|
2007
|
|
|
Baina ez zegoen argi zerk lotzen zituen ilargia eta itsas animalia horien ugalketa. Ikerketen bidez, proteina fotosentikor
|
bat
aurkitu dute koraletan. Aurkikuntza horrek azalpena ematen dio ugalketa prozesuaren erregulazioari, koralen bizi erritmoak argiarekin lotuz.
|
|
|
Ikertzaileen ustez, ilargiaren argia da koralen bizi erritmoak markatzen dituen faktoreetako
|
bat
. Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute.
|
|
|
Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa
|
batera
egiten dute arrezifea osatzen duten koral guztiek. Gainera, ilargi beteak sortutako marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Nazioarteko ikerketa
|
batek
Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula
|
batean
. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren
|
|
|
Nazioarteko ikerketa
|
batek
Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela diote ikertzaileek.
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula
|
batean
. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela diote ikertzaileek.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua egin zuen. Urruneko iturburu
|
bateko
argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu dute, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua egin zuen. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi
|
bat
eratu zuen. Orain, ikertzaileek esperimentu hura errepikatu dute, baina elektroiak erabilita argiaren ordez, eta hidrogenoaren protoiak igorpen sareten ordez.
|
|
|
Hidrogeno molekulatik bi elektroi askatzen dira, eta jasotzen dituen detektagailurainoko bidaian, elektroi bakoitzak uhin
|
baten
interferentzia patroiaren antzekoa izaten du, eta ez partikularenaren gisakoa. Elektroi bakoitzaren interferentzia patroia molekulatik erauzitako beste elektroiaren presentziaren eta abiaduraren baldintzapekoa da.
|
|
|
Elektroi bakoitzaren interferentzia patroia molekulatik erauzitako beste elektroiaren presentziaren eta abiaduraren baldintzapekoa da. Hain zuzen ere, patroiak abiaduraren arabera analizatzeak aukera ematen du fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizio mekanismoak aztertzeko, Ricardo Díez Materialen Fisikako Zentroko errektoreordeak (CSIC EHU) eta artikuluaren egileetako
|
batek
dioenez.
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali zuten espazio ontzi
|
bat
Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala egin eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero,
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali zuten espazio ontzi
|
bat
Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala egin eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero, espazio ontzia lurreratzeko orduan, paraxutak huts egin eta Utahko basamortuan txikitu zen.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate
|
baten
zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo
|
baten
berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate
|
baten
zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo
|
baten
berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu
|
baten
fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak egin du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu
|
batean
sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du. Ondoren, enbrioia garatzen hastea eragin dute, blastozisto faseraino.
|
|
|
Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura? Indiako eta Alemaniako geologoen talde
|
batek
erantzuna aurkitu du: Indiako plaka oso mehea delako, harekin batera sortu ziren plakak baino askoz meheagoa.
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago
|
bat
puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat egin zuen.
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide
|
bat
egin zuen. Antartika jatorrizko plakaren tokian geratu zen, gutxi gorabehera, Afrika eta Australia poliki mugitu ziren, eta Indiak iparralderako bide hartu zuen, urteko 20 zentimetroko abiaduran.
|
|
|
Aranzadi Zientzi Elkarteak antolatutako Astronomia Jardunaldien XVI. edizioan, Antxon Alberdi izan zen gonbidatuetako
|
bat
. Andaluziako Astrofisika Institutuan, astronomiaren punta puntako esparruetan egiten du lan ikertzaile gipuzkoarrak.
|
|
|
Zer da irrati astronomia? galdetuko du
|
batek
baino gehiagok, beharbada. Objektu astronomiko guztiek erradiazioa igortzen dute, eta gu, astrofisikaren esparruan, erradiazio hori jaso eta fisikoki interpretatzen saiatzen gara.
|
|
|
Irrati astronomiak abantaila nagusi
|
bat
du astrofisikaren bestelako adarrekin alderatuta: irrati astronomiarekin interferometria behaketak egin daitezke maiz.
|
|
|
irrati astronomiarekin interferometria behaketak egin daitezke maiz. Astronomook objektu astronomiko
|
bat
behatzen dugunean edozein uhin luzeratan, bi helburu ditugu, oro har. Batetik, ahalik eta sentikortasun onena bilatzen dugu; alegia, objektu geroz eta ahulagoak detektatzen ditugu.
|
|
|
Esaterako, galaxien nukleo zentralak uhin luzera optikoan behatzen baditugu, hamaika puntuz osatutako multzoa besterik ez da bereizten. Irrati astronomian, berriz, arestian aipatu dudan bezala, bada abantaila nagusi
|
bat
: interferometriaz balia gaitezke.
|
|
|
Horrek zer esan nahi du? Teleskopio
|
bat
Donostian jarriz gero, eta beste bat Los Angelesen, objektu astronomiko bera aldi berean beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa. Lurraren diametroaren tamainako teleskopioa litzateke, gutxi gorabehera.
|
|
|
Horrek zer esan nahi du? Teleskopio bat Donostian jarriz gero, eta beste
|
bat
Los Angelesen, objektu astronomiko bera aldi berean beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa. Lurraren diametroaren tamainako teleskopioa litzateke, gutxi gorabehera.
|
|
|
Teleskopio
|
baten
bereizmena edo xehetasunak detektatzeko gaitasuna hobetu egiten da tamainarekin. Alegia, zenbat eta teleskopio handiagoa, orduan eta bereizmen hobea.
|
|
|
Beraz, irrati uhinen uhin luzeretan abantaila horretaz balia gaitezke. Zenbait teleskopioren laguntzaz, Lurraren gainazaleko toki
|
batean
baino gehiagotan jaso ditzakegu seinalea edo erradiazioak aldi berean, eta ondoren konbinatu, eta ikaragarrizko dimentsioak dituen teleskopioaren efektua lortu (10.000 km-ko diametroa duen teleskopio batena). Hala, interferometria irrati uhinetan erabilita, objektu astronomikoen xehetasunak zehatz mehatz jasotzen dira.
|
|
|
Beraz, irrati uhinen uhin luzeretan abantaila horretaz balia gaitezke. Zenbait teleskopioren laguntzaz, Lurraren gainazaleko toki batean baino gehiagotan jaso ditzakegu seinalea edo erradiazioak aldi berean, eta ondoren konbinatu, eta ikaragarrizko dimentsioak dituen teleskopioaren efektua lortu (10.000 km-ko diametroa duen teleskopio
|
batena
). Hala, interferometria irrati uhinetan erabilita, objektu astronomikoen xehetasunak zehatz mehatz jasotzen dira.
|
|
|
Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune hori. Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo
|
bat
eta partikula multzo bat dute beren egituran. Hegazkin batek uzten duen lorratzaren antzeko egitura dutela esan daiteke.
|
|
|
Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune hori. Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo bat eta partikula multzo
|
bat
dute beren egituran. Hegazkin batek uzten duen lorratzaren antzeko egitura dutela esan daiteke.
|
|
|
Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo bat eta partikula multzo bat dute beren egituran. Hegazkin
|
batek
uzten duen lorratzaren antzeko egitura dutela esan daiteke.
|
|
|
Halaber, supernobaren zenbait ikerketa egin ditugu interferometriaren laguntzaz. Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt
|
batean
behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da ikusten. Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela ikusi dugu.
|
|
|
Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt batean behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da ikusten. Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut
|
baten
antzeko egitura duela ikusi dugu. Teorian aurreikusitako egitura horren lehenengo behaketak interferometriari esker egin ahal izan ditugu.
|
|
|
Interferometriari esker egindako zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu
|
bat
dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo.
|
|
|
Galaxien nukleoak dira galaxien oinarrizko energia iturriak. Galaxien nukleoan, izugarrizko masa duen objekturen
|
bat
dagoela uste dugu, eta, gure ustean, horrek ikaragarrizko energia kantitatea sortzen du. Izugarrizko masa duen objektu hori zulo beltz gisa ezagutzen dugu.
|
|
|
Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira. Zenbait ebidentziak diote Esne bidearen erdialdean zulo beltz
|
bat
dagoela. Zulo horri SgrA* deritzo.
|
|
|
Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut. Jakin badakigu galaxietan zulo beltz hipotetiko
|
bat
duen nukleo zentral bat existitzen dela. Horren harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu.
|
|
|
Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut. Jakin badakigu galaxietan zulo beltz hipotetiko bat duen nukleo zentral
|
bat
existitzen dela. Horren harira, supernoben faktoria horiek ikertzen dihardugu.
|
|
|
Berrehun mila milioi izar baino gehiago daude Esne bidean. Gau argitsuetan, banda zurixka
|
baten
itxura du. Esne itxurako banda zurixka batena, alegia.
|
|
|
Gau argitsuetan, banda zurixka baten itxura du. Esne itxurako banda zurixka
|
batena
, alegia. Horregatik esan ohi zaio Esne bidea.
|
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila
|
bat
eta desabantaila bat ditu edozein ikerketa egiteko orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean haren egitura osoa behatzen.
|
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila bat eta desabantaila
|
bat
ditu edozein ikerketa egiteko orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean haren egitura osoa behatzen.
|
|
|
Bestalde, galaxiarik hurbilena da guretzat, eta ondorioz, gehien ezagutzen duguna da. Eta hori abantaila
|
bat
da.
|
|
|
Eragiketa matematikoak egiteko, garuna baino azkarragoa da ordenagailua; milioika kalkulu egin ditzake garuna kalkulatzen hasterako. Baina kalkulu abiadura ez da makina
|
batean
bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia. Ordenagailu batentzat, abstrakzioa eskatzen duen ia edozein lan oso zaila da.
|
|
|
Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia. Ordenagailu
|
batentzat
, abstrakzioa eskatzen duen ia edozein lan oso zaila da. Aurpegi bat ezagutzea, adibidez.
|
|
|
Ordenagailu batentzat, abstrakzioa eskatzen duen ia edozein lan oso zaila da. Aurpegi
|
bat
ezagutzea, adibidez. Zaila bai, baina ez ezinezkoa; ordenagailuak garun baten antzera egiten badu lan, gauzak aldatu egiten dira.
|
|
|
Aurpegi bat ezagutzea, adibidez. Zaila bai, baina ez ezinezkoa; ordenagailuak garun
|
baten
antzera egiten badu lan, gauzak aldatu egiten dira.
|
|
|
Duela hamabi urte, 1995ean, ordenagailuz gidatutako auto
|
batek
Estatu Batuak zeharkatu zituen. Guztira, 9.600 kilometro.
|
|
|
No hands across America izena eman zioten abentura hari, helburua eskurik gabe gidatzea zelako. Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona
|
batek
azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek.
|
|
|
Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport) egiten zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo
|
batek
. Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan.
|
|
|
Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan. PANS sistemak integratua zuen softwarearen antzekoak erabiltzen dituzte gaurko auto robotikoek; programa horiei esker, ordenagailuek garun
|
baten
funtzionamendua simulatzen dute.
|
|
|
Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali egiten dituzte. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare handi eta sofistikatu
|
batean
daudelako antolatuta.
|
|
|
Ordenagailu
|
batek
adimena izan dezan, metodo ezagunetako bat kalkulu unitate txikien sare bat osatzea da. Normalean, software mailan egiten da, eta neurona sare deitzen zaio software horri.
|
|
|
Ordenagailu batek adimena izan dezan, metodo ezagunetako
|
bat
kalkulu unitate txikien sare bat osatzea da. Normalean, software mailan egiten da, eta neurona sare deitzen zaio software horri.
|
|
|
Ordenagailu batek adimena izan dezan, metodo ezagunetako bat kalkulu unitate txikien sare
|
bat
osatzea da. Normalean, software mailan egiten da, eta neurona sare deitzen zaio software horri.
|
|
|
Neuronen sarea ordenagailu
|
batez
simula daiteke. Kalkulu unitate txiki asko defini daitezke, eta haien artean konektatu.
|
|
|
Hain zuzen ere, informatikariek neurona sare deitzen diete modu horretan funtzionatzen duten programa informatikoei, eta adimen artifizialaren arloan sailkatzen dituzte. Neurona sareak ez dira adimen artifiziala sortzeko modu bakarra, baina bai garrantzitsuenetako
|
bat
.
|
|
|
Adimen artifizialaren definizio gehienetan, argudiatu, arrazoitu, interpretatu, ikasi eta horrelako aditzak azaltzen dira. Kontua da nola egin ditzakeen ordenagailu
|
batek
gauza horiek. Jakina, garunak egiten ditu, milioika neuronaren eta konexioren bitartez.
|
|
|
Jakina, garunak egiten ditu, milioika neuronaren eta konexioren bitartez. Baina horrelako sistema
|
bat
ordenagailuan diseinatzea ezinezkoa da, nahiz eta neurona simulatuen kopurua askoz txikiagoa izan. Adibidez, zer egin behar du neurona bakoitzak, sarearen barruan, robot nekazari batek tomateak biltzeko garaia dela jakiteko?
|
|
|
Baina horrelako sistema bat ordenagailuan diseinatzea ezinezkoa da, nahiz eta neurona simulatuen kopurua askoz txikiagoa izan. Adibidez, zer egin behar du neurona bakoitzak, sarearen barruan, robot nekazari
|
batek
tomateak biltzeko garaia dela jakiteko. Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola.
|
|
|
Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola. Izan ere, neurona sare informatiko
|
batek
ez daki nola egiten den egin behar duen lana. Ikasi egin behar du.
|
|
|
Programatzaileak hasierako egitura
|
bat
ematen dio sareari, eta trebatze fase batean sartzen du. Horretarako, problema bat ematen dio, eta, problemaren planteamenduarekin batera, problemaren soluzio zuzena.
|
|
|
Programatzaileak hasierako egitura bat ematen dio sareari, eta trebatze fase
|
batean
sartzen du. Horretarako, problema bat ematen dio, eta, problemaren planteamenduarekin batera, problemaren soluzio zuzena.
|
|
|
Programatzaileak hasierako egitura bat ematen dio sareari, eta trebatze fase batean sartzen du. Horretarako, problema
|
bat
ematen dio, eta, problemaren planteamenduarekin batera, problemaren soluzio zuzena. Sareak problema aztertu, eta soluzio bat ematen du; informatikariak emandakoarekin alderatzen du, eta neurona bakoitzaren jarduera egokitzen du sare osoak lortzen duen soluzioa zuzenarekin doitzeko.
|
|
|
Horretarako, problema bat ematen dio, eta, problemaren planteamenduarekin batera, problemaren soluzio zuzena. Sareak problema aztertu, eta soluzio
|
bat
ematen du; informatikariak emandakoarekin alderatzen du, eta neurona bakoitzaren jarduera egokitzen du sare osoak lortzen duen soluzioa zuzenarekin doitzeko. Berriz saiatzen da; programa ondo eginda badago, bigarren saioan gertuago izango dira sarearen soluzioa eta soluzio zuzena.
|
|
|
Baina garunak gauza bera egiten du. Gizakiok, adibidez, modu horretan ikasten dugu irakurtzen edo aurpegi
|
bat
ezagutzen: behin eta berriz soluzioa ikusi ondoren.
|
|
|
behin eta berriz soluzioa ikusi ondoren. Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen dituzte gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten, horretarako abstrakzio maila minimo
|
bat
behar baita. Izan ere, sei hilabeteko ume baten aitak edo amak itxuraz aldatzen badu (ilea moztu, adibidez), litekeena da umeak zailtasun handiak izatea haren aurpegia ezagutzeko.
|
|
|
Aurpegien ezagutza adibide ona da; ume jaioberriek hilabeteak ematen dituzte gurasoen aurpegiak ezagutzen ikasten, horretarako abstrakzio maila minimo bat behar baita. Izan ere, sei hilabeteko ume
|
baten
aitak edo amak itxuraz aldatzen badu (ilea moztu, adibidez), litekeena da umeak zailtasun handiak izatea haren aurpegia ezagutzeko.
|
|
|
Sareari ikasarazteko, azken
|
batean
, lanean jarri behar da. Input bat eman behar zaio, datuak sartu.
|
|
|
Sareari ikasarazteko, azken batean, lanean jarri behar da. Input
|
bat
eman behar zaio, datuak sartu. Datu horiek ez dira zuzenean neurona guztietara iristen; gutxi batzuek hartzen dituzte, tratatzen dituzte eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei.
|
|
|
Datu horiek ez dira zuzenean neurona guztietara iristen; gutxi batzuek hartzen dituzte, tratatzen dituzte eta transmititzen dizkiete konektatuta dituzten neuronei. Seinale elektriko
|
baten
modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte. Azken neurona horiek output bat ematen dute.
|
|
|
Seinale elektriko baten modura transmititzen dira datuak neuronaz neurona, irteerako neuronetara iritsi arte. Azken neurona horiek output
|
bat
ematen dute.
|
|
|
Izan ere, neurona sarearen nahitaezko osagaiak dira. Sare posible sinpleenak neurona bakarra izango luke, input sinple
|
bat
jaso, eta, eraldatuta, output sinple bat emango lukeena. Neurona bakarra eta datu bakarra tratatzeko.
|
|
|
Izan ere, neurona sarearen nahitaezko osagaiak dira. Sare posible sinpleenak neurona bakarra izango luke, input sinple bat jaso, eta, eraldatuta, output sinple
|
bat
emango lukeena. Neurona bakarra eta datu bakarra tratatzeko.
|
|
|
Neurona bakarra eta datu bakarra tratatzeko. Horrelako sare
|
batek
ez luke gauza handirik ikasiko. Eragiketa logiko sinpleak egiten ikasteko ere, sare batek neurona gutxi batzuk behar ditu.
|
|
|
Horrelako sare batek ez luke gauza handirik ikasiko. Eragiketa logiko sinpleak egiten ikasteko ere, sare
|
batek
neurona gutxi batzuk behar ditu.
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo
|
batak
; bi datuak batekoak direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren bat izanez gero, eragiketaren emaitza zero da. Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori egiten ikasteko:
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo batak; bi datuak
|
batekoak
direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren bat izanez gero, eragiketaren emaitza zero da. Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori egiten ikasteko:
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo batak; bi datuak batekoak direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren
|
bat
izanez gero, eragiketaren emaitza zero da. Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori egiten ikasteko:
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo batak; bi datuak batekoak direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren bat izanez gero, eragiketaren emaitza zero da. Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare
|
batek
hori egiten ikasteko: bi neurona inputaren datuak jasotzeko, beste bat azken outputa emateko eta tarteko beste bi neurona.
|
|
|
Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori egiten ikasteko: bi neurona inputaren datuak jasotzeko, beste
|
bat
azken outputa emateko eta tarteko beste bi neurona.
|
|
|
Tarteko neuronak beharrezkoak dira tarteko lanak egiteko. Eta tarteko lan horiek guztiak ez badira antzekoak, lan bakoitza neurona talde
|
batek
egiten du. Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen dituzte.
|
|
|
Seinaleak bidaia hori egiten du, inputetik outputeraino, konexioen bidez zehaztutako bide
|
batean
. Bide zuzena izan daiteke, edo azken geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da.
|
|
|
Zenbat eta lan abstraktuagoa izan, orduan eta konplexuagoa izan behar du lan hori egiten ikasten duen sareak. Ezinezkoa dirudi, adibidez, inprimatutako letrak (karaktereak) bereizten dituen neurona sare
|
bat
diseinatzea. Baina ohikoak dira sare horiek:
|
|
|
hasieran, ez zekiten. Horrelako lanak egiteko, hasierako neurona sare
|
bat
aukeratzen dute, eta ikasarazi egiten diote. Oso litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan jarritakoan ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea.
|
|
|
Garunean, neuronen eginkizuna seinaleak jaso eta igortzea da. Neurona bakar
|
batek
milaka seinale jasotzen ditu, iristen zaizkion milaka konexioetatik. Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino.
|
|
|
Baina seinale horiek guztiek ez dute garrantzi bera neuronarentzat; batzuek eragin handiagoa dute irteerako seinalean beste batzuek baino. Azkenean, eragin guztiak konbinatuta, irteerako seinale
|
bat
sortzen du neuronak, eta beste milaka neuronari igortzen die.
|
|
|
Informatikan, gauza bera. Neurona bakoitzak pisu
|
bat
eman behar dio jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu hori, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa bat da). Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako bat pisu horiek doitzea da.
|
|
|
Informatikan, gauza bera. Neurona bakoitzak pisu bat eman behar dio jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu hori, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa
|
bat
da). Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako bat pisu horiek doitzea da.
|
|
|
Neurona bakoitzak pisu bat eman behar dio jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu hori, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa bat da). Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako
|
bat
pisu horiek doitzea da. Funtzio matematikoak dira neurona sareak arrakasta izan dezan informatikariek landu behar duten faktore nagusietako bat.
|
|
|
Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako bat pisu horiek doitzea da. Funtzio matematikoak dira neurona sareak arrakasta izan dezan informatikariek landu behar duten faktore nagusietako
|
bat
.
|
|
|
OCR sistema deitzen zaio, ingelesezko Optical Character Recognition terminotik. Neurona sare
|
batean
oinarritutakoa da. Baina adibideak ez dira ohiko aplikazioetara mugatzen.
|
|
|
Ia edozertan aplika daitezke neurona sareak. Kasu bitxi
|
bat
: ardien elikatze faseei ordenagailuz jarraitzeko, animalia horien soinuak aztertzen dituen neurona sare bat egin zuten Australiako ikertzaile batzuek.
|
|
|
Kasu bitxi bat: ardien elikatze faseei ordenagailuz jarraitzeko, animalia horien soinuak aztertzen dituen neurona sare
|
bat
egin zuten Australiako ikertzaile batzuek.
|
|
|
CO 2 isuriak murriztea, aldiz, beste kontu
|
bat
da. Eta hori da, hain zuzen ere, egungo erronkarik handiena.
|
|
|
Eta hori da, hain zuzen ere, egungo erronkarik handiena. Horretarako modu
|
bat
energia bihurketaren eraginkortasuna handitzea da. Hala, zenbat eta eraginkortasun handiagoa, orduan eta elektrizitate gehiago lortzen da erregai kantitate berarekin, eta, proportzioan, CO 2 gutxiago isurtzen da.
|