainia) guztiz kaltegarria. Bainaherri mugimendu horrek jakin egin behar du, ahalik eta ongienik nola eskolatu etajantzi.
|
|
|
Horregatik, eta berak
|
herri
mugimendu horretan izan duen inplikazio bizitikjartzen du bere kritika ere, prestaketa soziolinguistikorik ezean ipintzen duenean hainbihotzeko duen EHE elkartearen krisietako baten azalpena, Txepetx en iritziarekin bateginez: –E.H.E.en kasua ere ukitzen du Txepetx ek; hasierako bultzaldi esperantzagarrihura gogoratuz; baita ere gero jasan zuen beherakada ezaguna, eta berau soziolinguistika teoria sendo baten eskasiari leporatuz (hein batez egia izan daitekeena, zalantzarikgabe)?
|
|
|
puntu kardinalarekin zerikusia edo harremana dutenak egotea (iperbaltz, ipergorri...). Erantzun hauek jaso diren
|
herri
gehienetan, iparraldeko haizea izendatzeko hitz mailegatua erabiltzen dute. Datuaren interpretaziorako abiapuntuetariko bat, beste batzuk baztertu gabe, arestian aipatutako faktore orografikoak izan behar diragogoan.
|
|
|
Honelakoetan, haizeanondik datorren aintzat hartuta lurralde hartako izena hartzen du. Herria baino izaeratxikiagoko guneak,
|
herri
izenak, lurraldearenak zein nazio izenak izan daitezke.
|
|
|
Izendapen asko eta desberdinak bildu dira, gehienetan izendapen bakarrak izatendirelako. Zenbat eta lokalagoa izan, hainbat eta izendapen bakarragoa izango da.Horrela,
|
herri
izen bat hartzen dutenak 8 dira eta nazio baten izena (aleman, frantzi, gallegu, gaztela) hartzen dutenak 66; tartean lurralde baten izena hartzen dutenak (taulan agertzen den bezala) eta herria baino gune txikiagokoa hartzen dutenakaurkitzen dira.
|
|
|
Haizeen izen batzuk haize mota desberdinak izendatzeko jaso dira: hala naparaize iparraldetiko haizea izendatzeko jaso da
|
herri
batean5, beste batean hegoaldekoadeitzeko eta 22 herritan ekialdeko haizea izendatzeko, baina behin ere ezmendebaldekoa izendatzeko. Berebat, ahuñ haize edo ahuña haize, hegoaldekoa (4herritan) zein ekialdekoa (beste 4tan) izendatzeko jaso da, denak Zuberoan.
|
|
|
Hauetannorabide desberdinetako haizea izan daiteke. Saldibarraixe, urkiolaxe, napar, lapurdiaize, larrabetzu aize, ipiñaldeko aize, elgeta aize, araba egoi, xubero aize, sanmigelaize, gorbei aize, orio aize, kabreton aize, baionako aize... inguruko
|
herri
batean sortudiren izenak dira, baina herri horren kokapena kontuan hartuta, haize desberdina izandaiteke. Hori gertatzen da, adibidez, sanmigel aize haize motarekin:
|
|
|
Hauetannorabide desberdinetako haizea izan daiteke. Saldibarraixe, urkiolaxe, napar, lapurdiaize, larrabetzu aize, ipiñaldeko aize, elgeta aize, araba egoi, xubero aize, sanmigelaize, gorbei aize, orio aize, kabreton aize, baionako aize... inguruko herri batean sortudiren izenak dira, baina
|
herri
horren kokapena kontuan hartuta, haize desberdina izandaiteke. Hori gertatzen da, adibidez, sanmigel aize haize motarekin:
|
|
|
Puntu honetan bildu ditugun haizeek ez dute norabide zehatzik, tokiaren araberakoa baino: izendapen batek leku edo
|
herri
batzuetan norabide bat izan lezake, bainabeste batzuetan beste bat. Herri edo ingurune horretako orografiaren arabera osatzenda izena; batetik, mendi edo tontorrak eta bestetik, haranak izateak ematen dio izena: mendialdetik badator,, goiko haizea?
|
|
|
Hori gertatzen da norteko eta ipar haize izenekin
|
herri
batzuetan: Getarian, adibidez, norteko aize iparraldetik datorrena da eta iparra ipar mendebaldetikdatorrena izendatzeko erabiltzen da.
|
|
|
Izan ere, mendiek etaharanek haizeen norabidea zehazten eta markatzen dute sarritan. EHHAn lau haize mota garden itaundudiren arren
|
herri
bakoitzean moldatu behar izan dugu bere egoerara, nahiz beti ez den norabide zehatzzehatza lortu, beharbada ez dagoelako.
|
|
|
Honi dagokionez, Araba ez da aintzat hartzen,
|
herri
bakarra eta datu gutxi dagoelako.
|
|
|
Pertsona bakoitzak ezagupenaren bidez lortutako jakintza meta du bere kultura.Herri bati dagokionez, gizarte mailan ere,
|
herri
baten kultura nolabait aipa daitekeherri horren herritarrek batera duten kultura komuna adierazteko.
|
|
|
Euskaldunen kasuan aspaldian irentsi ditugun parekotasunak, gizon eta emakumeen artekoak, indioek arima ere badutela (zuriek bezainbat, behintzat), zalduneneta
|
herri
xehearen burumuinaren neurrian etab., legamia baino urrunago eboluzionatuduten beste herrietatik, pentsa dezakegu zerk edo zerk, txikia bada ere, bereizten gaituela (txikia izanik ere delikatua, sentibera, omen), gertaerek (mende batzuetako esperimentuek) adierazten duten gisan.
|
|
|
Gai hauen garrantzia bertakotasunean datza. Batzuetan,
|
herri
berezi baten nortasuna ageriago dago, originaltasuna, bilakaera, aldartea, direla-eta. Besteetan, ez dahain nabarmen azalduko ezberdintasuna zertan den, baizik nola dagoen itsatsita bildutako osotasunean.
|
|
|
Hortik dator lehenengo sentsazio eta ezagupenen garrantzia. Lehenengo 5urteak
|
herri
batean bizi ondoren, bizitza osorako gogorapena gordeko duzu. Gerobeharbada, beste 20 urtetan biziko zara atzerria irudituko zaizun beste nonbait.
|
|
|
Horretan bizi ez direnak, aldiz, ezindute kanpotik dastatu eta ez dute erraz horretarako bidea. Batzuek badakigu eta nahidugu goxotasun horretaz
|
herri
magalean bizi. Bai eta besteei eskaini ere, guztionabaitugu.
|
|
|
Tamalez, etorkizuneko eraikuntza nagusiena ez da arkitekturaz adieraziko, informazioaz etaezagutzaz baizik. Honetan dago giltza,
|
herri
izatearen giltza eta etorkizunekomundializazioan norbera izateko gaitasunaren sekretua. Azpiegitura materialeneskutik, soil soilik, ez da etorriko gure sortzaile nortasuna, bestelako heziketa etahezibide kulturaletik baizik?.
|
|
|
Herri batek bere buruari historian zehar emandako arautegia da
|
herri
horrenelkartasun kodea, gene guztiak ordenatzen dituena.
|
|
|
Ez da hau toki egokia etnohistoriaren garrantzia zertan den zehazteko. Aski bedigogoratzea
|
herri
gogorapen komuna dela, herri horren kontzientziaren egitura. Baina, horregatik hain zuzen, gurean ditugun arazoak aipatu behar ditut:
|
|
|
Ez da hau toki egokia etnohistoriaren garrantzia zertan den zehazteko. Aski bedigogoratzea herri gogorapen komuna dela,
|
herri
horren kontzientziaren egitura. Baina, horregatik hain zuzen, gurean ditugun arazoak aipatu behar ditut:
|
|
|
Futboleko emanaldietan ere jokaldi eztabaidagarriak izaten dira. Ezinbestekoa dena da, gure barneko historia horretan gertaerensekuentzia bera izatea, partiduaren bideo bat eta bera erabiltzea; oraindik
|
herri
kulturanerdietsi ez duguna, bakoitzak bere historia partikularra baitarabil.
|
|
|
Gizarte harremanak direla medio, alde batetik edo bestetik agertzearen beldurraeta ausardia. Alarde bera bi
|
herri
horien biztanleek ezagutu izana, eta nolako jarreraezberdina etorkizunari begira... Ez alardeetan soilik, horien erruagatik egunerokoondorengo bizitzan ere baizik.
|
|
|
–Liburu berria benetan gure elertian?, komentatuko du Andimak. . Orrelakorik eztugu irakurri euskeraz lenago?, aitortuko duZaitegi k14 Hemen, azkenean, pertsona bat bere(
|
herri
batena zen bere) angustiatikmintzo zen. Gizaki erreal bat, garai erreal bat mintzo zen obra honetan.
|
|
|
Ukipen egoera bakoitzak, ordea, ezaugarri bereziak ditu. Ukipenean daudenakez dira bi komunikazio sistema soilik, bi
|
herri
eta bakoitzaren indarra baizik. Alta, ukipen egoeran herrien arteko indar asimetriak zuzen zuzenean eragiten du hizkuntzabakoitzaren, osasunean?, asimetria larria den kasuetan heriotza eragiteraino4.
|