|
2004
|
|
|
Gaurko egunetik begiratuta, bizitzak eman didan esperientziarekin, Pauline Bernardetteren kontrako izpiritua zela iruditzen zait. Izanez ere, nire mojatxoak zera ematen du, bihotz baten partez hamar bihotz ttiki ttiki dituela handik eta hemendik partituak, hamar bihotz ttiki katuen txintxarriak bezalakoak, eta beraietan mugimendu handia dabilela beti, alai edukitzen dituela esate baterako hiru, goibel eta mutu
|
bi
, eta beste bat zartatua, eta beste lau haserre eta soinu txarrarekin. Horregatik erantzuten dit erantzuten didan bezala, eguna komentutik kanpora pasatzen duenean:
|
|
|
Ordea, zerbaitek kolpe gogorren bat ematen bazion, orduan bere zintzarriak soinu latz eta iluna aterako zuen, zintzarria bera pitzatzeko gauza zena. Eta, hain zuzen ere, andre haren bihotzak pitzatua zirudien senarra eta beste
|
bi
lagunen fusilamendu hartaz geroz.
|
|
|
Apurka apurka, ahaztuz nindoan guztiaz. Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako
|
bi
hortzaundi haiek aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu bezala desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko egunetik begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak modu hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako egunean bion artean sortutako konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
Baina gero, ilunbistarekin, kanpora atera eta eroarena egiten hasi ziren. Gereziak hartzeari ekin zioten, oso modu baldarrean,
|
bi
ale hartzeko adar osoak hautsiz eta horrela. Bistakoa zen pixka bat edanda zeudela.
|
|
|
Makurtu nuen burua, aurreratu nituen adarrak, eta besoa hautsi nion
|
bi
lekutatik. Jakina, tartean pasa ziren gauza gehiago ere, entzun ziren lorategi hartan nireak ez ziren makina bat marru, baina denak esatea ez du merezi.
|
|
|
—Zergatik bereizten gaituzte? Zergatik egiten dituzte
|
bi
talde banketea den bakoitzean?
|
|
|
" Hara, hemen naun, ez dun ezer gertatu. Antiaju Berde eta beste
|
bi
hortzaundiak zertan ari diren kontatu behar didan". Ez, horrela ezin da.
|
|
|
Gu bion arteko harremana
|
bi
txandatan hautsi zen, edo —beste modu batera esanda— harremanak bi tiratu behar izan zituen eteteko. Lehenengoa, Balantzategin hartu zuen; bigarren eta azkenekoa, elurte batean, kobazulo baten bila genbiltzala.
|
|
|
Gu bion arteko harremana bi txandatan hautsi zen, edo —beste modu batera esanda— harremanak
|
bi
tiratu behar izan zituen eteteko. Lehenengoa, Balantzategin hartu zuen; bigarren eta azkenekoa, elurte batean, kobazulo baten bila genbiltzala.
|
|
|
—Hortzaundirik ez dago hor, behintzat —gaineratu zuen berak pentsakor. Artean ahaztu gabea zeukan festa egunekoa eta,
|
bi
anaia haiek han segitzera, adarrak erakutsiko zizkien.
|
|
|
Pentsamendu haiek alde batera utziz, gizonak kantatzen zuen tokira abiatu nintzen, eta
|
bi
etxe elkarren ondoan zeuden tontor batera iritsi. Bi etxe haietako baten balkoipean zegoen gizona, eta halaxe zioen doinu bizi bizian:
|
|
|
Zeren, nahiz Bernardettek Bidani behi zahar hark esaten zidan gauza bera esan, hots, mintzo hori nire Aingeru Guardakoarena dela, niri ezinezkoa egiten baitzait holakorik sinistea. Batzuetan pentsatzen dut ni neroni naizela, eta
|
bi
ahots ditudala, barrukoa eta kanpokoa. Memoriok irakurrita ere, esplikazio hori iruditzen zait serioena.
|
|
|
Gutxi gorabehera,
|
bi
egun ibili nintzen modu txar hartan. Azkenez, loaldi luze baten ondorenean, lasaiago sentitu nintzen.
|
|
|
Ez dakit zenbat gauza ikus daitezkeen batera, ez dakit zenbat ikusi nituen nik basotik jaitsi eta errota aurrean gelditu nintzenean; dakidana da gauza haiek guztiak ahaztu egin zitzaizkidala kolpetik, eta nire begiratua antiajuen kristal berdeari erantsita bezala gelditu zela. Ez nuen besterik ikusten, soilik antiajuen kristal berdea, eta errotaren teilatuko
|
bi
anaia hortzaundi haiek ez zuten, nahiz oihuka ari, nire arretarik lortzen. Bat batean, Antiaju Berdek bere ezpain meheak mugitu zituen.
|
|
|
—entzun nion. Teilatuko
|
bi
hortzaundiek galde egin zioten:
|
|
|
Eta, alde batera, hori izan zen nire suertea. Zeren, harridura zela eta, askatu egin baitzitzaizkidan begiak antiajuen kristal berdetik, eta hartara
|
bi
anaia hortzaundi haiek ikusi ahal izan bainituen niregana korrika.
|
|
|
Basoan sartzea lortuz gero, salbatu egingo nintzen, beharbada bai. Neure atzetik, maldizioka eta arnaska,
|
bi
hortzaundiak sentitzen nituen.
|
|
|
—Dena dela, egon zaitez lasai. Hemendik
|
bi
ordura joaten bagara ere, Balantzategiko ukuiluaren ateak irekita egongo dira. Balantzategin nahi duguna egiten dugu behiok, paradisua da leku hau guretzat.
|
|
|
Alde batera, ezinezkoa ematen zuen, baina bestera La Vacheri baso usaina antzematen zitzaion, behi batek oso gutxitan izaten duen gauza. Beharbada, horregatik iruditzen zitzaien eroxko Antiaju Berderen
|
bi
morroi hortzaundiei.
|
|
|
La Vache qui Rit bere
|
bi
ikatz haiekin begira gelditu zitzaidan, behin ere baino serioago.
|
|
|
Petardoaren leherketari bonboa jarraitu zitzaion. Herritar bat bonboa jotzen hasi zen, bat
|
bi
eta bon!, bat bi eta bon! bat bi eta bon!
|
|
|
Petardoaren leherketari bonboa jarraitu zitzaion. Herritar bat bonboa jotzen hasi zen, bat bi eta bon!, bat
|
bi
eta bon! bat bi eta bon!
|
|
|
Herritar bat bonboa jotzen hasi zen, bat bi eta bon!, bat bi eta bon! bat
|
bi
eta bon! Eta horrela etengabe, hamar minutuz, hogei minutuz, ordu erdiz, bat bi eta bon!
|
|
|
bat bi eta bon! Eta horrela etengabe, hamar minutuz, hogei minutuz, ordu erdiz, bat
|
bi
eta bon! bat bi eta bon!
|
|
|
Eta horrela etengabe, hamar minutuz, hogei minutuz, ordu erdiz, bat bi eta bon! bat
|
bi
eta bon! Ez zegoen Eutropio santua bezain belarri fina izan beharrik hormarekin kolpeka hasteko.
|
|
|
Baina marmitaz kanpo zegoen herritar bonbozaleari axolarik ez zion. Berak berea egiten zuen, bat
|
bi
eta bon! bat bi eta bon!
|
|
|
Berak berea egiten zuen, bat bi eta bon! bat
|
bi
eta bon! Etengabe.
|
|
|
—Gerra bukatzear zegoela —jarraitu zuen—, bere senarra eta beste
|
bi
soldadu fusilatu zituzten. Ikusi nahi al dituzu hilobiak?
|
|
|
—Genovevaren gizona eta bere
|
bi
lagunak. Hementxe bertan fusilatuak —esan zuen La Vachek kanposantuaren ertz batean etzanez.
|
|
|
Baina, aitzakiak; kontua da beheratu egin nintzela, koipea eman niola Setatsuari. Horrek ez dauka bueltarik, eta, egiatan, ahal banu oraintxe bertan emango nizkioke
|
bi
ostiko neure buruari. Gainera, Setatsua ez zegoen amore emateko prest.
|
|
|
Lehentxoago arte elurra eta harkaitz beltza bakarrik egondako tokian, orain elurra, harkaitz beltza eta koxkorra zeuden. Luze gabe, beste
|
bi
koxkor beltz azaldu ziren: elurra, harkaitz beltza eta hiru koxkor.
|
|
|
Setatsuak arrazoi zuela konprenituz, nagitasunez mugitzeari ekin nion, eta hiru pauso eman eta gelditu egin nintzen. Pixka bat itxoin, eta beste
|
bi
pauso. Hiru pauso.
|
|
|
Hiru pauso. Lau pauso,
|
bi
pauso. Begi zirrikituarekin harkaitzerantz begiratu nuen:
|
|
|
Ausardiaz eta
|
bi
aldiz pentsatu gabe, otsoei buruz jiratu eta elurra jaten hasi nintzen, lasai eta gogotsu, aho parean neukana elurra ez eta ailorbe sortak izan balira bezala. Koxkorrak, hura ikusiz, harritu edo egin ziren, eta gelditu ere bai, aurrena bat eta gero gainerako guztiak.
|
|
|
Belarridunak eta begidunak ziren. Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat
|
bi
hiru, bat bi hiru, bat bi hiru, eta otsoek, bat bi hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat bi hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat bi hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok.
|
|
|
Belarridunak eta begidunak ziren. Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat bi hiru, bat
|
bi
hiru, bat bi hiru, eta otsoek, bat bi hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat bi hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat bi hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok.
|
|
|
Belarridunak eta begidunak ziren. Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat bi hiru, bat bi hiru, bat
|
bi
hiru, eta otsoek, bat bi hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat bi hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat bi hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok.
|
|
|
Belarridunak eta begidunak ziren. Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat bi hiru, bat bi hiru, bat bi hiru, eta otsoek, bat
|
bi
hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat bi hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat bi hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok.
|
|
|
Belarridunak eta begidunak ziren. Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat bi hiru, bat bi hiru, bat bi hiru, eta otsoek, bat bi hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat
|
bi
hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat bi hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok.
|
|
|
Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat bi hiru, bat bi hiru, bat bi hiru, eta otsoek, bat bi hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat bi hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat
|
bi
hiru eta bat bi hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok. Arboladi hura gure etxe gaineko gailur batean zegoela gogoratu zitzaidan.
|
|
|
Hartan, eta nire postura galdu gabe, atzeraka hasi nintzen, arin xamar, bat bi hiru, bat bi hiru, bat bi hiru, eta otsoek, bat bi hiru, ez zidaten begirik kentzen, baina, bat bi hiru, eraso egiteko erabakirik ere ez zuten hartzen. Eta hala, bat bi hiru eta bat
|
bi
hiru, arboladi bateraino iritsi ginen denok. Arboladi hura gure etxe gaineko gailur batean zegoela gogoratu zitzaidan.
|
|
|
Bai, ailegatu egingo nintzateke Balantzategira aipatutako
|
bi
urte horiek baneuzka. Dauzkadan ala ez, hori da ez dakidana.
|
|
|
Errota zaharretik ehun bat metrora zegoen, haranean beheraxeago. Etxe txuria zen, teilatu gorrikoa eta
|
bi
bizitza zituena; polita, baina ez palazioa. Ezta izan beharrik ere, jakina.
|
|
|
Barneratu egiten nintzen basoan eta, leku bigunean etzan ondoren, hosto bat aukeratzen nuen zuhaitz batean, hosto berde berdea, udazkenekoa baino gehiago udaberrikoa zirudiena. Hartan, aukeratutako hostoari buruz jartzen nituen begiak, eta zain geratzen nintzen, egun batez,
|
bi
egunez, hiru egunez, behar zen denbora guztiaz. Oro har, denbora asko behar izaten zuten hostoek adarretik airera, eta airetik lurrera erortzeko.
|
|
|
Haren beste aldean daudenak, Pleiadeak. Honantzagoko
|
bi
haiek Orion eta Sirio
|
|
|
Jarraian, altxa eta kontatu egin nituen. Hirurogeita
|
bi
ziren guztira, nik uste baino bederatzi gehiago. Ez ondo eta ez gaizki.
|
|
|
Beraz, emana zuen Sekretuen Gurpilak bere aurreneko buelta, eta, Setatsuaren kontseiluari amore emanez, beste hurrengo
|
bi
buelten zain geratu nintzen. Tarteka, logikaz pentsatzeko lan ikaragarrian aurreratzeko entrenamenduak egiten nituen.
|
|
|
—Gustura asko emango nizkieke
|
bi
tiro hortzaundi horiei! —atera zen mendiko beste gizon bat, haserre antzean.
|
|
|
Arratsaldea aurrera, pianoaren hotsak eta uraren txirraiarenak nahastuz joan ziren, eta azkenean erabat uztartu eta murmurio berberaren
|
bi
aldeak ematen zuten. Leiho saiateraren bestaldean, berriz, laino batzuk arrasto beltzez hornitzen ziren.
|
|
|
—Bada, Balantzategiko informazio sistemak
|
bi
pauso zituen: aurrenekoa Bizkarrokerrek ematen zuena, edo hobeto esanda Usandizagak.
|
|
|
Goiz batez, oharra jaso eta handik astebetera izango zen, traktore ttiki bat ikusi nuen karretera utzi eta Balantzategiko haran aldera egiten. Traktore berri berria zen, kolore gorrikoa, egun hartako eguzkiarekin izugarri ondo ematen zuena, eta
|
bi
gizon zekartzan gainean. Bi gizon gazte.
|
|
|
Haranari erreparatu nion. Erreka ondoko freskuran,
|
bi
behi zeuden. Etxe ondoko zelai borobilean, beste bi.
|
|
|
Erreka ondoko freskuran, bi behi zeuden. Etxe ondoko zelai borobilean, beste
|
bi
. Baso barruan, hiru.
|
|
|
Heriotza Balantzategitik zebilen. Bidani gorriak eta beste
|
bi
behiek sentitua zuten ordurako labanaren hotza.
|
|
|
Belarra, nahiko latza ordurako, erabat gorritu zen; eta iturriak —nahiko mehetuak ordurako— erabat lehortu ziren. Gauzak hola, La Vacheri eta niri
|
bi
arazo sortu zitzaizkigun, bata grabea eta bestea oso grabea. Ezin genuela ia ezer taxuzkorik jan, hori zen arazo grabea.
|
|
|
Zubipetik atera orduko,
|
bi
hortzaundiak etorri ziren guregana. Altxa egin nituen begiak:
|
|
|
Ez, ez zegoen, eta azkar asko jakin zuen hori hortzaundiak. Sokari heltzen zion gaztea entretenitua zegoela ikusiz, La Vachek
|
bi
pauso zuzen eman eta kolpea tira zion adar eskuinarekin, eta baita galtzetan tarratekoa egin ere. Eta egingo zion tarrateko hura baino zerbait gehiago baldin eta mutil gazteak sokari ondo eutsi izan ez balio.
|
|
|
Besterik esan beharrik ez dago. Eta laburtasun berberaz erabaki dezaket festa hartan
|
bi
behioi egin zigutena. Balantzategitik ezkutatutako adiskideei inbidia izan niela esatearekin, dena esana dago.
|
|
|
Bada beleak ogi osoa ekarri ziala: nola
|
bi
baitziren, hazkurri doblea. Haien sasoiak!
|
|
2010
|
|
|
Penne familia onekoa izanik, Marylandeko hegoaldeko probintzia bat jarauntsi zuen, Charles II errege ingelesak bere aitari zor zion diruaren kitamendu gisa. Kuakeroz beteriko
|
bi
itsasontzi abiatu ziren hara, eta laster Pennsylvania (fundatzailearen omenez) eta Philadelphia (anaia arreben laguntasuna esan nahi duen izena da, greko klasikotik hartua) fundatu zituzten. Han, Voltaireren hitzetan," inor ez gaizki tratatzea eta Jainko bat sinesten duten guztiei senide gisa begiratzeko" agintzen zuten legeak ezarri ziren.
|
|
|
Eremuak ongi bereizten hasi ziren, eta estatuaren sekularizazioan aurrerapauso bat eman zen, elizak haren menpe behar zuela defendatzen zelako. Lockek eman zion, berriz ere, honi ere erremate biguna; estatuak ez du eliza erabiliko, ezta elizak estatua ere,
|
bi
eremu guztiz desberdinak baitira:
|
|
|
Ika mika hau etengabe errepikatu zen; hots, botere federala versus botere estatala. Kasu honetan, hurrenez hurren, bulkada sekularra eta balore erlijiosoak politikara zabaltzea izan ziren
|
bi
muturrak. Mutur hauek, ordea, ezin ziren erlijio desberdinen arteko talka gisa ikusi, txanpon bereko, hau da, erlijio bereko bi alderdi gisa baizik.
|
|
|
Kasu honetan, hurrenez hurren, bulkada sekularra eta balore erlijiosoak politikara zabaltzea izan ziren bi muturrak. Mutur hauek, ordea, ezin ziren erlijio desberdinen arteko talka gisa ikusi, txanpon bereko, hau da, erlijio bereko
|
bi
alderdi gisa baizik. Denak ziren sinestunak.
|
|
|
Hortik aurrera esnatze hainbaten ondorioz, multzo hau handitu besterik ez zen egin. Metodistak eta baptistak izan ziren gehien zabaldu zirenak, hauen sinesmenetan kristauak
|
bi
eta hiru aldiz konberti baitzitezkeen inolako oztoporik gabe. Honen karietara, proselitismo arrakastatsuagoa gertatu zitzaien bi taldeoi.
|
|
|
Metodistak eta baptistak izan ziren gehien zabaldu zirenak, hauen sinesmenetan kristauak bi eta hiru aldiz konberti baitzitezkeen inolako oztoporik gabe. Honen karietara, proselitismo arrakastatsuagoa gertatu zitzaien
|
bi
taldeoi. Bestalde, eliza anglikarretatik banandutako talde hauez gainera, bertakoek (mormoiak eta adbentistak) beste hainbat eremutan hedapen nabarmena lortu zuten.
|
|
|
Azken hamarkadetan egon den eztabaida filosofikoan
|
bi
gai nagusi hauek gurutzatu dira: komunitatea vs indibiduoa, eta perfekzionismoa vs antiperfekzionismoa.
|
|
|
Fenomeno berrien aurrean irizpide propiorik gabeko askatasunaren definizio negatiboa erabiltzen du. Jarrera horren hutsuneen erakusle xume
|
bi
besterik ez: lehena, aurrerapen kreatzaileak ez dira beti tolerantzia giroan sortzen.
|
|
|
Akordio politikoa errazteko egindako ahalegin hauek guztiek baldintza bat eskatzen dute: gizakiak
|
bi
modutara arrazoitzeko ahalmena izan beharra. Honen ondorioz, eremu politikoan litzateke arrazoi metafisiko edo erlijiosorik erabili.
|
|
|
Herrialdeen barne aldera begiratuz gero,
|
bi
dira, Walzerren ustez, nazio aniztasunaren antolaketa ereduak: konfederazioa eta estatu nazionala.
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian erabilitakoak gaurko egunera alda litezkeelako edo. Honela gertatzen da pluralismoaren aferarekin, azken
|
bi
mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia. Erlijio, ohitura, pentsamolde eta kultura aniztasuna beti izan den arren, gutxitan egon dira espazio berbera betetzen.
|
|
|
Kontuak kontu, eztabaida horren ondorioz edo hogeita
|
bi
kide banandu ziren Laurak bat elkartetik, tartean Jose Aretxabaleta, eta Centro Vascongado delakoa fundatu zuten 1883ko erdialdera. Nolanahi, darwinismoaren gaineko iritzi kontrajarriez landa bazeuden bestelako desadostasun politikoak zatiketaren atzetik, seguruenez pisuzkoagoak suertatu zirenak eszisioari begira.
|
|
|
Etxepare medikua guztiz apartekoa da euskal letren Parnaso txikian, izan ere, bera izan zen laiko bakarretariko bat gure literaturaren historiako elizgizonen segida kolorebakoan. Liburu
|
bi
plazaratu zituen, Buruxkak (1910) eta Beribilez (1931), zein baino zein pozoitsuagoak Villasanteren ustez. Buruxkak liburu malerusa eskandalagarri suertatu zen orduko Euskal Herrian eta, ondorioz, andregaiak Etxeparerekin hautsi omen zuen, euskal literatura osoko jazokunerik erromantikoena mamituz:
|
|
|
Bada, hala ere, 1893an munduaren eta biziaren bilakaeraz hainbeste zalantza filosofiko zituen hamazazpi urteko Etxepareri, ez zion orduko eztabaida zientifiko superinteresgarrien gaineko inongo aipamenik egin. Horren ordez," jakitatean ez zela barnegi sartu behar; hobe zuela Eliza Ama sainduari
|
bi
begiak hetsirik jarraikitzea" aholkatu zion, Piarres Lafitteren esanean. " Begiak hetsik eta kito!"
|
|
|
Bestetik, ezin ditugu ahaztu Euskal Herriak zirkunstantzia oso bereziak zituela, kasurako, karlistaden ondorioak Hegoaldean, edota ezelako unibertsitaterik ez izatea. Edozelan ere, asko laburtuz guk geuk ortodoxia
|
bi
elkarri kontrajarriak pairatu izan direla azpimarratuko dugu.
|
|
|
Ortodoxia
|
bi
horietariko bat, Janpierre Arbelbidek formulatu zuen ondoen, Igandea edo Jaunaren Eguna (1895) liburuaren aitzinsolas adierazgarrian:
|
|
|
1936ko gerla amaitzean, Andoainera aldatu zen. Bizente Aizpuruk liburu
|
bi
argitaratu zituen arren, ez duzu haren izenik aurkituko ohiko euskal literaturetan. Bestalde, Auñamendi entziklopediak eskaini dizkio bizpahiru lerro, baina, hiru libururen egilea dela adieraziz, eurotariko lehena, Itziarreko amabirjinari buruzkoa eta 1884an plazaraturikoa.
|
|
|
Bestalde, Auñamendi entziklopediak eskaini dizkio bizpahiru lerro, baina, hiru libururen egilea dela adieraziz, eurotariko lehena, Itziarreko amabirjinari buruzkoa eta 1884an plazaraturikoa. Argi dagoenez, hor nahasketaren bat dago, izen bereko idazle
|
bi
bateratu direlarik, baina, esan gabe doa, ezinezkoa da Aizpuru ordiziarrak liburu bat idaztea artean jaio barik.
|
|
|
Horrenbestez, gure Bizente Aizpuruk liburu
|
bi
idatzi zituen. Bata, Nekazaritza, Euskalerriko nekazarientzat (1930) da, 214 orrialdekoa, eta mila ale argitaratu baziren ere, ez zuen ia zabalkunderik eduki.
|
|
|
...at hartzeko, gure beharkizun ezinbesteko eta sakratua betetzeko, eta Modernismoaren Aurkako Zaintza Kontseiluarekin bat egiteko, gure eliztarrei bekatu mortalpean debekatzen diegu, debekatu behar diegunez, GAZTE, GARBIKIZAN deritzon liburua irakurri, erosi, gorde, saldu, itzuli edo argitaratzea, eta era bereko debekua ezartzen dugu larritasun osoz gaztelaniazko JOVENES, SED CASTOS bertsiorako ere,
|
bi
biak ere Bizente Aizpuruk idatziak; oro bat, liburu horren aleren bat dutenei ohartarazten diegu, bada, berehala suntsitu behar dutela, edo, bestela, zuzenean guri bidali, edo guri helarazi norberaren herriko apaizen bidez.
|
|
|
Dekretua irakurritakoan kontu
|
bi
daude niri bereziki deigarri suertatu zaizkidanak. Batetik, lehen pasarteko mataza nahasi horretan, konturatu zarenez, badaude eboluzio materialistari eta herentzia ondareari egindako aipamen guztiz esplizituak, Aizpururen liburua kondenatzeko erabakigarriak izan zirenak.
|
|
|
Iruñea liberalen esku zegoen, eta inguruetako herri guztiak karlistenak ziren. Nolanahi, Julien Vinson istripuaz baliatu zen Bonaparte printzearen mapa dialektologikoaren ondadea egiaztatzeko eta bai eskualde horretako euskararen gainbehera frogatzeko, zeren, zehaztu ahal izan zuenez, bertaratutako berrogeita hamar lagunetatik soilik emakume
|
bi
mintzo baitziren aise euskaraz, eta umeek ez zekiten.
|
|
|
Artean ugari zirelarik, Darwini Lawsonek esan zionez, nahikoa zen egun biko ehiza, asteko hurrengo bostetan dortokakia jateko; dena dela, dortoka kopurua nabarmen behera eginda zegoen, zenbait urte lehenago egun bakar batean gutxienez 200 bat meta baitzitezkeen fragata baten sotoan. Areago, dortoka erraldoi horietariko asko erraldoiak ziren benetan, gizon
|
bi
behar izaten zirelarik tripaz gora jartzeko, eta sei bat gizon dortoka altxatu ahal izateko. Nicholas Lawson delako horren ustez, dortoka nahikorik zegoen beste hogei bat urterako, baina usteak uste, hurrengo hamar urteetan desagertu ziren Floreanatik, bai zuzenean ehiza jarraituaren larregiaz, jakina, eta bai ere, zeharka, bertan askaturiko ahuntzen lehiarengatik edota txakurrek eta arratoiek jandako arrautza eta kume txikien galerarengatik.
|
|
|
lehia ikaragarria dago" bizitzagatiko borroka" espezie baten kideen artean. Baina, laugarrenik, ezaguna zen espezie bakoitzeko aleak ez direla elkarren zeharo berdinak, hau da, populazio baten barruan ez ditugula ale
|
bi
aurkituko identikoak direnak, bariazio asko daude, eta beraz hauxe Darwinen bigarren inferentziapopulazio baten aleek biziraupen probabilitate desberdina dute(" hautespen naturala"). Azkenik, populazio baten aleen arteko diferentziak heredagarriak dira, halandaze Darwinen hirugarrenahautespen naturalak, belaunaldietan zehar eraginkor mantentzen baldin bada, eboluzioa gauzatuko du.
|
|
|
Darwinismoak Frantzian jaso arbuioa azaldu ahal izateko, ezin da arrazoi bakar batera jo, eta, izan ere, kontua aztertu duten adituen arabera, hainbat alorretako faktoreak txirikordatu ziren elkarrekin, hain berezia suertatu den kasua ondorioztatuz. Guk hona arrazoi
|
bi
besterik ez ditugu ekarriko, alegia, gure kontakizunarekin zerikusi zuzena duten faktore biak, azalpena larregi ez luzatzearren.
|
|
|
Galapagos irlek sasoi horretan irabazi zuten Uthurbururen arreta eta gogoa lehenago Villamil jeneralarena bezala, eta izatez, Frantziako gobernuari iradoki zion artxipelagoaz jabe zedila, itsasontzi frantsesen eskalarako gunea izan baitzitekeen, eta beraz pausu harri bilaka zitekeen Frantziaren kolonia transatlantikoen eta Hegoaldeko Itsasoetako ezarmendu berrien artean. Alabaina, ez zuen erantzun positiborik jaso frantses gobernuaren aldetik, eta orduan Uthurburuk bere kasa lortu zituen lursail zabalak Floreanan, irlako
|
bi
bostenak.
|
|
|
Geroago piztu zen Frantziaren interesa, 1860 urte aldera, eta arrazoi
|
bi
egon ziren horretarako. Batetik, Galapagos irletan ustezguanoa aurkitzen zen erruz, eta horrek erakarri zuen potentzia handien arreta.
|
|
|
Ezin izan da zehaztu barkoxtarrak zein urtetan eskuratu zituen Floreanako
|
bi
bostenak. Dirudienez, 1844 urte inguruan erosi zizkion lizitazioz bere lagun eta negoziokide Villamil jeneralari.
|
|
|
Armada ez egiteko, ihes joan nintzan Ameriketa heltu,
|
bi
sos sakoletan.
|
|
|
Kontraesan hori azaltzeko, Schleicher ek proposatu egin zuen eta Vinsonek onartuhizkuntzak bizidunak diren heinean jaio, hazi, ugaldu eta hil egiten direla. Hortaz, aldi
|
bi
bereizi zituen hizkuntza baten bizitzan. Batetik, garapen formala lortzen duen bitartekoa:
|
|
|
Horren arrazoia zein? Bada, bertako parrokiaren Gure Etchea aretoan egin ziren mintzaldi
|
bi
: " Origine de Ihomme", Jean Sorrek Baionako Seminario Handiko Bibliako irakasleakegun bitan zehar garatu behar zuena, eta" Avenir de Ihomme", Pierre Manterolak Teologia irakasle apaizgaitegian eta jatorriz Donibane Lohizuneko euskaldunabeste ekitaldi bitan, 1948ko urtarrilean zehar.
|
|
|
ez lidake ainbeste eragingo; baiña lesukristo gure launa gizon danez olako guraso likits batengandik etorria izatea, itsuskeri zaida. Eta batere zuzenago ez dana, giza-mota beti obe aldatzen ari baldin ba’da,
|
bi
milla urte auetan bateretxo aldatua ditekue, obetua diteke. Beraz, zu ta ni lesukristo gure launa baiño gizonez gizonago ote gera?
|
|
|
Orduan, eboluzioaren ideiaren inguruan eta egunero egunero agertuz doazen gizonaren jatorriari buruzko iritzi kontrajarrien aurrean jakin behar da" Eliz Ama" dugula gidari. Segidan erantsiko du eboluzioa ulertzeko modu
|
bi
egon direla eta egon badaudela: " osozkoa ta erdizkoa".
|
|
|
Bertan" elizak irakatsi ta erabakia" dakar lehen partean; ostean monogenismo(= giza bikote bakar bat jatorrian) eta poligenismo(= makina bat giza bikote jatorrian) arteko eztabaida ere plazaratu eta erabakitzen du, zer esanik ez monogenismoa hobetsiz," ezin [baitira] iñondik iñora alkartu" poligenismoaren alde daudenen joerak eta Genesiak dioskuna: " Asierak Adam eta Eba
|
bi
gizaki izantatzen ditu", hots, bikote bakarra abiapuntuan.
|
|
|
Orduan irakurritako autore bat guztiz erabakigarria izan zen niretzat, osozko eboluzio zaleen taldera lerratu baininduen, alegia, François Jacob, Nobel sariduna bestalde. Haren La logique du vivant eta bai Le jeu despossibles ere,
|
bi
biok urte horretan gaztelaniazko bertsioan irakurriek, inflexio puntua markatu zuten nire pentsaeran.
|
|
|
Ganaduzaleen benetako interesa abereen kalitatearen ingurukoa bazen ere, Espezieen jatorriaren azken pasarteek bahitu zuten intelektualen arreta, eta izatez gizakiarengan kontzentratu zen berauen ardura. Nolanahi, ganaduzaleen artean alderdi
|
bi
bereizi ziren, batetik, abereen hobekuntza hautespen bidez defendatzen zutenarena, eta bestetik, abelburuen gurutzamendua hobesten zutenarena.
|
|
|
Aretxabaleta birritan ezkondu zen. Hiru seme alaba eduki zituen lehen emaztearekin, eta beste
|
bi
bigarrenarekin. Hiru biderrez itzuli zen Europara, azkenekoz
|
|
|
Izan ere, itsasoaz haraindiraino joandako protagonista gehienek ez zuten Euskal Herriaren fragmentazioaren berririk, asko eta asko ez ziren-eta euren haranetatik inoiz urrundu migrazio aurretik. Izatez, migrazioan ohartu ziren euskararen presentziaz mugaz
|
bi
aldeetan, eta, halaber, orduan egiaztatu zituzten bai ustezko atzerritarrekiko alegia, mugaz bestaldeko euskaldunekikokultura hurbiltasuna eta baita ere, alderantziz, benetako diferentzia eta inkomunikazio efektibo eta afektiboa ustezko naziokideekin. Euskaldun Ameriketara iritsi berriek, beraz, topo egiten zuten era zuzenean bitan banaturiko Euskal Herriaren errealitatearekin:
|
|
|
Argazki asko egin zizkiguten ikasturte hartan, eta orain, aurrenekoaren ostean, bost hilabete geroagoko beste bat daukat eskuan, gehien interesatzen zaidana, edo hobe, gehien behar dudana nire bizitzaren kontaerarekin jarraitzeko. 1966ko maiatzaren 3koa da, Adrianen tailer berria inauguratu genuen egunekoa, zerrategia baino
|
bi
kilometro gorago, erreka jaiotzen zen lekutik aski hurbil. Lehen argazkikoak ez ezik, Lubis, Ubanbe, Opin eta Pantxo daude bertan:
|
|
|
Zerrategiak
|
bi
sarrera zituen, Adrianen eta Josebaren etxeetara zihoana eta kamioiek egur garraioan erabiltzen zutena. Bigarren honetan, lauki handi bat zegoen lurreko zementuan marra beltzez markatuta, eta bere baitan, letra erraldoi eta halaber beltzekin, Maderas de Obaba jartzen zuen.
|
|
|
" Berrogeitik gorako sukarrarekin dagoela, deliratzen." Deliratzen. Martinek
|
bi
aldiz errepikatu zuen hitza. Egun hartan oso berria suertatu zitzaigun, inpresionatu egin gintuen.
|