2000
|
|
Historiagileak historia ezagutu beharra agertzen dut, zeren asko dira historian lizentziatuak, baina badira batzuk, alde guztiak irakurri gabe, lekukotasunen faltaz historia oker erabiltzen dutenak. Hortaz, adibideetariko bat jasotzen dut zenbaitek
|
jakin
dezaten.
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek
|
bazekiten
nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik
|
zekiten
jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
Iparragirrek igarri zion gure zoria nondik nora zihoan. Nire ustez, beharbada Larramendiren iritzien berri zerbait
|
bazekien
. Horregatik, hark bezala, bere azkenetariko bertso batean hara zer zioen:
|
|
Luis XII.aren ordenantza hura baztertzearen ondoriozko gertakaririk beltzena Bordelen ezagutu zen 1609 urtean. Pierre Lancre epaile zelarik, frantsesik ez
|
zekiten
ehunen bat euskaldun emakume sorgintzat epaitzean. Ulertzen ez zuten hizkuntzan zigorpeturik:
|
|
Brujería vasca e Inquisición española (1983) liburu bikainean. Gaur, ordea,
|
badakigu
fisikoki sorginik inoiz ez dela izan. Eta inork ziurki sorginkeriarik izatekotan, inkisidoreek eta Pierre Lancre bezalakoek izango zuten, gaiztakeriaz beraien lepoan baitzeramaten sorginkeria.
|
|
Eta hala bete nuen, Gasteizen elkarrekin bazkalduz. Nire iritziak
|
jakin
nahi zituen nonbait, eta nire karguaren arabera nola jokatzen nuen adierazi nion. Administrazioaren aurrean hiritarren alde legea zuzen betearaziz, hor agertzen nituela nire iritzi zuzenak eta ez bestetan.
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal hartan zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez
|
zekien
zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen: Giza Eskubideen onarpena beste garai batekoa zela, haiek beste denbora batzuk zirenez gero.
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko
|
jakin
beharrik, demokraziak zer esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak zer esan nahi duen
|
jakiteko
. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
Egia esan, guztiok onartu genuen. Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez
|
jakitea
. Lehen lehenik, administrazioaren aurrean, hiritarren eskubideak gorde behar zituenarentzat nahitaezkoa iruditzen zitzaigun bertako hizkuntzak ezagutze hori.
|
|
Handik laster
|
jakin
genuen, berriz ere, gure eta Europaren Batasun eta bakebidearen zoritxarrerako, hizkuntza gutxituen aldeko gutunari Frantziak betoa jarri ziola. Eta orain arte hor jarraitu izan du, onespenaren faltaz eta europarron ahalkegarri.
|
|
Justiziarako ere, bi aldeetariko bati hizkuntza gutxituan epaitzearen eskaria aski zaio, bere burua berea duen hizkuntzan defendatu ahal izateko. Horretarako, tribunalak, beharrezko diren bitartekoak jarri ditu, hizkuntza gutxitua
|
dakitenekin
osatuz eta aldi berean agiriak ere bere hizkuntza jatorrean jarriz.
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek
|
jakin
dezaten esku artean duten lana alde guztietatik ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
Egiazko historiagileentzat esan beharrik ez nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait
|
jakin
nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela. Horregatik, iturriak behar bezala erabili izan balitu
|
jakingo
zuen, bai horixe, Antonio Gómez Moreno eta Ramón Menéndez Pidal ikertzaile bikainek egoki eman zutela gai horren berri. Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan.
|
|
Lekukoak jartzean, gai bakoitzean horietaz ongi
|
jakiteagatik
ospea irabazi duten ikertzaileek izan behar dute eredu eta aipagarri.
|
|
|
Jakin
bedi, abertzaletasunak berez ez duela eramaten herri bat bere burujabetzaren alde borrokatzera, inperialista erako beste aberri batek horretara behartzen ez badu.
|
|
–Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea? Baña zergatik horrela dabiltzan, berak
|
dakite
; baita beste guztiok ere badakigu! Alabaiñan agerian zebiltzan.
|
|
–Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea? Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste guztiok ere
|
badakigu
! Alabaiñan agerian zebiltzan.
|
|
Horrez gainera, 276 orr. berriz: ?
|
Badakite
bada horrelako aginteak eskatzea, ta erakartea, dala goitikan behera gure fueroa haustea: eta ez dirala egin beharrak, baizik huts hutsik obeditu beharrak.
|
|
eta ez dirala egin beharrak, baizik huts hutsik obeditu beharrak.
|
Badakite
, ez gobernariak ezen ez eta harekin batean bere bilguma osoak ere, ezin kenduko digula fueroak ematen digun eskua, libertadea ta bidea?.
|
|
Lo que hay que saber sobre la lengua vasca en Álava. Arabako euskarari buruz
|
jakin
behar dena. Vitoria Gasteiz, 1998.
|
|
Euskarari eta euskaldunei begira, guretzat ulertezina baita Jaurlaritzako zein Diputazioetako goi karguetan elebidunak ez jartzea. Txarrago oraindik euskaldun herrietako zenbait Udaletan euskararik ez
|
dakiten
alkateak jartzea. Jokaera horrek euskalduna, bere burua gutxietsiz, etsipenean uzten baitu.
|
|
Gainera, argi dago haurtzarotik euskaraz eta erdaraz
|
dakitenek
, bi hizkuntzok beraien egituraz elkarregandik hain desberdinak izanik, errazago ikasten dutela hirugarren hizkuntza. Ikastoletan aspalditik irakasten duten ingelesa dugu horren lekuko.
|
|
Ezpairik gabe esan nezake mendi horietan hainbeste ibili garen euskaldunontzat ez dela horretaz zalantzarik. Baina, zerbait sakonago
|
jakin
nahi dutenek, arren, jo dezatela Joan Coromines en Estudis de Toponímia Catalana() bilketa oparo eta ikerlan bikainera.
|
|
Batzuentzat Nafarroako erromantzea zela eta beste batzuentzat euskara. Nafarren historiaz hainbeste
|
zekien
Arturo Campión-ek ez zuen horrelako zalantzarik, baina ezer ez dakiten askok bai ordea. Horregatik baztertzen dute euskara, bai eskubitarrek eta bai ezkertiarrek.
|
|
Batzuentzat Nafarroako erromantzea zela eta beste batzuentzat euskara. Nafarren historiaz hainbeste zekien Arturo Campión-ek ez zuen horrelako zalantzarik, baina ezer ez
|
dakiten
askok bai ordea. Horregatik baztertzen dute euskara, bai eskubitarrek eta bai ezkertiarrek.
|
|
Lehenago, Errege Katolikoen garaiko Gurutzadetan judu eta arabiarren aurka aldarrikatzen zuten. Hable en Cristiano? esaldia, nork pentsa zezakeen arameera ez
|
dakitenek
euskaldunoi ere erantsiko zigutela. Francoren diktadura madarikatu haren denboran hamaika aldiz entzun beharra izan genuen.
|
|
Baina euskaraz, ahoz aho noiztik datorkigun inork ez
|
dakien
herri literatura dugu, kondaira eta kantuz. Erdi Aroan sustraitzen diren pastoral antzerki motak ere bai, atsotitz edo errefrauak eta oraindik gaur egun hain ezagunak zaizkigun kantak.
|
|
Baina, batez ere, guztiek
|
jakin
bezate: euskarak Europako Batasunean ez diola inori argirik kentzen; alderantziz, euskara galduko balitz, bai ordea Europak bere jatorriak ilundu.
|
|
Hala ere, harrigarria iruditu zait, 2000 urteko martxoaren 10ean
|
jakin
dugunez, Madrilgo Epaitegi Gorenak Udalerri Euskaldunen Mankomunitateari (UEMA) hizkuntzaren bizi iraupenerako zituen asmoak bazterrerazi nahi dizkiola, legez kanpo daudela esanez. Formaren aldetik zerbait zuzen ez badago, hori ez da aski debekua jartzeko; bere egitekoa kontseilu ematea behar luke, nola bideratu behar den esanaz.
|
|
Euskararen ostarteak (1998) izenburuz agertu nuen liburuan agiririk aski ematen nuen nafar euskarari buruz, eta legezko zait haietako batzuk gogoratzea, oraingo liburu honetatik euskaldunek
|
jakin
ditzaten.
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen
|
jakiteko
, inork zalantzarik izan ez dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen hura, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena.
|
|
Trentoko Kontziliotik irten ziren aginduen arabera bideratu zen auzia, baina ez zenbait eragozpen sortu gabe. Nafarroan 1584ko Pastoral bisitek erakusten dutenez, Allingo Eulz herrixkakoek euskararik ez
|
zekien
apeza jarri zitzaielako sortu zituzten eztabaidak hor daude, aipatu dudan Goñi Gaztambideren obra horretan, 479 orrialdeetan. Hala eta guztiz ere, 1590 urtean idatzi ziren Constituciones synodales etan finkatu ziren, Pedro de la Fuente apezpikuaren denboran, dotrina irakasteko arau zehatzak.
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik
|
dakidanez
behintzat, Nafarroako Galipentzu herriko maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan utzi zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera oso ongi eraman zituen euskarak historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
|
Jakin
nahi duenarentzat, hor daude lekukoak. Beraz, zergatik ez kezkatu gaur egun gertatzen ari denaz?
|
|
a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna. Kontuan eduki gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela euskararik ez
|
dakitenak
eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe.
|
|
Politikoek hiritarrei bakebideak eskaini behar dizkiete, eta ez elkarren arteko iskanbilak sortarazi. Nafarroako historia zerbait ezagutzea aski da
|
jakiteko
Lingua Navarrorum bertako hizkuntza jatorra zela eta dela; euskara, eta ez erromantzea.
|
|
Esleipenean, ordea, Gobernuak Kontseilu honi agindutakoa ez betetzeaz gainera, alderantzizkoa egin zuen, eta hori izan zen, hain zuzen ere, 1998ko azaroaren 20ko prentsaurrekoan salatu zuena. Eta horrekin batera,
|
jakitera
eman zuen Kontseiluaren gehiengoak 1998ko urrian beste bilera bat egitea eskatu zuela eta Gobernuaren erantzuna ezezkoa izan zela.
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren berri ez
|
dakitenei
edo jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren berri ez dakitenei edo
|
jakin
nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
Bedeika nik
|
dakidan
Maestra estimagarri errespetu handiko bat, bere grazia onarekin, eta kastigu gabe ume inozente sei urtekoei ere, Euskeraz, Erderaz eta Latinez berdin, txit trebetasun handiaz eta ederki lotsarik gabe erakasten diena. Ojala hori bera Maisu guziek egiten balute:
|
|
Nafarroan, bertako Legebiltzarrak herrialdea zatitu zuen, apartheid lotsagarri batera eramanaz, inguru euskalduna, elebiduna eta gazteleraduna bereiztuta. Baina, inguru euskaldunean badira euskararik ez
|
dakiten
nafarrak, inguru erdaldunean, antzina Lingua Navarrorum zeritzana mintzatzen zen alde hartan, euskaldun nafarrak diren bezala. Hori, 1948an ONUk azaldu zuen Giza eskubideen kontra doa.
|
|
Euskal herritarrok inora joan beharrik ez dugu giza eskubideak zer diren
|
jakiteko
. Historian zehar, bertako seme alabengandik adibide eredugarriak ez zaizkigu falta, eta horiek ikasi eta jarraitu beharrekoak iruditzen zaizkit.
|
|
Azken urteotako jokabide bihurriak ikusteaz,
|
badakigu
gauzatzea ez zaigula hain erraza izango, berrogei urtetako diktadurak bere eragina izan du eta belaunaldi honetako guztiok zerbait ukiturik utzi gaitu. Honetaz 1998ko irailaren 27ko Egunkaria n. Su etena?
|
|
Horientzat gaztelera omen Arabako hizkuntza. Nonbait, ez dute ezer
|
jakin
nahi bertako jatorriaz, ez eta oraindik Zigoitian, Aiaran edo Aramaion euskaldun irauten dutenez ere; eta gutxiago Bizkaitik eta Gipuzkoatik bertara joanak diren euskaldun ugariez. Ez eta probintziako toponimiaz eta arabarren euskarazko deiturez ere.
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan esan beharra dago haurtzarotik elebidun direnek gainerako hizkuntzak lasterrago ikasteko ahalmena dutela; aldiz, hizkuntza soil bat baizik ez
|
dakitenei
kaltegarri zaie beraien hertsitasuna. Gainera, hizkuntz tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren euskara eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena.
|
|
Horretaz gehiago
|
jakin
nahi duenak, gogorik baldin badu behintzat, beste agiri batzuen iturriak ere aurki litzake. Adibidez, Eusko Ikaskuntza erakundeak bere sorreratik laster argitara eman zuen liburuxka interesgarri bat:
|
|
Neska, zeinaren izena ez
|
baitzekien
Txemak, biluztuz joan zen erotismoak merezi ez duen azkartasun bitxi batez. Hobe horrela, pentsatu zuen, arinago amaituko dugu.
|
|
Hortxe zegoen Txema: Derryko aterpetxeko ohe batean etzanik, izenik ba ote zuen ere ez
|
zekien
neska bati besarkatuta, eta hurrengo egunean amaituko zitzaion bidaiaz gozatzen.
|
|
–Irina? –unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster
|
jakin
zuen Europako ekialdeko neska hark ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra zer den ere ez dakite.
|
|
–unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska hark ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren
|
jakingo
balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra zer den ere ez dakite. To!
|
|
–unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska hark ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra zer den ere ez
|
dakite
. To!
|
|
Txema isilik geratu zen, zer esan
|
jakin gabe
.
|
|
Eskuinean, alegia Europa osoan bezala, ala ezkerrean? Ez
|
zekien
.
|
|
Txemak, orain bai,
|
jakin
zuen hilda zegoela. Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik.
|
|
Oilarrak
|
badaki
–dohain bereziren bat izango da, noski– noiz kantatu. Egia esateko, eguzkia irten ondoren kantatzeak ez du batere misteriorik.
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri
|
jakin
gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak.
|
|
Minutu bat geratzen zen, berak
|
bazekien
. Kanposantuko hormara igo zen, ezin kantatu ahal izatearen errua berea zelako, eguzkia bere lozorrotik atera ezin ahal izatearen erruduna bera zelako, eta beraz bere burua eskaini nahi zuelako lehen martiritzat.
|
|
Gaua oraindik iluna zen, akaso urrunean gorritasun txikiren bat, ezer gutxi. Munduan inork ez zuen
|
jakingo
akabera hogei segundo beranduago izango zela, denak lotan baitzeuden. Eta esna baleude ere, pentsatzen zuen oilarrak, akaberak berdin berdin harrapatuko lituzke bizidun guztiak.
|
|
Eta txarrena zera zen, oilarrak ez
|
zekiela
zer zen okerragoa: goizero lotsarik gabe muturren aurrean agertuko zitzaion dinosauruaren irudia jasatea, ala kanposantuko gurutze zorrotza bihotzean sartu ez izana.
|
|
" Protestanteen egun handia da uztailaren 12a. Hori
|
jakingo
zenuen, ezta. Bada, Irlandan zehar inoiz ez bezala, zenbait bonba jarri zituzten gaizkile horiek".
|
|
Argiegi zegoen. Berak, Eiderren lekuan egon balitz, momentuan
|
jakingo
zuen ez zela normala sei tipo batera ibiltzea Irlandan zehar, eta tabernako borroka hura ere susmagarria zen, eta Ralph nazkagarri hura Eiderren eta Duncanen elkarrizketa kontrolatzen, eta atentatua; eta Rocío autobusean, Dinglera ez joateko erreguka.
|
|
Itsasontzi bat etorri behar omen zitzaien goraxeago dauden Aran irletara, hain zuzen ere Inisheer uhartetxora. Hau guztia askoz ere geroago
|
jakin
zen, ezta. Eta beno, gero argitu zen talde armatu horrek artsenala prestatu nahi zuela Errepublikan, eta horregatik komeni zitzaiela itsasontziarekiko kontaktua ere Errepublikan izatea.
|
|
Itsasontziak Hego Afrikatik etorri behar zuen. Hori
|
bazenekiten
zuok biok. Zuk ez zenuen jakingo, ezta, basque?"
|
|
Hori bazenekiten zuok biok. Zuk ez zenuen
|
jakingo
, ezta, basque?"
|
|
" Gertatu zena da IRAk
|
jakin
zuela, nola edo hala, kontaktu hori gertatuko zela, eta ondorioz justizia bere esku hartu zuen: bost hildako egon ziren Lahinchen gertatutako tiroketan, denak protestanteak.
|
|
Bost haietan erreparatu nuen, izan ere ahopeka ari baitziren hitz egiten, eta horrek harritu egin ninduen. Eta bat batean, Enniseko bidetik, Chrysler zuri bat azaldu zen, luze horietako bat,
|
badakizue
; eta hondartza parean jiratu eta bere barrutik bi tipo irten ziren. Beno, uste dut bietatik bat neska zela.
|
|
Dena dela, autotik lasai irten ziren, boskotearengana pauso batzuk eman eta tiroka hasi ziren. Eta
|
badakit
zerbait absurdua ematen duela, ezin dela hain modu sinplean bost pertsona hil, baina holaxe izan zen. Lealista protestanteek ez zuten zirkinik ere egin, pistola ateratzeko edo oihu egiteko.
|
|
Baina horrek ez zuen jada ezertarako ere balio: ordurako Txemak
|
bazekien
bere neskari buruzko pentsamendu baikor gehienak usteldu egiten zirela errealitatearen ukitu soilarekin, nola erditik ebakitako sagarrak kolore marroia hartzen duen airearen kontaktuan. Eta beraz absurdua bezain arriskutsua zen galdutako maitasunari buruz pentsamendu baikorrak izatea.
|
|
Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten. Ez zion astirik eman zain zuen itsasoari begiratzeko eta ez
|
zekien
zein harriren kontra jasoko zuen lehen kolpea. Zorabiatu egin zen bere begien aurrean zeru, itsaso eta lurrak bueltaka ikustean.
|
|
" Connemaran ez dago ezer!", bota zuen euretako batek, elkarrizketa apur bat urrunago eramanez. Eta Txemari gogoak sartu zitzaizkion esateko
|
bazekiela
Connemaran ez zegoela ezer. Ezer ez zegoen bezala beste toki guztietan, eta bazekiela alferrik ari zela, koño, eta zer!!
|
|
Eta Txemari gogoak sartu zitzaizkion esateko bazekiela Connemaran ez zegoela ezer. Ezer ez zegoen bezala beste toki guztietan, eta
|
bazekiela
alferrik ari zela, koño, eta zer!! Baina Txemak, irribarre umil bat eskainiz, baietz egin zuen buruarekin.
|
|
Ez zekien egin behar ote zuen. Hobe zen Eiderri buruz gehiago ez
|
jakitea
. Ahaztu egin behar zuen, ahaztu.
|
|
|
Banekielako
gertatuko zela, horregatik ekarri dut etxetik musika kasete hau. Antonio Breschiren" Mezulari" diskoa, hain zuzen.
|
|
Eta bide bazter horretan, azkenik, irribarre txikitxo bat eskaini zidan eta, eskuak bolanteari lotuta zituela," Connemarara joan nahi duzu, Eider?", galdetu zidan. Ez
|
dakit
galdera horretatik zein zatik irauli zizkidan tripak hain modu zoragarrian: Connemara aipatzeak eta bidaian lehenengoz lur zati hori nire eskuetan sumatzeak, edo Eider izena maitasunez bildu zuten ahots eta begi haiek.
|
|
Dingletik irten eta Connemararaino. Ez
|
dakit
zenbat kilometro dauden, baina asko, hori seguru. Ehundaka.
|
|
Azken finean, Irlandaz kutsatzera etorri naiz hona, eta ez telebista ikustera. Ez dut ezeren berri
|
jakin
nahi: ez atentatu, ez kirol.
|
|
Ordura arte ez ziren hainbeste konturatu:
|
bazekiten
ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan ikusi zuten hura jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela.
|
|
Gaur Jabirekin gogoratu naiz. Eta hori gertatu denean ez dut
|
jakin
zerk bultzatu nauen oroipen hori izatera, baina geroago konturatu naiz Ralph izan dela gogoratzearen bidea ireki didana.
|
|
Ralphek egiten zuen guztiari ahozabalik jarraitzen nion.
|
Badakit
beste edonoren irudia ere ekar nezakeela burura hala nahi izanez gero, baina obsesiboki agertu zaidana Jabi izan da.
|
|
Eta nik baietz esan diot. Ez
|
dakit
ze hitz erabili dudan baiezkoa emateko, berbok berez egin baitidate ihes eztarritik, eta beraz ez dut aukerarik izan nire erantzuna gramatikalki zuzena zen frogatzeko.
|
|
Batzuetan Ralph izaten dut aurrean (edo gainean, edo...), baina besteetan Jabi ikusten dut nirekin. Ez
|
dakit
zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean. Zer edukiko dut orduan buruan?
|
|
Non izango dut babesa nire inguruko guztia aldatuta aurkitzen dudanean?
|
Badakit
neu naizela aldatuta itzuliko dena, baina berdin dio noren erruz aldatu diren gauzak: Txemak egunero galdetuko dit noiz joango naizen pisura bizitzera, eta ondo dakit bere intentziorik onenarekin egiten duela.
|
|
Badakit neu naizela aldatuta itzuliko dena, baina berdin dio noren erruz aldatu diren gauzak: Txemak egunero galdetuko dit noiz joango naizen pisura bizitzera, eta ondo
|
dakit
bere intentziorik onenarekin egiten duela. Bederatzi urte daramatzagu, eta urte hauetan intentzio onak baino ez dizkit eskaini.
|
|
Eta hala ere horrek ez nau betetzen.
|
Badakit
lehenago, askoz ere lehenago konturatu behar nuela horretaz. Baina zer egingo diogu, orain dela hain denbora gutxi jakin badut loturek min egiten didatela eta neure buruaren alde ezezagun bat ere deskubritu badut?
|
|
Badakit lehenago, askoz ere lehenago konturatu behar nuela horretaz. Baina zer egingo diogu, orain dela hain denbora gutxi
|
jakin
badut loturek min egiten didatela eta neure buruaren alde ezezagun bat ere deskubritu badut?
|
|
Argazkiko itsasoa, berunezko zerua, larreak eta harrizko txabolatxoak. Eta gogoratuko zara, Bitakoratxo, esan nizula gizon bat ere bazegoela txaboletako baten aurrean jesarrita, munduaren zentroa zela eta ez
|
dakit
zenbat txorakeria gehiago. Beno, sentitzen nuena zen, ezta?
|
|
Malkarrera hurbildu eta, zer izango, lanperna musu deitzen diren txori berezi horien kolonia bat aurkitu dugu.
|
Badakizu
zein den, Bitakora, nahiz eta izen horrekin beharbada ez ezagutu: bere mokoa triangelu gorri hori handi bat da, eta aurpegiera triste samarra du.
|
|
bere mokoa triangelu gorri hori handi bat da, eta aurpegiera triste samarra du. Pinguinoaren antza hartzen diot, ez
|
dakit
zelan azaldu.
|
|
Eta noski, Duncanek eta honezkero salaketa jarriko zuten, lapurtu egin dugula eta auskalo zenbat deabrukeria gehiago. Batek
|
daki
, agian IRAkide beldurgarri batzuk garela ere esan dute bost horiek. Holaxe azaldu dit Ralphek.
|
|
Ametsean ez bezala, bazuela pozteko motiborik.
|
Bazekien
ez zuela horrelakorik pentsatu behar, kabroi ari zela portatzen. Baina berdin zion.
|
|
Poz txiki bat zen hura, batailatxo bat guda handiaren barruan. Soldaduek ondo
|
dakite
, batez ere kalte sakonak pairatzen ari direnean, irabazitako gudaldi ñimiñoetan kontzentratu behar dutela poz guztia, bestela akabo.
|
|
Baina Txemak
|
bazekien
, ondo jakin ere, poz txiki horren ostean berriro zetorkiola bakardadea, Eiderrekin hamaika mila proiektu zituelako etorkizunerako eta konturatzen hasia zelako ez zela Eider galdu zuen dena. Askoz ere gauza gehiago ziren.
|
|
Baina Txemak bazekien, ondo
|
jakin
ere, poz txiki horren ostean berriro zetorkiola bakardadea, Eiderrekin hamaika mila proiektu zituelako etorkizunerako eta konturatzen hasia zelako ez zela Eider galdu zuen dena. Askoz ere gauza gehiago ziren.
|
|
–Bai, larrua jotzeko! Puta bat zelako, hori denok
|
dakigu
.
|
|
–Baina Irlandakoa
|
jakingo
zenuen, eta hala ere Jabi lagun handiak ez zidan ezertxo ere esan...
|
|
–Eta gainera,
|
jakinda
...
|
|
Pena da Eiderren bizitza ezkutua orain deskubritu izana. Lehenago
|
jakin
banu, neronek manipulatuko nizkion autoko gurpilak, istripua izan zezan. Puta arraioa...
|