|
2009
|
|
|
D, etorte nitzen etxera umeagaz eta eurek ixte ostien jaten oin. Da ogie, nik, bakixu, gose eukiten neuen, da ogie noizeanpehinan, uzandre egoten ez zan orduen, hartu eiten
|
nauen
. Da atzenean eite ostien ogieri honan markak egin nik hartzean baneun ez baneun igirteko.
|
|
|
Kaltzadora ixen zan uzaba etorri jatan eske, tranbiko kaltzadorea. Da joan ginan da, bederatzi urte, ta nik eiten
|
naun
: «Nora etorri ete naz?».
|
|
|
D, umeori emon, da sutondoan ixten nindun gaubean; bera, ohira. Da nik eiten
|
naun
, ba, «Ume ta biok erreko gara surten» pentsetan naun neure artean, «Lo eiten enoa», ahaleginez, lorik eneuen eiten, baia. Umea altzoan, da bakixu, goizaldera orduko, ba, errendidu eiten nitzen.
|
|
|
D, umeori emon, da sutondoan ixten nindun gaubean; bera, ohira. Da nik eiten naun, ba, «Ume ta biok erreko gara surten» pentsetan
|
naun
neure artean, «Lo eiten enoa», ahaleginez, lorik eneuen eiten, baia. Umea altzoan, da bakixu, goizaldera orduko, ba, errendidu eiten nitzen.
|
|
|
Da, behin, jausi nitzen ume eta guzti surtera. Da, gero, karo ume ta guzti jausi nitzen orduen, ba, umeorrek, sokorru beten; da jagi zen uzaba, da orduantxe arte uzabak jakin ez lo iten
|
banau
sutondoan umeaz. Da, gero, arteztu uzandreori, da, gero, gehau eninduen umeaz itxi zerean, ezta?
|
|
|
Berriarentzat idatziriko hamar erreportajez osaturiko bidaia liburu literarioa. Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa
|
duela
gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen.
|
|
|
Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez,
|
badu
zerikusirik Mentura dugun artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen. Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen.
|
|
|
Turinetik abiatu eta Aosta, Venezia, Padua, Trieste eta Rijeka bisitatzen ditu idazleak, bakarti, baina iruditzen zait bidaia erreportajearen generotik harantzago dagoen hausnarketa duela gogoan. Ibilaldi literarioa da eta, horrenbestez, badu zerikusirik Mentura
|
dugun
artean (2001) liburuarekin, non sustrai literario askotarikoen miaketa egin zuen. Oraingoan, aldiz, generazio indarra ez diote liburuek ematen.
|
|
|
Oroimenari eragiten dioten estimuluen hariko diskurtso literarioak ekarri dizkio liburu honi behartu gabeko prosaren segailtasuna eta pretentsio eruditurik gabeko hausnarketa estetiko doia, neurtua. Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria
|
zuen
gogoan. Berak «apal laburrean» egin behar omen zuen, «Po ibaiaren inguruetako hiri, istorio eta desioarekin».
|
|
|
Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria zuen gogoan. Berak «apal laburrean» egin behar omen
|
zuen
, «Po ibaiaren inguruetako hiri, istorio eta desioarekin». Apaltasun aitormena egin zuen liburuaren aurkezpenean ere, baina ez zuen zertan.
|
|
|
Egia aitortzera, ez nuen lehen kolpean proportziorik ikusten edukiaren eta izenburuaren artean: Italian eginiko bidaia da, bai, baina bizitza al
|
du
hizpide. Turingo erreportajea bigarrenez irakurrita ohartu nintzen ordea izenburuaren bigarren zatia, «bizitza hizpide», irakurleongan oihartzun segurua behar duen esapidea dela:
|
|
|
Italian eginiko bidaia da, bai, baina bizitza al du hizpide? Turingo erreportajea bigarrenez irakurrita ohartu nintzen ordea izenburuaren bigarren zatia, «bizitza hizpide», irakurleongan oihartzun segurua behar
|
duen
esapidea dela: Cesare Pavese ren Il mestiere di vivere (1950), Bizitza lanbide izenburuaren oihartzuna eta omenaldia.
|
|
|
Cesare Pavese ren Il mestiere di vivere (1950), Bizitza lanbide izenburuaren oihartzuna eta omenaldia. Arestian esan dut Magrisek bezala ibilbide geografiko batean zehar eginiko hausnarketa sozio historiko eta literario «apala» egitea
|
zuela
xede; sakonean, ordea, kultur langintza ofizio bilakatu duenaren bizitza bilakatu zaio hizketagai. Turingo arkupeetako oregano usainaren usman, Pavesek bere burua hil zuen Hotel Romara joaten diren «jakin gose morbosoak» aipatzen ditu.
|
|
|
Oso egokia iruditzen zait, Lourdes, italiar literaturak eta kulturak Lertxundiren lanean izan duten garrantzia azpimarratzea, garrantzia presentzia bilakatzen baita zenbaitetan. Gogoan
|
dut
Ihes betea eleberriaren zati nabarmen bat Triesten kokatzen duela, eta eleberriko protagonistetako bat Umberto Saba bera dela. Gu ere izan ginen, Italia, bizitza hizpide bidaia liburuaren atzetik, Triesten, eta joan ginen Sabak bere garaian lan egin zuen liburu dendara, gaur «Libreria antiquaria Umberto Saba» den horretara.
|
|
|
Eta bertan irakurri ahal izan genituen Triesteko poetaren hainbat eskuizkribu, tartean «Trieste e una donna» poemarena. Triestek Rijeka
|
du
bidaia liburuan hurrengo geltoki, eta hara ere abiatu ginen. Eta inoiz addenda idatzi nahiko balu Lertxundik, pixka bat haraxeago joatea gomendatuko genioke, Istriako puntan den Pula herrira, bertan ibili baitzen James Joyce irlandarra ingeles irakasle.
|
|
|
Agian ez: «gure gerra» bizi ez
|
dutenek
ere nobela hau interesgarri ikusiko dute, istorioa bera interesgarria delako eta ondo kontatuta dagoelako.
|
|
|
Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu honetan bai, indarkeria politikoa
|
dugu
–, eta eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu. Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi.
|
|
|
Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu honetan bai, indarkeria politikoa dugu?, eta eszenario politikoan zein gizartean
|
duen
eragina azaltzen digu. Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi.
|
|
|
Bizia lon gai berari heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen bidea lan osoagoa da. Eta ez
|
dut
hau esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete. Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du.
|
|
|
«Gure gerra» hori gurea bakarrik ote den, baina, ez
|
dut
batere argi. Egia da gertaera historiko eta geografiko konkretu bati heltzen diola idazle nafarrak, baina haren atzean dagoen gogoeta unibertsala begitantzen zait niri.
|
|
|
Egia da gertaera historiko eta geografiko konkretu bati heltzen diola idazle nafarrak, baina haren atzean dagoen gogoeta unibertsala begitantzen zait niri. Akaso «gurea» bezala jotzen dugu oraindik gainditu gabe
|
dugulako
, isiltasunaren espiralak katarsirako unerik izatea eragotzi digulako.
|
|
|
Gaurkotasun handiko gaia da memoria historikoarena, ez bakarrik geurean, baita inguruko literaturetan ere, batez ere, Holokaustoaren inguruko ikerketen ondorioz. Helburu etikoa
|
du
kasuotan literaturak, iraganeko sarraskiak berriro errepika ez daitezen arakatzen baitira behin eta berriro itxi gabeko zauriak (Assmann). Espainiako kasuari dagokienez, Gerra Zibilaren inguruko bibliografia hain da zabala ezen batzuek 50.000 liburuz mintzo baitira, literatura eta kritika barne.
|
|
|
Muñozen eleberriak haratago joateko ahalegina egiten du, eta, Estik aipatu duenez, bertan azaltzen den biolentzia unibertsala ere izan daitekeela iradokitzen digu. Biolentzia guztiek bezala, hemengoak ere boterea suntsitzea
|
du
helburu (Arendt). Muñozen eleberriko protagonistak, Lisa eta Jesus, liburua hasten duen eszena izugarriko antzaren antzera daude:
|
|
|
hilak, eta noraezean doaz zabuka. Bere semea ez
|
zuela
ezagutzen oihukatzen du Lisak (285), eta kanutoari lotuta daraman bizitza miserableari botatzen dio errua. Jasangaitzak egiten zaizkio kalean ikusten dituen «gogoan zaitugu» horiek (306), faltsuak iruditzen zaizkio, bakardadean bizi den minarekin ez baitute loturarik.
|
|
|
122 orrian Gigik eta Lisak
|
duten
elkarrizketa zinez esanguratsua dela iruditzen zait, Lisak Gigi lagunari «Utzi filmak eta liburuak behingoan» botatzen dionean, eta agurea eta bera igualak direla aurpegiratzen. Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua.
|
|
|
Ez dute, Lisak bezala, osasuna galdu arte lanik egin behar izan. Pasarte horretan hausnarketa metaliterarioa iradokitzen digu narratzaileak, Arteak errealitatea, giza sufrimendua «adierazteko»/ «aditzera» emateko
|
duen
gaitasunaz. Lisaren erantzunak errealitatearen krudelkeriak zernahi fikzio gainditu egiten duela adierazten digu.
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez
|
duela
sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez duten horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
Esplikatu behar litzateke, gure aitzinekoek biziki ongi eta ederki idatzi baitute. Erraten dituzten gauzak ez dira txarrak, baina barietate guti
|
dute
. Erlisioneko, etikako eta moraleko gauzez mintzo dira.
|
|
|
Uriberen liburuak oroimen kolektiboaren eta pertsonalaren ekarpenez zabaldu nahi
|
luke
hertsitasun hori, «geureak esatea» xedetzat hartuz. Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori».
|
|
|
Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko
|
dugun
jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat. Etxe aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa egin.
|
|
|
Obserbazio lirikoan apoiatzen da gehienbat eta ezaguna den Uriberen sentiberatasun poetiko erakargarria hor da liburuan zabal zabal, liluratzaile. Kontua da nahikoa al den hori, ala generoak irakurleongan sortzen dituen espektatibek ez ote
|
zuten
eskatzen beste «zerbait».
|
|
|
Hortik, Bastidaren eta Artetaren arteko harremanaren ingurukoei ematen zaien pisu narratiboa. Artetak Gernikako bonbardaketari buruzko koadroa margotzeko eskaerari uko egiten dionean, Mexikon familiarekin elkartu nahiago
|
duela
argudiatuz, bizitza lehenesten du, eta bere ibilbidean giltzarri izan zitekeen eskaintza artistikoa baztertzen. Mota horretako jokabideetan arakatzen du eleberriko narratzaileak artearen betebeharraz, bizitza (pertsonalarekin) dituen loturez gogoeta egiteko Orduña.
|
|
|
Artetak Gernikako bonbardaketari buruzko koadroa margotzeko eskaerari uko egiten dionean, Mexikon familiarekin elkartu nahiago duela argudiatuz, bizitza lehenesten du, eta bere ibilbidean giltzarri izan zitekeen eskaintza artistikoa baztertzen. Mota horretako jokabideetan arakatzen du eleberriko narratzaileak artearen betebeharraz, bizitza (pertsonalarekin)
|
dituen
loturez gogoeta egiteko Orduña.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar
|
dituela
. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik
|
dute
hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak. Artisten, autofikzionalizatutako egilearen?
|
|
|
Ikusi dut fragmento bakoitza, baina osotasuna ez. Liburuak hari narratibo eta estilistiko gehiegi
|
dituela
uste dut; gauza gehiegi kontatu/ azaldu nahia zegoen eta «gehiegitasun» horrek liburuaren kontra jo du azkenean.
|
|
|
Ikusi dut fragmento bakoitza, baina osotasuna ez. Liburuak hari narratibo eta estilistiko gehiegi dituela uste
|
dut
; gauza gehiegi kontatu/ azaldu nahia zegoen eta «gehiegitasun» horrek liburuaren kontra jo du azkenean.
|
|
|
Beste ikuspuntu bat ematearren: niretzat, Uribek bere buruaren inguruko nobela bat idatzi (nahi izan)
|
du
, eta deskriptiboa edo psikologikoa edo errealista edo, ez dakit zer baino, bere buruaren inguruan gogoratutakoa, gertatutakoa (eta gertatutakoaren moldaketa), asmatutakoa?
|
|
|
Orrialdez txikerra da Jurgi Kintana Goirienaren liburua, baina mamitsua da, datu eta iradokizunez betea. Ez fikziozkoa den arren, fikzioa
|
du
abiapuntu: zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere.
|
|
|
Ez fikziozkoa den arren, fikzioa du abiapuntu: zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez
|
dugunez
, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez baitzuen sistema literario bat bere inguruan.
|
|
|
zoritxarrez XIX. mendean idatzitako euskarazko nobela errealista potolorik ez dugunez, Iban Zalduak apokrifo bat osatzeko komenientzia aipatu du, eta era horretara kolorez zipriztindu euskal literaturaren historia grisa eta apaizez josia, hein txiki batean bada ere. Apokrifoaren ideiatik tiraka, Jurgik aztertu egin du nork idatz zezakeen zinez horrelako nobela bat euskaraz, eta guztiz ezinezkoa zela begitandu zaio, konplikatuegia, euskarak ez
|
baitzuen
sistema literario bat bere inguruan. Ostera, posibleagotzat jotzen du bostehun bat orrialdeko nobelatzarra barik testu laburragoren bat, «hain laburra non irakurle falta eta argitaratu ezina ez zen aski arazo izango autorea idaztetik desanimatzeko» (12 or.). Jurgi giro burgeseko autore eta obra ezezagun horren peskizan aritu izan da lan hipotesi horrekin.
|
|
|
Ematen du Villasantek begien bistan zegoena bakarrik bildu zuela, argitan zegoena. Inpresioa
|
dut
Jurgik arakatu eta argiztatu nahi izan dituela hain zuzen historia horretako zoko moko eta okoiluak, Lotilandiako ortodoxiatik kanpo gera zitezkeen autore eta lanen bila. Kontua da liburu xume baina ederra bilbatu duela:
|
|
|
Batetik, idazle ekina da, trebe eta dotorea, liburu malerus eta «pozoitsu» biren egilea, gehi hogeita hamar urtean zehar argitaraturiko artikuluak bost tomotan bilduak. Eta bestetik, ia egunero bere buruarentzat idazteko ohitura
|
zuen
: «Batzutan oherat joan baino lehen, izkirioz ezartzen ditut zerek ere jo baitauzkitet begiak eta hek».
|
|
|
Dakidalarik, inork ez du Jean Etxepareren paper horiek bilatzeko lana hartu. Nik neuk
|
badut
itxaropenik hor topa genezakeen ezustekoan.
|
|
|
Nolanahi, Jurgik amaiera irekia eman dio Urre urdinaren lurrinari,
|
dugun
tradiziotxoa dugula ere, haren ezagutzaren beharra aldarrikatuz. Bai jarraitzeko, edota, zer esanik ez, transgreditzeko.
|
|
|
Nolanahi, Jurgik amaiera irekia eman dio Urre urdinaren lurrinari, dugun tradiziotxoa
|
dugula
ere, haren ezagutzaren beharra aldarrikatuz. Bai jarraitzeko, edota, zer esanik ez, transgreditzeko.
|
|
|
Barkatuko didazue, azken orduan, sarrera berri bat ireki izana, baina gauza pare bat esan nahi
|
nituen
Jokin Muñozen Antzararen bidea eleberriaz. Orain artean aipatu direnez gain, beste pare bat gauza nabarmenduko nituzke nik.
|
|
|
Gigik zera aipatzen dio 131 orrialdean bere lagun Lisari, Jesus gogoan: «agureak jakin nahi
|
du
, zuk bezala». Eta aurrerago, 304.enean, Lisaren gogoeta:
|
|
|
Eta aurrerago, 304.enean, Lisaren gogoeta: «halako batean den dena jakin nahi
|
dugu
, inoiz abandonatu gintuena behin betiko joan ez dadin». Jakin nahia egon liteke, baita literatur lan ororen atzean ere, bide berri eta ezezagunak zapaldu nahia, errealitateak sortzen dituen galderak fikzioaren bitartez ulertzeko ahalegina.
|
|
|
Indarkeria politikoak eragindako minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita, azken finean. Eta bestetik Gigiren pertsonaia egin zait interesgarri, Lisak, batez ere, ordezka dezakeen tragediaren aurrean kontrapuntua delako, ezker abertzalearen munduarekiko
|
duen
distantzia ironikoarekin, erakusten duen energia eta bizitzeko gogoekin. Liburuan hunkitzen diren gaiek halako zerbait eskatzen zuten.
|
|
|
Bere semea ez zuela ezagutzen oihukatzen du Lisak (285), eta kanutoari lotuta daraman bizitza miserableari botatzen dio errua. Jasangaitzak egiten zaizkio kalean ikusten dituen «gogoan zaitugu» horiek (306), faltsuak iruditzen zaizkio, bakardadean bizi den minarekin ez
|
baitute
loturarik. Agurea, berriz, Demetrio falangistak bizitza salbatu zionetik dago hila, «gora komunismo libertarioa» oihukatzen zuten lagunak bere aurrean fusilatu zituztenetik.
|
|
|
Arteak, literaturak... eskaintzen dien «balkoitik» ikusten dute Gigik eta agureak besteen sufrimendua. Ez
|
dute
, Lisak bezala, osasuna galdu arte lanik egin behar izan. Pasarte horretan hausnarketa metaliterarioa iradokitzen digu narratzaileak, Arteak errealitatea, giza sufrimendua «adierazteko»/ «aditzera» emateko duen gaitasunaz?
|
|
|
Eta egia da Muñozen nobelak ez duela sermoirik botatzen ongiaz eta gaizkiaz, eta bere meriturik handienetakoa altxamendua gertatu eta hurrengo hilabeteetan Nafarroan hil ziztuzten hiru milen memoriari gorazarre egitea izan dela, euskal imajinarioan epikarik merezi izan ez
|
duten
horiei, hain justu (154). Oroimen leku kontsidera genitzakeen hainbat elementu eta objeturen inguruan antolatzen da narrazioa, dela Sorollaren koadroa, dela Jesusen lagunarteari egindako argazkia?
|
|
|
«Udako bidaia» komentatu dugu biok, eta narrazio labur horretan icebergaren punta erakusten dela esaten badut, gehiegi esaten ari naizela iruditzen zait. Atzean
|
duen
mamia sekulakoa da esaten duenaren aldean. Irakurleak eraiki du, hortaz, istorio osoa (edo ahal duena).
|
|
|
Atzean duen mamia sekulakoa da esaten duenaren aldean. Irakurleak eraiki du, hortaz, istorio osoa (edo ahal
|
duena
). Eta gero, beste bertute handi bat, aipatzen diren gaiei buruz (bikote harremanak direla, edo ditxosozko gatazka) hitz egiteko modurik serioena hautatu duela idazleak:
|
|
|
umore mingots hori, horrela deitzerik badago, Mrozeken edo A. M. Homesen estilokoa. Askotan ez dakizu azaltzen
|
dituen
egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen dena, esaterako) barre ala negar egin zenukeen. Iruditzen zait hori duela berezko Zalduak, tragedia barregarri bihurtzeko gaitasuna alegia.
|
|
|
Askotan ez dakizu azaltzen dituen egoerekin («Etorkizuna» narrazioan agertzen dena, esaterako) barre ala negar egin zenukeen. Iruditzen zait hori
|
duela
berezko Zalduak, tragedia barregarri bihurtzeko gaitasuna alegia.
|
|
|
Gaia aldatuz, uda honetan irakurri ditudan hiru nobela aipatu nahi
|
nituzke
orain: Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea.
|
|
|
Esaterako, egileen aldetik apustu bat suposatu dute hiru lanek. Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat
|
dugu
. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa.
|
|
|
Uriberen kasuan, Bilbao New York Bilbao bere estreinako narratiba lana izateaz gainera, narratibak berak eskaintzen dituen aukeren gaineko azterketa lan bat dugu. Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria
|
dugu
protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak
|
ditu
hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak
|
badu
gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere azken nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea)
|
badu
nondik heldu nobelak.
|
|
|
Eleberria ongi egituratuta dago, eta maila narratibo desberdinak erabiltzen dira Rosaren aitortza bideratzeko. Plano alternantzia honek aberastasuna ematen dio testuari, eta protagonistaren aurpegi desberdinak azaleratzeko balio
|
du
. Hala, sexu eszenen deskribapen zehatza baliatzen da (gizonezko) epaileari zuzendutako aitortzan.
|
|
|
Hala, sexu eszenen deskribapen zehatza baliatzen da (gizonezko) epaileari zuzendutako aitortzan. Psikologoarekin
|
duen
solasaldian, berriz, gehiago azaleratzen dira emakume honen barne zauriak eta autoestimu baxua. Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan lezakeen erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina egin du Lertxundik.
|
|
|
Bai, bere garaian Zorion perfektua nobela «erraztzat» jo zuten horiek ziur gauza bera pentsatuko dutela Zoaz infernura, laztanari buruz. Eta zinez ez dakit zer harreman
|
duen
estilo zuzenak errazkeriarekin. Hain zuzen, Zoaz infernura, laztanari gehien eskertu diodana zera izan da, hain egoera gogorra itzulingururik gabe eta, batez ere, melodraman erori gabe aurkeztu izana.
|
|
|
Hain zuzen, Zoaz infernura, laztanari gehien eskertu diodana zera izan da, hain egoera gogorra itzulingururik gabe eta, batez ere, melodraman erori gabe aurkeztu izana. Zeren Rosa tratu txarren biktima izango da, baina horrek ez du esan nahi pertsona bezala kontraesanik ez
|
duenik
. Lertxundik oso ondo jakin du Rosaren psikologia konplexua islatzen, bere biktima izate hori baino haruntzago joanez.
|
|
|
Arrazoi
|
duzue
azken aldiko liburu aipagarrietako bat Zoaz infernura laztana liburua dela esatean. Bikote harremanak ditu aipagai, eta bereziki harreman horietan sortzen diren menpekotasun harremanak.
|
|
|
Arrazoi duzue azken aldiko liburu aipagarrietako bat Zoaz infernura laztana liburua dela esatean. Bikote harremanak
|
ditu
aipagai, eta bereziki harreman horietan sortzen diren menpekotasun harremanak. Emazte jipoitua den Rosaren barruan sartzeko saioak Hamaseigarrenean aidanezeko Martzelina ekarri dit gogora, hura osoki kanpokoek ikusten zuten bezala tratatu zuenez.
|
|
|
Zergatik? Batetik, bere irakurketa atsegin izan dudalako (eta ez nik bakarrik, antza, 2006ko Euskadi Saria eman baitzioten), baina batez ere, euskarazko ipuin liburu askoren aldean eite diferentea
|
duelako
, ausartuko nintzateke esatera generoan maisu diren katalanen bidean (Quim Monzó eta Sergi Pàmies, nagusiki). Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik.
|
|
|
Hartara, bildumako ale onenean artean kokatuko nituzke «Sofarena», «Adulterioa», «Udako bidaia», «Maiatzaren lehena», «Etorkizuna» izenekoa ere. Desberdinak euren artean, noski, bildumaren aniztasunaren erakusle, baina ezaugarri komunak
|
dituztenak
: esandakoak baino garrantzi handiagoa du esan gabeak, iradokitzaileak dira oso, argumentuaren aldean giroak, sentsazioek, emozioek dute pisua?
|
|
|
Desberdinak euren artean, noski, bildumaren aniztasunaren erakusle, baina ezaugarri komunak dituztenak: esandakoak baino garrantzi handiagoa
|
du
esan gabeak, iradokitzaileak dira oso, argumentuaren aldean giroak, sentsazioek, emozioek dute pisua?
|
|
|
Desberdinak euren artean, noski, bildumaren aniztasunaren erakusle, baina ezaugarri komunak dituztenak: esandakoak baino garrantzi handiagoa du esan gabeak, iradokitzaileak dira oso, argumentuaren aldean giroak, sentsazioek, emozioek
|
dute
pisua?
|
|
|
Erabat ados nago zurekin. Neuk ere oso gogoko
|
dut
Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen bere irakurketarekin eta liburuaren alde egin nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian. Ipuin liburuez ari garenean, gehienetan aipatzen diren gorabehera kontuak alde batera utzita, oroimenean itsatsita geratu zaizkigun ipuinek «salbatzen» dute liburua, lagunei kontatzen dizkiegun ipuin horiek hain justu.
|
|
|
Neuk ere oso gogoko dut Etorkizuna, hasieratik gozatu nuen bere irakurketarekin eta liburuaren alde egin nuen aipatzen dituzun Euskadi Sarien deialdian. Ipuin liburuez ari garenean, gehienetan aipatzen diren gorabehera kontuak alde batera utzita, oroimenean itsatsita geratu zaizkigun ipuinek «salbatzen»
|
dute
liburua, lagunei kontatzen dizkiegun ipuin horiek hain justu. Horietakoak dira neuretzat ere zure mezuan aipatzen dituzunak.
|
|
|
Baina, horiez gain, luzeagoa izan arren niretzat aipagarria den beste ipuin bat azpimarratu nahiko nuke, «Aurpegia» izenekoa, bere giro mistriotsuagatik eta suspentsearen dosifikazioarengatik. Zalduaren erregistro aberastasuna nabarmenduko nuke, jolas metaliterarioez haratago, bere narratibak
|
duen
«errealismo» ironiko hori, eguneroko gertaera xumeenetan gure «egiak» (minuskulaz) antzemateko duen gaitasuna. Aditu Txekhovekin hasten den ipuingintzaren garrantzia (eta gaurkotasuna) azpimarratu dute.
|
|
|
Baina, horiez gain, luzeagoa izan arren niretzat aipagarria den beste ipuin bat azpimarratu nahiko nuke, «Aurpegia» izenekoa, bere giro mistriotsuagatik eta suspentsearen dosifikazioarengatik. Zalduaren erregistro aberastasuna nabarmenduko nuke, jolas metaliterarioez haratago, bere narratibak duen «errealismo» ironiko hori, eguneroko gertaera xumeenetan gure «egiak» (minuskulaz) antzemateko
|
duen
gaitasuna. Aditu Txekhovekin hasten den ipuingintzaren garrantzia (eta gaurkotasuna) azpimarratu dute.
|
|
|
Akatsak zeuden Morris Hilleko artxiboetan lurperatze lekuei dagokienez. Esate baterako, hilerriko artxiboetako mapetan izenak eremu bat markaturik
|
zuen
, baina oroitarria beste leku batean agertuko zen. Beste batzuetan, bazen datu bat gorpua leku batean ehortzia zela zioena, baina ez zen oroitarririk, ez han, ez beste inon.
|
|
|
Behin, Hardestyk telefono deia jaso zuen neba arreba edadetu batzuengandik. Haien gurasoek Boisetik alde egin zuten haiek jaio baino lehen, baina bazekiten
|
bazutela
arreba/ ahizpa bat Boisen jaioa eta lurperatua. Gurasoak beti penatu ziren haurra Boisen «bakarrik» utzi izanaz eta, beste nonbaitera bihurtu zirelarik, hilobia zaindu ezinaz.
|
|
|
Baliteke Maleschevarriak semea izatea eta hark ordaintzea hiletaren gastu guztiak hiru urte geroago, baina ez zuen oroitarririk ordaindu. Ez dago ebidentziarik frogatuko duenik Maleschevarriak semerik
|
bazuen
ala ez. Artxiboetan ezkondua zegoela esaten da.
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du
|
badituela
asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal etxe bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
John katedraleko eta Gibson hileta zerbitzuetako idazkera erabilirik? hilobia aurkitu eta ziurtatu zaien euskaldunak; orain metalezko plaka bat daukate, eta bertan idatzirik
|
dute
jaiotze nahiz heriotza data:
|
|
|
Honako hauek dira, berriz, hileta eta ehorzketa konfirmaturik
|
dutenak
, baina lurperatze gune ezezaguna dutenak. Haien omenez eraiki zen aipaturiko monumentu handia, eta bertan zizelkaturik daude euren izenak (batzuenak zalantzagarriak dira) eta jaiotze nahiz heriotza datak:
|
|
|
Honako hauek dira, berriz, hileta eta ehorzketa konfirmaturik dutenak, baina lurperatze gune ezezaguna
|
dutenak
. Haien omenez eraiki zen aipaturiko monumentu handia, eta bertan zizelkaturik daude euren izenak (batzuenak zalantzagarriak dira) eta jaiotze nahiz heriotza datak:
|
|
|
Lantzean behin ostatariei zegokien bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan, haren elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea. Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu behar zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez
|
zuten
euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea: gorpua ikusteko moduan uzteko gastuak, ehortziaren jantziak, garraioa, hil autoa, etab. Xehetasun horiek topa daitezke ehorzketa zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresen artxiboetan, han agertzen baitira zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena eta hildakoaren ehorzketa ordaindu zuenaren izena ere.
|
|
|
Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu. Hauek ez
|
zuten
diru laguntzarik larrialdietan edo hilik suertatuz gero.
|
|
|
Zer informazio ematen zitzaien eta zer emozioz? Boiseko euskaldunek ba al
|
zuten
pertsona horrentzat helbide bat, hara bidaltzeko. Edo hobe al zen berriak haren herriko beste familia batengana igortzea, haiek eman zezaten zorigaiztoko berria?
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok
|
bazuten
osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Bai, gogoan
|
zaituztegu
|
|
|
Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio honen xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere,
|
duela
ia ehun urte hasten dira.
|
|
|
Lantzean behin ostatariei zegokien bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan, haren elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea. Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu behar
|
zituzten
eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea: gorpua ikusteko moduan uzteko gastuak, ehortziaren jantziak, garraioa, hil autoa, etab. Xehetasun horiek topa daitezke ehorzketa zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresen artxiboetan, han agertzen baitira zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena eta hildakoaren ehorzketa ordaindu zuenaren izena ere.
|
|
|
Finantziazio erantzukizunean sorturiko gero eta zama handiago horren ondorioz, zenbait ostatarik erabaki zuten beharrezkoa
|
zutela
elkar sorosteko erakunde bat. Euskaldunek hartan dirua sartuko zuten eta, beharrezko balitz, diru laguntza bat jaso zezaketen osasun edo heriotza gastuetarako.
|
|
|
Elkarte horiek ospitaleko gastuak, behartsuen Euskal Herriratzea, eta hileta elizkizunetarako kantitate bat ordaintzen zituzten. Boise aldean familiarik ez
|
zutenei
, larrialdirik izanez gero sorotsiak izateko asegurua eta segurtasuna ematen zien. Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin.
|
|
|
Boise aldean familiarik ez zutenei, larrialdirik izanez gero sorotsiak izateko asegurua eta segurtasuna ematen zien. Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin
|
zituzten
beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez zutenak euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu.
|
|
|
Nolanahi ere, euskaldun guztiak ez ziren kide egiten, edo ezin zituzten beharrezko kontribuzioak egin. Beste kasu batzuetan, baziren lan denboralditik kanpo ostatuetan bizi ez zirenak, ez
|
zutenak
euskal sorospen elkarteei buruz berririk, eta beraz ez zirenak kidetu. Hauek ez zuten diru laguntzarik larrialdietan edo hilik suertatuz gero.
|
|
|
Aforismoak gauza bat
|
du
ona: ezin dela laburbildu.
|
|
|
egia jakin nahi dut! Zinez jakin nahi
|
duguna
gezurra denean.
|
|
|
Fededunak aitaren egiten du; ateoa ahoan gurutzea
|
duela
bizi da.
|
|
|
Esan behar
|
duzuna
ez bada isiltasuna baino ede rragoa, ez zaitez kezkatu. Horretarako daude eskuko telefonoak!
|
|
|
Ondo bizitzea bizitzea baino hobea da (Aristoteles). Nork esan
|
zuen
bizi kalitatearena gizarte posmo dernoaren asmakizuna zela?
|