|
2009
|
|
|
Gustura irakurri ditut zure
|
hitzak
, Lourdes, eta zer pentsatua eman didate, bereziki Uriberen eleberriaren gainean. Ez dakit oso ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk.
|
|
|
Irakurleak eraiki du, hortaz, istorio osoa (edo ahal duena). Eta gero, beste bertute handi bat, aipatzen diren gaiei buruz (bikote harremanak direla, edo ditxosozko gatazka)
|
hitz
egiteko modurik serioena hautatu duela idazleak: umorearena.
|
|
|
Etorkizuna bildumako ipuinen artean gorabeherak daudela esatea ezer gutxi esatea bada ere, narrazio laburrenen alde egingo dut nik. Iñaki Aldekoaren
|
hitzetan
, 90etan ipuinak substantzia argumentalaren galera izan zuen, eta zenbait autoreren kasuan nobelaren eta lirikaren arteko genero bilakatu (Pàmiesek ere gauza bera aitortu izan du inoiz). Eta lurralde interesgarria iruditzen zait hori niri.
|
|
|
Gainera, nire ustean, ipuin bildumaren meriturik handiena bete betean azpimarratu duzu: eguneroko zera txikietatik abiatuta, orokorragoak eta komunak diren lekuez
|
hitz
egiteko abildadea. Estanpa kostunbrista bare askoak diruditenak detaile txiki batek itzulipurdikatzen ditu, besterik ez bada, irakurlearen gogoan.
|
|
|
Idaztea
|
hitza
ez eskatzea da.
|
|
|
Isil, ahalke, eta
|
hitz
gabeturik nago.
|
|
|
Baina pauso hori eman ezin bada, ezin da eman eta kito. Eta ez dago zer esanik gehiago.» Chandlerren
|
hitzak
dira, ez nireak.
|
|
|
|
Hitz
gutxitan laburtuta, hasiera hasieratik bilatu du arlo berri horrek literaturaren eta legearen arteko uztardura. Horren nolakotasuna, aldiz, bestera egin du.
|
|
|
Hartara, zuzenbideari mintzarazi zaio. Brokardo zaharraren
|
hitzetan
, ex facto ius oritur, zuzenbidea beti mintzo baita, beti baliatzen baitu bere zereginetan.
|
|
|
Behar beharrezkoa du legeak, hortaz,
|
hitza
, eta, hitzarekin batera ere, ustea eta pentsamendua, hortik baitator zuzenbidearen bigarren hari luzea, alegia, zuzenbideak berak literaturarekin ematen duen aukera zabala, hainbat alorretan mamitu dena, aldiak aldi, literatura unibertsalean. Izenak erraz eta ugari bilatu daitezke.
|
|
|
Behar beharrezkoa du legeak, hortaz, hitza, eta,
|
hitzarekin batera
ere, ustea eta pentsamendua, hortik baitator zuzenbidearen bigarren hari luzea, alegia, zuzenbideak berak literaturarekin ematen duen aukera zabala, hainbat alorretan mamitu dena, aldiak aldi, literatura unibertsalean. Izenak erraz eta ugari bilatu daitezke.
|
|
|
Artean, gizartearen hasieratik jaso den bezala (ubi societas, ibi ius; ubi ius, ibi societas), legeak
|
hitzetan
jarraituko du berea azaltzen eta agerrarazten, errealitate gordinean nahiz sorkuntza ederrean.
|
|
|
Petek ameto eman zuen. Baina azkenean Shortyk Harrisburg izenaz erregistratu zuen eta hori da gaur arte bere izena mapetan, Flat
|
hitza
gehituta: Harrisburg Flat.
|
|
|
Mundu guztia harantz zihoan, esan zutenez. Orduan jakin nuen Emigrant Canyon dik zetorren norbait gure alorretik pasatu zela eta Shortyk
|
hitz
egin egin zuela.
|
|
|
Nire mantenuaz arduratzen zen gizonarentzat alorra markatzen ari nintzela esan nion. «Ez hik ez beste inork ez zian muino honetaz ezer jakingo, Shortyk
|
hitz
egin ez balu», esan nion. «Hori hala duk», aitortu zuen.
|
|
|
Nevadako meatzeak gainbehera hasi zirenean Kalifornian probatzea pentsatu nuen. Asko
|
hitz
egiten zen Panamint mendiez?»
|
|
|
baina hango
|
hitzak
arrotz eta
|
|
|
Idazteko prozesuaz
|
hitz
egin digu hemen Anjel Lertxundik. Idazlea idazten, bere zurrunbiloan sartuta.
|
|
|
Denok dugu geure deabrutxoa barruan, eta aingeru itxurak hartzen dituenean ere, morroi salduaren janzkera ezagun zaio askotan». Iñaki Aldekoaren
|
hitz
horiek irakurriz ohartzen gara denok, eta edozein arlotan gainera, mugatzat hartzen dugula herri txiki bat izatea. Egia da, herri txikia gara eta denok ezagutzen dugu elkar.
|
|
|
Jakina, idazlea izanik, badut nik galdera horretarako erantzun propioa, baina ikuspegi orokor eta zabalago baten bila hasi naizenez, galdera hori kritikari profesional bati luzatzea otu zait. Horrela, idazle, irakasle eta kritikari den Víctor Morenorekin
|
hitz
egin dut (berari ez zaio «kritikari literario» esatea gustatzen, «kritikari» baizik). Eta besterik gabe bota diot ziplo galdera:
|
|
|
Horixe da Anjel Lertxundiren erantzuna nobela baten sakontasunaz
|
hitz
egiterakoan. Nobela bat irakurri ondoren, beraz, posible zaio irakurleari erabakitzea sakona den ala ez.
|
|
|
Krisi
|
hitza
entzuten da nonahi. Beste hitzik ez, baina krisia edozein lekutan, edozein arlotan aplikatzen da.
|
|
|
Krisi hitza entzuten da nonahi. Beste
|
hitzik
ez, baina krisia edozein lekutan, edozein arlotan aplikatzen da. Krisi ekonomikoa, krisi politikoa, krisi soziala.
|
|
|
Sumptaren azentu ilaun hura atsegin nuen eta, hiztun arrotzei batzuetan gertatzen zaienez, ohi baino zehazkiago mintzatzeko bere modua ere bai. Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren
|
hitzen
irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian. Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko hizkuntza pribatu gisa, eta harekiko atxikimendua, lehen berezkotzat hartzen genuena?
|
|
|
Hona abiatu aurretik hizkuntzaren mapa ohi den gramatikari begirada bat bota nion ikasketak izango zituen zailtasunei antzemateko. Geroago konturatu nintzen gaztelania ikastea erraza zela, ez bakarrik gramatika sinple samarra delako, izan, bada?, baita esaldi bakar bat osatzeko gai ez zarelarik ere espainiarrek
|
hitz
egiten eta entzuten dizutelako.
|
|
|
Enric Gonzálezek, Historias de Londres deritzan Londresi buruzko liburu barregarriaren egile eta El Paíseko korrespontsal ohiak dio ingelesok garela inoiz ezagutu dituen hiztunik txukunenak, baina hizkuntza ezkutu gisa erabiltzen dugula. Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen
|
hitzetan
, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin. Haien ustez kamutsegiak dira hala nola umeak, zenbait estatubatuar eta, oro har, australiar gehienak.
|
|
|
Ni ez naiz inoiz atzerriratuen komunitate baten kidea izan eta, lan egingo banuen, azkar ikasi beharra neukan hizkuntza. Hizkuntza berri bat
|
hitz
egiteak ematen duen askatasuna gogoko nuen, eta hain bihurtu nintzen hiztun «jatorra» non lagun minek erne ibiltzeko adierazi behar izan zidaten. Izan ere, bolada batez «Me cago en la leche» eta horrelako esamolde koloretsuak barra barra erabiltzen nituen.
|
|
|
Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz. Egoera hau ametsezkoa da munduan inor gutxik
|
hitz
egiten duen hizkuntza bateko hiztunentzat. Mintzaira egunen batean desager daitekeelako ideia, izaki bizi baten gisa geratzen zaizkion egunak gutxi direlako ustea, ez da, esaterako, ingelesez arituko bagina bezain pentsaezina.
|
|
|
Bestalde, eztabaida antzuei iheska hasten zara. Nahiz eta gutxitan
|
hitz
egiten dudan katalanez, ederki ulertzen dut, hain ongi non zenbaitetan ez naizen ohartzen zein hizkuntza ari naizen entzuten. Gaztelaniaz erantzuten dut, salbu eta berez adierazgarriak diren une berezi batzuetan.
|
|
|
Zenbaitetan lagun talde bat katalanez ari denean, eta zerbait gaztelaniaz esaten baldin badut bat batean hizkuntzaz aldatuko direla dakidanean, ahalegintzen naiz nire pidgin katalanez mintzatzen. Adeitasun keinu ttipi bat da nire aldetik, haien
|
hitz
jarioa ez moztearren eta haien oharkabeko begirunea nolabait eskertzeko. Politika eta kultur gorabeherak oro begirune bidez konpontzen ahal dira, noski, horra hor elebitasunaren ikasgai nagusia.
|
|
|
Nire beldurra zen haurrak haztea ingelesa
|
hitz
egin barik. Eta aukera hau nabarmena zen oso.
|
|
|
Ezagutzen nituen beste familia batzuk, beste kultura batzuetatik etorritako guraso arrotzak zituztenak, hain zeuden bertokotuak non ahaztua baitzuten ama hizkuntza seme alabei helaraztea, beranduegi izan arte. Ume hauek ulertzen zuten hizkuntza galdua, zenbaitetan sen hutsez, baina sarritan lotsa ematen zien
|
hitz
egiteak, edo trebetasuna falta zuten.
|
|
|
Argi eta garbi zegoen. Bost urteko ume batek
|
hitz
egin nahien duen hizkuntza gurasoek egiten dutena da, ez berari mintzatzeko darabiltena, baizik eta beren artean egiten dutena.
|
|
|
Beste batzuen jatorria topatzea errazagoa zait, berriz. Adibidez,«!»
|
hitzena
(zer arraio ari haiz?) edo «I want doesn, t get» delakoarena (gauzak, lortuko badira, gizatasunez eskatu behar). Esaera hauek guztiak burura datozkit; berriro erabiltzen ditut.
|
|
|
Esaera hauek guztiak burura datozkit; berriro erabiltzen ditut. Mary Poppins en Mr Banks-en antzera
|
hitz
egiten dudala iruditzen zait. Filma egin zutelarik haurtxo bat nintzenez, argi daukat adin horretan entzun genuen hizkera umeei errepikatzeko joera dugula.
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure hizkuntza pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela. Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen
|
hitzak
txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak lehen seme alaba guztien patua pairatu zuen.
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure hizkuntza pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela. Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko
|
hitz
egiten genuen. Juliak lehen seme alaba guztien patua pairatu zuen.
|
|
|
Orain arte ongi atera da. Juliak so egiten dit eta ingelesez mintzo da, amari begira eta katalanez
|
hitz
egiten du, eta ezagutzen ez duen ume batekin topo egiten duenean jolastokian lehen hitzak gaztelaniaz esaten ditu, badaezpada ere. Ritak hirurak ulertzen ditu, baina hitzak eta hotsak nahasten ditu mintzatzean.
|
|
|
Baina oraindik ez gara ausartzen ondorioak ateratzen. Haiek bien artean
|
hitz
egiteko zein hizkuntza aukeratzen duten ikustea adierazgarria izango da.
|
|
|
Harik eta hiru urte bete zuen arte, ez zen ohartu hizkuntza ezberdinak mintzatzen ari zela. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere
|
hitzak
asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez hitz egiteko eskatzen zionean erabili ohi zuen. Bere hizkerari, guk swahili bataiatu genuena?
|
|
|
Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu
|
hitz
bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
«Hizkuntza bakar bat galtzeak gizateria pobretzen du[?] hizkuntz aniztasun zabala pobretzen baitu, eta guk, bioaniztasuna bezala, horri ere kosta ahala kosta iraunarazten saiatu genuke. Bertan baita, hain zuzen, gizakiok etorkizunean ere itxura guztietako
|
hitz
, ele eta berbekin gozatu eta liluratu ahal izateko oinarria».
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira bat baino gehiago dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota
|
hitz
egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Guraso hasiberriak zituen. Kezkaturik zeuden hizkuntzarekin eta alabari murduskatzen zizkioten
|
hitzak
.
|
|
|
Orain arte ongi atera da. Juliak so egiten dit eta ingelesez mintzo da, amari begira eta katalanez hitz egiten du, eta ezagutzen ez duen ume batekin topo egiten duenean jolastokian lehen
|
hitzak
gaztelaniaz esaten ditu, badaezpada ere. Ritak hirurak ulertzen ditu, baina hitzak eta hotsak nahasten ditu mintzatzean.
|
|
|
Juliak so egiten dit eta ingelesez mintzo da, amari begira eta katalanez hitz egiten du, eta ezagutzen ez duen ume batekin topo egiten duenean jolastokian lehen hitzak gaztelaniaz esaten ditu, badaezpada ere. Ritak hirurak ulertzen ditu, baina
|
hitzak
eta hotsak nahasten ditu mintzatzean. Juliaren bidetik datorrenez, luze gabe hirurak bereiziko ditu.
|
|
|
Harik eta hiru urte bete zuen arte, ez zen ohartu hizkuntza ezberdinak mintzatzen ari zela. Rita jaio zenerako, Julia hasia zen bere hitzak asmatzen, zentzugabeko mintzaira berezi eta propioa, eta gehienbat herriko norbaitek, berari entzutearren, ingelesez
|
hitz
egiteko eskatzen zionean erabili ohi zuen. Bere hizkerari, guk swahili bataiatu genuena?
|
|
|
Laster garbi ikusi nuen hizkuntzek askoz gehiago nahasten gaituztela helduok, umeak baino. Juliari ez datorkio nahasmena edo harridura hiru hizkuntza
|
hitz
egitetik, aitak bi baino ez erabiltzetik baizik. Edota ikustetik jende askok bat baino ez duela egiten.
|
|
|
Luze gabe ohitura, eta ondoren erreflexu inkontziente bilakatu zen arau ugarietako bat hauxe da: etxean nik ez dudala katalanez
|
hitz
egin beharrik.
|
|
|
Gure hizkuntza aglutinatzailea da eta berezkoa du, naturala?
|
hitzak
luzatzeko joera. Hori ez da ez on ez txar.
|
|
|
normala da hizkuntzaren izaera aglutinatzaileak perpausen erritmoa moteltzea. Silaba askoko
|
hitzak
osatzeko joera du euskarak. Aita soil batetik abiaturik berehala goaz aitarenganakotzat bezalako lukainka peza batera.
|
|
|
Nola egiten den hori? Beharrezkoa izan dutenean,
|
hitz
laburren aldeko apustua egin dute eta atzizki eranste etengabearen kontra lehiatu dira, batzuetan herri literaturako eredu bizienak aintzat hartuz; bestetzuetan, hizkera bera modu aski behartuan bihurrituz.
|
|
|
poeman apenas dagoen atzizkirik, euskararen marka bereizi hori?. Elipsiek eta silaba bakarreko edo biko
|
hitzek
ekarri digute tren baten martxa imitatzen duen mirari erritmikoa.
|
|
|
Administrazioko hizkerak berezkoak ditu
|
hitzak
luzatu beharra; naturaltasunari ez erreparatzea; diskurtsoa lausotzea; hizkera astuntzea. Bagenekien kontu bat da, begien aurrean baikeneukan gero mimetismo izugarriz kopiatu dugun eredu espainiarra.
|
|
|
Idazle naizen aldetik, zer egin dezaket?
|
Hitza
lanbide dudanez, hizkera horren naturaltasun falta salatu nuke, baina, aldi berean, kontraesana dirudien egoera bat bizi dugu euskal idazleok: konpromiso sozial handi bati erantzuten aritu gara euskara batuaren sorrera suspertu genuenetik, konpromiso sozial berarekin jardun dugu euskara batuaren garapena bultzatu dugunean ere.
|
|
|
Euskal idazle batek sena prest eta jakituria prestu behar ditu egundo esan ez diren forma, espresio eta
|
hitz
batzuk kapelutik ateratzeko; eta, ulahop!, betidanik existitu balira bezala eskaini dizkio irakurleari. Ezinbestekoa da.
|
|
|
kontrajartzeko aukera dut nik.
|
Hitzen atzetik
nabil, hitzak ditut langai, eta pintoreak margoak konbinatzen dituen bezala, neuk ere halatsu egiten dut hitzekin. Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut.
|
|
|
kontrajartzeko aukera dut nik. Hitzen atzetik nabil,
|
hitzak
ditut langai, eta pintoreak margoak konbinatzen dituen bezala, neuk ere halatsu egiten dut hitzekin. Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut.
|
|
|
kontrajartzeko aukera dut nik. Hitzen atzetik nabil, hitzak ditut langai, eta pintoreak margoak konbinatzen dituen bezala, neuk ere halatsu egiten dut
|
hitzekin
. Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut.
|
|
|
Hitzen atzetik nabil, hitzak ditut langai, eta pintoreak margoak konbinatzen dituen bezala, neuk ere halatsu egiten dut hitzekin. Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten
|
hitzak
elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut. Denbora asko pasa dezaket esaldi baten barnean hiru silabako hitz bat baztertu eta bi silabako baten bila.
|
|
|
Ordu arte egundo elkar ikusi ez duten hitzak elkarrekin jartzeak ekar lezakeen efektua aztertzen dut. Denbora asko pasa dezaket esaldi baten barnean hiru silabako
|
hitz
bat baztertu eta bi silabako baten bila. Bestalde, aurrez erabakitako musika jakin bat eta pintura mota edo pelikula bateko argi konkretu bat bidelagun ditudala ekiten diot lanari:
|
|
|
Grinaz eta pasioz betea. Pausoz pauso, estrategia batzuk eraiki behar izan nituen beste testuinguruetatik hartutako hainbat
|
hitz
, esamolde, formula eta konparazio erdi galdu neurera ekartzeko. Baita tartean tartean hitz berriak sortzeko ere.
|
|
|
Pausoz pauso, estrategia batzuk eraiki behar izan nituen beste testuinguruetatik hartutako hainbat hitz, esamolde, formula eta konparazio erdi galdu neurera ekartzeko. Baita tartean tartean
|
hitz
berriak sortzeko ere. Eta hona lan politenetako bat:
|
|
|
Eta hona lan politenetako bat:
|
hitz
eta baliabide erretoriko haiek guztiak testuinguru berri batean txertatu behar nituen: ahal nuen naturalen, egoera bortxatu gabe.
|
|
|
ahal nuen naturalen, egoera bortxatu gabe. Irakurleak ezagutzen ez zuen
|
hitza
testuinguruak argitu zezala. Denok ez dugu ba horrelaxe ikasi irakurtzen?
|
|
|
Eragozpenen tripetan maiseatu eta abantailak ikertzea gustatzen zait.
|
Hitzen
izaera letrazkoari eta izaera musikalari erreparatzea. Galtza eta praka hitzek esanahi bera izan arren, oso aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten hitzaren arabera.
|
|
|
Hitzen izaera letrazkoari eta izaera musikalari erreparatzea. Galtza eta praka
|
hitzek
esanahi bera izan arren, oso aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten hitzaren arabera. Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz.
|
|
|
Hitzen izaera letrazkoari eta izaera musikalari erreparatzea. Galtza eta praka hitzek esanahi bera izan arren, oso aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten
|
hitzaren arabera
. Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz.
|
|
|
Galtza eta praka hitzek esanahi bera izan arren, oso aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten hitzaren arabera. Galtza
|
hitzak
baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz. Perpaus baten kadentziak bi silabako hitz bat eska dezake, eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean.
|
|
|
Galtza eta praka hitzek esanahi bera izan arren, oso aukera desberdinak eskaintzen dituzte giroaren, testuinguruaren eta ondoan duten hitzaren arabera. Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka
|
hitzak
ez dituenak; eta alderantziz. Perpaus baten kadentziak bi silabako hitz bat eska dezake, eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean.
|
|
|
Galtza hitzak baditu ahalmen batzuk praka hitzak ez dituenak; eta alderantziz. Perpaus baten kadentziak bi silabako
|
hitz
bat eska dezake, eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean. Hitzen eta esaldien musikaltasunari eta erritmoari begiratzea ez da poeten egitekoa bakarrik.
|
|
|
Perpaus baten kadentziak bi silabako hitz bat eska dezake, eta ez hirukoa; perpaus baten kadentzia hots gogorren baten premian egon liteke, eta ez leun batenean.
|
Hitzen
eta esaldien musikaltasunari eta erritmoari begiratzea ez da poeten egitekoa bakarrik.
|
|
|
Otto Pette idatzi nuenean, erdi aro hipotetiko batean oinarritutako nobela bat, istorioaren sinesgarritasunak adinako garrantzia zuen niretzat hizkeraren sinesgarritasunak. Nola
|
hitz
egiten zuten orain seizazpi mende, ez dakigu. Jakin izanda ere, nuke orduan bezala idatzi.
|
|
|
Aita, autoaren giltzak falta dituela eta, alde batetik bestera ibili da txoko guztiak arakatzen. Hasieran, ama ere ibili da aitari lagundu nahiz baina, beti bezala, eztabaidan hasi, elkarri
|
hitz
garratzak esan eta azkenean, ateari danbateko handi bat emanez, etxetik aldegin du aitatxok.
|
|
|
–Zentrifugatzen ari da! , aldarrikatzen du mutikoak, zentrifugatu
|
hitza
ikastea eta ondo esatea asko kostatuko baitzaio, eta errepikatzea maite du.
|
|
|
Behin, amak esan zion andereñoari amets txarrak izan ohi zituela gauetan. Amets
|
hitza
ez du ulertzen, amets txarra are gutxiago. Aitak esan ohi duenean mainontzi hutsa dela, berriz, ulertzen du eta amorrua sentiarazten dio hitz horrek.
|
|
|
Amets hitza ez du ulertzen, amets txarra are gutxiago. Aitak esan ohi duenean mainontzi hutsa dela, berriz, ulertzen du eta amorrua sentiarazten dio
|
hitz
horrek. Dakiena da aitatxo hori amatxoren eta beraren artean oztopo eta muga dela, eta goizetan, zerbait falta duenean, aita eta ama haserretzen direla eta, orduan, beti hurbiltzen zaio amatxo enaren liburua irakurtzera.
|
|
|
Bera gelditu zen Lekeitioko euskararen musikarekin? musikarekin, hori da
|
hitza
. Liluratuta gelditu zen.
|
|
|
Gizonak ziren gehienak, itsas gizonak,? Asko maite zuen haien
|
hitz
egiteko modua, haien musika.
|
|
|
Bestalde, kantak asmatzen zituenean, kasu batzuetan lehenbizi musika jarri eta gero poema aukeratzen zuen, edo enkargatu, baina gehienetan aurrena poema aukeratu eta gero musika jartzen zion. Edozein kasutan garrantzia ematen zion
|
hitzari
. Baina beste mundu hori, lekeitioena, hor zegoen.
|
|
|
Liluratuta gelditu zen Mikel interpretazio xoil haiekin. Nik uste disko gorriez aurrena
|
hitz
egin ziona Joseba Bidaurrazaga izan zela, mediku naturista bat, Bilbokoa.
|
|
|
Papurtuta dago. Erabili du pila bat, ze partiturak eta
|
hitzak
datoz bertan. Haika Mutil, Bereterretxeren Kantorea, hementxe dauzka seinalatuta.
|
|
|
Gogoan dut, behin, nola joan nintzen amerikar antropologoen kongresura. Han ari ginen,
|
hitz
eta pitz, gure artean antropologo europar zale batzuk zirela. Halako batean, Italiara joateko asmoa nuela esan nuen, kanpo lana egitera.
|
|
|
Jatorri nahasketa hain tipikoa zen Ameriketan, non ez baitzitzaidan batere arraroa egin amaren anaiari galdetzea gure alde espainola zein neurritan zen euskalduna. «Oso osorik», bota zidan
|
hitzetik
hortzera.
|
|
|
Familian diotenez, Estebani telegrama batez erantzun zion, bertan ez bazegoen iristen zenean, etxera itzuliko zela berehala. Herrialde osoa gurutzatzeko bidaia luzean, ingelesez jakin gabe, jantoki bagoian bere premiak adierazteko, lau silabako bi
|
hitz
besterik ez zekizkien: en sa la da eta cho co la te.
|
|
|
Gogoan dut umea nintzela Kaliforniako gure arrantxoko egongelan eserita egoten ginela, eta bazela han gure miradoreez eta sarrerako eukaliptoez harantzago larre bat eta Hereford behi mutur zurien sail bat. Amamak orduan kakorratz lanaren korapiloak erakutsi bidenabar, euskarazko
|
hitz
batzuk ere erakusten zizkidan. Batzuetan pentsatzen jartzen naiz zer nolako aldea aurkituko zuen neska bat zeneko bere lurralde berdetik gure artemisia gozakaitzeko basamortura, hain desberdina Euskal Herriko bere jaioterriko mendi berde dirdiratsuetatik.
|
|
|
Hurrengo belaunaldiko kideok
|
hitzik gabeko
hizkuntza honen bariazioak saiatzen hasi gara: harri leun bat poltsikoan, sakelako labana bat bakeroetatik zintzilik.
|
|
|
Izan ere, mendian zenbat denbora igarotzen duen kontuan izanda, logikotzat jo genezake artzain batek mendi ingurua etxetzat jotzea. Dena dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills»
|
hitza
modu zehazgabean erabiltzen duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen. Artzainei mendi guztiak antzekoak iruditzen zaizkien seinale ote?
|
|
|
Etxetik alde egin zuen gaztea eta aurrean duen gizona pertsona bera dira, eta, hala ere, Marie Jeanneri iruditzen zaio zerbait aldatu egin dela. Dominiquek soinean daramatzan jantzi finak sintoma bat (hutsala agian) baino ez dira?, baina zerbait hori ezin du
|
hitzez
adierazi. Dominique izan, bada, baina ez da.
|
|
|
Irakurtzeko eta idazteko erabiltzen ditudan eskuetatik ateratzen diren
|
hitz
hauek irakurtzerakoan, itxi itzazue begiak mementu batez, bakoitzaren ikuspegitik nire pentsamendu eta sentipenak indar handiagoz bizi ditzazuen.
|
|
|
Eta liburuaren azken
|
hitzera
iristen garenean, bat batean, berriz iluntasunaren mundura itzultzen gara. Liburuaren argiak irauten duen arte, eleberri edo istorioko pertsonaien begiekin ikusten jarraitzen dugu, baina gauza on askok bezala argia pixkanaka pixkanaka itzaliz doa, eta orduan gure beste sentipenekin ikusteari ekin behar diogu berriro, beste liburu bat esku artean izan arte behintzat.
|
|
|
Gaur egun, «borroka»
|
hitza
esanahi askoren baitan azaltzen da, askok eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren hitzik garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
Gaur egun, «borroka» hitza esanahi askoren baitan azaltzen da, askok eta askok beraien kaxatik ateratzen dute besteen kontra bota ahal duten harri bat balitz bezala erabiltzeko. Nik, ordea, nire bizitzaren
|
hitzik
garbien, argien eta gogorrenaren gezia bezala erabili nahiko nuke, munduaren aurrean ikurrina bat balitz bezala.
|
|
|
San Sebastian egunaren lehenengo minutuetan Donostiako alkateak egiten duen modura, «borroka»
|
hitzaren
ikurrina mastan gora igo nahi nuke eta han, Kantauri itsasotik datorren galerna indartsu baten haizearen poderioz, mastaren goialdean utzi, haizearen astinduen erritmo ezegonkorraren menpe betiko.
|
|
|
Ikurrina modura erabili behar dudan
|
hitz
horrengatik ez balitz, hobeto esanda, hitz horrek niretzat esan nahi duenagatik ez balitz, nuke jarraitu, gaur egun oraindik iluntasunean bizi beharra dudalako ditudan arazo askorengatik, alaitasunez eta indarrez begirada aurrerakoi batekin begiratzen bizitzari.
|
|
|
Ikurrina modura erabili behar dudan hitz horrengatik ez balitz, hobeto esanda,
|
hitz
horrek niretzat esan nahi duenagatik ez balitz, nuke jarraitu, gaur egun oraindik iluntasunean bizi beharra dudalako ditudan arazo askorengatik, alaitasunez eta indarrez begirada aurrerakoi batekin begiratzen bizitzari.
|
|
|
Biblia: niretzat
|
hitz
, aditz, metafora ororen jatorrikoa irudikatzen du. Bibliak halako originaltasuna, indar kognitiboa, metaforikoa dauka non Shakespeare ere ez baitzaio iristen Moisesi orporaino, berdin da zer esaten duen Bloom potoloak.
|
|
|
Buru gogobetetasun handienak ematen dizkidan liburua da. Iturrira, jatorrira,
|
hitzen
iturburura joateak gaizki ulertu linguistiko ugari saihesten dizu. Idazle askok ez dute bisitatzen eta horregatik nahastu egiten dute infringir eta infligir, hori gertatzen zaio normalean A. Grandes i.
|
|
|
Hiru liburu hauek bat bakarrean biltzen dira: Savinio ren Entziklopedia Berria, zeini buruz hurrengo batean
|
hitz
egingo dudan.
|
|
|
Pena da zure tortilla probatu ezin ahal izatea. Nire azken
|
hitzak
izan dira, Anek nigandik ateratzen dakien irribarrearekin lagunduta. Eta gero ez nago.
|