|
2008
|
|
|
Horiek guztiak aztertuta, arteak nondik nora joan edo eboluzionatu lukeen argitu nahi zuen. Lehen abangoardietan ohikoa zen bezala, testu hau planteamendu estetikoen manifestu bat zen, zeina komunikabide baten bidez
|
beste
artistei, kasu honetan Ameriketako artistei, zuzendua zegoen, Oteizak uste baitzuen Europako arte zaharkitua Ameriketako artista gazteek berrituko zutela.
|
|
|
Testu horretan ere, Oteizaren helburua zen azaltzea nondik nora garatu behar zuen eskulturak. Horretarako, ordu arteko bere lau lan eta beraien inplikazio kontzeptualak aztertzen zituen16 Testu horretan bere lanaren eta ideien inguruko hausnarketa bat eginez, hurrengo eskulturetan hain garrantzitsua izango zen
|
beste
ondorio batera iritsi zen, zeina oraintxe aipatu dugun ezabaketarekin estuki loturik zegoen:
|
|
|
Unidad triple y liviana lanaren kasuan, formek kanpo espazioa esanahiez betetzeko duten gaitasuna nabarmendu nahi da. Ezaugarri formal horietaz gain, eskultura horietan
|
beste
ezaugarri garrantzitsu bat aipatu behar da: ordu arteko eskultura eta testuetan mitoak eta ezaugarri primitiboek izan zuten garrantzia gutxitzen hasten da, eta, horrekin zuzenki erlazionaturik, materialen erabilera espresiboa ere itzaltzen doa.
|
|
|
«Beste bat zen liburu hau.
|
Beste
hau Madrilen aterako da eta bertan uzten dut nire esperientzia pertsonalari buruz zor dudan lekukotasun puntuala arte garaikidean niri dagokidan ikerketaren barruan» (Oteiza, 2007a: 433).
|
|
|
liburura. Ibilbidean liburu eskultura hori bere ohiko ikuspuntutik bainoago,
|
beste
ikuspuntu batetik begiratu ahal izateko beharrezkoak zaizkigun tresnak argitzen saiatu gara.
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den
|
beste
Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a: 504).
|
|
|
Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen. Horretarako, Aranzadi, Barandiaran eta, oro har, tradiziozko euskal kultura ikertu zuten
|
beste
zenbaitzuen testuetara hurreratzen da, eta bere estetika irakurketa horien itzalean berreraiki egiten du. Aukera horren arriskuaz jabe zen Oteiza:
|
|
|
liburuarenen edizio kritikoa argitaratu dela eta, artikulu honetan euskal kulturan hainbesteko eragina izan duen liburuaren irakurketa berri bat proposatzen da. Ikerketa eta material berriek aukera eskaintzen digute Quousque Tandem?!, eta oro har Oteizaren lan zabala,
|
beste
ikuspuntu batetik ulertzeko. Horretarako, ordea, beharrezkoa da Oteizaren eskultura eta testu ugariak testuinguru zabalago batean kokatzea, euskal kulturara soilik mugatu gabe.
|
|
|
Presentzia oso sendoa izan arren, ezinezkoa suertatzen da bat batean beraien forma osoki jasotzea. Unitateen antolakuntzaren dinamikotasunak gure begirada ere mugimenduan jartzen du, eta puntu edo plano batek
|
beste
batera eramaten gaitu, bueltaka eskulturaren kanpoko aldetik, une oro beraien forma aldatuz doan bitartean. Eskultura hauek, besteak beste, perspektiba sistemaren ilusioa apurtzeko daude eginak3.
|
|
|
Unitateen antolakuntzaren dinamikotasunak gure begirada ere mugimenduan jartzen du, eta puntu edo plano batek beste batera eramaten gaitu, bueltaka eskulturaren kanpoko aldetik, une oro beraien forma aldatuz doan bitartean. Eskultura hauek,
|
besteak
beste, perspektiba sistemaren ilusioa apurtzeko daude eginak3.
|
|
|
zati ezberdinez osaturiko osotasun iheskor bat, abiapuntu ezberdinetatik irakur daitekeen liburua; aurretik, atzetik edo erdiko aldetik. Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik
|
bestera
salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai bat bukatzerako beste batekin hasten da, eta geroago, kolokan utzitako gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan beste zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai bat bukatzerako
|
beste
batekin hasten da, eta geroago, kolokan utzitako gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan beste zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan bezala, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai bat bukatzerako beste batekin hasten da, eta geroago, kolokan utzitako gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan
|
beste
zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik. Kontzeptuen bidez baino gehiago imajinen bidez pentsatzen du Oteizak, bisualki, irudi bat
|
beste
batekin kontrajarriz, edo irudi batetik bestera salto azkarrak eginez. Quousque tandem?!
|
|
|
Beraien antolakuntzak argitzen digu nolakoa den egilearen pentsatzeko modua, ezin esan baitaiteke irudi hauek liburuan esandakoaren ilustrazioa direnik. Kontzeptuen bidez baino gehiago imajinen bidez pentsatzen du Oteizak, bisualki, irudi bat beste batekin kontrajarriz, edo irudi batetik
|
bestera
salto azkarrak eginez. Quousque tandem?!
|
|
|
ez dago kontzeptuz osaturik, imajinez baizik, eta hau azpimarratzea funtsezkoa iruditzen zaigu. Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock, bere eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren
|
beste
ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo. Ezaugarri hau oso ohikoa da hainbat mistikoren eta poetaren idatzietan, zeren sistema kontzeptual bat baino gehiago sistema plastiko bat sortzen baitute (Hass, 1998:
|
|
|
|
Beste
adibide hauek Luxio Ugarteren La reconstrucción de la identidad cultural vasca. Oteiza/ Chillida liburutik hartuta daude:
|
|
|
–Euskal arimaren ulerkera estetikorako saioa?. Hala ere, gaur egun, hori Oteizaren
|
beste
tranpa bat ez ote den galde geniezaioke geure buruari.
|
|
|
Oteizak hasiera hasieratik arteari eskatzen zizkion ezaugarri bereziak zirela eta, logikoa izan zitekeen, emaitza konkretu batzuk lortu ondoren, eskultura egiteari uko egitea. Eta gertakari hori ulertzea eta
|
besteei
azaltzea da Quousque tandem?! liburuaren helburu nagusietariko bat eta hor datza gure ustez bere muina, nahiz eta helburu hori bestelako ideiez estalita egon, gehienak euskal kulturaren aspektu batzuen interpretazio mitikotik datozenak.
|
|
|
Hari horri jarraituz, argi geratzen da Oteizarentzat artearen aspektu formalek inplikazio espiritualak ere badituztela. Oteizarentzat, arte abstraktuak zentzu erlijiosoa du, eta hori azaltzen saiatzen da une oro, batzuetan argitasun osoz,
|
besteetan
modu nahasi eta ilunean.
|
|
|
3 Ikus,
|
besteak
beste, Galiziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 23ko,
|
|
|
4 Ikus,
|
besteak
beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, urtarrilaren 26ko,
|
|
|
7 Ikusi
|
besteak
beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, azaroaren 9ko, 2018/ 2005 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa); Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, azaroaren 11ko, 1998/ 2005 (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa).
|
|
|
8 Ikusi
|
besteak
beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, maiatzaren 4ko, 723/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 13ko, 540/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 1 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 29ko, 611/ 2007 Sententzia (Balear Uha...
|
|
|
Bestelako gogoetarik gabe sententziek artikulu horrek dioena aplikatuz,« [e] l Tratado anterior se aplicará únicamente en la medida en que sus disposiciones sean compatibles con las del Tratado posterior». Dena den, xedapen horren itxurazko erraztasunaren atzetik egitura araugile konplexua ezkutatzen da,
|
beste
artikuluetara igorpen eta eragorpen ugariz beteta, gai beraren inguruan segidako tratatuen aplikazioa lortzeko modu progresiboan argitu behar direnak (López Martín, 2002: 105).
|
|
|
105). Zentzu horretan, lehenik eta behin, Vienako Hitzarmenaren 54 artikuluak dioenera jo genuke9, bertan jasotzen baitira tratatuen amaierari dagozkion jarraibideak espresuki ondorengo tratatu batean edota horietatik kanpo
|
beste
modu batean hori izan bada aldeek zuten borondatearen kasua. Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz.
|
|
|
Zentzu horretan, lehenik eta behin, Vienako Hitzarmenaren 54 artikuluak dioenera jo genuke9, bertan jasotzen baitira tratatuen amaierari dagozkion jarraibideak espresuki ondorengo tratatu batean edota horietatik kanpo beste modu batean hori izan bada aldeek zuten borondatearen kasua. Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea
|
beste
bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz. Eta hori horrela izatekotan ezinezkoa genuke, sententziek defendatzen dutena kontraesanez, Vienako Hitzarmenaren 30 artikulua aplikatzea; izan ere, horretarako behar dugun aurresuposturik ez genukeelako, hau da, gai beraren inguruan indarrean dauden bi tratatu ezberdin.
|
|
|
Edonola ere, horretara iritsi baino lehen 30 artikuluko bigarren paragrafoak
|
beste
behar bati erantzutea galdatzen du. Kasu honetan, tratatuen arteko erlazio klausulen existentzia aztertzea.
|
|
|
Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske.
|
Beste
zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez. Jurisprudentzian indarrean zeuden bi jarrera horien artean interpretazio elementuak aztertzea ezinbestekoa dugu.
|
|
|
Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori
|
beste
aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez. Jurisprudentzian indarrean zeuden bi jarrera horien artean interpretazio elementuak aztertzea ezinbestekoa dugu.
|
|
|
Xedapen horren interpretaziorako
|
beste
elementu bat izan daiteke Latinoamerikako beste zenbait estaturekin sinatutako instrumentuetan jasotako antzeko xedapenen arteko konparaketa. Ildo horretatik, Espainiako Erreinuaren eta Kolonbiaren artean 1992ko urriaren 29an sinatutako Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorrak bere 12 artikuluan jasotzen duenez:
|
|
|
Gure kasu honetan bateragarritasun eta bateraezintasunen identifikazio lanak aipatutako lehenengo eta azken interpretazio elementuei lehentasuna ematea aholkatzen du bigarrenaren aurretik; izan ere, bilatzen den helburuak justifikatzen baitu irizpide objektiboei lehentasuna ematea subjektiboen aurrean (López Martín, 2002: 105), zeren, aurretik ikusi ahal izan dugun moduan, aldeen borondatea ezin izan baita argitu tratatu baten xedapenak
|
beste
tratatuaren aplikazioa eragozten zuen ala ez aztertzean.
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi berean aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla ikusiz gero. Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak
|
bestearen gainetik
lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek esan bezala, komenigarria litzateke honako hau geratzea:
|
|
|
Hemen topa daiteke auzitegi ezberdinen sententzien artean sortutako diferentzia hain nabarmenen funtsa: zenbait auzitegik interpretazio lan horri harmonizazioaren ikuspegitik aurre egin diote;
|
besteek
, aldiz, bateraezintasuna irizpide zutela. Horren aurrean berriz ere argi geratu da ezen arauek ez dutela bizitza propiorik eta benetan bere funtsa araua interpretatzen duenaren esku geratzen dela.
|
|
|
Xedapen horren interpretaziorako beste elementu bat izan daiteke Latinoamerikako
|
beste
zenbait estaturekin sinatutako instrumentuetan jasotako antzeko xedapenen arteko konparaketa. Ildo horretatik, Espainiako Erreinuaren eta Kolonbiaren artean 1992ko urriaren 29an sinatutako Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorrak bere 12 artikuluan jasotzen duenez:
|
|
|
Badirudi, hala ere, erabaki hura ibiltarte eskasarekin edo inolako ibiltarterik gabe jaioa zela orain komentatzen dugun sententzia honi so eginez. Oraingoan Auzitegi Gorenak onartzen du bere momentuan ez zuela kontuan hartu Uruguaiko Ekialdeko Errepublikak eta Espainiako Erreinuak sinatutako 1992ko Tratatu Orokorrak
|
bestearen gain
zuen eragina. Hori dela eta, azken sententzia honen edukia bestelakoa dela justifikatuz:
|
|
|
Beraz, tratatu bi hauetan termino berdintsuak ez erabiltzeak ez dakar automatikoki inolako bateraezintasunik, are gehiago, ikusi dugun bezala gerta liteke interpretazio lanaren bitartez posible egitea bi testuen aplikazio bateratua. Horrek sententziak dakarren
|
beste
arazora garamatza.
|
|
|
19 Ikus,
|
besteak
beste, Valentziako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, maiatzaren 4ko, 723/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 3 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 13ko, 540/ 2007 Sententzia (Administrazioarekiko Auzien Sala, 1 Sekzioa); Balear Uharteetako Autonomia Erkidegoko Auzitegi Nagusiaren, ekainaren 29ko, 611/ 2007 Sententzia (Balear Uha...
|
|
|
Dena den, nazioarteko jurisprudentziak
|
beste
betekizun bat eskatzen du nazioarteko gatazka baten aurrean gaudela ondorioztatu ahal izateko: desadostasunaren kanporatzea beharrezkoa da, hau da, estatuek jarrera kontrajarriak kanpora begira adieraztea.
|
|
|
Sententziaren Bigarren Oinarri Juridikoan onartzen duenez, azken urte hauetan Uruguaiko herritarren egoera juridikoaren inguruko gatazka honen abiapuntua Auzitegi Goren honen sententzia batean aurki daiteke. Bere momentuan auzitegi honen 2002ko urriaren 10eko sententziaren bitartez, 1870eko Tratatua antzekoak ziren
|
beste
zenbait estatutako (bereziki Txileko eta Peruko) Tratatuetako terminoetatik ez zen batere aldentzen eta, horrela izanda, bertan agertzen zen espainiar legediari egiten zitzaion igorpena zenbait eskubide jasotzeko orduan ez zela titulartasunari lotu behar, baizik eta eskubide horien egikaritza moduari. Horrela ulertuz ezen eskubide horien titulartasuna tratatuan finkatzen zela eta barne legedia ezin zitzaiela aurkatu.
|
|
|
Guztiak ereduan zebiltzan baina bi aldagai nagusik ezberdintzen zituzten: hauetako 12k euskara dute lehen hizkuntza eta familiako hizkuntza nagusia eta,
|
besteek
, ordea, gaztelania. Gainera, 3 hizkuntza adin ezberdinetan hasi ziren ikasten; hauetariko 12 bost urterekin hasi ziren ingelesa ikasten eta beste 12ak zortzi urterekin.
|
|
|
Ingelesez
|
beste
hiru proba hauek erabili ditugu:
|
|
|
Ekintza gaitasunari dagokionez,
|
beste
gaitasunetan oztopoak larriak direnean ez da komunikatzea lortzen. Hortaz, besteetan gertatzen diren akats larriek baldintzatzen dute ekintza gaitasuna.
|
|
|
Ekintza gaitasunari dagokionez, beste gaitasunetan oztopoak larriak direnean ez da komunikatzea lortzen. Hortaz,
|
besteetan
gertatzen diren akats larriek baldintzatzen dute ekintza gaitasuna. Oro har, euskaraz nahiz gaztelaniaz nahikoa gaitasun erakutsi dute gehienek; ez, ordea, ingelesez.
|
|
|
Aipagarria da testu moten araberako aldeak daudela emaitzetan. Alegia, alderdi honetan gehiegi sakondu ez dugun arren, nabarmena da testu mota batzuk
|
beste
batzuk baino hobeto ekoitzi dituztela. Testu mota guztien azterketak erakutsi du testuratze mailako arazo larriak dituztela ikasleek.
|
|
|
Ingelesa ikasteko eredu goiztiarrari jarraitu dioten ikasleek emaitza kaskarragoak lortu dituzte ingelesez gaitasun komunikatiboaren osagaietan. Nabarmentzekoa da hiru ikasturte gehiagotan ingelesa ikasten aritutakoek,
|
beste
taldekoek baino emaitza okerragoak lortu dituztela. Hala ere, aldagai indibidualek pisu handia dute beste hizkuntzetako emaitzei begiratuz gero, askotan emaitza kaskarragoa lortzen baitute 5 urterekin hasitakoek.
|
|
|
Nabarmentzekoa da hiru ikasturte gehiagotan ingelesa ikasten aritutakoek, beste taldekoek baino emaitza okerragoak lortu dituztela. Hala ere, aldagai indibidualek pisu handia dute
|
beste
hizkuntzetako emaitzei begiratuz gero, askotan emaitza kaskarragoa lortzen baitute 5 urterekin hasitakoek. Ikus dezagun aldagai honen eragina gaitasun komunikatiboa osatzen duten gaitasun ezberdinetan:
|
|
|
8 urterekin hasitakoek
|
besteek
esandakoa bereganatzeko markatzaile gehiago, diskurtsoera txertaketa handiagoa eta kausalitatea adierazteko markatzaile gehiago erabili dituzte. Orain arte esandakoa euskarazko zein gaztelaniazko lanetan errepikatzen da.
|
|
|
Anaforen erabilerari dagokionez, esan daiteke, batetik, 8 urterekin hasitakoen taldekoek anafora gutxiago erabili dituztela euskarazko IDAZ 1 ariketan; bestetik, 5 urterekin hasitakoen taldekoek
|
besteek
baino gehiago erabiltzen dituztela, bestelako, anaforak deitu ditugunak, hots, izen+ erakusle hurrenkerak.
|
|
|
Aditzari erreparatuta, 5 urterekin hasitakoek narrazioaren ezaugarria den adizki burutua desegoki eman dute euskaraz (MINTZA 1); gainera, beharrizana bortitzago adierazi dute gaztelaniazko argudiozko eskutitzetan eta baita euskarazko rol jokoetan ere (MINTZA 2). Ingelesezko ariketetan okerragoak izan dira talde honetakoak,
|
beste
hizkuntzen eragin handiagoa izateaz gain, jokatu gabeko aditzen bitartez esaldi benetan traketsak osatu baitituzte. 8 urterekin hasitakoen taldekoei buruz honako alderdiak azpimarratu genituzke:
|
|
|
Eleaniztasuna etorkizunean gizarte eta gizakien ezaugarri saihestezina izango da.
|
Besteak
beste, hezkuntza sistemari ezarri zaio bai gizaki bai gizarte eleanitzak prestatzeko agindua. EAEko hezkuntza sistemak dituen xede nagusien artean, euskara hizkuntza minorizatua hezkuntzaren bitartez biziberritzeko ahalegina dugu.
|
|
|
Guk eredu horren ikuskapena egin nahi izan dugu adinaren aldagaia kontuan hartuta. Gainera, euskal komunitatean kezka nagusia den
|
beste
hizkuntzen analisia erantsi diogu.
|
|
|
Diskurtso gaitasunean atal batzuk
|
beste
batzuk baino hobeto eman dituzte. Horrela, testuen egitura formalari ondo antzean erantzun diote, baina loturagileen nahiz anaforen erabileraz dugu horrelakorik esan.
|
|
|
Duda barik esan genezake, beraz, parte hartzearen erretorika modan egon dela azken hamarkadan politikan edo ekonomian aritzen diren teknikari edo agintarien ahotan. Hitz beraren erabilera orokortzeak, ordea, ez du esan nahi fenomeno berberaz ari garenik une oro; izan ere, moda horren atzean, helburu, interes eta praktika desberdinak, eta batzuetan kontrajarriak, ezkutatzen baitira2 Hots, parte hartzea ez da gauza bera batzuentzat edo
|
besteentzat
, ez da helburu berekin erabiltzen, eta, ondorioz, antzeko diskurtsoen baitan oso egitate desberdinak aurki ditzakegu.
|
|
|
1 Testu hau 2007ko otsailean HEGOA institutoak. Giza garapenaren erronka.
|
Beste
Globalizazio baterako tokian tokiko proposamenak, izenburupean antolatutako kongresuan autoreak aurkeztutako. Condiciones para una participación emancipadora en el desarrollo?
|
|
|
Parte hartzearen zeinua eta izaera ebaluatzeko orduan, ohiko banaketa bat da ea parte hartzea
|
beste
helburu baterako bitarteko edo instrumentu huts gisa ulertzen dugun edo berezko helburutzat hartzen dugun. Lehenengo kasuan, parte hartzea teknika bat baino ez da beste askoren artekoa, hots, kasuaren arabera proiektu konkretu baten helburuak betetzeko eraginkorra izan badaiteke, hautatuko dugun bitarteko bat.
|
|
|
Parte hartzearen zeinua eta izaera ebaluatzeko orduan, ohiko banaketa bat da ea parte hartzea beste helburu baterako bitarteko edo instrumentu huts gisa ulertzen dugun edo berezko helburutzat hartzen dugun. Lehenengo kasuan, parte hartzea teknika bat baino ez da
|
beste
askoren artekoa, hots, kasuaren arabera proiektu konkretu baten helburuak betetzeko eraginkorra izan badaiteke, hautatuko dugun bitarteko bat. Bigarren kasuan, parte hartzea garapen prozesuaren ezinbesteko partea da:
|
|
|
Lehenik, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu bat bezala ikusten duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan dezakeen boterea ezin du
|
beste
batek aldi beran izan, batek irabazten duena besteen kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
Lehenik, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu bat bezala ikusten duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan dezakeen boterea ezin du beste batek aldi beran izan, batek irabazten duena
|
besteen
kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
Bigarrenik, adostasunaren ikusmoldearen teorikoak daude, beraiek boterea etengabe heda daitekeela uste dute pertsonen abilezia balitz bezala, botereak gaitasun baten antza hartzen duelarik. Zentzu honetan indibiduo edo talde batek botere gehiago izateak ez du zertan
|
beste
baten kalterako izan, ez baitago hasierako botere dotazio mugaturik, eta gizarteak botere gehiago sor baitezake helburu komunak bilatu eta legitimatzen dituen heinean.
|
|
|
Ondasun edo baliabide (material edo sinbolikoa) finitu eta eskas baten gaineko kontrola hartzea da. Baliabide hori eskasa denez, batek duena ezin du
|
beste
batek aldi berean disfrutatu, eta, horrela, boterearen gatazkaren ikusmoldearekin identifika dezakegu.
|
|
|
Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995). Baina beste alde batetik, boterea zero batura terminoan planteatzen badugu, batzuen enpoderamendua gatazkatsu bihurtzen da, horrek
|
beste
batzuen botere galera suposatzen baitu.
|
|
|
Ildo horretatik, enpoderamendua buruaskiagoa izatean datza, estatuaren zerbitzuen beharra murrizteari begira, estatuaren esku hartzearen murrizketa estrategia bati jarraiki. Neoliberala beharrean ikuspegi erradikalago batetik abiatuta,
|
beste
mota bateko enpoderamendu bat bilatzen da, gizartearen mobilizazioa behetik gorako estrategia bat bezala planteatzen denean estatuaren eta merkatuaren interes hegemonikoei aurre egiteko. Boterea gatazka eta erlaziozko terminoetan ikusten denez, baztertutako giza taldeen enpoderamenduak erlazio politiko eta ekonomikoen egiturazko eraldaketa bat bilatzen du.
|
|
|
espazio batzuk, sortuak, gonbidapenez, gidatuak, edo manipulatuak? dira, eta
|
besteak
, ordea,, espontaneoak, autonomoak, herritarrak, asmatuak, dira.
|
|
|
dira. Zentzu horretan Cornwall en (2002) iritziz, badaude, batetik, soilik garapenean parte hartzeko diseinatu izan diren espazioak,
|
beste
batzuek parte har dezaten sortuak izan baitira, eta, bestetik, organikoki azaleratzen direnak, zeinak parte hartzen duten pertsona berberek asmatuak baitira.
|
|
|
Gainera, garapenaz ari garenean, ez dago estrategia bakarra parte hartzeari dagokionez, baizik eta askotariko espazioak denbora berean irekita, beraien arteko erlazio dinamiko bat dutelarik (Gaventa, 2004). Hala, espazioak etengabe irekitzen eta ixten ari dira, legitimotasun, erresistentzia, disidentzia, integrazio eta eraldaketa borroken bitartez; izan ere, espazio batzuetan boteretsuak direnek
|
beste
espazio batzuetan posizio bera ez izatea gerta daitekeelako.
|
|
|
Lehenik, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu)
|
beste
talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu dezakeela pentsatzen duenean, lehenak inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta lehenak bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko.
|
|
|
Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko. Kontua da horrelako mendekotasun egoeran aurkitzen diren gizarteak ez direla botere gabeak, gaitasun eta kontrol gabeak guk boterea planteatu dugun bezala, baizik eta beraiek
|
beste
elementu kulturaletan aurkitu daitekeen botere mota izan dezaketela.
|
|
|
Hirugarren argudioa oso lotuta dago garapen parte hartzaileak izan dezakeen arrisku batekin
|
bestearen
enpoderamendua bilatzen den heinean, bilaketa hori gure sopikuntza eta nahiaz zeharkatua egongo baita (Kapoor, 2005). Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen.
|
|
|
Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen. Nahia, lankidetzan
|
beste
herrialdeetan sustatutako parte hartze hau gure sistema politikoen akatsen konpondu gabeko gatazkaren translazio bat baino ezin izan daitekeelako.
|
|
|
Azkenik, subjektuetan zentratuta baina
|
beste
perspektiba batetik abiaturik, ezinbestekoa da berauen jarrera eta motibazio pertsonala aztertzea (Chambers, 1997). Metodologia parte hartzaile txukun bat izan dezakegu, baina finean hortik aterako dena, parte hartzaileen borondatearen esku dago beti.
|
|
|
inpaktuaren tamaina edo indarra kodearen ondorioa da eta kode bakar bat ez, kode asko ditugu eta gainera elkar joka ari diren kodeak: batzuek
|
besteek
baino maila eta balio handiagoa dute gizartean (edo gizarte talde batentzat).
|
|
|
Pertsona izen batzuk erabiltzea eta
|
beste
batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
Horrela, bada, euskaldunek Josepha Joxepa emanda bazuten ere, Aranak Josebe proposatu zuen. Aranak eta haren eskolakoek asmatutako izen batzuk oso arrakastatsuak izan dira,
|
beste
asko, ordea, ez dira batere zabaldu. Hedatu direnek askotan kutsu aranatarra edo abertzalea galdu dute:
|
|
|
Ez da hori «izena aukeratzeko askatasunari» lege horrek jarri dion muga bakarra: ezin dira jarri nahi beste izen (izen konposatu bat baino ezin da jarri eta sinpleetan bi dira gehienezko muga), ezin dira anai arrebak izen beraz erregistratu (ezta
|
beste
hizkuntza batean izanda ere), ezin da irain edo iseka izan daitekeen izenik jarri (galarazita daude «objektiboki pertsona kaltetzen duten izenak»). Kasu horretan arazoa, objektibotasun?
|
|
|
onartzen du, horrela onartu dira Lola, Sandra eta, substantzia eta autonomia? lortu duten
|
beste
izen asko.
|
|
|
Izenezti).
|
Beste
izen batzuetan garbi dago laborategiko kutsua, adibidez, Jazki. Deitoragarria da halaber zenbait elkarte euskaltzalek, hala nola Seaskak(...) batere irizpiderik gabeko zerrendak barreiatu izana...» Knörrek, nahasmendua?
|
|
|
Izenaren bidez izendunaren taldea zein den agertzeak izen horren erabileraz eta balioaz asko esango digu. Izen batzuek izena hautatu duenaren ideologia zein den dioskute,
|
beste
batzuek erlijio fedea zein den, edo hizkuntza, edo talde etnikoa, edo nazioa, edo familia...
|
|
|
Esanahia ematea ez da aukera bat, etengabe eta nahitaez egin behar dugun lana baizik.
|
Beste
kontu bat da zeri eta nola eman esanahi bat edo beste, baina ematea bera ezinbestekoa dugu jendeok. Zentzudun mundu batean bizi beharra dugu, zentzukide den jendearekin:
|
|
|
bakoitza nor den argi ageri dadin. Kode bati esker, inor ez da
|
beste
inorekin nahastuta izango, administratu behar diren mendeko guztiak ondo identifikatuak izango dira.
|
|
|
Habitus delakoa atondura batzuen multzo sistemikoa da, hau da, modu jakin batean sentitzeko, pentsatzeko eta ekiteko jendeak dituen aurreatondurak, joerak edo jauginak. Gizarteratu ahala barneratu ditugu, geure egin ditugu eta neurri batean edo
|
bestean
egonkortu. Habitusak, beraz, jendarteko harremanetan, egituratutako egiturak?
|
|
|
izengintza da gaurkoa. Horrela, bada, merkatu batean ondo balioetsitako izen bat
|
beste
merkatu batean batere baliorik gabekoa izan daiteke; inoiz ere, izen hark izenduna zein merkatutakoa den identifikatzeko baino ez du balio (Freyer & Levitt, 2004) 11.
|
|
|
Identifikazioa bitara uler daiteke: pertsona bat
|
beste
batzuen artetik bereizi edo eredu batekin (inorekin) bat egin; bietan pertsona, identifikatu, dugu (Dupâquer, 1980:
|
|
|
Euskal izenetan bat egiten dute batetik euskal kultura eta identitatearekiko atxikimenduak eta
|
bestetik
norberaren singulartasuna indartzeko joerak. Maider edo Auxkin izenak, esaterako, Maria edo Martin izenak baino nabariagoak dira europar izenen multzoan eta, ondorioz, pertsona, singularrago?
|
|
|
bultzatzen ditu: kategoria arteko bereizketaren bila ari direnentzat, kategoria batetik
|
besteetara
hedatu den izenak ez du bereizgarritasun nahikorik (alegia, Nerea edo Ainhoa zenbat eta hedatuago Euskal Herritik kanpo, orduan eta euskal kategoria bereizteko indar gutxiago), bereizgarritasunari eusteko izen, endemikoagoak, bilatuko dituzte, eta ondorioz, kategoria barruan izen berriak agertuko dira eta izenak ugariagoak izango.
|
|
|
izen bikoitz edo hirukoitzak murriztu dira oso, izen laburrak eta ozenak nahiago ditugu nonbait, bokal talde batzuk nonahi agertzen dira (adibidez,/ ai/ izen andana ikaragarrian topatuko dugu: Haizea, Araitz, Unai, Maider, Alaitz eta abar euskal jatorriko izenetan; Haimar, Sarai, Yeray, eta
|
beste
asko erdal jatorrikoetan;/ ier/ edo/ er/ taldeak arrakasta handia du bukaera gisa: Asier, Xabier, Oier, Iker, Maider, Ander...) Bestalde, Amaia eta Aitor izen literario eta aitzindarien arrakasta ama eta aita hitzekin duten antzari zor dakioke.
|
|
|
ahal den guztia arakatuz, izenari eusteko informazioa bilatzen da, hizkuntza batean edo, berdin dio zeinetan, izen hori emakume izena dela egiaztatze aldera. Horrelako erreklamazioek kale egiten dutenean,
|
beste
jite bateko arteak erabiltzen dira. Ohikoena izenari Mari aurre ezartzea da (horrela, bada, izena bikoiztu egiten da:
|
|
|
Bestetan Familia Liburuan, zuzentzen? da izena (Erregistro ofizialean izen bat geratzen da ehortzirik,
|
beste
arlo guztietan hautatutako izena agertzen da: eskolan, osasun zerbitzuan, aurrezki kutxetako kontuetan...)
|
|
|
Kasu honetan ere, aspaldiko debekuen antzera, erakundeen murrizketek izenak ugaltzeko baino ez dute balio izan. Izen bat hilik datza agiri ofizialetan,
|
beste
bat bizirik jendearen ahotan.
|
|
|
baten aurrean gaude. AEBn, adibidez, oso ezagunak dira Alexis, Taylor, Lauren eta
|
beste
izen androgino asko. Baina, kasu askotan doinu aldaketaz markatzen dira gizonezko eta emakumezko aldaerak (Lieberson, Bauman & Dumais, 2000).
|
|
|
Elkarrizketatu dugun jende askok ez du ikusten izenetan genero bereizketa ezartzeko inongo behar praktikorik, ez, behinik behin,
|
beste
modu batez bete ezin den beharrik. Hala ere, asko izan dira haien ustetan inozoa den lege mugapen bati aurre egin behar izan diotenak.
|
|
|
Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu: izen batzuk baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza, esate baterako);
|
beste
batzuk hipokoristikoak edo herri aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak dioen moduan, lexikalizatu, ez direlakoan; eta jakina, erabaki da zein diren emakumezkoen izenak eta zein gizonezkoenak.
|
|
|
Baina esan dugun bezala, erakunde aditu eta ofizialen erabakien aurka oldartu da jende asko, eta
|
beste
askok, oharkabean, erabilera, okerren, bidez higatu egin ditu erabaki horiek.
|
|
|
Kapitala, bistan da, ez da airean egongo, norbaiten eskuetan baizik, hura da menderatzailea. Onartzen diogu, onartzen zaio eremuan, berak duen eta
|
besteek
ez duten zerbaiten balioa.
|
|
|
Bainan A. Arkotxaren obran, testu horiek beren burua modu ironiko batean dute eraikuntza alfer gisa islatzen. «Marko Poloren ametsa»rekin, bilduma haste hastetik fikzio, asmakizun gisa agertzen da, bata
|
bestearen barnean
kateatuak diren ametsen bidez, «mise en abyme» moduan: Marko Polok «Zuhaitz Bakarraz» amets egiten du, honek paradisuko «baratzeaz», honek bere errege Aloadinez, honek Kogatraz, honek, iratzarririk, Marko Poloz, eta horrela biak elkartzen dira, Marko Polok begiak irekitzen dituen mementoan, Genevako presondegian.
|
|
|
lehen zentzuan): hitzen jatorri etimologikoa, beti gezurtia izateko eta
|
beste
hitz joko batzuei baizik helarazteko arriskuan, ez da nehoiz errealitatearen esentziarekin bateratzen, eta hau beti «hutsa» geldituko zaigu, hitzen bidez erdietsi ezina, Sevillako Isidororen teorien aurka:
|
|
|
Baina, «Libururat» helaraztean, idazleak ez du errealitatea deskreatzen ahal baizik, ezeztatuz («abolir»), goibelduz, desitxuratuz, hari arkitektura fikziozko, gezurti, artifizialki sistematiko bat emanez, giza ordenak bakarrik agindua, horrela geure burua egiazko jakitateaz zapuztuz. Munduko
|
beste
errealitateak bezala, giza Izpirituan baizik «lorea» («la fleur») ezinbestez «edozein azautik kanpo» («hors de tout bouquet») existitzen den bezala, «nozio soil» gisa («notion pure», Poésies, op., 259 or.), hitz jokoetan bakarrik, eta are gehiago guztien bultzatzailea dirudielako, Mentura ez da Gizakiaren eskupeko, hitzen birtualitatean baizik dagoelako. Ondorio logiko bat darama horrek:
|
|
|
Bi jokabide dira orduan hautuan agintzen dituen poeta horientzat: alde batetik etengabeko errepikapena, etsigarria edo paradoxikoki bozkariagarria, Derridak «hesi metafisikoa» deitzen duenaren baitan («clôture métaphysique»), erran nahi baita hizkuntzaren mugetan;
|
bestetik
isiltasuna. Idatzi (hitzen birtualitatean bortxaz preso egonez, adibidez izarmultzo gisa agertzen zaizkigun argizagi septentrionalen antolaketa funtsez ezin ulertuz) edo ez idatzi, hau da Poeta guztiendako «Joko handienaren zalantza» («doute du Jeu suprême», Poésies, op., 68 or.). Lehenik, A. Arkotxak errepikapena hautatzen du.
|
|
|
Ihoan Mandabillaren «Tour du Monde» eta Martin Hoyarsabal en «Biaya Venturosac»ena, hau XVI. mendearen ondarrean inprimatua eta 1677an Donibane Lohizuneko Piarres Detcheverry k, izengoitiz Dorre-k, itzulia (edo hobeki erran, Kenneth White-k zuzentzen duen bezala bere aitzinsolasean, 10 or., «luzatua»), obra hau aitzinaroko kondairek inspiratua dutela. Septentrio ko sail hori berridazte baten berridatzia da, eta hain zuzen berridazketa mugagabeen berridazketa gisa agertzen da, paratestuak
|
beste
liburu batzuekin lotura egiten baitu: lehenik Bacon-en The Advancement of Learning eta Descartes-en liburu bat, nondik Daniel-en Liburutik ateratako aipu bibliko bat hartua baita; eta ondotik liburutegi oso bat, liburu zerrenda izugarri luze eta erreferentzia kartografiko andana baten bidez, Francis Bacon eta Johannes Dee k egina, azken horren liburu sortatik ateratakoak omen, Fabri de Pereiscen en hautuetan oinarriturik.
|
|
|
Septentrio irakurtzean, liburu «eruditu» hori, erran dugun bezala, eta «collage» literario bat dirudiena, parte batez gai ez literarioz osatua dena, irakurleak ikasten ditu, bai, euskal itsas munduari lotuak diren gauzak, Ihoan Mandabillaren bidaia kondairari esker,
|
beste
testu artxibatu eta argitaragabeen erreferentziei esker (adibidez Martin de Hoyarsabal ena, 101 or. aipatua, eta horretaz itzulpena egin zuen Piarres Dorre-rena, 135 or.), «orain goibelak» iruditzen zaizkigun lehengo mapen erreprodukzioei esker («désormais opaques», Septentrio, 2006), edo eleberri laburrari esker, lehen pertsona erabiltzen duena, eta Ipar iparreko tokietako herritarren eta e...
|