|
2009
|
|
|
Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen. Kale, jende eta kafetegiek, zantzu eta estimulu sentsorial xumeek, argi kolore eta usainek,
|
hizkuntza
eta azentuek eragiten diote oroimen literarioen errotari. Eskualde horren iragan historikoa, literarioa eta intimoa iratzartzen dioten motoreak dira eta, hala, naturaltasunez garamatza lekuz leku, aldartez aldarte.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat,
|
hizkuntza
, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorra...
|
|
|
Bestalde, onartu beharra dago
|
hizkuntz
mailan lortu gabe gaudela Alfonso Sastrek, parlatura, esaten dion hori.
|
|
|
Baina jakina, orain esan ohi den bezala: garrantzitsuena ez da
|
hizkuntza
, ebakuntza egingo dizun zirujaua ona izatea baizik. –Ezetz bada, sendagile jauna... min ematen didana beste zangoa dela!?
|
|
|
Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian. Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko
|
hizkuntza
pribatu gisa, eta harekiko atxikimendua, lehen berezkotzat hartzen genuena, areagotu egin zen.
|
|
|
Bere sorterrira hain azkar itzultzea pentsatu ez zuenez, Sumptarentzat ingelesa aterpea zen, oreka antzeko zerbait, Espainiako herrixka batean, bertoko kezka hurbilen kontra. Atzerrian bizi ezinari amore emanda, atzerri poxi bat bederen (ni eta nire
|
hizkuntza
) ekarria zuen etxera. Bere alde subertsiboa ere bazuen honek, XVIII. mendeko lapurren argot edo hizkera hark bezala, edota gaur egungo ijito espainiar zenbaiten kaloaren antzera.
|
|
|
zer esaten ari ginen jakiterik nahi ez genuenean, ingelesera jo genezakeen.
|
Hizkuntza
bat baino gehiago mintzatzearen ezkutuko abantailetako bat horixe da: besteek ez ulertzea.
|
|
|
heldu eta berehala, gaztelania ikasten hasi nintzen sobre la marcha, ibilian ibilian. Hona abiatu aurretik
|
hizkuntzaren
mapa ohi den gramatikari begirada bat bota nion ikasketak izango zituen zailtasunei antzemateko. Geroago konturatu nintzen gaztelania ikastea erraza zela, ez bakarrik gramatika sinple samarra delako, izan, bada?, baita esaldi bakar bat osatzeko gai ez zarelarik ere espainiarrek hitz egiten eta entzuten dizutelako.
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina
|
hizkuntza
ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin.
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako
|
hizkuntzak
nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Ni ez naiz inoiz atzerriratuen komunitate baten kidea izan eta, lan egingo banuen, azkar ikasi beharra neukan
|
hizkuntza
. Hizkuntza berri bat hitz egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten.
|
|
|
Ni ez naiz inoiz atzerriratuen komunitate baten kidea izan eta, lan egingo banuen, azkar ikasi beharra neukan hizkuntza.
|
Hizkuntza
berri bat hitz egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten. Izan ere, bolada batez «Me cago en la leche» eta horrelako esamolde koloretsuak barra barra erabiltzen nituen.
|
|
|
Gure hirugarren
|
hizkuntzak
, katalanak, hiztegi berria ez ezik, hizkuntz hedadura berri oso bat ere ekarri zuen. Katalanik gabe ez genuen hizkuntzen elkarbizitza baketsuaz hainbeste gogoeta egin beharrik izango.
|
|
|
Gure hirugarren hizkuntzak, katalanak, hiztegi berria ez ezik,
|
hizkuntz
hedadura berri oso bat ere ekarri zuen. Katalanik gabe ez genuen hizkuntzen elkarbizitza baketsuaz hainbeste gogoeta egin beharrik izango.
|
|
|
Gure hirugarren hizkuntzak, katalanak, hiztegi berria ez ezik, hizkuntz hedadura berri oso bat ere ekarri zuen. Katalanik gabe ez genuen
|
hizkuntzen
elkarbizitza baketsuaz hainbeste gogoeta egin beharrik izango.
|
|
|
Sumptak katalana du kultur
|
hizkuntza
, baina haren aita jatorriz Gaztelakoa da. Bera ez da inoiz catalanista, hots, katalanaren aldeko militantea?
|
|
|
izan. Bi
|
hizkuntzak
erabili ditu beti. Kataluniako beste milioika lagun bezala, elebidun hazi zen.
|
|
|
Badira zenbait jarrera politiko
|
hizkuntza
baten edo bestearen nagusigoa aldezten dutenak. Katalana iraganeko jazarkuntzatik bizirik atera da eta azken bi hamarkadetan ofizialki suspertutako berpizkundea izan du.
|
|
|
zuk ikus ditzakezu bi emakume elkarrekin solasean azokan bata katalanez mintzo eta bestea gaztelaniaz ihardesten. Ez dira dialektoak, elkarren ondoan garatu diren
|
hizkuntza
zeharo bestelakoak baizik, maiz bietako bat ezabatzen alferrik ahalegindu diren arren. Espainiako albiste nazionaletan, esaterako, katalanez mintzo den Kataluniako politikari bati azpitituluak jarri behar zaizkio.
|
|
|
Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz. Egoera hau ametsezkoa da munduan inor gutxik hitz egiten duen
|
hizkuntza
bateko hiztunentzat. Mintzaira egunen batean desager daitekeelako ideia, izaki bizi baten gisa geratzen zaizkion egunak gutxi direlako ustea, ez da, esaterako, ingelesez arituko bagina bezain pentsaezina.
|
|
|
Bestalde, eztabaida antzuei iheska hasten zara. Nahiz eta gutxitan hitz egiten dudan katalanez, ederki ulertzen dut, hain ongi non zenbaitetan ez naizen ohartzen zein
|
hizkuntza
ari naizen entzuten. Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan.
|
|
|
Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan. Zenbaitetan lagun talde bat katalanez ari denean, eta zerbait gaztelaniaz esaten baldin badut bat batean
|
hizkuntzaz
aldatuko direla dakidanean, ahalegintzen naiz nire pidgin katalanez mintzatzen. Adeitasun keinu ttipi bat da nire aldetik, haien hitz jarioa ez moztearren eta haien oharkabeko begirunea nolabait eskertzeko.
|
|
|
Beraz, guk biok bagenuen zer pentsaturik haur eta
|
hizkuntzen
lantzeari buruz Sumpta Juliaz haurdundu zenean.
|
|
|
Eta aukera hau nabarmena zen oso. Ezagutzen nituen beste familia batzuk, beste kultura batzuetatik etorritako guraso arrotzak zituztenak, hain zeuden bertokotuak non ahaztua baitzuten ama
|
hizkuntza
seme alabei helaraztea, beranduegi izan arte. Ume hauek ulertzen zuten hizkuntza galdua, zenbaitetan sen hutsez, baina sarritan lotsa ematen zien hitz egiteak, edo trebetasuna falta zuten.
|
|
|
Ezagutzen nituen beste familia batzuk, beste kultura batzuetatik etorritako guraso arrotzak zituztenak, hain zeuden bertokotuak non ahaztua baitzuten ama hizkuntza seme alabei helaraztea, beranduegi izan arte. Ume hauek ulertzen zuten
|
hizkuntza
galdua, zenbaitetan sen hutsez, baina sarritan lotsa ematen zien hitz egiteak, edo trebetasuna falta zuten.
|
|
|
Edo nik ez nuen uste halakoa nintzenik, behintzat. Orain ez dut hain argi ikusten, ezen hasi bainintzen oso kartsu sentitzen nire
|
hizkuntzarekiko
atxikimendua. Nire barnean ordura arte inolaz ere nabaritu gabeko izaera borrokazalea kausitu nuen, kaskamotz eta elastikoz jantzita irudikatzen nituenen parekoa:
|
|
|
Nire barnean ordura arte inolaz ere nabaritu gabeko izaera borrokazalea kausitu nuen, kaskamotz eta elastikoz jantzita irudikatzen nituenen parekoa: «Nire ama
|
hizkuntza
mehatxatzen ari haiz, ala?»
|
|
|
izan ere, ingelesa zen ene haurrekin komunikatzeko nuen giltza. Beste edozein
|
hizkuntza
bezala, ingelesa mundu oso bat da, unibertso bat, eta nik hori erakutsi nahi nien alabei, noski.
|
|
|
Pertsonaia nagusia Latin Amerikako erbesteratu bat da. Hainbeste urtez bizi izan da bere sorterritik kanpo non hasi baita ahazten bere ama
|
hizkuntza
. Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari.
|
|
|
Lehenik dendariak, gero taxi gidariak, ondoren adiskideek eta, azkenean, emazteak ere, inork ez dio kasurik egiten, ezta entzuten ere.
|
Hizkuntzatik
eten eginik, haren nortasuna aienatzen, desagertzen da.
|
|
|
|
Hizkuntza
gehiegi ikastea nahasgarri dela edota, kontrara, umeek osmosiz bereganatzen dituztelako ohiko iritzietan sobera fidatu gabe, gure lagunen haurrei so egiten hasi ginen. Joanek eta Encarnik, elebidun katalanak?
|
|
|
Argi eta garbi zegoen. Bost urteko ume batek hitz egin nahien duen
|
hizkuntza
gurasoek egiten dutena da, ez berari mintzatzeko darabiltena, baizik eta beren artean egiten dutena.
|
|
|
Umeak izan genituen arte ez nintzen ohartu zenbat kopiatzen diegun senez gurasoei. Haien
|
hizkuntza
ez ezik, haien fraseologia berbera ere erabili ohi dugu. Nire kasuan esaera batzuk zetozkidan ezin gogora nitzakeen garaietatik, «Bedtime for Mummy, s little soldier»What on earth do you think you are doing (oheratzeko ordua amatxoren soldadu ttipiarentzat), kasurako.
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure
|
hizkuntza
pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela. Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen.
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure hizkuntza pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela.
|
Hizkuntza
bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak lehen seme alaba guztien patua pairatu zuen.
|
|
|
Baina oraindik ez gara ausartzen ondorioak ateratzen. Haiek bien artean hitz egiteko zein
|
hizkuntza
aukeratzen duten ikustea adierazgarria izango da.
|
|
|
Harik eta hiru urte bete zuen arte, ez zen ohartu
|
hizkuntza
ezberdinak mintzatzen ari zela. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere hitzak asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez hitz egiteko eskatzen zionean erabili ohi zuen.
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu.
|
Hizkuntza
bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
mundu osoa argi berri batez ikustea izan zen. Planeta honetan 166 herrialde, bost kontinente, bost ozeano edo sei bilioi biztanle ez ezik, 6.000
|
hizkuntza
ere badira.
|
|
|
Nire familia ingelesaren kideak lau kontinentetan barrena zabaldu dira, baina ingelesa aski dute bizitzeko. Bost
|
hizkuntzarekin
, esaterako, munduko hizkuntz kulturaren zati ñimiñoa baino ezin bisita zenezake. Bartzelonan etorkin afrikarren elkarte batek afixak itsatsi ditu Afrikako zenbait hizkuntza ikasteko eskolak eskainiz:
|
|
|
Nire familia ingelesaren kideak lau kontinentetan barrena zabaldu dira, baina ingelesa aski dute bizitzeko. Bost hizkuntzarekin, esaterako, munduko
|
hizkuntz
kulturaren zati ñimiñoa baino ezin bisita zenezake. Bartzelonan etorkin afrikarren elkarte batek afixak itsatsi ditu Afrikako zenbait hizkuntza ikasteko eskolak eskainiz:
|
|
|
Bost hizkuntzarekin, esaterako, munduko hizkuntz kulturaren zati ñimiñoa baino ezin bisita zenezake. Bartzelonan etorkin afrikarren elkarte batek afixak itsatsi ditu Afrikako zenbait
|
hizkuntza
ikasteko eskolak eskainiz: arabiera, bantu, swahili, mandinga.
|
|
|
Ene buruari galdetzen diot nolakoa izango den mundua mandingaz. Hiztegiaz gain egongo dira moldeak, esapideak, erritmoak, ideiak eta kantak
|
hizkuntza
horri bakarrik dagozkionak eta beste edozeinetan ezin entzun edo antzeman daitezkeenak. Nire ustez, segur aski, mandinga ikasiz gero gehiago ikas genezake Afrikaz, hizkuntza hori mintzo den lekuetara bidaia eginez baino.
|
|
|
Hiztegiaz gain egongo dira moldeak, esapideak, erritmoak, ideiak eta kantak hizkuntza horri bakarrik dagozkionak eta beste edozeinetan ezin entzun edo antzeman daitezkeenak. Nire ustez, segur aski, mandinga ikasiz gero gehiago ikas genezake Afrikaz,
|
hizkuntza
hori mintzo den lekuetara bidaia eginez baino. Pentsamendu honek sortzen duen zorabioaren iturria gizakiaren barne desira sakon bat da, megalomaniaren ñabardurak ere badituena:
|
|
|
Honelaxe mintzatu zen Freud «hizkuntzen dohaina» izeneko ametsaz. Babelgo Dorreak eta Jainkoaren zigorrak mila
|
hizkuntzatan
mintzatzera kondenatu gintuzten: horra gure desira zapuztua azaltzeko erabili duten istorioa.
|
|
|
Bada, halere,
|
hizkuntz
aniztasunari begiratzeko modu onuragarriago bat. Nire aburuz, hizkuntza bakar baten bidez erabateko komunikazioa izango zelako ametsa okerra zen, eta nolabait naturaren kontrakoa ere.
|
|
|
Bada, halere, hizkuntz aniztasunari begiratzeko modu onuragarriago bat. Nire aburuz,
|
hizkuntza
bakar baten bidez erabateko komunikazioa izango zelako ametsa okerra zen, eta nolabait naturaren kontrakoa ere. Pidgin ingelesa, munduko lingua franca, gaur egun eraikitzen ari diren Babelgo Dorrea?
|
|
|
oso erabilgarria da, baina, aldi berean, oso tresna kamutsa. Ez da ezinezkoa edonor ulertzea bere ama
|
hizkuntza
jakin barik, baina eragozpena ere bada.
|
|
|
Bere
|
hizkuntza
modu praktiko batean, euskaraz idatziz, defendatzen badu ere, Atxagak esan zidan behin hizkuntza bigarren mailakoa zela beti.
|
|
|
Bere hizkuntza modu praktiko batean, euskaraz idatziz? defendatzen badu ere, Atxagak esan zidan behin
|
hizkuntza
bigarren mailakoa zela beti. Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta bidea jarraian etorriko zirela.
|
|
|
Lehenik zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta bidea jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama
|
hizkuntza
. Haren poesian edota berak hain gertu dituen euskal literatura, musika edo kulturan oso jende gutxi barnera daitekeela jakinda, aski zuhur agertzen da beste kultura edo beste edozeri buruzko iritzi arruntak ematerakoan.
|
|
|
Une honetan munduan diren 6.000
|
hizkuntzetatik
, erdiak baino ez bide dira geratuko mende bat barru. Salvador Giner soziologo katalanak honakoa deitoratzen zuen oraindik orain:
|
|
|
Salvador Giner soziologo katalanak honakoa deitoratzen zuen oraindik orain: «Hizkuntza bakar bat galtzeak gizateria pobretzen du[?]
|
hizkuntz
aniztasun zabala pobretzen baitu, eta guk, bioaniztasuna bezala, horri ere kosta ahala kosta iraunarazten saiatu genuke. Bertan baita, hain zuzen, gizakiok etorkizunean ere itxura guztietako hitz, ele eta berbekin gozatu eta liluratu ahal izateko oinarria».
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira bat baino gehiago dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota hitz egiten den
|
hizkuntzaren
nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira bat baino gehiago dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota hitz egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama
|
hizkuntza
arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Guraso hasiberriak zituen. Kezkaturik zeuden
|
hizkuntzarekin
eta alabari murduskatzen zizkioten hitzak.
|
|
|
Bai misteriotsuak gure ikasteko gaitasun inkontzienteak!
|
Hizkuntza
bakar batekin harrigarria da, baina areago hirurekin. Julia alboko dendara eramaten dudanean, herriko andreak miraturik geratzen dira.
|
|
|
Julia alboko dendara eramaten dudanean, herriko andreak miraturik geratzen dira. Nola jakin dezake halako umetxo batek atzerritar
|
hizkuntza
bat. Ingalaterrara goazenean nire tartekoek irribarre isila egiten dute katalanez hasten direnean.
|
|
|
Laster garbi ikusi nuen
|
hizkuntzek
askoz gehiago nahasten gaituztela helduok, umeak baino. Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura hiru hizkuntza hitz egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik.
|
|
|
Laster garbi ikusi nuen hizkuntzek askoz gehiago nahasten gaituztela helduok, umeak baino. Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura hiru
|
hizkuntza
hitz egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik. Edota ikustetik jende askok bat baino ez duela egiten.
|
|
|
Sumptak eta biok ingelesez ezagutu genuen elkar Ingalaterran eta Londresen bizi izan ginen elkarrekin Espainiara etorri arte. Geroago jakin dudanez, Espainiako errege erreginek ingelesez ezagutu zuten elkar Grezian; hori dela-eta badago txiste bat giro monarkikoetan oso hedatua, hots, elkar ezagutu zutela, eta maitemindu, halako
|
hizkuntza
ezerromantikoan. Gu ordea ez ginen iritzi berekoak.
|
|
|
Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero, haren pidgin bertsio bat ere erabil nezake. Gure etxean hiru
|
hizkuntza
bizi dira elkarrekin: ingelesa, gaztelania eta katalana.
|
|
|
Hirurok erroak egin dituzte eta haziz doaz gure baratzeko bugainbileak bezala, han hemenka nahasiz, baina bakoitzak bere eremua atxikiz eta garatuz nekez aurreikusitako osasun eta kemenarekin.
|
Hizkuntz
hostaila honetan nolabaiteko ordena atxikitze aldera, kontuz landatu behar izan genuen geuk ere. Inoiz inausi edo moztu ere bai.
|
|
|
–Ikusi ahal dut bideo bat orduan? ?
|
Hizkuntzak
jakinarazi zidan oraingoan neuri zegokidala auzia erabakitzea.
|
|
|
Beheko solairura gindoazela gogora etorri zitzaidan nola kezkatu ginen
|
hizkuntzei buruz
Julia jaio zenean. Berak topatuko zituen hiru mintzairak
|
|
|
Aita
|
hizkuntza
|
|
|
Lehen sekula irudikatuko ez nukeen egoera batean bizi naiz: nire bi alaba txikiak nik egiten ez dudan
|
hizkuntzan
aritzen dira. Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero, haren pidgin bertsio bat ere erabil nezake.
|
|
|
Gure
|
hizkuntza
aglutinatzailea da eta berezkoa du, naturala, hitzak luzatzeko joera.
|
|
|
Luze joko lidake izaera horrek nire zeregin literarioari dakarzkion ondorioak zerrendatzeak, baina aipa dezadan bat, niri asko interesatzen zaidana: normala da
|
hizkuntzaren
izaera aglutinatzaileak perpausen erritmoa moteltzea. Silaba askoko hitzak osatzeko joera du euskarak.
|
|
|
Zer egin perpaus baten edo paragrafo baten erritmoa bizkortu nahi duzunean? Gure poeta onenek,
|
hizkuntzaren
barne prozedurei gehien erreparatu dietenek, ez diote bizkarra erakutsi auziari. Aitzitik:
|
|
|
Lizardiren poemak ez dirudi
|
hizkuntza
aglutinante batean idatzia. Laburtasunaren eta erritmoaren efektuak lortzeko, poetak aditza saihestu du.
|
|
|
Azken hogeita bost urteotan gure
|
hizkuntzan
aldi bereko eragina izan duten bi gertakari ekarri nahi ditut hona: euskararen batasuna da bata; euskal administrazioaren sorrera bestea.
|
|
|
gurdi astun batena bezalako ibilera eransten joan zaio idatzizko gure jardun publikoari eta partikularrari. Lexiko teknikoaren hedatu beharrak okupatu ditu
|
hizkuntzaren
ia egiteko guztiak, gaztelaniaren/ itzulpenaren morrontzan guztiz gehienetan.
|
|
|
Horri erantsi behar zaio beste kontsiderazio bat ere, kontuan hartzen ez duguna: administrazioko hizkeraren itzala oso oso luzea da gure
|
hizkuntzan
; hedadura handiko hizkuntzetan ez bezalakoa. Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu:
|
|
|
Horri erantsi behar zaio beste kontsiderazio bat ere, kontuan hartzen ez duguna: administrazioko hizkeraren itzala oso oso luzea da gure hizkuntzan; hedadura handiko
|
hizkuntzetan
ez bezalakoa. Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu:
|
|
|
hedabideek eta erakunde eskolarrek eta askotan baita kaleko hizkerak ere (afixetan, iragarkietan, bandoetan?) hizkera hori imitatzeko joera dute, naturaltasunaren kaltetan. Balirudike
|
hizkuntza
jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela. Euskara erregistro bakarreko hizkuntza bihurtzen ari zaigu jardun formal askotan, eta, astiro astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori hizkuntzaren ia kale kantoi, bazter eta zulo guztietara iritsi da.
|
|
|
Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela. Euskara erregistro bakarreko
|
hizkuntza
bihurtzen ari zaigu jardun formal askotan, eta, astiro astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori hizkuntzaren ia kale kantoi, bazter eta zulo guztietara iritsi da. Hizkera zurrun uniboko hori da jendearen erreferentzia nagusia.
|
|
|
Balirudike hizkuntza jasoak erregistro hori bakarrik eman dezakeela. Euskara erregistro bakarreko hizkuntza bihurtzen ari zaigu jardun formal askotan, eta, astiro astiro, gurdi astun batena bezalako ibilera hori
|
hizkuntzaren
ia kale kantoi, bazter eta zulo guztietara iritsi da. Hizkera zurrun uniboko hori da jendearen erreferentzia nagusia.
|
|
|
Izaki bakarti, neurotiko, egozentrikook hor jardun dugu ahalegin kolektibo batean murgilduta: nobela bat idazten ari ginenean ere, beti geneukan kaskezurrean
|
hizkuntza
estandarizatu baten aldeko inperatibo kategoriko halako bat. Baina idazlearen zereginetako bat ez da ba tribuaren hizkera erabilgarri egitea bai zerurako nola infernurako?
|
|
|
Naturaltasuna bilatzea batetik, artifizioz mozorrotzea bestetik? Bai, gure lana da
|
hizkuntzari
lotzen zaizkion sastraka, orbel eta lokatzak seinalatu eta kentzea; baina gure lana da, halaber, urrutirago eramango gaituzten bideak saiatzea ere.
|
|
|
Ez alferrik:
|
hizkuntzaren
egoerak betebehar moral asko eta erreparo gehiegi txertatu du gure psikologia literarioan, idazteari ekiterako orduan.
|
|
|
Gure lanbidearen zerga bat da neurosi linguistikoa bizitzea ere. Baina
|
hizkuntza
hegemoniko bateko idazleak bizi duen neurosi linguistikoa oso arina da gurearekin konparatuta. Nirea bezalako hizkuntzetan idazten dugunok nekez ken ditzakegu gainetik gure hizkuntzaren egoera berezkoa eta hizkuntzaren testuingurua.
|
|
|
Baina hizkuntza hegemoniko bateko idazleak bizi duen neurosi linguistikoa oso arina da gurearekin konparatuta. Nirea bezalako
|
hizkuntzetan
idazten dugunok nekez ken ditzakegu gainetik gure hizkuntzaren egoera berezkoa eta hizkuntzaren testuingurua. Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu:
|
|
|
Baina hizkuntza hegemoniko bateko idazleak bizi duen neurosi linguistikoa oso arina da gurearekin konparatuta. Nirea bezalako hizkuntzetan idazten dugunok nekez ken ditzakegu gainetik gure
|
hizkuntzaren
egoera berezkoa eta hizkuntzaren testuingurua. Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu:
|
|
|
Baina hizkuntza hegemoniko bateko idazleak bizi duen neurosi linguistikoa oso arina da gurearekin konparatuta. Nirea bezalako hizkuntzetan idazten dugunok nekez ken ditzakegu gainetik gure hizkuntzaren egoera berezkoa eta
|
hizkuntzaren
testuingurua. Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu:
|
|
|
Nirea bezalako hizkuntzetan idazten dugunok nekez ken ditzakegu gainetik gure hizkuntzaren egoera berezkoa eta hizkuntzaren testuingurua. Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera,
|
hizkuntzari
erreparatu behar diogu: zertaz idatzi nahi dudan erabaki bezain pronto, asmatzen hasi behar dut zer hizkera klase erabiliko dudan:
|
|
|
Ezinbestekoa da. Euskarak, beste edozein
|
hizkuntzak
bezala, munduko eta bihotzeko bazter guztietara heltzeko ahala du. Baina gutxi gara idazleak.
|
|
|
Praktika literario urriko
|
hizkuntzak
dira gureak, eta horren eraginez, ez dute aurrera egiten guk nahi genukeen bezain arin eta airoso. Idazlearen bidelagun baino areago, euskara behaztopa zaigu askotan.
|
|
|
Ez dauka egoera guztietara egokituko den fraseologia malgurik; beti topatzen du bere estiloari enbarazu egiten dion osagarri txikiren bat, zailtasun apalen bat, baina apala izanagatik ere, enbarazutsua dena.
|
Hizkuntza
hegemoniko batean ari den idazle batek, ingelesez, gazteleraz, frantsesez, ez die erreparatu ere egiten osagarri txikioi.
|
|
|
Baina aski da negar egiteaz. Emanak gara gure
|
hizkuntzen
auzia hileta musikarekin barneratzera; gure hizkuntzen inguruko guztia aldapa, neke eta zailtasun gisa bizitzera; gure problemak modu agoniatsu batean planteatzera eta plazaratzera. Alde onei begiratzen ikasi behar dugu.
|
|
|
Baina aski da negar egiteaz. Emanak gara gure hizkuntzen auzia hileta musikarekin barneratzera; gure
|
hizkuntzen inguruko
guztia aldapa, neke eta zailtasun gisa bizitzera; gure problemak modu agoniatsu batean planteatzera eta plazaratzera. Alde onei begiratzen ikasi behar dugu.
|
|
|
«Gure
|
hizkuntza
bedeinkatua berritu: abantailaren bat behar genuen literatura zahar, literatura behin eta berriro landuz landuen aurrean».
|
|
|
Ez, nirea bezalako
|
hizkuntzetan
ari garen idazleok ez daukagu hizkuntza hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen ari gara:
|
|
|
Ez, nirea bezalako hizkuntzetan ari garen idazleok ez daukagu
|
hizkuntza
hegemonikoetan ari direnek baino sen artistiko gutxiago. Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen ari gara:
|
|
|
Sortzen ari gara, egiten ari gara, normaltzen ari gara: ez literatura bat bakarrik, baita
|
hizkuntza
bat ere. Orain mende batzuk hizkuntza hegemonikoetako idazleek izan zuten pagotxa bertsua dudala pentsatzea gustatzen zait.
|
|
|
ez literatura bat bakarrik, baita hizkuntza bat ere. Orain mende batzuk
|
hizkuntza
hegemonikoetako idazleek izan zuten pagotxa bertsua dudala pentsatzea gustatzen zait.
|
|
|
Niretzat idaztea ez da istorioak kontatze hutsa.
|
Hizkuntza
bat daukat, eta hizkuntza horrek, hainbat eragozpen izateaz gainera, baditu abantaila egundokoak ere. Eragozpenen tripetan maiseatu eta abantailak ikertzea gustatzen zait.
|
|
|
Niretzat idaztea ez da istorioak kontatze hutsa. Hizkuntza bat daukat, eta
|
hizkuntza
horrek, hainbat eragozpen izateaz gainera, baditu abantaila egundokoak ere. Eragozpenen tripetan maiseatu eta abantailak ikertzea gustatzen zait.
|
|
|
Etxepare baino lehenagotik datorkidan tradizio erritmiko batean ari naiz; bigarren aukerak, berriz, erritmo hain gure hori puskatzen dit, nahiz euskara batuak bedeinkatutako forma izan. Gramatikak eta arauak ezin dituzte
|
hizkuntzaren
tripak mendean hartu.
|
|
|
Mendiari ezin omen zaizkio ateak jarri. Are gutxiago
|
hizkuntzari
.
|