|
2000
|
|
|
Kontratuez
|
hitz
egiterakoan, kontratu guztiei aplikagarri zaizkien zuzenbide naturalaren oinarriak garatu ditugu lehendabizi.
|
|
|
Besteak beste, Kode Zibilean ditugu garai honetako lege euskarri nagusiak eta oinarri gorenak, segurtasun juridiko delakoaren adierazmolderik bikainenak.
|
Hitz
batez esateko, antolamendu juridikoaren bizkarrezurrik osoenak.
|
|
|
Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean, hau da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen ere, sortzen zituzten, ezkon
|
hitzetan
eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta zergatik ez esan, patuaren ezinbestekotasuna ere.
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako hau: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean; hau da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak;
|
hitz
batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Halperinen
|
hitzetan
igarri duguna bete betean asmatzen du Portalisek. Iraultzaren aldi nahasiak gorabehera, Portalisek behin eta berriro azpimarratzen du legegileak bere eginkizunean zuzen aritzeko behar duen oreka.
|
|
|
Ezkontzak berak zedarriztatzen du seme alaba horien egoera zibila. Portalisen
|
hitzak
dira hauek:
|
|
|
Bi
|
hitzetan
esanda, ezabatze prozesu baten pauso laburrak. Urte gutxiren buruan, euskal zuzenbide zibila noraezean jarria, lur azpiko kobazuloetan ehortzia.
|
|
|
Eztabaidagarri den horretan irakurleak du
|
hitza
. Azketsi, arren, gainerako errakuntza eta akatsak.
|
|
|
Magistratu deduzko batzuek asmatu dute, behin baino gehiagotan, erabereko legeria ezartzeko proiektua. Idazle aipatu baten
|
hitzetan
, eraberekotasuna bikaintasun mota da, izpiritu handiek noizbehinka antzeman eta txikiak, hutsik egin gabe, jipoitu egiten dituena.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz
|
hitz
egiten bada, xedea, beti beti, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
...then ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago jarriko zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten
|
hitzak
eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta
|
hitzen
esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien
|
hitz
handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
Sasiproposizio bat baieztatzea edo ukatzea zentzugabekeria hutsa litzateke. Carnapek esan bezala, strictu sensu
|
hitz
segida batek ez du zentzurik hizkuntza zehatz baten barruan proposizio bat ez duenean osatzen. Eman dezake itxuraz hitz segida hau proposizio bat dela; kasu honetan sasiproposizioa deituko diogu.57
|
|
|
Carnapek esan bezala, strictu sensu hitz segida batek ez du zentzurik hizkuntza zehatz baten barruan proposizio bat ez duenean osatzen. Eman dezake itxuraz
|
hitz
segida hau proposizio bat dela; kasu honetan sasiproposizioa deituko diogu.57
|
|
|
Eta antzeko zerbait gerta daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin, hau da, kontzeptuekin:
|
hitz
batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun hau soilik itxurazkoa bada eta, berez, ez badauka, sasikontzeptuez ari gara.58
|
|
|
Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat adieraziko lukete, baina beti sinesmen justifikagaitzen gainean. Hau hobe ulertzeko, har dezagun Carnapen ‘babiga’
|
hitzaren
adibidea:
|
|
|
Demagun, adibide gisa, baten batek ‘babiga’
|
hitz
berria asmatzen duela, objektu batzuk ‘babigak’ direla eta beste batzuk ez direla mantenduz. Hitz honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke:
|
|
|
Demagun, adibide gisa, baten batek ‘babiga’ hitz berria asmatzen duela, objektu batzuk ‘babigak’ direla eta beste batzuk ez direla mantenduz.
|
Hitz
honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke: nola erabakitzen dugu kasu zehatz batean zerbait babiga den ala ez?
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu.
|
Hitza
erabiltzen duen pertsona babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen pertsona babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean
|
hitz
jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
‘Zer nahi duzue esan horrekin? ’ Esan beharrik ez dago ikuspegi honetatik heideggertarrak ezin duela ez bere terminoen erreferenteak seinalatu ezta bere adierazpenak egiazta edo errefusa ditzakeen modua zehaztu ere. Reichenbachen
|
hitzetan
:
|
|
|
Filosofia ezagutzaren benetako adar moduan onartuz gero, metafisikatik bereizteko modu batean definitu behar dela onartzen dutenen artean, dotorea da metafisikoez poeta baztertuen mota bat bailiran mintzatzea. Bere adierazpenek
|
hitzez
hitzeko inolako esanahirik ez dutenez, ez daude inongo egiatasun edo faltsutasun irizpideren baten menpe, baina, haatik, balio dezakete emozioa esnatzeko edo adierazteko(...). Eta balio gogoangarria izan dezaketela iradokitzen da, inspirazio moralaren bideak bezala, edo baita artelanak bezala ere.
|
|
|
Carnapen
|
hitzetan
, ‘fisiko’ izena Neurathen ‘fisikalismoaren’ baliokidea da. Azken honen aldeko preferentzia Neurathen zio honetaz baliatzen zen:
|
|
|
Eta, ondorioz, ez zientifikotzat jotzen ziren introspekzioaren terminoak —’borondatea’, ‘sentimena’, ‘ideia’, ‘intentzioa’, ‘joera’ edo ‘disposizioa’, etab.— erabiltzen zituen azalpen edota deskribapen guztiak. Jendeak maiz maneiatzen dituen
|
hitz
arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten beren burua. Asmoa ez zen erakustea balio adierazpenak, esanahia baldin badute, orduan adierazpen ‘zientifiko’ arruntak direnik; ezta ere, zientifikoak ez diren neurrian, ez direla,
|
hitzez
hitzeko zentzuan, esanahidunak; baizik eta, soilki, ez egiazkoak ez faltsuak izan ezin diren sentimen adierazpenak direla.
|
|
|
Hans Hahnen
|
hitzetan
, eta Ayerrekin bat etorriz," existitzen diren iturriak behin eta berriro, eta sakonago, aztertzen direnez gero, iturri berriak aurkitzen direnez gero, eta jazoera historikoen —hau da, pauta batzuk jarraitzen dituzten jazoeren— ibilbidearen legezkotasunaren ezagutza hobea lortzen denez gero, historialariek hipotesiak baiestear dituztela" 72 aurresan zezaketen. Iraganari buruz esan dezakeguna, argi dago, egun ditugun arrasto eta ondorioen menpe egongo da73:
|
|
|
Isiltasunaren ondoren izandako erantzun urriak irmoak izan ziren. Hauen arabera, Zirkuluaren ikusmoldeak berak ere, zirudienez, ez zuen esanahirik, eta teoria metafisiko huts bilakatu zen, egiaztagarritasunaren diskurtsoa —bertsio desberdinak barne—
|
hitzez
hitz aztertuz gero. Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten.
|
|
|
Isiltasunaren ondoren izandako erantzun urriak irmoak izan ziren. Hauen arabera, Zirkuluaren ikusmoldeak berak ere, zirudienez, ez zuen esanahirik, eta teoria metafisiko huts bilakatu zen, egiaztagarritasunaren diskurtsoa —bertsio desberdinak barne— hitzez
|
hitz
aztertuz gero. Hortaz, zirkulukideek printzipioa utzi behar izan zuten.
|
|
|
Haatik, vienarren ikusmolde filosofikoak —beraiek askotan filosofia
|
hitzaz
arnegatu arren— xede nagusitzat zientziaren analisia zuenez, galdera nabarmena sortzen zaigu: nola molda zitzakeen Zirkuluak zientzia errealak sortzen zituen arazo filosofikoki egoki eta aipagarriak?
|
|
|
Bada, enpirista logikoen arabera, legeak ez ziren ez egiazkoak ezta faltsuak ere, ez baitziren betiko baliozkoak89 Ez lirateke enuntziatu unibertsalki kuantifikatu gisa ulertu behar —’A ororentzat... ’ batekin hasten direnak—, enuntziatu singularrak formulatzeko eta modu batean edo bestean jarduteko erregela edota arau gisa baizik. Feiglen
|
hitzetan
, indukzioaren printzipioa" prozedura bat da, maxima arauemaile bat, erregela operazionala" 90 Enuntziatu partikularrak —hauek dira berezko asertzioak— enuntziatu unibertsaletatik eratortzen dira, eta hauek bere zatiak bete eta gero soilik bilakatzen dira esanahidun eta baliozko. Horrela, adibidez, ‘Gizaki oro hilkorra da’, kasuz kasu partikularrak esleitzen zaizkionean esanahia hartzen duen eskema bat da, eta, berebat, partikularizazio hori aztertu eta egiazkoa ala faltsua den ikusten denean:
|
|
|
1963ko" Intellectual Autobiography" [Autobiografia intelektuala] idazkian adierazi zuen legez, fenomenalismoa, materialismoa eta enparauak, zio pragmatikoek bultzaturiko hizkuntza hautaketak errepresentatzen dituzten
|
hitz
egiteko moduak besterik ez dira. Prefosta, bada, Aufbau aren jitea eta xedeak sistema fenomenalista bat baino pluralagoak ziren, eta hori izan behar da kontuan batik bat.
|
|
|
Carnapek ‘tolerantzia’
|
hitza
edo, zehatzago, tolerantziaren printzipioa adierazpena, lehenengo aldiz, 1934ko Logische Syntax ean agertu zuen120: " gauza ez da debekuak batuz joatea, konbentzioetara ailegatzea baino", zioen.
|
|
|
Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.). Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren
|
hitzetan
, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko. Soilik neurriz gaineko sinesmen mistiko eta psikotikoen kasuetan eransteko balio zezaketen, baina gutxi gehiagorako (101 orr.).
|
|
|
Egungo zientzia eta teknologiaren analisi filosofikoak urruntasun honetan sakontzen ari dira, hori defendatuz, eta Vienako Zirkuluak lagatako joera analitikoa atzean utziz. Dena den, azken urteetako ondorio hauek eta beste batzuk sekula ez dira heldu Horkheimerren
|
hitzek
izandako suhartasunera.
|
|
|
Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak
|
hitz
bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
Bere sortzaile garrantzitsuena, Auguste Comte, izan zen pentsamendu korronte honen lan adierazgarriena idatzi zuena, Cours de philosophie positive [Filosofia positiboaren kurtsoa](). Idazki honetan aurki dezakegu ‘positibo’
|
hitzaz
esan nahi denaren lehendabiziko ahalegina: Comterentzat ‘positibok’, lehenengo eta behin, erreala dena designatzen du, kimerikoa ala ilusiozkoa denaren aurrean.
|
|
|
Ildo honi egokituz gero, giza adimenarentzat eskuragarria diren gauzez arduratuko da ikerketa, misterio zeharkaezinak baztertuz. Beste esanahi bat ere badauka ‘positibo’
|
hitzak
, ‘baliagarriarena’ hain zuzen ere, bere zentzu praktikoan. Espekulazio filosofikoek helburu garbi bat izan behar dute:
|
|
|
Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar dena, honen gainean jarriko baita bestea.
|
Hitz
gako berria ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik bezala; baina De Maistre edo De Bonaldekin gertatu ez bezala, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
kontzeptu behaezinekiko mesfidantza errepresentatzen zuen —’espazio absolutu’, ‘aldiberekotasun absolutu’ eta beste hainbat nozio metafisiko—, eta programa ezin hobea zen zientzian ‘gertakari enuntziatuen’ eta ‘konbentzio’ edo ‘hautazko definizioen’ artean bereizteko. Haatik, erlatibitatearen teoriak ez zien azken
|
hitzik
eman Zirkuluko tesiei, batez ere eragina elkarrenganakoa izan zelako eta batak bestearen beharra zuelako. Erlazio honetaz adituek diotenez," ez dago itxaropen posiblerik ez erlatibitatearen teoriaren garapena ezta XX. mendeko positibismoa ere ulertzeko, beren arteko eraginaren deskribapen zehatza emanez ez bada" 15 Horregatik da garrantzitsua Zirkuluko ideiak bere garaiko zientziarekin nola lotzen ziren ikustea.
|
|
|
|
Hitz
baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin.
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste
|
hitz
batzuk erabiliz. Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin.
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste
|
hitz
hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean hitz definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
Hitz baten esanahia finkatzeko modu bat definizioaren bitartekoa da, hots, esanahi ezaguna duten beste hitz batzuk erabiliz. Baina beste hitz hauek prozedura berbera jaso lukete, azkenean
|
hitz
definigaitzekin topo egin arte, hau da, bakarrik ostentsioaren bidez finka daitezkeen kontzeptu primitiboekin. Hauek, azken finean, ezin dira definitu, baizik eta soilik erakutsi:
|
|
|
‘Zirkulu’
|
hitzak
izan dezakeen esanahiaren aurrean, Vienako Zirkulua ez zen talde bat zorrozki itxia. Aitzitik, maila profesional desberdinentzat irekia zegoen talde informala zen; baita ere espezialitateentzat, nazionalitateentzat, joera politiko eta erlijio jatorri desberdinentzat.
|
|
|
Partaide guztiak batzen zituen lokarria, ‘munduaren ikusmolde zientifikoa’ adierazpena lantzeko balio zuten ikuspegi teoriko, interes zehatz eta ideal batzuek osatzen zuten. Adierazpen hark, bere
|
hitzek
erakutsi bezala, zientziaren ingurukoa ez ezik, ezagutza orokorraren arazoen aurrean izan behar dugun jarrerari eta munduko edozein egoeratan har ditzakegun sinesmenei buruzko hausnarketa ere islatzen zuen.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren filosofiak filosofia osoaren biraketa erabakigarria markatzen du —hauxe da zirkuluaren buruak, Moritz Schlickek, defendatzen zuen tesia, orduantxe sorturiko Erkenntnis [Ezagutza] aldizkariaren lehendabiziko bolumenaren hitzaurrean filosofia" berriaren" asmoak honako
|
hitz
hauekin aurkeztu zituenean—:
|
|
|
Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut. Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona
|
hitzak
esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik.
|
|
|
Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona hitzak esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona
|
hitzak
aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela.
|
|
|
Zentzu erabatekoan, sublimea, garrantzitsua edo azalezkoa den proposiziorik ez dago. Agian zuetako bat ados dago honekin eta Hamleten
|
hitzak
gogoratuko ditu: " Ez da ezer onik edo txarrik, baizik eta pentsatzeak egiten du hala".
|
|
|
gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Gure
|
hitzak
, zientziaren baitan bezala erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak, eraman eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da. Te kikara batean galoi bat bota arren, te kikara batek hartzen duen ur neurria baino ez du hartuko te kikarak, eta era berean gure
|
hitzek
gertakariak baino ez dituzte adierazten. Esan dut gertakari eta proposizioei dagokienez balio erlatiboa baino ez dagoela, on eta txar erlatiboak bezalakoak, eta beste horrenbeste.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait beti esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean
|
hitz
egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo,
|
hitzaren
zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu"
|
hitzaren
beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea" hitzaren erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela.
|
|
|
Funtsean salbu egoteak esan nahi du fisikoki ezinezkoa dela niri gauza batzuk gertatzea eta, beraz, ez du zentzurik edozein gauza gertatuta ere salbu nagoela esateak. " Salbu" hitzaren beste erabilpen txarra dugu, beste adibidea" existentzia" edo" hunkitzea"
|
hitzaren
erabilpen txarra den bezala. Orain zuen buruan sartu nahi dut adierazpen etiko eta erlijiozko guztietan gure hizkuntzaren erabilpen txar berezia dagoela.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena
|
hitza
zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona ona da", nahiz eta ona hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona ona da", nahiz eta ona
|
hitzak
ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
Hitz
erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar.
|
|
|
Hitz erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure
|
hitz
eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar. Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek.
|
|
|
Eztabaida hau hauxe esanez ireki zuen: " Beti esan nahi izan dut zerbait adierazpen etikoen gramatikari buruz edo, adibidez, ‘Jainko’
|
hitzari buruz
". Baina, izan ere, oso gutxi mintzatu zen" Jainko" bezalako hitzei buruz, eta oso gutxi ere adierazpen etikoei buruz.
|
|
|
" Beti esan nahi izan dut zerbait adierazpen etikoen gramatikari buruz edo, adibidez, ‘Jainko’ hitzari buruz". Baina, izan ere, oso gutxi mintzatu zen" Jainko" bezalako
|
hitzei buruz
, eta oso gutxi ere adierazpen etikoei buruz. Etikaz mintzatu beharrean, Estetikaz mintzatu zen xeheka, hurrengoa esan arren:
|
|
|
" Jainkoari" dagokionez, bere tesi nagusia hauxe zen, dirudienez:
|
hitz
hori gramatikaren aldetik zentzu desberdin askotan erabiltzen dela. Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela:
|
|
|
Esan zuen, kasu, Jainkoari buruzko eztabaida asko hauxe esanez konpon daitezkeela: " Ez naiz erabiltzen ari
|
hitza
halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan&q... " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren hitzak, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
" Ez naiz erabiltzen ari hitza halako modutan ezen esan baitezakezu...", eta esanez ere erlijio askok" esaten dutela beste batzuek zentzugabekeriatzat hartzen dituzten gauzek zentzua dutela, eta ez dutela besterik gabe ukatzen beste erlijio batek baieztatutako esaldiren bat"; eta hau argitu zuen esanez jendeak" jainkoa" gizaki baten antzeko zerbaiti erreferentzia eginez erabiltzen baldin badu, orduan" Jainkoak lau beso dauzka" eta" Jainkoak bi beso dauzka" esaldiok zentzua dutela, baina beste batzuek" Jainkoa" halako modutan erabiltzen dutela ezen" Jainkoak besoak ditu" baita zentzugabekeria —" Jainkoak ezin du besorik izan" esango lukete— Era beretsuan," arima" adierazpenari dagokionez, esan zuen batzuetan jendeak halako modutan erabiltzen duela ezen" arima gizaki gaseoso bat da" adierazpenak zentzua baitu, eta batzuetan halako modutan ezen ez baitu zentzurik. " Gramatikaren aldetik" zentzu desberdinak adierazpenaren bitartez esan nahi zuena azaltzeko, esan zuen bilatzen genituela ez" konparagarriak" diren
|
hitzak
, adibidez," solido" eta" gaseoso" konparagarriak diren legez, baizik eta desberdinak direnak, adibidez," aulkia" eta" aulkian esertzeko baimena" desberdintzen diren legez, edo" trenbidea" eta" trenbide istripua".
|
|
|
Estetikari buruzko eztabaida osoa
|
hitzen
esanahiari buruzko arazo bat hartuz ireki zuen —bere ustez, berak oraindik heldu gabeko arazo bat zen—. " Joko" hitzaren adibidearekin argitu zuen arazo hau.
|
|
|
Estetikari buruzko eztabaida osoa hitzen esanahiari buruzko arazo bat hartuz ireki zuen —bere ustez, berak oraindik heldu gabeko arazo bat zen—. " Joko"
|
hitzaren
adibidearekin argitu zuen arazo hau. Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren.
|
|
|
Honi dagokionez, esan zuen, alde batetik, (1) joko guztien artean zerbait komuna izan arren, horrek ez duela inplikatzen, joko jakin bati" joko" deitzen diogunean, esan nahi duguna hori denik, eta, beste aldetik, (2) hain desberdinak diren ekintzei" joko" deitzeko arrazoiak ez duela izan behar horien guztien artean zerbait komuna dagoenik, baizik eta erabilera batetik bestera igarotzeko" mailaz mailako iragaite" bat dagoela, sailaren bi muturren artean ezer komunik izan ez arren. Bazirudien" eder"
|
hitzaren
gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On" hitzari dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait" ona" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan" ona" erabiltzeko esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen dutenak" —.
|
|
|
Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On"
|
hitzari
dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait" ona" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan" ona" erabiltzeko esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen du... " Edertasunaren" kasuan, esan zuen esanahi bereizketa dagoela hurrengo gertakarian erakusten dela:
|
|
|
Gehitu zuenez, espazio antolaketa jakin baten kolore bereziak ez dira" sintoma" hutsak sintoma hauek dituenak ere" ederra izatea" deitzen dugun kualitatea baduela esateko. Hau gertatuko litzateke" eder"
|
hitzaren bidez
esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren".
|
|
|
Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder"
|
hitza
nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan:
|
|
|
" Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder"
|
hitza
kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan: " egoki" erabiltzeko joera gehiago daukagula, adibidez," Horrek oraindik ez du ematen oso egokia" esatean, edo kanta baterako emandako akonpainamendu baten aurrean esaten dugunean" Horrek ez du balio:
|
|
|
Esan zuen Estetika arrazoiak ematen saiatzen dela: adibidez, poema bateko leku jakin batean
|
hitz
hau beste haren ordez jartzeko, edo musika lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait:
|
|
|
Gizakiak bere fantasiarekin gozatzen duela agerikotzat hartuz gero, orduan kontuan hartu behar da fantasia hau ez dela irudi margotua bezalakoa, ezta plastikozko eredua bezalakoa ere, baizik eta osagai heterogeneoz egindako konfigurazio konplexua:
|
hitzak
eta irudiak. Ez ditugu kontrajarri behar zeinu idatzi eta ahozkoekin jardutea eta gertakizunen" irudi mentalekin" jardutea.
|
|
|
Frazer: "(...) that these observances are dictated by fear of the ghost of the slain seems certain(...)"["(...) Betebehar hauek hildakoen espirituen beldurrak eragiten ditu ezbairik gabe"] 6 Baina zergatik erabiltzen du" ghost" [espiritu]
|
hitza
Frazerrek. Oso ongi ulertzen du superstizio hori, ohikoa iruditzen zaion hitz baten bidez azaltzen baitigu.
|
|
|
"(...) that these observances are dictated by fear of the ghost of the slain seems certain(...)"["(...) Betebehar hauek hildakoen espirituen beldurrak eragiten ditu ezbairik gabe"] 6 Baina zergatik erabiltzen du" ghost" [espiritu] hitza Frazerrek? Oso ongi ulertzen du superstizio hori, ohikoa iruditzen zaion
|
hitz
baten bidez azaltzen baitigu. Edo, alderantziz, horrekin gure barruan basatien jokaeraren alde hitz egiten duen zerbait dagoela hauteman zezakeen.
|
|
|
Oso ongi ulertzen du superstizio hori, ohikoa iruditzen zaion hitz baten bidez azaltzen baitigu. Edo, alderantziz, horrekin gure barruan basatien jokaeraren alde
|
hitz
egiten duen zerbait dagoela hauteman zezakeen. Nik —eta nik ez dut sinesten jainko dei genezakeen gizakirik/ gizakiaz gaindikorik dagoenik inon— esaten badut:
|
|
|
Hurrengoa esango nuke: basatien ikuspuntuak deskribatzeko Frazerrek" ghost" [espiritu] edo" shade" [itzal] bezalako
|
hitzak
—guretzat eta beraientzat hain arruntak direnak— eskura edukitzeak gure eta basatien arteko parekotasuna erakusten digu.
|
|
|
Psikoanalisiaren hizkuntza erabiliz, Freud eta Wittgensteinen mitologiak ditugu agerian. Psikoanalisiaren terapia eta filosofiaren terapia aurrez aurre, logika onirikoa eta
|
hitzaren
boterea direla medio, kulturaren ondoeza apurtzeko Vienako arrazoimen krisitik.
|
|
|
Paragrafoz paragrafoz, lerroz lerro, ideiaz ideia, ez dute ezer uzten kanpoan. Kontsulta bezala, suspergarriak dira eta ez dute parekorik
|
hitzez
hitz Wittgensteinen testuak miatzeko. Duten arazo bakarra da Wittgenstein baino wittgensteindarragoak direla ematen duela (batzuetan hobe da Wittgenstein bera irakurtzea hainbeste komentario fin eta xehatu baino:
|
|
|
Paragrafoz paragrafoz, lerroz lerro, ideiaz ideia, ez dute ezer uzten kanpoan. Kontsulta bezala, suspergarriak dira eta ez dute parekorik hitzez
|
hitz
Wittgensteinen testuak miatzeko. Duten arazo bakarra da Wittgenstein baino wittgensteindarragoak direla ematen duela (batzuetan hobe da Wittgenstein bera irakurtzea hainbeste komentario fin eta xehatu baino:
|
|
|
Edo egoera mentalak gizarteak eraikita ikusten ditu, besterik ez. Horrela, (zientziaren) soziologia" soziologismoan" erortzen da eta Wittgensteinen
|
hitz
abilezia eta ideia fintasuna galtzen dira. Hala eta guztiz ere, liburu ona da.
|
|
|
Goian aipatutako liburuan sakonduz, frantziar filosofoak bere buruari galdetu zion ea Wittgenstein Freuden dizipulua zen. Erantzuna baiezkoa da, Freuden azalpen zientifikoa, ametsez
|
hitz
egiterakoan, erantzun estetikoa bihurtzen baldin bada, lege kausalak albo batera utziz. Wittgensteinen ustez psikoanalisia ez da ametsen fisika, poesia edota literatura baizik, gure bizitzaren poesia.
|
|
|
etika zoriontasunaren praktika da eta ez onaren, betebeharraren edo justiziaren teoria. Etika ez da kontzeptu edo
|
hitz
baten teoria. Etika bizitza zoriontsua da:
|
|
|
1926tik 1930era elkarrizketa filosofiko batzuk izan ziren Wittgenstein eta Vienako Zirkuluaren artean. Wittgensteinek Waismann eta Schlickekin
|
hitz
egiten zuen filosofiaz, zientziaz, etikaz, logikaz. Waismannek ohar batzuk idatzi zituen bilera hauetan.
|
|
|
Nire gaiari berari buruz
|
hitz
egin baino lehenago, sarrera ohar gutxi batzuk egiteko baimena eskatzen dizuet. Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut.
|
|
|
Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut. Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz
|
hitz
egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren.
|
|
|
Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin etorri zaretela. Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz
|
hitz
batzuk esango dizkizuet. Aurreko idazkariak zuen elkartean hitzaldi bat ematea eskatuz ohoratu ninduenean, nire lehenengo burutazioa izan zen egingo nukeela izan zen, eta bigarren burutazioa, zuei hitz egiteko aukera edukiz gero, komunikatzeak pozten nauen zerbaiti buruz hitz egin nukeela eta ez nukeela denborarik galdu logikari buruzko hitzaldi bat emanez, adibidez.
|
|
|
Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz hitz batzuk esango dizkizuet. Aurreko idazkariak zuen elkartean hitzaldi bat ematea eskatuz ohoratu ninduenean, nire lehenengo burutazioa izan zen egingo nukeela izan zen, eta bigarren burutazioa, zuei
|
hitz
egiteko aukera edukiz gero, komunikatzeak pozten nauen zerbaiti buruz hitz egin nukeela eta ez nukeela denborarik galdu logikari buruzko hitzaldi bat emanez, adibidez. Hori denbora galtzea dela esateko arrazoia hauxe da:
|
|
|
Puntu hau zuentzat argi gera dadin, gai hau aukeratzeko izan dudan zergatiari buruz hitz batzuk esango dizkizuet. Aurreko idazkariak zuen elkartean hitzaldi bat ematea eskatuz ohoratu ninduenean, nire lehenengo burutazioa izan zen egingo nukeela izan zen, eta bigarren burutazioa, zuei hitz egiteko aukera edukiz gero, komunikatzeak pozten nauen zerbaiti buruz
|
hitz
egin nukeela eta ez nukeela denborarik galdu logikari buruzko hitzaldi bat emanez, adibidez. Hori denbora galtzea dela esateko arrazoia hauxe da:
|
|
|
Apirilaren 29an, goizean, hil zen doktorearen etxean. Bere azken
|
hitzak
, honakoak: " Esaiezu bizitza miresgarria izan dudala".
|
|
|
• 1911 Jenan Fregerekin
|
hitz
egitearen ondorioz, Cambridgen Russellen eskutik logika eta filosofia ikastera joan zen.
|
|
|
• 1935 Ekainean Keynesekin
|
hitz
egin zuen Errusiarako bidaia prestatzeko. Udan, Maurice Dobb, Piero Sraffa, Nicholas Bachtin eta George Thomsonekin adiskidetasuna Cambridgen.
|
|
|
Hasiko naiz. Gaia, dakizuen moduan, etika da, eta Principia Ethica liburuan Moore irakasleak
|
hitz
horretaz emandako azalpena hartuko dut. Hurrengoa dio:
|
|
|
" Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika". Baina zabalago samarra den zentzu batean erabiliko dut etika
|
hitza
, oro har estetika deitzen denaren alde nagusia dela irizten diodana barne hartzen duen zentzu batean. Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak jarriko ditut zuen aurrean.
|
|
|
Egiaz, berezitasun honek ez du bakarrik zerikusirik" ghost" eta" shade" adierazpenekin, eta garrantzi txikia ematen zaio" arima"," espiritu"(" spirit")
|
hitzak
gure hiztegi jasoaren zati gisa kontuan hartzeari. Honekin konparatuta, gure arimak jan eta edaten duenik guk ez sinestea ñimiñoa da8.
|
|
|
Halako ohitura bat ikustean, edo entzutean, ematen du gizon bat ikusten dudala eta berak beste batekin garrantzirik gabeko gai bati buruz gogor
|
hitz
egiten duela, baina haren ahots eta aurpegikeragatik sumatzen dudala gizon hau noiz edo noiz lazgarria izan daitekeela. Hemen jaso dudan hunkipena oso sakona eta serioa izan daiteke.
|
|
|
8. " Ghost" eta" shade"
|
hitzen
erabilera irakurtzeko, ikus hurrengoa besteak beste: Urrezko abarra, I bol., 311 orr.
|
|
|
" Objektu"
|
hitza
(" gauza"," gauzaki", e.a.) zuzen erabilia den orotan, aldagai izenaren bitartez adierazia izanen da adigaizko idazkeran.
|
|
|
Beste modu batez erabilia den orotan, hau da, berezko adigai
|
hitz
gisa, zentzurik gabeko sasi perpausak sortzen dira.
|