2000
|
|
Bere gizatasun berezia Parisen erakutsi zuen, teologo bezala Elizaren goi mailetaraino ospe eta itzal eraginkorra lortuz eta ziurtatuz. Han zelarik hain zuzen, 1527 urtean, Rotterdam-eko Erasmok idatzi zion Luis Vivesi, honek Frantziskoren gizatasuna Inkisizioaren aurrean bitartekaritzat har zezan, zeren,
|
haren
anai Die gok ere heretikotzat joa baitzuen Erasmo.
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta guztiek oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi
|
hura
.
|
|
Martin Azpilkueta(), Doktor Nabarro bezala ezagutzen dena dugu beste gizon gogoangarri bat. Aurrekoarekin lotuz, Salamancan Aita Vitoriaren hitzaldietara joaten zen eta bere ekintza eta lanetan
|
haren
eragina nabari du.
|
|
Toledon artzapezpiku zen Frai Bartolome Karrantza Miranda nafarra, gertakari ilunez nahasi zuen Inkisizioak eta Valladolid-en presondegian sartu zutenetik,
|
haren alde
nabarmenu zen Azpilkueta eta Pio IV.a Aita Santuarengana jo zuen. Errege Felipe II.ari ez zitzaion ongi iruditu eta gure Azpilkueta, frantsestzat?
|
|
Hor ikusten denez, esan genezake lehenago Martin Azpilkueta. Doktor Nabarro?
|
hark
emandako aholkuekin bateratsu datorrela. Dena dela, lekuko horiek erakusten digute halakoak zirela euskaldunon iritziak.
|
|
Azkoitiko zaldun haiek ere, Xabier Munibe, Joakin Egia eta Manuel Altuna, nobleziazko tituludunak izan arren, gaztelarrentzat, isekaz,, zalduntxoak? ziren; baina bataio hori ez zuten txarrera hartzen eta Real Seminario
|
hura
Bergaran sortu zuten, Humanitate eta Letrak irakasteaz gainera zientzia erabilgarriak bultzaraziz, Matematika, Fisika, Kimika, Mineralogia, Me talur gia eta abar.
|
|
Ingalaterrako erregetzaren inguruan kargu garrantzitsuak eduki zituen Alexander Jardine zeritzanak Bergaran Xabier Munibe, Peñafloridako kondea, bisitatu zuenean, harriturik zegoen Bergarako Seminario
|
hartan
ematen zituzten irakaskintza gaiekin, baina harrituago Azkoitiko zaldunok herriarekin maila berdinean bat eginak ikusteaz. Goraipatzen du beren lana, baina aldi berean baita argi salatu ere horien aurka inkisidore eta gainerako beste askok bekaizkeriaz sortzen zizkieten eragozpen nagusiak.
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan zuen
|
hark
Bergarako Erret Seminario hartan zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
Baita ere, gogoangarri zaigu Migel Lardizabal Uribe, Mexikon jaioa guraso euskaldunengandik, eta ohorerik aski izan zuen hark Bergarako Erret Seminario
|
hartan
zuzendaria izateaz. Eta giza eskubideen alderako sentipenak erarik egokienean erakutsi zituen 1784 urtean argitaratu zuen liburu batean, non salatzen zuen Nafarroako Agote, Mallorcako Chueta eta Asturiasko Vaqueiros de alzada taldeetakoek ingurukoengandik sufritzen zuten baztertze edo marjinazioa.
|
|
Baina hemen ahantzi ezinezkoa zaigu Axular handia hainbeste goraipatzen zuen Joannes Etxeberri() Sarako mediku
|
hura
. Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak.
|
|
Julio Urkixok bildu zituen bere lanak, sarrera eta oharrez osaturik argitaratzeko (ikus Obras vascongadas del Doctor Labortano Joannes D. Etcheberri, 1712 Paris, 1907), norengan aurki genitzakeen giza eskubideen alderako iritziak. Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun
|
hartan
zioen: –Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
Nire ustez, beharbada Larramendiren iritzien berri zerbait bazekien. Horregatik,
|
hark
bezala, bere azkenetariko bertso batean hara zer zioen:
|
|
T. Etxebarriak adiskide mina zuen Indalecio Prieto eta bere iritziak zer ikusirik izan zuen honek Errepublikaren garaian Euskal Herriarentzat autonomia defendatu eta bultzatze
|
hartan
.
|
|
diktadurari buruzko tesia prestatu zuenean hil zuten. Gure garaikoontzat galera handia izan zen
|
hura
.
|
|
ONUko Adierazpen agiri
|
haren
lehen euskarazko itzulpena Nikolas Ormaetxea. Orixe, idazle bikainari zor diogu, zeinak argitara eman baitzuen 1949an Alderdi aldizkarian, izenburutzat Giza eskubide guztien Aitorkizuna jarriz.
|
|
Francoren Gobernuak bahitu zuen, hitzaurrearen aitzakiaz. Baina hitzaurre
|
hark
ez zekarren ezer giza eskubideen testuan ez zegoenik.
|
|
Feudalismo garai
|
hartan
, kondea izanik jaun eta jabe, aski zen gizon bakar horren nahia, herri guztiaren gainetik herritarren zoriaren jabe izateko. Historiak, zoritxarrez, era horretara jokatzen zuen.
|
|
Cadiz-ko Konstituzioaren (1812) asmoetariko bat zen feudalismo
|
harekin
bukatzea. Baina, Hirurteko Liberalak(), batasunaren izenean federalismoa baztertuz, zentralismo aldera jokatu zuen, zenbait herrialderen berezko nortasuna aintzat hartu gabe.
|
|
Gure egunotan, ordea, horiek historia zuzenari bihurtzeko asmoz, Jose Luis Lizundia jaunak, 1981eko maiatzaren 27an txosten bat aurkeztu zuen Eusko Legebiltzarrean Eusko Jaurlaritza bere aldetik jar zedin Castilla Leongo agintariekin harremanetan, Treviño berreskuratzeko ahalegina egiteko. Baina une
|
hartan
gure politikariak ez ziren gehiegi ahalegindu.
|
|
Luis XII.aren ordenantza
|
hura
baztertzearen ondoriozko gertakaririk beltzena Bordelen ezagutu zen 1609 urtean. Pierre Lancre epaile zelarik, frantsesik ez zekiten ehunen bat euskaldun emakume sorgintzat epaitzean.
|
|
ONUren agiri
|
hura
eratu eta gehien bultzatu zutenetakoa, aita Proventzakoa eta ama Euskal Herrikoa zituen René Cassin baionar jurista ospetsua izan zen, bere lanen eskergarri 1968an Bake Nobel saria jaso zuena.
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun
|
hura
orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri hura bultzatu zutenetakoa?
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun hura orain arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri
|
hura
bultzatu zutenetakoa?
|
|
Une
|
hartan
, berriak genituen abertzale taldeen aldetiko autodeterminazio edo burujabetza eskari deiak. Eta, behin eta berriz, berak galdetzen zidan zer uste nuen horretaz.
|
|
Baina, behin eta berriz hain arduratsu galdetzen zidanez, esan nion nire iritzi pertsonala 1948an ONUk Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsal
|
hartan
zehazten zela, Frantziak beste nazio demokratikoekin onartua, eta han zetorrela edozein pertsonak zein talde edo herrik, hauteskunde bidez, burujabetzarako eskubidea duela. Orduan ez zekien zer erantzun ere, eta eman zidan erantzun bakarra honako hau izan zen:
|
|
Hor oinarriturik, ez nuke esan beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma
|
hari
itsasorako irteera kendu arte. Ikusi besterik ez dugu Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
Gainera, uste dut nahiko argi utzi nuela Hondarribia aldizkarian (1997ko urtarrilean) 74 zenbakia, 18 orrialdean: . Gaztelako erregeen menperatze
|
hura
eta XVI. mendeko gudua, zeritzan artikulu hartan.
|
|
–Gaztelako erregeen menperatze hura eta XVI. mendeko gudua? zeritzan artikulu
|
hartan
. Zeren oraindik ere, askok eta askok 1521eko gudu hura Espainia eta Frantziaren artekoa zela uste baitute.
|
|
zeritzan artikulu hartan. Zeren oraindik ere, askok eta askok 1521eko gudu
|
hura
Espainia eta Frantziaren artekoa zela uste baitute.
|
|
C. Rilova Jericó k, horrez gainera, 87 orrialdean dio gure hizkuntzaren antzinatasuna, vasco iberismo? mito
|
hartan
oinarriturikoa dela. Baina, uste hori ez ote zen sortu aspaldiko gaztelar ikertzaileengandik?
|
|
1051.ean eman zien Bizkaiko monastegiei Pribilegio berezia eta Santxo VI. nafar errege. Jakitun?
|
hark
Durangoko nekazariei foruak. Hala ere, aldi hartan oraindik bakeak egin ezinik zebiltzan.
|
|
hark Durangoko nekazariei foruak. Hala ere, aldi
|
hartan
oraindik bakeak egin ezinik zebiltzan.
|
|
Hala ere, Gaztelako errege Alfonso VIII.a ausartu zen, Hitzarmen
|
hura
hautsiz, 1200 urtean ekintzak aurrerago eramatera, eta Araba eta Gipuzkoa bereganatzeaz batera marka hartaz jabetu zen, Debarroa Gipuzkoako probintziari itsatsiz. Handik hamalau urte geroago Durangaldea Bizkaiko jaunari eman zion, nolabaiteko adiskidetasuna sortarazi nahirik.
|
|
Hala ere, Gaztelako errege Alfonso VIII.a ausartu zen, Hitzarmen hura hautsiz, 1200 urtean ekintzak aurrerago eramatera, eta Araba eta Gipuzkoa bereganatzeaz batera marka
|
hartaz
jabetu zen, Debarroa Gipuzkoako probintziari itsatsiz. Handik hamalau urte geroago Durangaldea Bizkaiko jaunari eman zion, nolabaiteko adiskidetasuna sortarazi nahirik.
|
|
eta ez dirala egin beharrak, baizik huts hutsik obeditu beharrak. Badakite, ez gobernariak ezen ez eta
|
harekin
batean bere bilguma osoak ere, ezin kenduko digula fueroak ematen digun eskua, libertadea ta bidea?.
|
|
Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi
|
hura
ezagutzea: 18th Century Europe izenburuz 1966an argitaratua.
|
|
La Europa del siglo XVIII(). Andersonek garai
|
hartako
jokabideak ongi estudiatuak zituen.
|
|
Nafarroan, bertako Legebiltzarrak herrialdea zatitu zuen, apartheid lotsagarri batera eramanaz, inguru euskalduna, elebiduna eta gazteleraduna bereiztuta. Baina, inguru euskaldunean badira euskararik ez dakiten nafarrak, inguru erdaldunean, antzina Lingua Navarrorum zeritzana mintzatzen zen alde
|
hartan
, euskaldun nafarrak diren bezala. Hori, 1948an ONUk azaldu zuen Giza eskubideen kontra doa.
|
|
Oroi bestela zer esan zigun euskaldunoi Ramón Menéndez Pidal jakitun
|
hark
, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921 urtean Bilbon eman zuen hitzaldiaren bukaeran: –Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete.
|
|
Hemen, uste dugu mende askotan zehar adituen artean euskara latin elebitasunak iraungo zuela. Inperio
|
hark
hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori eraman zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
Beste zenbaiten artean, hor aurki genitzake euskal izenak. Eta Nafarroako Lerga hirian, III. mendekotzat jotzen den oroitarri edo lapida
|
hura
, non irakur daitekeen: Ume sahar.
|
|
Abertzaleek euskara politizatu dutela? Nork behartu zuen Espainiako eskola guztietan gaztelera soilik irakastea, Karlos III.ak bere Real Cédula de 23 de junio de 1768
|
haren
aginduz baizik. Agiri hori ez ote hizkuntzaren politizatzaile?
|
|
Historiaren agiriek erakusten digutenez, Austriar dinastiako erregeen jokaera bestelakoa izan zen. Euskararentzat abegi hobea zuten, zeren Isastik Compendio historial
|
haren
168 orrialdean zioenez, Karlos V.ak gogozko omen zuen euskara, eta nafar mandazainarekin izan zuen elkarrizketa jaso zuen (Mitxelenak, aipaturiko Textos arcaicos en 154 or. dakarrena, eta horrez gainera beste zerbait gehiago 106 orr.). Felipe IV.ak, bere aldetik, Juan de Isasi eibartarra hautatu zuen bere semeen, ayo?
|
|
esaldia, nork pentsa zezakeen arameera ez dakitenek euskaldunoi ere erantsiko zigutela? Francoren diktadura madarikatu
|
haren
denboran hamaika aldiz entzun beharra izan genuen.
|
|
Historiara, antzina, Plinio, Tito Livio eta bestek ziotenez, Vasconum bezala agertu ginen; aspaldi
|
hartan
Akitaniaren hegoaldean hilarriak eta oroitarriak latinez irartzean azaltzen dira euskarazko zenbait izen. Adibidez, I, II, III eta IV. mendeetan:
|
|
Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko herri zerrendak. Ikus Manuel Lekuonak aurkitu eta argitara eman zuen agiri
|
hura
,. El Euskera en Navarra a fines del s. XVI?, RIEV, 1933, 365 orrialdeetan.
|
|
Baina, Lingua Navarrorum zer zen jakiteko, inork zalantzarik izan ez dezan, on zaigu agiriak lekuko jartzea. Liburu honetan bertan (68 orrialdean) dugu Iruñeko apezpiku Petrus II.aren aipamen
|
hura
, unamaizter eta buruzagi hitzak erabiltzen dituena. Beraz, hori irakurriz ez dago inondikako zalantzarik Lingua Navarrorum euskara zela eta ez beste.
|
|
Garai
|
hartan
euskaraz ezagutzen den dotrina bakarra Sancius de Elso zenak Iruñean 1561ean argitara emandako Doctrina Christiana zen, gazteleraz eta euskaraz egina. Eta 1621ean Utergako (Izarbeibarra) erretore zen Joan Beriainen mezatarako eskuliburua argitaratu zuten Iruñean bertan.
|
|
Baina bere herriaren alde gizontasunez begiak itzarririk adi egon nahi dutenei, Arturo Campionen Navarra en su vida histórica (1929) eta El Genio de Navarra (1936) deritzen liburuen berrirakurketa komeni zaie. Gainera, gogoan izan Campion zenak Lingua Navarrorum eredugarri
|
hura
har eta, ikasi ez ezik, euskaraz idazteari ere eman ziola.
|
|
Liburuaren hirugarren kapituluko 16 orrialdeetan agertzen zuenez, berri onaren ordez berri txarrak dira. Hor salatzen duen garai
|
hartako
pedagogia bihurria, bere muinean antipedagogia zen. Ikus dezagun zer zioen:
|
|
Irakurleari aditzera eman beharrekoa dut, A. Kardaberazen testu hau, hitzik aldatu gabe, irakurketa errazteko, gaur egungo grafiaz jarri dudala. Bere grafiaren era jatorrean irakurri nahi duenak 1761 ean inprimatu zen liburu
|
hartara
jo du, edo nik neuk Euskararen ostarteak liburuko 53 orrialdeetan azaldu nuen jatorrizko erara.
|
|
Justo Garate zenak eman zizkigun horren berriak bere lan batean. Ikus,. El anillo escolar en la proscripción del euskera?, Bol. de la Real Sociedad Vascongada de los Amigos del País aldizkariaren XXVIII, 1972, 174 orrialdean, liburuxka
|
hartan
zioenaren zatirik garrantzitsuenak zuzen jasoaz.
|
|
O Facho elkarteak argitara eman zuen liburu
|
hura
Francoren gobernuak bahitua izan zen, aitzakiatzat liburuaren hitzaurrea hartuz. Nork pentsa zezakean Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik?
|
|
Nork pentsa zezakean Zuzenbide Politikoko katedradunagan halakorik? Hitzaurre
|
hark
ez zekarren legezko ez zenik, baina Francoren diktadurak ezin holakorik onar.
|
|
Gure hizkuntzak betidanik kezkaturik eduki nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen zitzaidan eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen
|
hartan
. Hortik behar genuke abiatu, elkar errespetatuz eta errespetaraziz.
|
|
Ramón Menéndez Pidal zenak, berriz, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921ean Bilbon eskaini zuen hitzaldi
|
hartan
beste honako aitorpen hau egin zuen: –Tenéis la fortuna de que vuestro pueblo sea depositario de la reliquia más venerable de la antigüedad hispana.
|
|
Arabako zenbait euskal idazle irakurri ditugunok ditugu nolanahi ahantzi Aramaioko Pedro Barrutia(), Sabandoko Juan Bautista Gamiz(), Okondoko Jose Paulo Ulibarri(), Gasteizko Raimundo Olabide(), Laudioko Federico Belaustegigoitia() eta abar. Ezta nik gure amagandik ikasi nituen Gabon kanta gogoangarriak ere,
|
hark
bere aita arabarragandik ikasiak.
|
|
errege Felipe II.ak zer du ikustekorik Treviñorekin? Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege
|
hark
berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar
|
hark
Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari
|
hark
zer zioen.
|
|
dakar. Beraz, hara hor munduko Inperiorik handiena zen garai
|
hartan
, nola agertzen zaigun Arabako eta ez Burgosko. Gaur egun oraindik Felipe II.az eta Espainiaren handitasunez amets egiten duten horiek, erregeren kronikariari ere jaramon egitea beharrezkoa iruditzen zait.
|
|
Aita merkataritzan aritu zen eta Gasteiz eta Burgos izan zituen bizileku. Baina gogoan izan behar dugu, hezkuntzaren aldetik, feudalismo garai
|
hartan
familiak eta jatorriak zerikusi handiagoa zutela jaioterriak baino. Horregatik, bi anaiok Dominikoen ordenan sartzean, Vitoria hautatu zuten deituratzat, jatorriaren lotura jarraitzeko asmoz, noski.
|
|
Bera bezala, beharra zuen norbait izango zen neska
|
hura
, bestela ezin da ulertu hain dudarik gabe baiezkoa ematea. Ez zen munduko politena, baina Txema ere ez.
|
|
Ez zen munduko politena, baina Txema ere ez. Alde horretatik lorpen garrantzitsutzat jo zuen konkista
|
hura
, batik bat mendekua ospatu beharra zegoelako, eta horretarako kosta ahala kosta sartu behar zuelako txilibitua Irlandako edozein potxingotan.
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska
|
harekin
gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal hura Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska harekin gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar
|
hartan
, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal hura Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska harekin gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki guztiek oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal
|
hura
Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan zitezkeen, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta
|
haren
gorputza, haren azal leuna, eta eskuek han edo hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular edo ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren. Zast, zast...
|
|
Eta inongo arazorik gabe ikusten zuen Eider bere azpian, eta bera zast eta zast, eta benetan entzuten zituen txiliotxoak Eiderrenak izan zitezkeen, eta indarra eginda ere ez zuen lortzen irudi hori aldentzea. Eiderren aurpegia zen sufrimenduz gozatzen ari zena, eta haren gorputza,
|
haren
azal leuna, eta eskuek han edo hemen topatzen zuten atsedena, gehienetan bular edo ipurmasailetan, eta hankak ere Eiderrenak ziren. Zast, zast...
|
|
Ez zen batere txarto egon olgetatxoa, baina amorrua ematen zion bere irudimenak Eider baino ezin gogoratu izanak. Oraindik ohean etzanik, eta neska ezezagun
|
hura
ondoan zuela, disketeko azken artxiboa etorri zitzaion burura. Eiderren azken hitzak.
|
|
–Irina? –unetxo batez Txemari bururatu zitzaion txiste txar bat egitea, alegia titiak ukitu zizkionean taloa egiteko orea sentitu zuela esku artean, baina laster jakin zuen Europako ekialdeko neska
|
hark
ez zuela txistea ulertuko. Taloak zer diren jakingo balu sikiera..., baina txekiar hauek txistorra zer den ere ez dakite.
|
|
Gau
|
hartan
Txemak apenas egin zuen lorik. Irinaren etxean pasatu zuen gaua, Derryn bertan.
|
|
Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora eman zion pentsatzeko
|
hura
zerua izango ote zen, edo infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
berak sufritu nahi zuen, inork baino lehenago, heriotzaren ziztada. Gurutzeari begiratu zion berriz, ondo kalkulatu eta punta zorrotz
|
hura
bihotzean iltzatzeko. Aguuur, eta salto egin zuen burdinarantz.
|
|
Inola ere ez zuen pentsatzen funtzionatuko zuenik, baina esaldion ostean neskak barre zabal bat marraztu zuen, eta Txemak azkar aprobetxatu zuen lortutako giro
|
hura
: " joango gara nire logelara?"
|
|
Dingle!, pentsatu zuen Txemak, eta gau osoan zehar presente izandako Eiderren irudia indartu egin zitzaion. Fergusek begiak ondo zabaldu zituen eta atentatu
|
hura
beldurgarria izan zela gaineratu zuen. Segituan jakinaren gainean jarri nahi izan zuten Txema:
|
|
Txemak ez zuen arnasarik ere hartu nahi, zarata guztiak isilduko zituzkeen Fergusek esango zuena behar bezala ulertzeko, eta Eiderren inguruan gertatutako pasadizo
|
hura
Eider ez zen beste norbaiten ahotik entzuteko. Izan ere, Txemak jokatuko luke atentatu txiki haren egileak Ipar Irlandako sei tipo haiek izan zirela.
|
|
Txemak ez zuen arnasarik ere hartu nahi, zarata guztiak isilduko zituzkeen Fergusek esango zuena behar bezala ulertzeko, eta Eiderren inguruan gertatutako pasadizo hura Eider ez zen beste norbaiten ahotik entzuteko. Izan ere, Txemak jokatuko luke atentatu txiki
|
haren
egileak Ipar Irlandako sei tipo haiek izan zirela. Argiegi zegoen.
|
|
Argiegi zegoen. Berak, Eiderren lekuan egon balitz, momentuan jakingo zuen ez zela normala sei tipo batera ibiltzea Irlandan zehar, eta tabernako borroka
|
hura
ere susmagarria zen, eta Ralph nazkagarri hura Eiderren eta Duncanen elkarrizketa kontrolatzen, eta atentatua; eta Rocío autobusean, Dinglera ez joateko erreguka.
|
|
Argiegi zegoen. Berak, Eiderren lekuan egon balitz, momentuan jakingo zuen ez zela normala sei tipo batera ibiltzea Irlandan zehar, eta tabernako borroka hura ere susmagarria zen, eta Ralph nazkagarri
|
hura
Eiderren eta Duncanen elkarrizketa kontrolatzen, eta atentatua; eta Rocío autobusean, Dinglera ez joateko erreguka.
|
|
Egon baldin bazen, behintzat. Lahincheko azken etapa
|
hartan
artxiboaren gakorik ez aurkitzeak eta, batez ere, hildako baten arrastoari segitzeak amildegitik behera serioski begiratzeko arrazoia ematen zion Txemari. Zergatik ezin zuen hildako normaltasunez maitatu?
|
|
Bidaia
|
hartan
aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur zitekeen amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min gehiago jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori...
|
|
Haize bolada batek alkandora aurpegiraino harrotu zion, begiak estali zizkion eta haizearen zirimola bultzaka sentitu zuen, nolabait Txema itsaso bortitz
|
hartara
jaurti nahian. Alkandora aurpegitik kentzea lortu zuen, baina haizeak ez zuen etsi nahi eta basapiztia bailitzan estaltzen zion behin eta berriz aurpegia.
|
|
Alkandora aurpegitik kentzea lortu zuen, baina haizeak ez zuen etsi nahi eta basapiztia bailitzan estaltzen zion behin eta berriz aurpegia. Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize
|
harekin
ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe hura gogorregia izan zen, eta ostia ostia... ikusi zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela.
|
|
Kauendios, bota zuen, eta supituan konturatu zen oinen ehuneko ehuna lurrean jartzea zela onena, haize harekin ez zegoela funanbulu jokotan ibiltzerik. Atzeranzko pauso bat emateko ahalegina egin zuen baina azken haize kolpe
|
hura
gogorregia izan zen, eta ostia ostia... ikusi zuen gorputzak ez ziola behar bezala erantzun, eta ezinbestean erortzen hasia zela. Besoak mugitu zituen gorputzaren beheranzko indarrari kontra egiteko, baina beranduegi zen eta jadanik turista zaharren oihu eta laguntza eskaera antzuak ere ez zituen entzuten.
|
|
Gero, abiatu da zeruko estalki beltzean zekusan argitxora eta iristean konturatuko da izar
|
hura
duela milioika urte desagertutakoaren arrastoa baino ez dela bera baino oraindik gutxiago, eta ezin duela ezereza jan.
|
|
" Hain gauza txikia gara, hain gauza txikia gara..." errepikatzen zuen ahots ezezagun
|
haren
letaniak. Klik klik klik entzuten zuen Txemak bere barnean, baina begiak irekitzean ohartu zen turista estatubatuarrak bere inguruan zeudela biribilean, eta euren kamerak zirela:
|
|
Azkenean, beraz, Galwayn utzi zuten Txema, eta iruditu zitzaion
|
hura
zela Irlandan ikusi zuen hiririk politena eta hobe zuela hantxe geratu. Baina ez egun batzuetarako, ezpada betiko.
|
|
Gidariaren eskuak esnatu zuen. " Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide
|
hura
, eta gutxitan ikusi zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia hark arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez.
|
|
" Heldu gaituk Clifden a, Connemarako hiriburura...", esan zion eta segituan gaineratu zuen egunero egiten zuela berak bide hura, eta gutxitan ikusi zuela Connemara hain eder. Eta ez zuela ulertzen nola lokartu zen, eta ea nola zen posible, inoiz ez zuela aukerarik izango naturaren holako espektakulurik berriz ikusteko eta hala ere lotan pasatu zuela bide guztia, eta ardiak errepidetik joaten ez zirelako taxia ordu laurdenez geldirik izan zuela, eta paisaia
|
hark
arnasa ere osten dizula (noski, esna egonez gero), eta berrogeita hamar libera zirela, mesedez. Lagun handi bat betiko urrutiratzen denean bezala begiratu zien Txemak txanpon haiei.
|
|
Aterpetxeen izenekin saiatu zen, eta gero bertako jabeenekin. Bazirudien artxibo
|
harekin
jai zuela. Argi zegoen kontrazeinuren bat bazegoela, baina zein?
|
|
26 udaberri fresko. Bost urte egiteko zegoen zoritxarreko Bloody Sunday
|
hura
gertatu zenean, 1972an. Militarrek hamalau derrytar hil zituzten.
|
|
Militarrek hamalau derrytar hil zituzten. Aitortu didanez, garai
|
hartan
jabetu ziren gudaz bera bezalako haur eta gazte asko. Ordura arte ez ziren hainbeste konturatu:
|
|
bazekiten ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan ikusi zuten
|
hura
jolasa baino zerbait gehiago zela, guda zela. Bere txikitako adiskide asko zuloan daude, edo bestela preso.
|
|
Txemak ezin zuen sinetsi. Zer dela-eta, orain, konparazio
|
hura
–Txemari, bere partetik, sei edo zazpi animalia bururatu zitzaizkion Eiderri deitzeko.
|
|
Gau
|
hartan
amets egin zuen. Eta ez zen, izatez, ametsen esanahiaz fidatzen diren horietakoa, baina izerditan esnatu zen, amestutakoa egia ote zen dudarekin.
|
|
Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona
|
hark
, Rocío izan zitekeen hark, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela. Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
|
Inguruan zebilen norbaiti (Rocío García de Mainueta, akaso?) zer gertatu zen galdetu zion. Pertsona hark, Rocío izan zitekeen
|
hark
, erantzun zion zaurituetako bat Eider izan zela. Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
|
Ospitalera eraman dute. Eta Txemak, oraindik amets
|
hartan
, sekulako desilusioa hartu zuen. Autoen burdin nahaspila ikaragarrian ez zegoen Eiderren gorpu hilik.
|
|
Esnatzean, berriz, erru sentsazio handi batek hartu zuen Txema. Izan ere, ametseko desilusio
|
hura
supituan desegin baitzitzaion, esnatu eta konturatu zenean Eider hilda zegoela, ez zuela zertan kezkatu. Ametsean ez bezala, bazuela pozteko motiborik.
|