|
2008
|
|
|
1935ean Narkis de Balenziagarekin Ameriketarako bidaia hasi aurretik, Oteizak Maternidad lanaren ezaugarri formal berdinak dituzten zenbait eskultura egin zituen, nahiz eta gaiak bestelakoak izan. Eskultura horietan argi geratzen da ezen Oteizak, hizkuntza plastiko pertsonala izan aurretik, frogatu zituela
|
bere inguruan
nahiz europar abangoardietan aurkitzen zituen erabilera formal eta materialak. Garai horretako eskulturarik esanguratsuenak dira 1931 urteko Adan y Eva, Tangente S/ A, 1935eko Figura comprendiendo políticamente, eta urte bereko Paulino Uzkudun.
|
|
|
Eskultura horietan argi geratzen da ezen Oteizak, hizkuntza plastiko pertsonala izan aurretik, frogatu zituela bere inguruan nahiz europar abangoardietan aurkitzen zituen erabilera formal eta materialak. Garai horretako eskulturarik esanguratsuenak dira 1931 urteko Adan y Eva, Tangente S/ A, 1935eko Figura comprendiendo políticamente, eta urte
|
bereko
Paulino Uzkudun. Urte horietako bere eskultura guztietan kutsu primitiboa nabarmen antzematen da.
|
|
|
Garai horretako eskulturarik esanguratsuenak dira 1931 urteko Adan y Eva, Tangente S/ A, 1935eko Figura comprendiendo políticamente, eta urte bereko Paulino Uzkudun. Urte horietako
|
bere
eskultura guztietan kutsu primitiboa nabarmen antzematen da.
|
|
|
Lehen testu horretan gero
|
bere
lanean hain garrantzitsuak izango ziren zenbait gai jorratu zituen. Izan ere, renacimiento vasco edo euskal pizkundea zeritzonaren beharra azaltzen zuen.
|
|
|
Izan ere, renacimiento vasco edo euskal pizkundea zeritzonaren beharra azaltzen zuen. Renacimiento vasco horren esanahia, hala ere, ez da 60ko hamarkadan Oteizaren testuetan zuenaren berdina,
|
bere
funtsa ez baita euskal kulturaren jarrera, adierazpide eta mito zaharkituak artearen bidez irudikatzea edo azaltzea. Oteizaren aburuz, testu horretan azaltzen zuen modura, hori erromantizismoan erortzea izango litzateke.
|
|
|
artearen eta mitoen artean erlazio zuzena ezartzen zuen, eta horrekin lotuta dago 1959an eskulturaren praktika alde batera uzteko arrazoiaren sustraia. Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu guztia galtzen zuen, eta
|
berak
proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua uzteko.
|
|
|
Urte
|
berean
, 1935ean, eta hau ere Txileko hiriburuko Revista de Arquitectura delakoan,. De la Escultura Actual en Europa. El Escultor Español Alberto Sánchez?
|
|
|
deitzen duenaren arteko berdintasun eta ezberdintasunez arduratzen zen. Lehen aldiz, arte abstraktua zer izan zitekeen galdegiten zion
|
bere
buruari, hurrengo urteetan Oteizaren testu zein eskulturetan garrantzi nagusia izango zuen kezkari hasiera emanez.
|
|
|
Kolonbiako Cauca departamentuko Popayan Unibertsitateko aldizkarian argitaratu zuen Oteizak 1944 urtean. Sobre el Arte Nuevo en la Postguerra. Carta a los Artistas de América?,
|
bere
lehen idatzi garrantzitsua, eta ziur asko bere testurik landuena, hainbat gai jorratzen zituena: artearen eta mitoen arteko erlazioa, denboraren eta artelanaren arteko erlazioa, estetikaren eta sakratuaren arteko harremanak edo pintura muralaren arazo formalak.
|
|
|
Kolonbiako Cauca departamentuko Popayan Unibertsitateko aldizkarian argitaratu zuen Oteizak 1944 urtean. Sobre el Arte Nuevo en la Postguerra. Carta a los Artistas de América?, bere lehen idatzi garrantzitsua, eta ziur asko
|
bere
testurik landuena, hainbat gai jorratzen zituena: artearen eta mitoen arteko erlazioa, denboraren eta artelanaren arteko erlazioa, estetikaren eta sakratuaren arteko harremanak edo pintura muralaren arazo formalak.
|
|
|
Testu horretan Oteizak kontsideratzen zuen
|
bere
lanak aurreneko abangoardien segida izan behar zuela, garai historiko bakoitzean artea norabide zehatz bati jarraituz garatzen da eta. Artista gazteen, hau da, Oteizaren belaunaldiko artisten eginbeharra, eta batez ere artista amerikarren eginbeharra, aurreko artisten emaitzak jaso, aztertu, ondorioak atera eta garai berrien beharren arabera garatzea litzateke14 Arteak artista ezberdinen eskuetan duen garapen eta jarraipen horri Oteizak rigurosa continuidad creadora deitzen zion.
|
|
|
14 Oteizak dioen bezala, arte modernoa Gauguin eta Cezannekin hasten da, eta geroxeago, Picassorekin jarraitzen du. Horien ondorengoak dira Oteizaren ustez
|
bere
belaunaldiko artistak.
|
|
|
Bestetik, urte haietan Oteiza
|
bere
hizkuntza plastiko formala definitzen saiatzen ari zen, aurreko artisten emaitzetan oinarritu behar zuen hizkuntza plastiko berria. Horregatik erabiltzen zuen reinvención hitza izenburuan.
|
|
|
Aurrekoaren urte
|
berekoa
, 1947koa, da Buenos Aireseko Cabalgata aldizkarian argitaratutako. Del Escultor Jorge Oteiza. Por él mismo?
|
|
|
Testu horretan ere, Oteizaren helburua zen azaltzea nondik nora garatu behar zuen eskulturak. Horretarako, ordu arteko
|
bere
lau lan eta beraien inplikazio kontzeptualak aztertzen zituen16 Testu horretan bere lanaren eta ideien inguruko hausnarketa bat eginez, hurrengo eskulturetan hain garrantzitsua izango zen beste ondorio batera iritsi zen, zeina oraintxe aipatu dugun ezabaketarekin estuki loturik zegoen:
|
|
|
Testu horretan ere, Oteizaren helburua zen azaltzea nondik nora garatu behar zuen eskulturak. Horretarako, ordu arteko bere lau lan eta beraien inplikazio kontzeptualak aztertzen zituen16 Testu horretan
|
bere
lanaren eta ideien inguruko hausnarketa bat eginez, hurrengo eskulturetan hain garrantzitsua izango zen beste ondorio batera iritsi zen, zeina oraintxe aipatu dugun ezabaketarekin estuki loturik zegoen:
|
|
|
Testu horretan, aldiz, eskulturaren, birsortze? horren oinarria ezabaketan eta hutsunean kokatzean,
|
bere
hizkuntza plastiko pertsonala garatzen hasteko lehen pausoa eman zuen Oteizak.
|
|
|
Aurreko bi testuetan proposaturiko gogoetak egiten zituen garai
|
berean
, Oteizak zenbait ikerketa burutu zituen Kolonbiako Popayan eskualdean. Alde horretan San Agustin eta San Andres deituriko kultura primitiboen aztarnak aurki daitezke, batez ere animalia eta gizaki formak nahasten dituzten eskulturak.
|
|
|
Alde horretan San Agustin eta San Andres deituriko kultura primitiboen aztarnak aurki daitezke, batez ere animalia eta gizaki formak nahasten dituzten eskulturak. Oteizak ikusi eta aztertu nahi zuen nola garatu ziren aldi
|
berean
kulturen adierazpide sinbolikoak eta eskulturaren ezaugarri formalak gizarte primitibo horietan, zeren, aurreko testuetan zioen bezala, kulturaren oinarriak arteak sortzen eta berritzen dituen mitoen bitartez sendotzen baitira. Ikerketa horien emaitzak 1948an Bilbora itzuli ondoren plazaratu zituen, 1952an Madrilen argitaratu zen Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana testuan, Oteizak argitaratutako lehen liburuan17 Liburu hori, Quousque tandem?! en modura, zati ezberdinez osatu arren, osotasun bat bezala uler daiteke.
|
|
|
Aurreko testuetan Oteizak eskultura berriaren oinarria hutsunean zegoela uste bazuen ere, 1950ean ideia hori
|
bere
eskulturaren ezaugarri formal garrantzitsua izaten hasi zen. Urte horretakoak dira Figura para regreso de la muerte, Coreano eta Unidad triple y liviana.
|
|
|
Urte horretakoak dira Figura para regreso de la muerte, Coreano eta Unidad triple y liviana. Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren lehen adibideak dira, eta horregatik esan daiteke 1950 urtea izan zela
|
bere
ibilbideko urterik garrantzitsuena. Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da.
|
|
|
Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren lehen adibideak dira, eta horregatik esan daiteke 1950 urtea izan zela bere ibilbideko urterik garrantzitsuena. Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta
|
bere
ibilbidea garbi definitzen hasten da. Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune bat zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi bat balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da.
|
|
|
1951n eta 1952an argitaratu zituen artikuluetan, arte abstraktuaren inguruan gogoeta sakona egin zuen Oteizak,
|
bere
arreta, batez ere, artelanen arazo estrukturaletara zuzendu zuen. 1947an eskulturaren, reinbentzioa?
|
|
|
hutsunearen bitartez zetorrela uste bazuen, 1951tik aurrera, espazioaren eta estrukturaren arteko erlazioaz arduratzen hasi zen, erlazio hori baitzen Oteizaren gogoetetan artelan abstraktuaren oinarri. Idatzi horien izenburuek Oteizaren interesak edo
|
bere
hizkuntza plastikoaren beharrak nondik nora zihoazen garbi azaltzen zuten: –La investigación abstracta en la escultura actual?, Madrileko Revista Nacional de Arquitectura delakoan 1951n argitaratutako artikulua;. Renovación de la estructura en el arte actual?, 1952ko urtarrilean Revista de Lecarotz izenekoan argitaratua;. V centenario de Leonardo de Vinci?, 1952ko maiatzean Revista de Lecarotz aldizkarian argitaratua;. Escultura dinámica?, 1952an Santanderko Udako Nazioarteko Unibertsitateko kurtsoetan eskainitako hitzaldia.
|
|
|
Eztabaida hauen guztien ondorio zuzenena Arantzazuko proiektua galaraztea izan zen, zeren arte erlijiosoa parametro klasikoetan mantendu behar zela erabaki baitzuten elizako agintariek. 1954 urteraino,
|
bertako
lanak galarazi arte, Oteiza Arantzazuko proiektuan aritu zen buru belarri. Jakina denez, 1964 arte ezin izan zuen amaitu.
|
|
|
Eskultura horiek. Proposito experimental 56? izeneko testuarekin batera bidali zituen Brasilera, zeinak
|
bere
asmo eta helburuak azaltzen zituen.
|
|
|
Testua erabat programatikoa zen, aurkeztutako eskulturak eta haiekin burutu nahi zuen asmoa azaltzeko idatzirik zegoena.
|
Bertan
Kandinsky, Mondrian eta Malevich en lanak aztertzen zituen, eta Oteizak azken horren jarraitzaile modura aurkezten zuen bere burua. Serie horretako eskulturetan, lehenago hutsunea deitu zuen ezaugarri formala orain nabarmendu egiten zen, espazio desokupatua bihurtuta.
|
|
|
Testua erabat programatikoa zen, aurkeztutako eskulturak eta haiekin burutu nahi zuen asmoa azaltzeko idatzirik zegoena. Bertan Kandinsky, Mondrian eta Malevich en lanak aztertzen zituen, eta Oteizak azken horren jarraitzaile modura aurkezten zuen
|
bere
burua. Serie horretako eskulturetan, lehenago hutsunea deitu zuen ezaugarri formala orain nabarmendu egiten zen, espazio desokupatua bihurtuta.
|
|
|
Baina. Proposito experimental 56? serieko emaitzak ez ziren nahiko izan Oteizarentzat
|
bere
helburuak lortzeko, eta hurrengo bi urteetan, 1959 arte, Cajas vacías eta Cajas metafísicas deituriko eskultura sorta burutu zuen, aurrekoen hustutze prozedura azken muturreraino eramanez. 1950ean Figura para regreso de la muerte eta Coreano eskulturetan lehen aldiz agertutako hutsunearen ideia espazio huts bihurtzen da.
|
|
|
Eskultura haietan hutsune hori giza figura batek inguratzen zuen. Orain, giza figura hori erabat ezabatu eta sakrifikatu egiten zen, eta eskulturak espazio huts hori seinalatzeko beharrezkoak diren plano minimoez bakarrik osatzen ziren19 Prozedura horrekin,
|
bere
testuetan agertzen joan ziren ideia garrantzitsuenak, hala nola ezabaketa, sakrifizioa edo hutsunea, sinbolo bakar batean elkartzen ziren, espazio huts edo vacío cronlech horren barruan. Are gehiago, espazio huts kontzeptu horren bitartez, artearen eta erlijioaren arteko harremanak ere argitu egiten ziren.
|
|
|
Hastapeneko testuetan artearen eginbehar erlijiosoa mitoarekin erlazionatzen bazen ere, orain arte abstraktua eta arte kristaua huts horretan batzen ziren, Quousque tandem?! en Estetika ezkorra deitu zuenaren bitartez. Estetika horrek mistikoetatik eta teologia ezkorretik jasotzen zuen eragin zuzena eta, bereziki, Quousque tandem?! en azaltzen zuen bezala, Gurutzeko Joan Deunaren lanetatik20 Horregatik, huts horretan arte hizkuntzak eta behar espiritual eta erlijiosoek aldi
|
berean
soluzio berbera, bakarra aurkitzen zuten, Huts horren sinboloaren bidez artea eta erlijioa uztartuz. Espazio huts horretan Oteizaren eskuak hutsik geratzen ziren, lanean jarraitzeko materialik gabe, baina aldi berean, estetika ezkorra deitzen zuenaren bitartez, 1952 urtean Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuan, lehen ikusi dugun beharrari erantzuna eman zion:
|
|
|
Estetika horrek mistikoetatik eta teologia ezkorretik jasotzen zuen eragin zuzena eta, bereziki, Quousque tandem?! en azaltzen zuen bezala, Gurutzeko Joan Deunaren lanetatik20 Horregatik, huts horretan arte hizkuntzak eta behar espiritual eta erlijiosoek aldi berean soluzio berbera, bakarra aurkitzen zuten, Huts horren sinboloaren bidez artea eta erlijioa uztartuz. Espazio huts horretan Oteizaren eskuak hutsik geratzen ziren, lanean jarraitzeko materialik gabe, baina aldi
|
berean
, estetika ezkorra deitzen zuenaren bitartez, 1952 urtean Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuan, lehen ikusi dugun beharrari erantzuna eman zion:
|
|
|
19 Eskultura xume eta isil hauen bidez, Oteizak
|
bere
eskultore ibilbidea amaituta zegoela adierazi zuen: Homenaje al estilema vacío del cubismo (1959); Unidad mínima (1959); Oposición de dos diedros (1959); Homenaje a Velázquez (1959) edota Homenaje a Leonardo (1959).
|
|
|
Hau horrela izanda, nola jarraitu artea egiten? Ez al zuen dagoeneko esan 1935eko
|
bere
lehen testuan garai bakoitzeko arteak bere helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela. Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira?
|
|
|
Hau horrela izanda, nola jarraitu artea egiten? Ez al zuen dagoeneko esan 1935eko bere lehen testuan garai bakoitzeko arteak
|
bere
helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela. Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira?
|
|
|
1961 urtean, Oteizak aurreko testuetan garatutako ideia estetiko guztiak liburu bakar batetan biltzeko saiakera egin zuen,
|
bere
helburu nagusia bere artearen garapenaren ildo logikoa ulertzea baitzen, ezaguna suertatzen zaigun Ley De los Cambios en el Arte (Oteiza, 2007a: 501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren berri aurkitu dezakegu:
|
|
|
1961 urtean, Oteizak aurreko testuetan garatutako ideia estetiko guztiak liburu bakar batetan biltzeko saiakera egin zuen, bere helburu nagusia
|
bere
artearen garapenaren ildo logikoa ulertzea baitzen, ezaguna suertatzen zaigun Ley De los Cambios en el Arte (Oteiza, 2007a: 501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren berri aurkitu dezakegu:
|
|
|
Hala ere, liburua amaitu gabe geratu zen Oteizaren bulegoko mahaiaren gainean. Dokumentu
|
berean
idatzi zuenez: « (3 de noviembre, 1961) Es el momento en que decido apartarme de este libro.
|
|
|
lehenik Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen. Eta bigarrenik,
|
bere
azken lana kontsideratzen zuen Montevideoko. Monumento a Battle y Ordoñez, proiektua burutu ezinak sorrarazi zion atsekabeak zerikusia izan zezakeen.
|
|
|
proiektua burutu ezinak sorrarazi zion atsekabeak zerikusia izan zezakeen. Gogora dezagun 1959an Oteizak eta Roberto Puig arkitektoak proiektu bat aurkeztu zutela Uruguaiko lehendakaria izan zen José Batlle y Ordoñez omentzeko antolatu zen lehiaketara24 Proiektu horrek eskultura eta arkitektura uztartzen zituen, eta Oteizarentzat,
|
bere
ibilbideko azken proiektua izango zen, eskultura espazio arkitektonikoaren barruan desagertuko baitzen. 1961eko lehiaketan garaile suertatu arren, Quousque tandem?!
|
|
|
liburura. Ibilbidean liburu eskultura hori
|
bere
ohiko ikuspuntutik bainoago, beste ikuspuntu batetik begiratu ahal izateko beharrezkoak zaizkigun tresnak argitzen saiatu gara.
|
|
|
Bertan Ley de los Cambios en el Arte eta Estetika ezkorra ideia garrantzitsu eta aberatsak azaltzen ditu, eta artelan bat zer den definitzen du. Eta gure ustez garrantzitsuagoa dena, ideia horiek eskulturak egiten zituen bitartean
|
bere buruan
nola sortzen joan ziren azaltzen digu.
|
|
|
Oteizarentzat arteak dimentsio unibertsala duela argi geratzen da
|
bere
testu guztietan, eta Quousque tandem?! en proposatzen dituen bi ideia nagusiek, hau da, Ley de los Cambios (Aldaketen Legea) eta Estetika ezkorra ideiek, dimentsio unibertsal hori garbi erakusten dute, kultur testuinguru konkretuen gainetik, leku eta garai guztietan islatu baitaitezke. Artearen dimentsio unibertsal hori pertsona konkretu bakoitzarengan gauzatzen da:
|
|
|
Unibertsala dena ez bada pertsona konkretu bakoitzarengan islatzen, alferrikakoa zaigun metafisika transzendental bihurtzen da. Quousque tandem?! eko pasarte hunkigarrienetako batean,
|
bere
haurtzaroko oroitzapenez mintzatzean, Oteizak hau guztia gogorarazi nahi digu:
|
|
|
Quousque tandem?! liburuko pasarte garrantzitsuenetan
|
bere
eskultore ibilbidearen berrikusketa bat burutzen du Oteizak, ibilbide hori aztertuz eta artea ulertzeko oso emankorrak izan daitezkeen ideiak proposatuz. Ideia horiek bere esperientzia pertsonalarekin estuki lotuz, artea gizakion bizitzari zentzua eta osotasuna ematen dion jarduera dela gogoratzen digu Oteizak.
|
|
|
liburuko pasarte garrantzitsuenetan bere eskultore ibilbidearen berrikusketa bat burutzen du Oteizak, ibilbide hori aztertuz eta artea ulertzeko oso emankorrak izan daitezkeen ideiak proposatuz. Ideia horiek
|
bere
esperientzia pertsonalarekin estuki lotuz, artea gizakion bizitzari zentzua eta osotasuna ematen dion jarduera dela gogoratzen digu Oteizak. Artea ez dela museoetarako.
|
|
|
liburuak gaurko irakurlearentzat? Gure ustez, ekarpena Oteizaren autobiografia estetiko gisa ulertu litzateke25,
|
bere
esperientzia ulertzeko eta azaltzeko saiakera bat. Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da.
|
|
|
Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan,
|
bere
ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen. Horretarako, Aranzadi, Barandiaran eta, oro har, tradiziozko euskal kultura ikertu zuten beste zenbaitzuen testuetara hurreratzen da, eta bere estetika irakurketa horien itzalean berreraiki egiten du.
|
|
|
Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen. Horretarako, Aranzadi, Barandiaran eta, oro har, tradiziozko euskal kultura ikertu zuten beste zenbaitzuen testuetara hurreratzen da, eta
|
bere
estetika irakurketa horien itzalean berreraiki egiten du. Aukera horren arriskuaz jabe zen Oteiza:
|
|
|
Oteiza, J. (1935a): . Actualidad de la raza vasca en el movimiento artístico europeo?, 1935eko apirilean Buenos Airesen eta urte
|
bereko
abenduan Txileko Santiagon eskainitako hitzaldia. Jorge Oteiza FUndazioko artxiboan aurki daiteke.
|
|
|
Horretarako, ordea, beharrezkoa da Oteizaren eskultura eta testu ugariak testuinguru zabalago batean kokatzea, euskal kulturara soilik mugatu gabe. Era horretara, Oteizaren sorkuntza lan garrantzitsua modu egokiago batean uler daiteke,
|
bere
garaikoak ziren beste artista eta jokabideekin harremanetan jarriz.
|
|
|
liburu eskultura bat baita. Beste era batean azaltzearren, eskuetan hartu eta irakur daitekeen kollage handi bat dela esan genezake,
|
berak
egiten zituen kollage eskultura horietako bat bezalakoxea1.
|
|
|
Urte askotan, artistak horrela nahi izan zuelako ezkutuan egon ondoren, gaur egun Altzuzako Oteiza Fundazioan ikus daitezke. Kollage horiek elkarrizketa nabarmena mantentzen dute
|
bere
eskulturekin, batez ere 50eko hamarkadakoekin, bi espresio bideetan eraikitze prozedura bera antzeman daiteke eta. San Martin eta Moraza (2006).
|
|
|
Urte askotan, artistak horrela nahi izan zuelako ezkutuan egon ondoren, gaur egun Altzuzako Oteiza Fundazioan ikus daitezke. Kollage horiek elkarrizketa nabarmena mantentzen dute bere eskulturekin, batez ere 50eko hamarkadakoekin, bi espresio bideetan eraikitze prozedura
|
bera
antzeman daiteke eta. San Martin eta Moraza (2006).
|
|
|
ez dago kontzeptuz osaturik, imajinez baizik, eta hau azpimarratzea funtsezkoa iruditzen zaigu. Erdialdeko orrietan Rothko, Boccioni, Pollock,
|
bere
eskulturen edo kronlech en imajinak aurkitzen ditugun bezala, liburuaren beste ataletan irudi bihurtzen diren hitzekin egiten dugu topo. Ezaugarri hau oso ohikoa da hainbat mistikoren eta poetaren idatzietan, zeren sistema kontzeptual bat baino gehiago sistema plastiko bat sortzen baitute (Hass, 1998:
|
|
|
13). Oteizari dagokionez ere,
|
bere
gogoetek sistema kontzeptual abstraktua baino gehiago, irudi sorta bat osatzen dute, askotan kontraesankorrak diren imajinak nolabaiteko sistema bakar batean elkartuz. Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak.
|
|
|
Oteizari dagokionez ere, bere gogoetek sistema kontzeptual abstraktua baino gehiago, irudi sorta bat osatzen dute, askotan kontraesankorrak diren imajinak nolabaiteko sistema bakar batean elkartuz. Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta
|
bere
pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak. Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da.
|
|
|
Oteiza ez da teoriko bat, ez da kontzeptu sortzaile bat, irudi sortzaile bat baizik, eta are gehiago, sinbolo sortzaile bat da.
|
Bere
estetikak munduari modu ezohiko batetik begiratzeko irudieta sinbolo sistema bat osatzen du4.
|
|
|
Esan dugunez, liburua osotasun bat bezala ikustea zail gertatzen zaigu, gaiaren hariak ihes egiten baitigu hainbatetan. Horren erruduna liburuaren konposizio
|
bera
da: 3 atal handi ditu, eta atal bakoitza jatorri askotako idatziez osatzen da, gehienak 1959 eta 1962 urteen bitartean Irungo El Bidasoa aldizkarian argitaratuak5 Konposaketa hau linealtasuna apurtzeko nahiko ez balitz, Oteizak, liburuaren hasieran eta Julio Cortazarrek bere zenbait liburutan egiten duen bezala, liburuaren lau irakurketa mota proposatzen dizkigu, lau ibilbide ezberdin, irakurlearen interesen edo gogoen arabera (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Horren erruduna liburuaren konposizio bera da: 3 atal handi ditu, eta atal bakoitza jatorri askotako idatziez osatzen da, gehienak 1959 eta 1962 urteen bitartean Irungo El Bidasoa aldizkarian argitaratuak5 Konposaketa hau linealtasuna apurtzeko nahiko ez balitz, Oteizak, liburuaren hasieran eta Julio Cortazarrek
|
bere
zenbait liburutan egiten duen bezala, liburuaren lau irakurketa mota proposatzen dizkigu, lau ibilbide ezberdin, irakurlearen interesen edo gogoen arabera (Oteiza, 2007a: 427) 6.
|
|
|
Hau ikusirik, esan daiteke ezen Oteizak idatzita zituen hainbat testu kaxa huts batera bota eta bertan nahastu zituela. Testu horietako gehienek 1958 Oteizak
|
bere
eskulturetan(, esku artean?) eraiki zuen huts horren inguruko gogoetak biltzen dituzte. Liburu honetan elkartuta, zilegi litzateke pentsatzea espazio huts horren zentzua eta esanahia ulertzeko saiakera bat izan nahi dutela.
|
|
|
Ikusten denez,, huts arkitektoniko hartzailearen?
|
bere
ustearen bertsio plastikoa oker ibili zen bezala, literarioan ere eskola egingo duen beldurrik ez dago. Hartaz, obra, (ez baitu morala erasotzen, ez du salatzen joera politiko gaitzesgarririk, ezta erakusten ere, tamalez?
|
|
|
argitaratu zenetik hurrengo urteetan euskal gizartean eta kulturan zer gertatu zen ongi islatzen dute. Oteiza euskal kulturaren epizentroan kokatu zen, ekintza politiko eta kulturalak gauzatzeko orduan jarraitu beharreko gidari baten modura, eta
|
bere
presentzia hutsak, bere zalapartak, polemikak eta haserreak, bere lanaren ikerketa oztopatu izan dute urte askotan. Oteizari buruz hitz egitean ohikoa izan da mitifikazioa, baina ez ikerketa ezta hausnarketa ere.
|
|
|
argitaratu zenetik hurrengo urteetan euskal gizartean eta kulturan zer gertatu zen ongi islatzen dute. Oteiza euskal kulturaren epizentroan kokatu zen, ekintza politiko eta kulturalak gauzatzeko orduan jarraitu beharreko gidari baten modura, eta bere presentzia hutsak,
|
bere
zalapartak, polemikak eta haserreak, bere lanaren ikerketa oztopatu izan dute urte askotan. Oteizari buruz hitz egitean ohikoa izan da mitifikazioa, baina ez ikerketa ezta hausnarketa ere.
|
|
|
argitaratu zenetik hurrengo urteetan euskal gizartean eta kulturan zer gertatu zen ongi islatzen dute. Oteiza euskal kulturaren epizentroan kokatu zen, ekintza politiko eta kulturalak gauzatzeko orduan jarraitu beharreko gidari baten modura, eta bere presentzia hutsak, bere zalapartak, polemikak eta haserreak,
|
bere
lanaren ikerketa oztopatu izan dute urte askotan. Oteizari buruz hitz egitean ohikoa izan da mitifikazioa, baina ez ikerketa ezta hausnarketa ere.
|
|
|
Quousque tandem?! liburuaren kasu konkretuan, mitifikazio prozesu hori oso nabarmena da, eta horren ondorio zuzena da Oteiza artista euskalduna kontsideratzea, enfasia euskaldunean jarriz, eta ez artistan,
|
bere
lan erraldoiak zentzua euskal kulturaren esparru motzean bakarrik balu bezala. Hori ordea, Quousque tandem?!
|
|
|
Oteiza aztertzean eskultura, pentsaera eta poesia osotasun bat bezala hartu behar direla iruditzen zaigu.
|
Berak
idatzitakoak eskultura kontuan hartu gabe aztertzean, testuen zati batzuk ilun eta zail suertatzen zaizkigu. Hori dela eta, Quousque tandem?!
|
|
|
liburuan azaldutakoak, eta are garrantzitsuagoa dena, ea Quousque tandem?!
|
bere
ibilbide eskultoriko osoaren ondorio logikoa kontsidera daitekeen.
|
|
|
Gogora dezagun ezen, eskulturaren esparruan, Oteizak
|
bere
lanaren zati garrantzitsuena 50eko hamarkadan burutu zuela. Hamarkada horretan, nazioarteko testuinguru artistikoan, arteari, edo zuzenago, arte abstraktuari kutsu espiritual nabarmena ematen zioten artistak aurki ditzakegu, hala nola Mark Rothko, Giacometti, Barnett Newman, Ad Reinhardt, Clyfford Still edo Jackson Pollock, batzuk esatearren.
|
|
|
11 Galdera hori erantzuteko orduan, Brancusi errumaniar artista handiaren kasua lagungarri suerta dakiguke: nahiz eta urte askotan Parisen bizi izan, beti
|
bere
–errumaniar nekazari, izaera defendatzen zuen.
|
|
|
izaera defendatzen zuen.
|
Bere
artelanek errumaniar kultura herrikoiaren elementu nabarmenak dituzte, baina guztiok onartzen dugu bere eskulturaren esanahiak bere jaioterriko kulturaren muga horiek gainditzen dituela. Eliade, M. (1995):
|
|
|
izaera defendatzen zuen. Bere artelanek errumaniar kultura herrikoiaren elementu nabarmenak dituzte, baina guztiok onartzen dugu
|
bere
eskulturaren esanahiak bere jaioterriko kulturaren muga horiek gainditzen dituela. Eliade, M. (1995):
|
|
|
izaera defendatzen zuen. Bere artelanek errumaniar kultura herrikoiaren elementu nabarmenak dituzte, baina guztiok onartzen dugu bere eskulturaren esanahiak
|
bere
jaioterriko kulturaren muga horiek gainditzen dituela. Eliade, M. (1995):
|
|
|
Oteizaren ibilbidean, gertakaririk harrigarriena eta azalpen zailenekoa 50eko hamarkadaren amaieran gertatu zen, 1959an, Quousque tandem?! argitaratu baino 4 urte lehenago, 1957ko Sao Pauloko IV Bienalean eskultore atzerritar hoberenaren saria irabazi ostean12 Arte merkatuaren ateak zabaltzen hasi zitzaizkion momentu
|
berean
, Oteizak eskulturak egiteari utzi zion, esku artean eskulturarik gabe geratu zela esanez. Gertakari hori Oteizak. Propósito Experimental 56?
|
|
|
Gertakari hori Oteizak. Propósito Experimental 56? deitu zuen ikerkuntza prozesuaren emaitza logikoa izan zen, baina are gehiago,
|
bere
lehen eskultura eta testuetan, 1930eko hamarkadaren inguruan azaldutako zenbait ideiarekin ere erlazionatu daiteke. Oteizak hasiera hasieratik arteari eskatzen zizkion ezaugarri bereziak zirela eta, logikoa izan zitekeen, emaitza konkretu batzuk lortu ondoren, eskultura egiteari uko egitea.
|
|
|
Eta gertakari hori ulertzea eta besteei azaltzea da Quousque tandem?! liburuaren helburu nagusietariko bat eta hor datza gure ustez
|
bere
muina, nahiz eta helburu hori bestelako ideiez estalita egon, gehienak euskal kulturaren aspektu batzuen interpretazio mitikotik datozenak. Ideia horiek izan dira gehienetan Quousque tandem?!
|
|
|
Gertaera horrek finkatu zuen betiko artearen aurrean Oteizak izango zuen jarrera. Artistak
|
berak
Pelay Orozcoren Oteiza. Su vida, su obra, su pensamiento, su palabra liburuan horrela gogoratzen du krisi hura:
|
|
|
Bere aldetik, 1992ko uztailaren 23ko Espainia eta Uruguai arteko Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorraren 18 artikuluaren esanetan, «con sujeción a su legislación y de conformidad con el derecho internacional, cada Parte otorgará a los nacionales de la otra facili dades para la realización de actividades lucrativas, laborales o profesionales, por cuenta propia o ajena, en pie de igualdad con los nacionales del estado de residencia o de trabajo necesarias para el ejercicio de dichas actividades. La expedición de los permisos de trabajo y profesionales, por cuenta ajena será gratuita», Espainiako Auzitegi Gorenak
|
bere
sententzian aurkeztutako egoera bestelakoa delako ondoriora eramanez.
|
|
|
Edonola ere, 1870eko Tratatuaren indarreangotasunaren inguruko jurisprudentzia errealitateak iraulketa berri bat ezagutuko du 2005 eta 2006 urteetan zehar, azkenean zenbait autonomia erkidegotako Auzitegi Nagusiek Auzitegi Gorenaren jarrera, berandu bada ere,
|
berea
egin zutenean, nahiz eta ondorengo tratatuak hor mantendu4 Egoera horretan 1870 urteko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatuaren indarreangotasunaren inguruan errealitate araugilearen baitan zegoen gatazka behin betiko azaleratu eta espainiar jurisdikzioaren batasuna kolokan jarri zen.
|
|
|
Proposamen ez legegile horri jarraiki, bertan aipatzen zen Goi Mailako Komisioaren lehen eta bakarra izan den bilera antolatu zen 2006ko apirilean.
|
Bertatik
jakin zenaren arabera, bi gobernuak elkarri epe bat ematearen alde agertu ziren. Epe horren atzetik Estatuko Abokatutzak 2005eko otsailean Auzitegi Gorenaren Hirugarren Salaren aurrean aurkeztutako helegitearen aurrean, honen sententziaren zain geratzea zen helburua.
|
|
|
2006ko irailaren 26ko datarekin Auzitegi Goreneko Administrazioarekiko Auzien Bosgarren Salak gai honetan sententzia emango du ebatziz 1870eko Ezagutze, Bake eta Adiskidetasun Tratatua ez dagoela indarrean, alde berdinek gai
|
beraren inguruan
ondoren sinatutako tratatuen zenbait xedapenekin bateraezina delako eta, ondorioz:
|
|
|
Sententzia horrekin espainiar bide jurisdikzionalari amaiera ematen bazaio ere, gatazka ez da bertan behera geratu eta behe mailako auzitegien obligazioa Auzitegi Gorenaren doktrinari jarraitzea bada ere8, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu
|
bere
azkenak eman, arlo politikoan jazo diren hainbat ekimenek aditzera ematen dutenez. Horrela, bada, ezinbestekoa dirudi ikuspegi juridikotik auzitegi ezberdinen lana aztertzeak eta, batez ere, Nazioarteko Zuzenbideak honetan esateko duena azaltzeak; izan ere, espainiar ordenamenduan agortu ez den eta oraindik dirauen gatazka baten aurrean gaudelako.
|
|
|
Auzitegi Nagusi hauek guztiek arau horren inguruan euren ebazpenak oinarritu baldin badituzte ere, ez dirudi horrek ezer konpondu duenik, are gehiago, azaleratu diren emaitzak erabat kontrakoak izan dira kasuak zein autonomia erkidegotan ebatzi diren arabera. Arau hau Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena dugu, 1969ko maiatzaren 23koa, eta, bereziki, bertan topatzen dugun 30 artikulua, non gai
|
beraren inguruan
aritzen diren segidako tratatuen aplikazioa arautzen den.
|
|
|
Bestelako gogoetarik gabe sententziek artikulu horrek dioena aplikatuz,« [e] l Tratado anterior se aplicará únicamente en la medida en que sus disposiciones sean compatibles con las del Tratado posterior». Dena den, xedapen horren itxurazko erraztasunaren atzetik egitura araugile konplexua ezkutatzen da, beste artikuluetara igorpen eta eragorpen ugariz beteta, gai
|
beraren inguruan
segidako tratatuen aplikazioa lortzeko modu progresiboan argitu behar direnak (López Martín, 2002: 105).
|
|
|
Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz. Eta hori horrela izatekotan ezinezkoa genuke, sententziek defendatzen dutena kontraesanez, Vienako Hitzarmenaren 30 artikulua aplikatzea; izan ere, horretarako behar dugun aurresuposturik ez genukeelako, hau da, gai
|
beraren inguruan
indarrean dauden bi tratatu ezberdin. Beraz, bakarrik galdera horri ezezko erantzuna eman genioke xedapen horrek jasotzen dituen arauen aplikazioaren aurrean.
|
|
|
Beraz, bakarrik galdera horri ezezko erantzuna eman genioke xedapen horrek jasotzen dituen arauen aplikazioaren aurrean. 1992ko uztailaren 23ko Tratatu Orokorraren 18 artikuluan jasotzen den aldeen esanbidezko borondateak aditzera ematen duenez, helburuak bateragarriak diren heinean akordio guztiak indarrean mantentzea zela dirudi, baina edozein kasutan bateragarritasun edo bateraezintasun hori azaleratzeak Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluko 3 paragrafoaren aplikazioak eskatzen duen lan
|
bera
galdatzen du: xedapen ezberdinen terminoak interpretatzea
|
|
|
kasu honetan aldeen borondatearen aurrean aurkitzen garela eta ez tratatuetatik kanpo ekartzen dugun arau baten aurrean. Bide honetan lagungarri izan daiteke Vienako Hitzarmenak berak bere 31.2 artikuluan interpretazioari buruz jasotakoa aplikatuz tratatuen hitzaurrera jotzea, non adierazten den
|
bere
arrazoiak garbi utziko lukeela:
|
|
|
Ohar metodologikoak eta auzitegiek jarraitu dituzten bide propioak alde batera utzita, mahai gainean jarraitzen duen arazoa bigarren arlo batera lerratuko dugu: tratatu ezberdinetan jasotako terminoen interpretazioa, horren bitartez argitu ahal izateko ea tratatu ezberdinen arteko bizikidetza posible den, bateragarriak edo bateraezinak diren, Vienako Hitzarmenaren 30.3 artikuluko lex posterior derogat priori maxima aplikatu ahal izateko, edota hitzarmen
|
beraren
59 artikuluaren arabera 1870eko tratatua amaituta dagoen jakiteko. Kasu bakoitzean garbi geratzen da interpretazioaren xedea eta objektua ezberdinak direla.
|
|
|
Lan honetan, beraz, hiru irizpide kontuan hartu behar dira: lehenik eta behin, testua
|
bera
estatu kideen kontsentsuaren adierazpen autentiko gisa; bigarrenik, estatu kideen borondateen elementu subjektiboa eta, azkenik, tratatuen xedea eta helburua bera (Gonzalez et al., 2002: 307). Gure kasu honetan bateragarritasun eta bateraezintasunen identifikazio lanak aipatutako lehenengo eta azken interpretazio elementuei lehentasuna ematea aholkatzen du bigarrenaren aurretik; izan ere, bilatzen den helburuak justifikatzen baitu irizpide objektiboei lehentasuna ematea subjektiboen aurrean (López Martín, 2002:
|
|
|
Lan honetan, beraz, hiru irizpide kontuan hartu behar dira: lehenik eta behin, testua bera estatu kideen kontsentsuaren adierazpen autentiko gisa; bigarrenik, estatu kideen borondateen elementu subjektiboa eta, azkenik, tratatuen xedea eta helburua
|
bera
(Gonzalez et al., 2002: 307). Gure kasu honetan bateragarritasun eta bateraezintasunen identifikazio lanak aipatutako lehenengo eta azken interpretazio elementuei lehentasuna ematea aholkatzen du bigarrenaren aurretik; izan ere, bilatzen den helburuak justifikatzen baitu irizpide objektiboei lehentasuna ematea subjektiboen aurrean (López Martín, 2002:
|
|
|
Puntu honetan, beraz, argitu gabe dago dena; izan ere, ezinbestekoa suertatzen zaigun interpretazio lan horrek bi tratatuak aldi
|
berean
aplikatzea posible dela ondoriozta baitezake bateragarriak direla ikusiz gero. Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela.
|
|
|
Azken instrumentu horretan, espainiar barne legediaren erreferentzia mantentzen bada ere, dagoeneko ez da hain modu inperatiboan jasotzen, generikoagoan baizik, eta momentu orotan maila
|
berean
aipatuz hura Nazioarteko Zuzenbidearekin bat etorriko dela. Aldi berean,, facilidades?
|
|
|
Azken instrumentu horretan, espainiar barne legediaren erreferentzia mantentzen bada ere, dagoeneko ez da hain modu inperatiboan jasotzen, generikoagoan baizik, eta momentu orotan maila berean aipatuz hura Nazioarteko Zuzenbidearekin bat etorriko dela. Aldi
|
berean
,, facilidades, terminoaren interpretazioak ez dirudi batere pazifikoa; izan ere, Uruguaiko herritarrei modu bateko edo besteko tratu pribilegiatu bat eskaintzea bezala ulertzea badago ere, hori errealitatean konkretuki zertan datzan zaila delako zehaztea.
|
|
|
Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??,
|
bertatik
eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez. Jurisprudentzian indarrean zeuden bi jarrera horien artean interpretazio elementuak aztertzea ezinbestekoa dugu.
|
|
|
Horrelako interpretazio batek ez baitu argitzen benetan hitz horren esanahia zertan datzan eta, gainera, interpretazio horretaz baliatuta administrazioari erreza gertatu zaio, urtarrilak 11ko Atzerritarren eskubide eta askatasunei buruzko 4/ 2000 Lege Organikoaren (aurrerantzean 4/ 2000 LO) 40 artikuluan jasotzen diren supostu berezietan11 Uruguaiko biztanleak barneratuz, 38 artikuluan jasotzen den nazioaren enplegu egoerari egiten zaion erreferentzia12 ez aplikatzea eta, ondorioz, tratu diferentziaren irizpide hori betetzea. Horrek termino konkretu horretatik eratorritako interpretazioari aurre egiteko aukera emango balio ere, eta, aldi berean, tratu berdintasunaren erreferentziarekin bete, 4/ 2000 Lege Organikoaren 32 artikuluak bestelako puntu batera garamatza, zeren
|
bertan
erresidentzia iraunkorra honako modu honetan definitzen baita: «La situación que autoriza a residir en España indefinidamente y trabajar en igualdad de condiciones que los españoles»13 Ikuspuntu horretatik, bertan azaldutakoa 1992ko Tratatu Orokorrean jasotakoa dela ondorioztatuz, administrazioak eta zenbait auzitegik egindako interpretazioak ez luke horrekin bat egingo eta, ondorioz, Uruguaiko herritarrei erreserbatutako estatusa jarduera hauen egikaritzan espainiar herritarrekiko berdintasun mailan erraztasunak emateari erreferentzia egiten zaionean hau dela eta ez beste bat.
|
|
|
Xedapen horren interpretaziorako beste elementu bat izan daiteke Latinoamerikako beste zenbait estaturekin sinatutako instrumentuetan jasotako antzeko xedapenen arteko konparaketa. Ildo horretatik, Espainiako Erreinuaren eta Kolonbiaren artean 1992ko urriaren 29an sinatutako Kooperazio eta Adiskidetasun Tratatu Orokorrak
|
bere
12 artikuluan jasotzen duenez:
|
|
|
Bestalde, zalantza mantenduko litzateke aurreikuspen honek
|
bere baitan
Espainian sartzeko aukera barne hartzen duen ala ez, 1992ko Tratatu Orokorrean gai honi erreferentziarik ez baitzaio egiten. 1961eko Nota Elkartrukean hori hiru hilabetez gorako egonaldietarako bisatua lortzera baldintzatuta geratu zen.
|
|
|
Hala ere, muga horretatik beherako sarreretan Uruguaiko herritarrentzat horrelakorik eskatzen ez denez, Espainian sartzeko arazorik ez lukete gerora begira beren egonaldiaren luzapena 1992ko Tratatu Orokorrean oinarrituz gero, bertan jasotako eskubideen egikaritza galarazterik ez legokeelako. ...rganikoaren 25.1 eta 32.1 artikuluen14 eta 2393/ 2004 Erret dekretuaren 6.2 e) artikuluaren15 aplikazio bateratuak duda honi erantzun irmoago bat aurkituko lioke; izan ere, atzerriko edozein herritar 32 artikuluan aipatutako eskubideak aurrezagutuak izateko baldintzak betetzeko egoeran egongo balitz, ez litzaioke inolako bisaturik eskatuko, lan eta erresidentziarako eskubideak espainiarrekin maila
|
berean
egikaritzeko eskubidea bailuke.
|
|
|
kasu honetan aldeen borondatearen aurrean aurkitzen garela eta ez tratatuetatik kanpo ekartzen dugun arau baten aurrean. Bide honetan lagungarri izan daiteke Vienako Hitzarmenak
|
berak
bere 31.2 artikuluan interpretazioari buruz jasotakoa aplikatuz tratatuen hitzaurrera jotzea, non adierazten den bere arrazoiak garbi utziko lukeela:
|
|
|
kasu honetan aldeen borondatearen aurrean aurkitzen garela eta ez tratatuetatik kanpo ekartzen dugun arau baten aurrean. Bide honetan lagungarri izan daiteke Vienako Hitzarmenak berak
|
bere
31.2 artikuluan interpretazioari buruz jasotakoa aplikatuz tratatuen hitzaurrera jotzea, non adierazten den bere arrazoiak garbi utziko lukeela:
|