|
2000
|
|
|
zuen lehen oinarritzat. Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko
|
herri
guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala.
|
|
|
Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik,
|
herri
bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa,
|
herri
guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren. Han agertu zuen
|
herri
bakoitza bere etorkizunaren jabe izan beharra. Aldi berean federakuntzaren premia, foruen galerak utzitako lekua betearazteko.
|
|
|
Feudalismo garai hartan, kondea izanik jaun eta jabe, aski zen gizon bakar horren nahia,
|
herri
guztiaren gainetik herritarren zoriaren jabe izateko. Historiak, zoritxarrez, era horretara jokatzen zuen.
|
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko ez dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek
|
herri
osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian, herri guztiaren, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina. Non daude giza eskubideak?
|
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko ez dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian,
|
herri
guztiaren, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina. Non daude giza eskubideak?
|
|
|
Orain arteko gure politikariak gehiegi nahastu izan dira elkarren arteko taldekerietan, beharrezkoena geroko bazterturik. Izan ere,
|
herri
nortasunez, zer dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik. Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik.
|
|
|
Jakin bedi, abertzaletasunak berez ez duela eramaten
|
herri
bat bere burujabetzaren alde borrokatzera, inperialista erako beste aberri batek horretara behartzen ez badu.
|
|
|
|
herri
eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
2 Ez zaio begiratuko gainera, pertsona zein herrialde edo lurraldetakoa den; ezta hango politikari, legeei edo nazioarteko egoerari, nahiz eta
|
herri
hori burujabea izan, besteren zainpeko lurraldea, autonomiarik gabea edo nola halako burujabetasun mugak dituena.
|
|
|
Beste hizkuntzak ukatu gabe errespetatuz, eta aldi berean gurea errespetaraziz. Europar jatorrak izateko ere
|
herri
bakoitzak beretiko izaeran oinarriturik lortu behar du. Hor da Europaren pluraltasuna, Europa guztiok osatzen dugunez gero.
|
|
|
Max Sorre ren Les Pyrénées (1949) liburuaren azken aurreko kapitulua irakurtzen badugu, antzeko iritziak aurkituko ditugu. Eta gainera,
|
herri
elkartu bezala, Nafarroako erresuma hartakoak ginela. Ez dago zalantzan jartzerik Pirinio gehienean, hemendik Kataluniaraino, ugari direla euskarazko sustraiak dituzten toki izenak.
|
|
|
Erromatar Inperioa erortzean anitz
|
herri
agertu ziren kulturaz noraezean. Ilunaldi luze batean murgildu ziren Europaren mendebaldeko herriak Erdi Arora arte.
|
|
|
Baina euskaraz, ahoz aho noiztik datorkigun inork ez dakien
|
herri
literatura dugu, kondaira eta kantuz. Erdi Aroan sustraitzen diren pastoral antzerki motak ere bai, atsotitz edo errefrauak eta oraindik gaur egun hain ezagunak zaizkigun kantak.
|
|
|
Bestalde, gogoan hartzekoak ditugu R.M. Azkue eta J.M. Barandiaranen bilketa lanak. Gai honetaz, neronek Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961) liburuari egin nion hitzaurrean
|
herri
ipuinei buruz esan nuena berretsi nezake: herri ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri.
|
|
|
Gai honetaz, neronek Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961) liburuari egin nion hitzaurrean herri ipuinei buruz esan nuena berretsi nezake:
|
herri
ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri. Sarri, ipuinak aski dira herri baten psikologiaren bereizkuntza egiteko.
|
|
|
herri ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri. Sarri, ipuinak aski dira
|
herri
baten psikologiaren bereizkuntza egiteko. Beren aberastasunetik neurtu daiteke herri gogoa.
|
|
|
Sarri, ipuinak aski dira herri baten psikologiaren bereizkuntza egiteko. Beren aberastasunetik neurtu daiteke
|
herri
gogoa. Harrigarria da benetan, gure herriak ahozko literatura horren aberatsa izanik, idatzizkoan hain txiroa izan beharra.
|
|
|
Egile berak agertzen digunez, XV. mendearen azken aldera agertzen omen da notario protokoloren bat edo beste, epaiketako lekukoen hitzak euskaraz idatzirik; aldiz,
|
herri
askotan batzarrak euskaraz zein nafar erromantzez egiten omen ziren, baina agiriak idatziz jasotzea bigarren horretan egiten zuten. Hala dakar El esfuerzo bélico de Navarra en el siglo XVI (1981) liburuaren 218 orrialdeetan.
|
|
|
Ez dezagun ahantz XVI. mendean Nafarroa gehiena euskalduna zela Erribera inguruko mugetaraino. Horrela erakusten digu Iruñeko Apezpikutegiaren 1587 urteko
|
herri
zerrendak. Ikus Manuel Lekuonak aurkitu eta argitara eman zuen agiri hura,. El Euskera en Navarra a fines del s.
|
|
|
a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna. Kontuan eduki gabe, adibidez,
|
herri
euskaldunetan badirela euskararik ez dakitenak eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe.
|
|
|
Baina ez zait aski iruditzen. Oraindik apartheid horrek hor jarraizen du, gure erresuma zaharreko
|
herri
guztietan eskubide berdinik eskaintzen ez zaiola. Eta horren ondorio ageriak ere hor ditugu.
|
|
|
Bestalde, oroi 1698 urtean Calahorrako Apezpikuaren agiria, non agindua ematen zuen bere babespeko Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa parteko
|
herri
euskaldunetan dotrinak eta predikuak euskaraz emateko.
|
|
|
Hara heltzeko zenbait kilometro egin behar izan zituen oinez, motxila handia bizkarrean, autobusik ez zuelako aurkitu eta
|
herri
balneariora autoz zihoazen denak edadetu samarrak zirelako eta, beraz, bide ertzeko motxiladunari mespretxuz begiratu ondoren aurrera segitzen zutelako, Txemaren hatz lodia berriz poltsikora sartzera kondenatuz.
|
|
|
Txemarenak, hain zuzen ere, hamar orduko autonomia eskaintzen zuen inon entxufatu gabe. Hala ere jendea kaletik begira gelditzen zitzaion, ez baita normala Cashel bezalako
|
herri
txiki batean antzeko espektakulurik ikustea. Turismo bulegoko eskaileretan jarrita zegoen, ordenagailua altzoan eta begiak ilargi betea baino borobilago.
|
|
|
" Ian Donnelley ren maitaleak bere burua hil du" edo antzeko zerbait ikusi nahi zuen, bere susmoak egiazta zitezen eta Eiderren azken engainua heriotza izan zela ziurtasunez jakiteko. Alegia, ez zela istripu soil bat izan, ezpada suizidio gordin bat, Eiderren amak eta Jabik eta beharbada koadrila osoak eta
|
herri
guztiak lehenagotik zekien bezala. Azken engainua izango zen, bai, baina pozgarria.
|
|
|
Oroit hadi bai, xoria,
|
herri
berriez: nere aitaz, nere amaz, nigarrez nik han utziez, mintza hakit haurridez eta mintza lagun on hekiez, mintza nihor ahantzi gabe, maite nituen guziez.
|
|
|
Bidean aurrera eginez, gaelikoa entzun dut nire bizitzan lehenengoz, izenik gogoratzen ez dudan
|
herri
batean. Zelako poza hartu dudan belarrira harria baino gogorragoa egin zaidan hizkuntza hura entzutean!
|
|
|
Eta han, bailararen oinetan, eliza baten dorrea ikusi nuen. Gero beheraxeago jaitsi eta hildako
|
herri
hura aurkitu nuen.
|
|
|
Xarma deskribaezin bat topatzen diet
|
herri
abandonatuei. Are gehiago urtegi baten azpian ito direnei.
|
|
|
Herrira iristerakoan astiro paseatu nintzen, imajinatuz nolakoa izango zen izenik gabeko
|
herri
haren garai bateko bizitza: haurren jolasak, txutxu mutxuak, inbidiak, ganaduaren ibilerak, jaiak, auzokideen arteko gorrotoak.
|
|
|
–Nor nintzela? –itaundu nion,
|
herri
abandonatu bateko etxe baten barruan noren zain egon zitekeen jakin nahirik.
|
|
|
Eta eman zenizkidan, lehenik, apez erreboltariaren joan jinak ezin xeheroago, baita herritar katoliko eta jauntxo protestanten arteko gorabeherak ere: haiek Mathalasen aldekoak, eta hauek errege Luis XIV.aren aldekoak, zeinak, ediktu bat bitarteko, Zuberoako
|
herri
lurrak salgai jarri baitzituen eta zeinak Trois villesko jaunari bizkonde titulua eman baitzion, honek salgai zeuden lurrak erosi ondoren, ohoinkeria harekin batzuen eta bertzeen arteko liskarra pizten zuela; jakinarazi zenizkidan, gero, auziaren xuxentzeko asmotan batzuen eta bertzeen artean izan ziren konbertsazioneak, guztiak ere alferrikakoak, batean erregeren kontseilari jaun Bernard d’...
|
|
|
Aita Bartolome jesuita zen, baina jesuita berezi bat, baldin jendeak haiei buruz zuen iritziari kasu egin behar badiogu behintzat, zeren erraiten baitzen haietaz —Parisko jesuitek jansenisten kontra izan zituzten borroken ondotik bere batez— ezen ez zutela deus ere jakin nahi bekatu benialetarik harat, eta aita Bartolomek, aldiz, bekatu mortaltzat zituen kasik bekatu guztiak; eta jesuita berezia zen, orobat, bertze alde batetik, jaun inkisidorearen lagun zelako eta instituzione harekin harreman estuak izan zituelako... jesuita izanagatik ere eta jesuiten ordenakoa, erdi jesuita eta erdi dominikoa balitz bezala, nolabait erraitearren, horrelako nahaste bat gezurrezkoa balirudike ere. Bertzenaz, guztien ahotan zebilen ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen
|
herri
guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesionea solizitatzen zioten herritarrak, beren egunorozko desbidetik bidezko biderat egiteko asmotan. Nik ez dakit ba ote zuen hartan zer ikusirik pulpiturat eramaiten zuen burezurrak, huraxe zelako, hain zuzen ere, haren ohitura, baina baietz erranen nuke, zeren eta batzuetan burezurra bi eskuz hartu eta oihuka erraiten baitzuen:
|
|
|
Baina xehetasun bakar batek hobeki argituko dizu adierazi nahi dizudana eta, hartarakotzat, Gipuzkoarat egin bidaia hari atxikiko natzaio. Zeren oroitzen baitut nola harako bidean gelditzen zen
|
herri
guztietan, forjalan guztien aitzinean, zeinak eliza, edifizio publiko eta palazio pribatuetako atarietan begizta baitzitezkeen, eta nola, ate, balkoi eta hesi haiei beha, erraiten zigun, liluraturik:
|
|
|
Eta, handik aitzina, amaren babesean erdietsi botereari esker —zeren eta apezak, bere mezekin eta bere kontseiluekin, ama babesten zuen neurrian babesten baitzuen amak, halaber, apeza bertze alorretan—, aita Bartolomek
|
herri
osorat zabaldu nahi izan zituen bere itzala eta bere eragina, eta erdietsi ere zuen, denborarekin, dantzen eragoztea eta debekatzea, aldi batez, baita emaztekiek buru oihal haien eramaitea ere, zeinak, aita Bartolomeren erranetan, beren forma haiekin —harroak eta luze bezain biribilak— ez baitzitezkeen izan haragikeriarako eta lizunkeriarako tentagarriak baizen; eta, nola uste baitzuen ...
|
|
|
...ntseiluak, konparazione, hutsaren hurrengotzat izanen zituztela filosofoen eta bertze jakintsuen erranak eta, halatan, Kontseiluko kontseilarien kontseiluei jarraikiz, azpilanaz eta azpijokoaz baliatuko zela Frantzia, finean, Milani eusteko, Napoli erakartzeko, veneziarren deuseztatzeko eta Italia osoaren azpiratzeko, geroago menean hartu ahal izaiteko Flandes, Brabant, Borgonia eta bertze hainbat
|
herri
, pentsuz jada inguraturik eta inbaditurik zituztenak.
|
|
|
Konbertsazioneak, batzuetan, guztion artekoak izaiten ziren, baina bertze batzuetan ez, eta orduan multzo tipitan elkartzen ginen: ...un Marcel, osaba Joanikot eta hirurok bertze multzo baterat biltzen ginen, egongelako bertze bazter baterat, norat jaun Marcelek bere lauta ekartzen baitzuen usu, zeren eta, bertze nonbait erran dizudan bezala, gure prezeptoreak lauta jotzen ere baitzekien eta ongi jotzen gainerat; eta batzuetan neuri irakasten zidan nola jotzen zen soinu tresna hura, eta bertzeetan hark zuen jotzen eta kantatzen,
|
herri
kantaren bat edo bertze zernahi, guhaur lagun gintuela noizik behin.
|
|
|
Zeren bi harresik inguratua sentitzen baitzen. Eta harresi haietarik bat
|
herri
xeheak eraikia zen, bere sineskeriekin eta ipuin fantastiko haiekin; eta bertzea, Erromak eraikia, bere dotrina zurrun bezain arnasgabe harekin. Eta osabak harresi haiek jaurtiki eta eraitsi nahi izan zituen, eta haren ihardespena ukoa izan zen, eta haren ukoa bikoitza.
|
|
|
Villagrandeko dukeak hiru egun egin zituen gure jauregian, eta erran liteke ezen, haren errezibitzeko eta haren omenez eginkizun genituen festen zelebratzeko, Urbiaingo
|
herri
kasik osoa izan genuela morroi edo neskame, zerbitzari edo mirabe. Inurritegi bat zirudien gure etxeak, norat batzuk sartu eta bertzeak jalgi egiten baitziren:
|
|
|
LIBERTATEA: ...haren bila, zeina urezkoa baitzen eta itsaso zeritzan; baina bazegoen itsasoaren bertzaldean bertze leku bat, non libertatearen bertze lur bat eskura baitzitekeen, eta lur hura Indietako lurra zen, zeren, baldin egia bazen, Americo Vespuciok erraiten zuen moduan, baita Bartolomé de las Casasek berak ere, ezen hango herriek urrea mesprezatzen eta arbuiatzen zutela, zinez izan behar baitzuten haiek
|
herri
libreak; eta zeren, baldin egia bazen, Vasco de Quirogak erraiten zuen moduan, ezen Mundu Berria berri zela, ez aurkitu berri zutelako, baina guztiz berri zelako bai jendeetan eta bai bertze guztian, halako suertez non beldur handirik gabe segura baitzitekeen ezen jende berri haiek Paradisuan bizi zirela —eta Historiaren urrezko lehen aro hartan, beraz, ez burdinazkoan, nola bizi baikinen gu...
|
|
|
ene bihotzean dago, ene ariman, eta, ondorez, ene arimako mapetarik batean aurkitu ahal izanen duzu, orri eta plama hauetan barrena, zeren Joanes Etxegoienen lumatik sortu baitzen Urbiain, Urbiainek Joanes Etxegoien sor zezan amoreakatik, benturaz... Eta, Urbiainekin baterat, mapa ofizialetan agertzen ez diren bertze
|
herri
batzuk ere kausituko dituzu: Uraitz, Ubarne, Aitzu ren, Lerain...
|
|
|
Eta koroatxo haiei beha, gutiziatzen egoiten nintzen noiz itsatsiko ote zitzaion haietarik bat buru gainerat, elizako sainduen iduriei bezala... Eta, nola
|
herri
bakoitzak, kongregazione edo kofradia bakoitzak, baita ofizio bakoitzeko gremioak ere, nork bere patroina duen — Urbiainek santa Klara, frantziskotarrek san Frantzisko, eta jostunek santa Luzia—, hala bururatzen zitzaidan halakoetan ezen abokatu ona izan zezaketela olagizonek zeruan, baldin aitona Nikolas patrointzat hartzen bazuten.
|
|
|
Gainerat, herritarren mesfidantza zegoan, eta ez zegoan deus egiterik mesfidantza hura uxatu ezean, etxegoiendarrenak izan ziren lur haiek jabe berria zutenez eta jabe hura Urbiango herria zenez gero: erran nahi baita ezen lur haiek
|
herri
lur zirela orduko, Leringo kondearen zerbitzuan aritu zen Burgosko kapitain lagun batenak izan ondoren, zeren, gerla maradikatu haiek galduz gero, kapitain hark bereganatu baitzituen etxegoiendarren lurrak, kondeari eskaini zizkion zerbitzuen ordain, eta zeren, handik urte gutirat, urbiaindarrei saldu baitzizkien kapitainak jauregia eta lur haiek guztiak, Burgostik urrun geratzen zitzaizkiolako e... Eta hargatik agertzen zituan herritarrak mesfidati eta gibel beldurti, ez baitzuten sinesten balizko olaren balizko irabaziak lurraren jabetasunetik jaso izan zituztenak baino handiagoak izan zitezkeenik, nahiz eta gure aitak behin eta berriz aitortu zien baietz eta baietz, Urbiaingo elizaren aitzinean zelebratu zen juntan, norat etorri baitzen erregeordearen mandataria ere.
|
|
|
Eta oroitzen dut, halaber, neure lehen itsasaldi hura, zeinean Alessandro de Novara kapitainak erran baitzidan, ezen, Suedia, Ternua eta iparreko bertze
|
herri
batzuetako itsasoetan, izotz puskak ediren zitezkeela, katedralik handienak baino handiagoak izan zitezkeenak, eta begietarat puska tipi bat baizik erakusten ez zutenak, zeren ura izotza baino trinkoagoa den, eta zamauntzi eta gerlauntzi bat baino gehiago hondatu eta hondoratu izan zela, ezkutuko zatia ez ikusteagatik eta harekin behaztopa egiteagatik. Eta zer da, bada, gure gorputza, jaun André, igeri doan untzi bat baizik, itxurazko gaiztasunen eta zailtasunen saihesteko gai dena, baina ez azal barnekoen eta hondarrekoen...?
|
|
|
" Ba omen zen Amelia izeneko
|
herri
batean, aspaldi, Buccio Malpanno zeritzan gizon xaloa eta lañoa, esposatzat zuena Catalina zeritzan hogeita bortz urteko emazteki bat, liberala eta ederra, batik bat frai Antonio zeritzan fraide muturluze batentzat, zeinak anitz bisita egiten baitzizkion, hain zen haren debota. Eta, senarra ahula zelako eta spiritu eskasekoa, edo auskalo zergatik, kontua da ezen fraideak senarrak baino maizago jasotzen zuela Catalinaren ondasun tenporalen fruitua.
|
|
|
Zeren Luthero hil zen, Jainkoak infernuratu zuen, eta orain harat eta honat dabilkigu hura, Luziferren legioekin deabru bihurturik eta jendea bereganatu nahirik. Eta halaxe bereganatu zuen egun batean Lutherok jaun Joanes Etxegoien, urroztarren dorretxeko jauna —prozesu honetako akusatua eta
|
herri
honetako semea—, haren txakurraz baliaturik eta txakurraren baitan sarturik, engainamenduaren aitzinatzeko eta halakatzeko, maliziarik maliziatsuenaz. Baina deabrua etxean zuenak aitortu du bere falta, eta sendatzeko bidean jarri da.
|
|
|
Eta heldu zen prozesionea Urkabeko Plazarat; jarri zen tribunan, ikuskizunaren presiditzen, erregeordea; jarri ziren ondoan bertze autoritate zibilak, baita Urbiaingo alkatea eta
|
herri
etxeko karguak ere; jarri ziren haien gibelean jaun inkisidorea eta inkisizioneko familiarrak, baita aita Bartolome eta gure ama ere; jarri zen jendea plazaren inguruan; lotu zuten osaba pikotarat, eta tribunaleko komisarioa aitzinatu zen, sententziaren irakurtzerat.
|
|
|
izan ere, zenbat eta zenbat mintzatu ginen kapitaina eta biok, itsasoratu aitzin, honetaz eta hartaz, baina batik bat itsasoaz eta itsasoarekin loturikako hainbat gaiz...! ...konbertsazione haietan hura zen kasik beti erraile eta irakasle, eta ni entzule eta ikasle... eta hala hitz egin zidan, konparazione, euskaldunek urruneko itsasoetan egin izan zituzten balentriez, balearen arrantzuan; hitz egin zidan marrazoez eta bertze mila arrain suertez; hitz egin zidan Ekialdeko Indiaz eta Mendebalekoaz, non ezin konta ahala lurralde hauteman baitzitezkeen, eta bertze hainbat
|
herri
eta gizon arraza, bakoitza bere izatasunarekin eta ez sinesteko moduko sinesteekin; hitz egin zidan urpean zeuden su-mendiez, zeinetarik uharteak eta artxipelagoak sortzen baitziren... Eta hitz egin zidan bertze mila kontuz, eta nik harri eta zur aditzen nion.
|
|
|
Kapitaina ere han zegoen, eta berak jakinarazi zidan ezen uharte batean nengoela, Bretainiako Finistère-tik hurbil:
|
herri
tipi batean, non arrantzale jendea bizi baitzen. Eta erran zidan ezen, masta apurtu ondoren, haizeak untzia harako bidean jarri zuela, eta erdietsi ere zuela kapitainak berak hondarrean intxaur azal iduriko haren gobernatzea, ekaitzaren ondoko barealdiak lagundurik, hondoa jo aitzin.
|
|
|
Ondikotz, nire andreak ez barneratu nahi
|
herri
jakintzaren arrazoi ez beti argietan, eta munduko gizonik bitxiena nintzelako leloa errepikatzeari lotzen zitzaion. Bitxikeria bat gehiago, pairaezin bilakatzen omen ninduen bitxikeri meta gogorrean.
|
|
|
—Papuasiako emakumeek eri hezurra mozten dute, doluz, senarra hiltzen zaienean, eta berdin egiten omen zuten Brasilgo
|
herri
batzuetakoek. Ez galdetu, ordea, zein hatzetakoa, ez baitakit.
|
|
|
—Giroa ez duk apartekoa, eta edariari ere adi egon behar, pozoi makur zerbitzatua emanen ez badiate —neure kankarroa dantzatu nuen, hitzen lagun— Gainerakoan, berrogei txabiske zaudek
|
herri
puta honetan, hau baino makurragoak.
|
|
|
Jatetxe japoniar ireki berri batean erreserbatua nuen mahaia. Asiako
|
herri
horretako sukaldaritza dastatu gabea nintzen, eta ez naiz bereziki kanpoederra jatekoei dagokienez —txinatarrak, kasurako, hastio ditut—, baina gogoratu zitzaidan kosmopolita eta bon vivant agertzeak on eginen ziola gure gau hasierari. Hain berandu abiatu izanak salbatu ninduen urdaila probatzetik:
|
|
|
Ondotik, orgatilari bulkaka, hilerriko langileak, besoak galtzarbeetaraino bildurik, giroa horretarako aproposena ez izanik ere. Zeremonia maisuen ondotik,
|
herri
xehea: Ximurraren ama, seme alabak eta gainerako jendakiak, begitartea minaren, nahasmenduaren eta arinduraren artean kulunkan, eta kazetari tropa ugaria —dolu egileak adina—, pasealari kezkagabeen tankeran.
|
|
|
Ebakin bat zen, Parisko egunkari batetik moztua. Orrialde osoa,
|
herri
horretatik kanpora bake eta lasaitasun bila abiatutako turistek atzerri ustez zibilizatuan aurkitzen dituzten arrisku ustekabekoez. Ulermenak huts egiten ez bazidan, deus ez lehenagotik ez nekienik:
|
|
|
Ez nuen nahi, aitaren faltaren faltaz, egun batean hamabigarren etxebizitza batera igotzerik, tiroka ekitearren karrikako oinezko baketsuei. Aterabide bakarra aziendak bezala larreratzea zen —noranahi joanda ere aldapa baizik ez—,
|
herri
inguruan goiti eta beheiti. Bi egunez basatasunera itzuli ondotik, nire gorputz hiritar usadio gabea porru eginda egoten zen igande iluntzean zibilizaziora bueltatzean.
|
|
|
Marikoiak bai, baina ergelak ez. Etxe multzo hantuste honi" hiri" erraten diozue harro harro, baina nik bezain ongi dakik
|
herri
puta bat baizik ez dela. Alegia, hemen kristo guztiak dakiela auzoaren berri.
|
|
|
Batzuek ezker besoa, eta bertze batzuek ilea falta duten gisa berean, nik potroak ments. Edo koskoilak; edo koskabiloak; edo panpalinak; edo barrabilak; edo zintzilikarioak...
|
herri
idurimenak delako zorro pilotadun ale bikoa izendatzeko asmatu dituen molde ugariak agortzeari emanez gero. Horrelaxe laburbiltzen hark gure ezkon-bizitza hondora ekarri zuten egitate guztien nondik norakoa!
|
|
2001
|
|
|
Trena geratu egin da izan ere, eta jendea gehienbat irten egin da eta gutxi batzuk igo. Zer
|
herri
den begiratu du. Aurki iritsiko dira.
|
|
|
Edozertaz. Eguraldiaz lehendabizi,
|
herri
guztian zehar egin berri dituzten biribilguneek bere ustez oinezkoentzat sortzen dituzten arriskuez gero, auzoko jaietako musika ozenaz. Edozertaz.
|
|
|
Bakoitza barrikada ezberdinetan eta denok eslogan igualtsuekin. Egia esan, berdin dik zer aldarrikatzen den," Basta ya"," Presoak kalera"," Autopistan peajerik ez" edo" Gora San Fermin", kontua eslogan bat edukitzea duk, bestela
|
herri
honetan jai daukak. Uste diat alde horretatik euskara bera euskaldunak baino askoz argiagoa dela, ze eslogana esateko berezko hitza, badakik, leloa duk.
|
|
|
–Lehen pisuko auzo berriarekin egon naiz gaur goizean –azaldu zien– Irlandarra da,
|
herri
txiki batekoa. Stephen.
|
|
|
Bagoien gurpilak utzita" estazioko balkoia" deitutakora joaten zen. Handik ikusten zuen herriko beheko parte osoa eta
|
herri
amaierako zuhaitzak eta mendia eta baso txikia. Baina zuhaitzen inguruan, mendian, baso txikian, herriko sargoria barik, behe lainoa zegoen, fresko eta berde.
|
|
|
Piszina publikoetara sartu nintzen orduan baina ez nuen bainurik hartu. Handik irten nintzenean beste
|
herri
batean nengoen. Paseatzen.
|
|
|
Paseatzen. Beste behin baino ez nuen
|
herri
hura ikusi, bederatzi urterekin, gurasoak hil aurretik. Eta leku bakarra neukan gogoan:
|
|
|
" Gero lotan geratu nintzen
|
herri
horretako banku batean. Eta etxean baino gusturago nengoen herri horretan eta banku horretan, uda zelako eta etxeko ohean izerditan nengoelako.
|
|
|
" Gero lotan geratu nintzen herri horretako banku batean. Eta etxean baino gusturago nengoen
|
herri
horretan eta banku horretan, uda zelako eta etxeko ohean izerditan nengoelako.
|
|
|
Indian,
|
herri
ttipietan batez ere, ez dituzte hondakinak biltzen. Eta hiri handietan ere ez da garbitasun handirik.
|
|
|
Bhubaneswar
|
herri
ondoan dagoen Nandankanan parkean, Manesh zeritzan tigre arrak, bere okela zatia jan eta gero, Nanda tigre emea jaten ari zen puska ere bereganatu nahi izan zuen. Nandak nahi ez.
|
|
|
Sartu da hoteleko nagusia neskatxa zegoen gelan eta ezaguera galduta, lurrean etzanda aurkitu du. Zer gertatu zen laster zabaldu zen
|
herri
osoan. Jendea asaldatu eta polizietxearen aurrean hasi zen oihuka.
|
|
|
Usain goxozko ontzitxo batean bezala,
|
herri
horretan daude bildurik Indiak dituen dohain lurrin bene benetakoak.
|
|
|
Autoz bazoaz, Benaresera hurbilago eta jende samalda handiagoak ikusiko dituzu, zu bezala
|
herri
saindu hartara heltzeko irrikitan.
|
|
|
Bekatuez garbitzeko indar berezia dute Ganga ibai sainduaren urek. Musulmanak behin bederen Mekara joateko irrikan egoten diren bezala, 800 milioi hinduk Benares
|
herri
sainduaren ondoko errekara joan nahi lukete. Bere gaizkieginez erantzi, bekatu guztien barkamena erdietsi eta atzera etxera garbi garbi itzuliko lirateke.
|
|
|
Beste
|
herri
batzuetan ere ibili nintzen: Bonbain, New Delhin, Varanasin...
|
|
|
Eta gehienek,
|
herri
ttipietan bizi direnez gero, ez dute sendabiderik. Bizitza osoan horrela iraungo dute, jendearen ikuspegitik urrun, etxeko zokoan sarturik.
|
|
|
Karwiren alaba senarraren etxean bizi zen. Senarrak beste
|
herri
batean lan egiten zuen. Alaba beste gizon batekin harremanetan jarri zen eta haurdun gertatu zen.
|
|
|
Indiako jendea, batez ere
|
herri
ttipietan, ikusi ez baina edonon sumatzen den marra batek banandu eta bereizten du. Alde batean kastako jendea; bestean kasta gabekoak, ukiezinak edo harijanak(" Jaungoikoaren haurrak").
|
|
|
Oraindik ere
|
herri
askotan ukiezinak miseria gorrian eta azpiratuak bizi dira.
|
|
|
Asko hila izan zen. Gorpuak zakuetan bildu eta
|
herri
erditik igarotzen den ubidera jaurti zituzten. Poliziak begira eta ezertxo egiten ez.
|
|
|
Gulbarga hirian harijan batek morroi zegoen etxeko andreari edalontzi bat ebatsi zion. Azpi kastako gizon lotsagabe hura zigortzeko eta beste guztiei eskarmentu emateko,
|
herri
erdi erdian zuhaitz bati lotu, oinazez josi eta bizirik erre zuten goi kastakoek.
|
|
|
Adivasiak
|
herri
aberatsa dira kultura aldetik. Beraien dantzak, adibidez, oso adierazkorrak dira.
|
|
|
‘Swansea izeneko
|
herri
batean.’
|
|
|
‘Horixe da okerrena! ’ jarraitu du Imanolek bere melodrama. ‘Aberriaren alde hiltzeko prest zaude, baina ez zara benetako
|
herri
horretara hurbiltzen eta ez zaude aberri horren alde egunero bizitzeko prest. Etxetik irtenda goizero agurtzen duzun jendea da aberria, ez zuk gogoan duzun errekortea, aberriaren alde epikoki hiltzeko zure ipuin xelebre horrekin.’
|
|
|
Gure
|
herri
txiki urrunetik heldutako albisteak, aduanetatik pasatu gabe, kontrabandoaren ustekabe eta xamurtasunarekin ailegatuak. Baina berandu beti, pasatuaren seiluarekin, egun iraganen isla atzeratuak.
|
|
|
Eta zu maparantz inguratuko zara, izen horrek modu sekretuan zeure sorterri urrunera deituko zaituelako, munduaren mapa zabalean muga marrarik ez kolore propiorik ez duen zure
|
herri
txiki epelera, pentsatuz han ere orain negua izango dela, baina uda australa baino askozaz epelagoa, gaua izango dela, egun osoko argi oblikuorik gabe, eta jendeak kanta zaharrak abestuko dituela afalondoan maparik errebisatu beharrik gabe.
|
|
|
‘Ez dago tren estaziorik hiru miliako inguruan. Hamabi miliara Savannah dago, beste
|
herri
txiki bat jende gehiagorekin. Herria mundutik galduta bezala dago eta hango hautsak mina ere ematen du... ’
|
|
|
‘Guayaquil
|
herri
anfibioa da, lurrazpi bigun lokatzezkoa. Hiria eraikitzeko, inguruetako muinoetatik ekarri behar izan zen betegarria... ’
|
|
|
Eraikin berriak, hodeiak urratzeko moduko, fantasma erraldoi zigortuen gelditasunarekin. Gogoratuko duzu Guayaquil
|
herri
anfibioa dela eta etxeen oinarriak lokatzezkoak dituela, eta berriro adituko duzu turuta, eta transatlantikoren bat izango da.
|
|
|
Kaiondotik iparraldera han zegoen beti itsasoa, zelai hondozorurik gabea, bere iluntasunean, bere zurrumurruan, bere gesal usainean, bere amildegi arrainekin, bere kalatxoriekin, bere enbarkazio bertoko eta arrotzekin. Hantxe bizi zen Goio, bazterreko
|
herri
hartan, Kalaportun, eta arratsean txalupa batzuetako bonbillak ikusten zituen, han eta harantzago, munduaren bihotz ilunaren taupadengatik osatzen ziren olatuen arabera dirdiraka.
|
|
|
Lagun sakabanatuen artean gutun eta paketeak jaso eta albait arinen entregatzen ditut, gure
|
herri
urrunetik zer helduko zain beti ni ere, denok bezala. Tomasi telegrama bat bidaliko diot esanez gutunik ez datorrenean errua ez dela karteroarena.
|
|
|
Nork zabaldu ote du mapa zaharkitu hau lurrean, etxearen atarian, bisitarien lokatzak eta hautsak jasotzeko? Goiok berak igual, eta mapa tolestu eta sarreran jarri orduko gure
|
herri
txiki urruna bilatuko zuen, bere hatz erakuslearen punta munduko marra eta kolore urratu eta azalduen artean eramanez. Eta gero bertan behera utziko zuen mapa, atariko zoruan, alfonbratarako, ibaiarte ezkutu honetako biztanleen oinek munduaren kartografia desegin dezaten.
|
|
|
Goienkaletik gora guardia zibilen hiru edo lau jeep igo ziren manifestazioari bidea itxi eta portuko
|
herri
errebeldea menderatzeko. Oilo larrua eginda jarraitu genuen martxan, beldurra gaindituko bagenu bezala, zangoak dardaraka.
|
|
2002
|
|
|
Urte askotan eta askotan, hizkuntza klasikoak (latina eta grekoa) erdi eta goi mailetako ikasketen oinarrizko ikasgai izan ziren, eta hizkuntza horiekin batera ezagutzen eta aztertzen ziren bi
|
herri
horietako literaturak eta mitologiak. Ikasketa guztietan, baita zientzietakoetan ere, bi hizkuntza horiek eta, orokorrean, kultura klasiko osoak pisu handia izaten zuten; zer esanik ez, letra?
|
|
|
Oso kezkatuta zegoela ematen zuen– Behin etorriko, eta hire osaba horrekin egin behar topo. Bihar
|
herri
osoak jakingo dik!
|
|
|
Edozein modutan, bistaz eta noiz edo noiz topo eginda, pixka bat ezagutzen zuten elkar. Mundua txikia omen da; areago
|
herri
bat.
|
|
|
Baina elizen barruan gustura egoten omen da. Sarritan, beste
|
herri
batzuetara joaten garenean, bertako elizak ikustera alde egiten du. Edo kanposantuak.
|
|
|
Gipuzkoako
|
herri
ttipietan, jaiak direla eta, sokamuturrerako eta itxitura barruan toreatzeko Lasturko betizuak erabiltzen dira. Elgoibar gure jaioterrian halaxe izaten zen, urtero urtero.
|
|
|
Aiherra Nafarroa Behereko
|
herri
ttiki bat duzue. Herri biziki pollita eta euskalduna, zinez.
|