|
2000
|
|
|
Eurek ez zituzten ipuinak sortzen. Bilketa lan zientifikoa egin zuten, herri ipuingintza jasoz, bertan zegoelako
|
herriaren
arima islaturik. Ipuinak non, noiz eta nola kontatzen ziren agertzen zuten gero oharretan.
|
|
2001
|
|
|
Hala ere, merkatal portu horrengatik baino, hiri hau askoz txikiagoa den eta tradizio askoz handiagoa duen arrantza portuarengatik ezaguna da, eta zer esanik ez, bertako sardina eta sardinsaltzaileengatik. Hauek, arrantzaleen emazteak gehienetan,
|
herriaren
arimaren zati handia osatzen zuten, eta bai eurak zein kantatzen zuten" Desde Santurce a Bilbao" ospetsuak betidanik Santurtziko promozio kanpainarik onuragarriena suertatu dira. Dena den, Santurtziko hiria sardinsaltzaileen inguruko folklorea (aspaldi amaitu zen Bilboraino oinez joatearena) baino askoz gehiago eskaintzen duen hiria da.
|
|
|
nazioburujabe berriek ere beren aldarrikapen liguistiko zein kultural nahiz literarioakburutuko dituzte[.] ipuin eta kondaira herrikoien bilketak ahozkoa den literaturaidatzizkoa bihurtuko du.
|
Herrien
arima eta jeinuarekiko sinesmenean oinarritutadauden folkloristen lanen ondotik, etnologoenak etorriko dira, zeintzuk baserritargoanoinarritutako herritartasunaren ideiari segida emanez ahozkotasunaren ondareariberezitasunaren eta nazionaltasunaren zigilu zientifikoa emanen baitiote. [.] Herrihorietako intelektualek egin duten aukera nazional eta literarioa, kolonizatzailearen hizkuntza erabili edo benetako literatur eta hizkuntz ondare propioasortu?
|
|
2003
|
|
|
Gero, orobat, Historia de las Naciones Bascas (1818) idazten duenean (Iztuetak ondo ezagutzen duen obra), Zamakola bera da euskal dantzen izaera nazionala azpimarratzen duen lehenengoetarikoa, edo lehenengoa?. Bere ustez, euskal dantzetan oraindik igar zitekeen
|
herriaren
arima gerlaria: " Las danzas de Bizcaya y de las provincias bascas conservan aún el carácter guerrero y terrible que establecieron aquellos antiguos bascos que lidiaron tantas veces con los romanos y que fueron terror y espanto de sus águilas imperiales" (t.III: 92).
|
|
|
Haien fedea da euskaldunen benetako fede naturala, librea, mendebaldarra, eta ez ekialdetik datorren kristautasunak âesklaboen espiritu judu eta ahulakâ zabaltzen duena. " Gure
|
herriaren
arima", beraz, euskal mitologiak adierazten du Miranderentzat, eta kristautasunean du antitesirik handiena. Ildo beretik joango dira gero Krutwig, Ortzi eta beste hainbat idazle abertzale, eta are, gainera, Erdi Aro aurre kristautik aurre historiara eramanez euskal arima horren berezitasuna (Oteizaren erara), eta, nola ez, tubalismoak eta beste mitoek zekarten euskaldunen eta espainiarren arteko lotura genetikoa zeharo desagerraraziz.
|
|
2004
|
|
|
Gramatikaren bitartez euskara ikasi egiten dela frogatu zuen. Zentzu honetan aitzindaria izan zen, herriarekiko bere sentimenduak erakutsi zituen, herriak euskararik gabe ez zuela izaterik zioen; hizkuntza galtzen denean
|
herriaren
arimaren puska bat galtzen dela zioen. Kontzientzia hori oso sartua zeukan eta hizkuntzaren balio historikoak eta bere esanahiak lotu zituen.
|
|
2005
|
|
|
Herri honetako itsasontziak zazpi itsasoetan ibili izan dira. Portua da
|
herriaren
arima eta erakusleihoa.
|
|
2006
|
|
|
Arima hori desesperatuki salbatzearren Ortega-ren jokaera Primo de Rivera eta Franco-ren aurrean ez da gure gaia. Unamuno-k azkeneraino
|
herriaren
arimaren edo esentzia espainolaren minak geroz eta minduago jarraitu du423 Beharbada min obsesibo horrek esplikatzen ditu haren jarreraren batzuk, ez bereziki ereduzkoak intelektual kritiko batentzat, azkenaldian bereziki424.
|
|
|
Ortegazale batzuek egunotantxe maître penseur nazional espainol hori euskal" nazionalismo herdertarrari" eta, kontrajartzen segitzen baitute (hala gaur berton egunkari Gipuzkoan irakurrienean), kontzeptuak argituz joateko: Ortega Herrien Psikologiaren (eta horren"
|
herri
arimaren") etsai etsaia da432, baina ez Volksgeistarena (Herder, Hegel). Hona hemen pasarte garden bat gaian zulatzen hasteko.
|
|
|
Ortega mea bat da,
|
herri
arimaren gaian berak etengabe egiten dituen behaketetan, guk haren gainean mila modutako behaketak egiteko. Baina punturik irtenen, labankorrenean zentratuko gara:
|
|
|
Baina punturik irtenen, labankorrenean zentratuko gara: nola
|
herri
arimaren kontzeptua haren luman arrazarena bilakatu den, eta hala berari eskerrak Espainian arima/ arrazak justifikazio" zientifiko" bat aurkitu duen jendaurre kultuan eta literaturan. H. d., Volksgeistaren ideiaren historiari, Italia eta Frantzian hasi, Alemanian jarraitu eta Espainian amaitu, esesten ari gatzaizkiola, antzaldaketa bikoitz esentziala, hastapenetatik amaiera espainolera, beste inon baino hobeto Ortega-ren luman erreparatzen dugu:
|
|
|
1913/ 14an hainbat zentro eta udaletxe Espainian Arrazaren Festa ospatzen hasi da, hori errege dekretuz jai nazionala deklaratu da 1918an; 1919an" Raza Española" aldizkaria fundatu da. Bi mendeen arteko itzuli horretan eta XX. mende hasieran arraza" Volksseele" edo
|
herri
arimaren itzulpen biologista modernoagoa bihurtu bada (honek garaiko izpiritu positibistarentzat arimarenak baino kontzeptu sendoagoa ematen baitzuen), hori maiz konnotazio nazionalista eta xenofobo ohiko guztiekin egin duela aitortu (edo salatu) behar da, Espainia eta ere. Ramón y Cajal(" con la tristeza de su morena faz oblonga, de su dolicocefalia ibérica") 505, Baroja, F. Fernández González, etc., arrazista biologiko gorri gorriak dira, mediku asko.
|
|
|
– Me parece indigno de la actitud a que han llegado nuestras experiencias intelectuales no romper resueltamente con esa interpretación zoológica, peor aún, botánica de lo humano [oroit bere arraza begetalak!], según la cual nuestra vida –individual o nacional– consistiría en el mero despliegue o evolución de una semilla o germen que desde un principio contenía ya, preformado, todo lo que vamos a ser" 727 Harat honatak eta azentuen lerradurak badaude Ortega-ren pentsamenduan (eta eboluzioak ere bai, bolada" existentzialista" bezalako bat edo barne). Baina arraza edo
|
herri
arimari gagozkiola behinik behin, aldebakartasun hauek azentuetan problemarik gabe esplikatzen dira Ortega-ren estiloarekin(" dentro de la ambigüedad que lo caracteriza") 728, ez dute adierazten zinezko eboluzio bat sakonean suposatzeko arrazoirik aski.
|
|
|
425
|
Herri
arimaren kontzeptua erabili(" alma española"," alma andaluza"," alma europea") Ortega-k hasieratik eta beti korriente egin du; baina kontzeptu horri buruz gogoetatu, uste dut hori duela lehen aldia.
|
|
|
Inoiz ez du ukatu, ordea, (euskal) herri bat badagoena, bere kultura eta historia eta nortasun bereziarekin. (Izan ere,
|
herriaren
arima kontuaren ukoa, herriaren existentziaren uko bihurtu dute orain batzuek: beste herririk ez ei dago konstituzionala baino – Caro Baroja-k kritikatzen zituen unitaristak, haren kritikak ezkututzat hartuta!).
|
|
|
biak ala biak, frantsesa legez alemana, nagusiki mugimendu literario eta politikoak, ezen ez filosofiko edo zientifikoak851 Sumarioki: zerikusi gehiago dute Volksgeista zenarekin baino arrazarekin("
|
herriaren
arimaz" mintzo direnean ere: G. Le Bon, Vacher de Lapouge, etab.; Unamuno-k jada Gobineau" herriaren psikologo" handitzat aipatzen du); instintoaz ikusteko gehiago izpirituaz baino; eta herriarekin baino gehiago esentzia nazional nazionalista batekin.
|
|
|
Herder-entzat" herriaren izpiritua" herri xumearen izpiritua da. Durán entzat eta Durán en obra txaloka hartu duen gizartearentzat, ordea,"
|
herriaren
arima" arima nazionala zentzu politiko nazionalistan da (ez ahaztu, Herder-en Volksgeista –1769tik aurrerantz– Frantziako Iraultzaren eta Napoleon-en gerren hagitz aurrekoa dela). Horregatik Durán en erromantzeroa –herriaren arima– VIII. mendean soldadu artean herbal jaio, gero juglareekin koskortu monastegi atari eta herriko plazetan, hiri eta gazteluetan gordindu artisau eta jauntxo artean, eta Gorte inguru inperialean heldutasunera heltzen da.
|
|
|
Laster are gehiago aldaraziko dute, mugimendu obreroak, 1848ko iraultzak, naturalismoak eta, batez ere, alde batetik Michelet en Le Peuple ren mitologia eta politika populistak (Napoleon III, etab.), bestetik zientzietako positibismoa, labur, XIX. mendearen martxa guztiak. Eta
|
herriaren
arima esango denean, ez da ja adieraziko Herder edo Hegel-en Volksgeista, ezta antzik ere.
|
|
|
Huarte" frantsesa" –Nafarroa Behereko nafarra da! – espainola kontsideratzen bada, Espainian bizi eta idatzi zuelako, zergatik Vives ere bai, Valentzian jaio arren hamazazpi urteak ezkero ikasi eta idatzi eta bizi beti atzerrian egin badu, edo berdin Maimonides? 39 Baina Menéndez Pelayo rentzat –eta, gero, frankismoan–, pentsamolde espainolaren esentzia eta eredua da Vives. (Berdintsu, bitxiki, Cossío, Azorín, Madariaga, eta abarrentzat,
|
herri
arima eta karaktere espainolaren agerketa autentikoena, zein eta El Greco da – Zuloaga ez denean!).
|
|
|
Bestalde, Volksgeist alemanari gaur autore espainolek kritikatzen dizkioten topiko batzuek:
|
herriaren
arima edo izpiritua suprapertsona edo organismo norbanakoen hurrupatzaile gisa kontzebitua, nazionalismoa, xenofobia, etab., Volksgeist espainolaren espezifikoak ematen dute. Beharbada Espainian hain naturalak izan direlako (XIX. mendearen buruan), ez da ulertzen beste toki batzuetan ez direla naturalak izan (XVIII. mendearen buruan!).
|
|
|
Volksgeist espainolaren doktrina, krausista bereziki, angustia nazional baten espresio bezala ikusten da. Horregatik,
|
herriaren
arimaz mintzatzean, adiera psikologiko hutsean126, eta batez ere mediko patologikoan mintzatzen setatu dira denak: Sanz del Río, Giner, Costa, L. Mallada (Los males de la patria, 1890), Macías Picavea (El problema nacional, 1899), R.
|
|
|
196 Unamuno-k joera dauka intrahistoria(
|
herriaren
arima) jende xumeari hurbiltzeko, edo harekin berdintzekoa; eta herri xumea, herri laborariarekin. " El pueblo, el hondo pueblo, el que vive bajo la historia, es la masa común a todas las castas, es su materia protoplasmática; lo diferenciante y excluyente son las clases e instituciones históricas".
|
|
2007
|
|
|
La Pazen kokearen orriek eta herriak zelan egiten daben bat ikasi genduan. Eta andrak
|
herriaren
arima izateaz gan, herria aurrera eroaten dabenak dirala ikusi genduan. Boliviara joan ginan hemen begi aurrean daukaguna ikusteko.
|
|
|
Historiaren filosofia honetan940
|
herriaren
arima kulturaren ariman urtzen da (puntu horretan Hegel-en ez oso bestela). Arima izan, benetan, indar kreatzailea?, kulturarena bakarrik da, eta herriak kulturaren produktuak dira941, berak eratzen ditu herrien, arrazen, hizkuntzen, nazioen arimak942 Kultura arabiar edo magikoaren historian herri diferente pila batek dihardu, baina egiaz diharduena kulturaren arima da, herri haien guztien arimak bere momentuaren arabera taxutzen dituela:
|
|
|
Bereiz dezagun, batez ere, lehen aldi bateko Volksgeista (filosofikoa, idealista, erromantikoa edo nahi den bezala adjektibatu), eta positibismoa nagusi den bigarren aldiko Volksseele,
|
herriaren
arima.
|
|
|
(Aristoteles) hartzen duena. Azken hauen jarraipen eta garapenak dira
|
herri
arima eta herri izpirituen kontzepzioak. Hauek, dio Dilthey-k, beste modelo atomista mekanikoaren aurkako erreakzio gisa badute justifikazioren bat, baina, herri arimari bere buruaren kontzientziaren eta egintzaren batasuna falta zaio, zeina arima kontzeptuan adierazten dugun? 974 Hots, zehaztasuna bilatzen badugu, ez dira kontzeptu aproposak:
|
|
|
Azken hauen jarraipen eta garapenak dira herri arima eta herri izpirituen kontzepzioak. Hauek, dio Dilthey-k, beste modelo atomista mekanikoaren aurkako erreakzio gisa badute justifikazioren bat, baina?
|
herri
arimari bere buruaren kontzientziaren eta egintzaren batasuna falta zaio, zeina arima kontzeptuan adierazten dugun? 974 Hots, zehaztasuna bilatzen badugu, ez dira kontzeptu aproposak: herriaren arima edo izpiritua ez da errigoroski arima edo izpiritu batez ulertzen duguna (bere buruaren kontzientziaduna).
|
|
|
Hauek, dio Dilthey-k, beste modelo atomista mekanikoaren aurkako erreakzio gisa badute justifikazioren bat, baina, herri arimari bere buruaren kontzientziaren eta egintzaren batasuna falta zaio, zeina arima kontzeptuan adierazten dugun? 974 Hots, zehaztasuna bilatzen badugu, ez dira kontzeptu aproposak:
|
herriaren
arima edo izpiritua ez da errigoroski arima edo izpiritu batez ulertzen duguna (bere buruaren kontzientziaduna). Kritika hau X. kapituluak jorratzen du hobeto,. Gizadiaren eta herri partikularren artikulazio naturalaren estudio zientifikoa?, kontzeptu haiek, mistikotzat?
|
|
|
–Herri baten bizi unitate indibidual hori, bere bizi agerpen guztien ahaidetasunean agertzen dena, bere zuzenbidea, bere hizkuntza, bere barnetasun erlijiozkoa bezalakoetan, mistikoki adierazten da
|
herri
arima, nazio, herri izpiritu, organismo bezalako kontzeptuen bitartez. Kontzeptu horiek hain dira erabilezinak historiarako, nola den bizi indarrarena fisiologiarako.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, konplexutasun mailaren arabera, herri partikularraren gertakaria beste bi gertakarien analisiaren laguntzarekin soilik estudiatu izan da.
|
Herri
arima, herri gogo, nazio eta kultura nazional esamoldeaz izendatzen dena intuitiboki soilik errepresenta eta analiza daiteke aurrena herri baten bizitzako aspektu desberdinak, adibidez: hizkuntza, erlijioa, artea?
|
|
|
Errealitate sozial osoaren, herria? zientzia orohartzaile bakar bat(
|
herriaren
arimaren zientzia izango litzatekeena) ez dago. Osoaz, filosofia egin daiteke, baina ez zientzia.
|
|
|
handien lan eskerga dago (Menéndez Pelayo, Menéndez Pidal). Belaunaldi gazteak lan horren emaitzak, h. d., historia, hizkuntza, izaera espainol historiko zein prehistorikoa (hots,
|
herriaren
arima), psikologikoki gura ditu argitu. Eta psikologikoki, nolabait politikoki da.
|
|
|
Autoreok Herrien Psikologiaren gorenaldian idazten dute. Eta, teorian behintzat, horientzat
|
herriaren
arima edo karakterea kontzeptu estriktoki psikologikoak dira.
|
|
|
Y es que el principio diferencial radica en estratos mucho más elementales de la vida que la economía, ciencia, intelecto. Tan elemental, tan primitivo es, que casi resulta inefable? 2 Herriaren karaktere hau
|
herriaren
arima edo, arima etnikoa, baizik ez da.
|
|
|
Adibidez, R. Steiner-en() doktrina antroposofikoan ere topatzen dira
|
herriaren
arima eta herriaren izpiritua kontzeptuak, eta haren esoterismoaren bertsioa Atlantidako giza jatorria eta handik emigratu diren, herrien arimak? –argikusmen ezberdinekoak horiek, ekialde ala mendebaldarrak izan herriak?
|
|
|
Adibidez, R. Steiner-en() doktrina antroposofikoan ere topatzen dira herriaren arima eta herriaren izpiritua kontzeptuak, eta haren esoterismoaren bertsioa Atlantidako giza jatorria eta handik emigratu diren?
|
herrien
arimak? –argikusmen ezberdinekoak horiek, ekialde ala mendebaldarrak izan herriak?
|
|
|
Era bertsuan, herri bakoitzaren ariman kanporatu eta zermugatu dena Izpiritu edo Gogo unibertsalaren alderdi bat da:
|
herriaren
ariman espresatua dagoena (< Volksseele>), haren gogo edo izpiritua da (< Volksgeist>). Orain, historian, denboran?
|
|
|
Orain, historian, denboran? egon eta diharduena
|
herriaren
arima da. Eta herriaren arimaren egiteko ibilbidea bere gogotik bere gogora da:
|
|
|
egon eta diharduena herriaren arima da. Eta
|
herriaren
arimaren egiteko ibilbidea bere gogotik bere gogora da: bere bere herri gogoa aurkitzea eta gauzatzea da herri arimaren eginkizuna (berdin da gizabanakoaren kasuan bere gogoarekin).
|
|
|
Eta herriaren arimaren egiteko ibilbidea bere gogotik bere gogora da: bere bere herri gogoa aurkitzea eta gauzatzea da
|
herri
arimaren eginkizuna (berdin da gizabanakoaren kasuan bere gogoarekin). Alegia, zuzen ulertzen badut, hemen herriaren gogoa (Volksgeista) Platonen ideia da, eredu aurretiazkoa, metafisiko erlijiosoa; eta horren kopia zerupetarra, denborazkoa (historikoa), herriaren arima.
|
|
|
bere bere herri gogoa aurkitzea eta gauzatzea da herri arimaren eginkizuna (berdin da gizabanakoaren kasuan bere gogoarekin). Alegia, zuzen ulertzen badut, hemen herriaren gogoa (Volksgeista) Platonen ideia da, eredu aurretiazkoa, metafisiko erlijiosoa; eta horren kopia zerupetarra, denborazkoa (historikoa),
|
herriaren
arima. Herriaren arima hau Herriaren Izpiritutik dator eta berriz hartara doa.
|
|
|
Herriaren arima hau Herriaren Izpiritutik dator eta berriz hartara doa. Edonola ere, doktrina esoterikoan edotariko izpiritu aktiboak ugari dabiltza, eta gure gorputz izpiritual edo astralak gorputz lurtar fisikoan eragina omen duen moduan, herriaren izpiritua eraginkorra da
|
herriaren
ariman (eta, arimaren bitartez, gorputzean ere bai azkenik), honi dohain mota batzuk eta bere argikusmen modua esleituz. Hala, herri arima italiarra sentimenduaren arima da, herri arima frantsesa adimenarena, ingelesa kontzientziarena, alemana nitasunarena?
|
|
|
Edonola ere, doktrina esoterikoan edotariko izpiritu aktiboak ugari dabiltza, eta gure gorputz izpiritual edo astralak gorputz lurtar fisikoan eragina omen duen moduan, herriaren izpiritua eraginkorra da herriaren ariman (eta, arimaren bitartez, gorputzean ere bai azkenik), honi dohain mota batzuk eta bere argikusmen modua esleituz. Hala,
|
herri
arima italiarra sentimenduaren arima da, herri arima frantsesa adimenarena, ingelesa kontzientziarena, alemana nitasunarena, eta ez dakit horrela herri txikiago guztientzako adina kualitate geldituko ote zaion maisu antroposofoari.
|
|
|
Edonola ere, doktrina esoterikoan edotariko izpiritu aktiboak ugari dabiltza, eta gure gorputz izpiritual edo astralak gorputz lurtar fisikoan eragina omen duen moduan, herriaren izpiritua eraginkorra da herriaren ariman (eta, arimaren bitartez, gorputzean ere bai azkenik), honi dohain mota batzuk eta bere argikusmen modua esleituz. Hala, herri arima italiarra sentimenduaren arima da,
|
herri
arima frantsesa adimenarena, ingelesa kontzientziarena, alemana nitasunarena, eta ez dakit horrela herri txikiago guztientzako adina kualitate geldituko ote zaion maisu antroposofoari.
|
|
|
eta ez dakit horrela herri txikiago guztientzako adina kualitate geldituko ote zaion maisu antroposofoari. Itxura duenez,
|
herri
arima germaniarra Steiner-en antroposofian ere beste herri arimen aldean abantailatua da: hori izan ei da, inbasioen bitartez, beste herri gogoak piztarazi eta euren gogora bidean abiarazi dituena; bera da bere jatorrizko izpirituari zuzenena lotua dagoena.
|
|
|
eta ez dakit horrela herri txikiago guztientzako adina kualitate geldituko ote zaion maisu antroposofoari. Itxura duenez, herri arima germaniarra Steiner-en antroposofian ere beste
|
herri
arimen aldean abantailatua da: hori izan ei da, inbasioen bitartez, beste herri gogoak piztarazi eta euren gogora bidean abiarazi dituena; bera da bere jatorrizko izpirituari zuzenena lotua dagoena.
|
|
|
hori izan ei da, inbasioen bitartez, beste herri gogoak piztarazi eta euren gogora bidean abiarazi dituena; bera da bere jatorrizko izpirituari zuzenena lotua dagoena.
|
Herri
arima germaniarraren harreman konplikatuak herri gogo germaniarrarekin hobeto ulertzeko, nolanahi ere, esoterismoan iniziatua izan beharra dago, ez da hemengo kontua885.
|
|
|
< Seele> arima da: < Volksseele>,
|
herriaren
arima. < Nationalgeist> izpiritu nazionala, < Geist der Nation> nazioaren izpiritua, < Volkscharakter> herriaren aiurria.
|
|
|
Herder-ek politikatik kulturara oro har ekarri du herri gogoa. Herder-en herriaren izpiritua (edo
|
herriaren
arima, herriaren jeinua, edo aiurria, karaktere nazionala, denak nahaski berak darabiltzan moduan esateko) Montesquieu-ren bera da, agian gehi denboraren izpiritua (historikotasuna): bakarrik izpiritu hori, hertsiki politikan edo jurisprudentzian gabe, zabal zabalago, batetik historiako gertakari inportante guztietan, bestetik kulturan oro har, eta bereziki hizkuntza eta literaturan (herri kanta, ipuin eta sagetan, mitologian) manifestatzen da, gero hauek atzera herri gogoan eragin daragitela.
|
|
|
417 Herder-ek balioberdintzat ohi darabiltza: , herriaren izpiritua?,, herriaren aiurria?,, aiurri nazionala?,, nazio izpiritua?,, herri baten jeinua?,?
|
herriaren
arima?.
|
|
|
He wishes to create a society in which men, whoever they are, can live full lives, attain to free self expression,, be someone?; and he thinks that the less government they have the better(?). His conception of a good society is closer to the anarchism of Thoreau or Proudon or Kropotkin, and to the conception of a culture (Bildung) of which such liberals as Goethe and Humboldt were proponents, than to the ideals of Fichte or Hegel or political socialists [estatalistak, hauek]? 328 Eta konkretukiago?
|
herriaren
arima, gure kontzeptuari buruz oharrarazten du:
|
|
|
Literatura völkischean arimaz mintzatu ohi da:
|
herriaren
arimaz (< Volksseele>), arrazaren arimaz (< Rassenseele>), etab., inoiz ez Volksgeistaz. Chamberlain ek, adibidez, izpiritua maiz aipatzen du, giza eta gizadiarena; are batzuetan arrazaren izpiritua ere (< Geist der Rasse>) 838; aldiz, etengabe darabiltza arimak gora eta behera, < Rassenseele> 839, < Volksseele> 840, < germanische Seele> 841, < jüdische Seele> 842; edo baita herriaren karakterea, karaktere judua, etab., edo, arrazaren instintoa (k)? 843, Ortega-k halaber gustuko izanen duena; baina, behin bakarrik ere ez, oso oker ez banago, Volksgeist.
|
|
|
guztiok osatzen zuten egiaz herriaren izpiritua. Nietzsche-rentzat, aldiz, ez dago Volksgeist batasundun bat iturrizkoa, nondik ere hozituko bailitzateke artea (eta erlijioa, etc.); aitzitik,
|
herri
arimako joera apolino edo dionisikoen arabera ekoizten da hori. Herri kanta lirikoa(. Volkslied?) arima barneko uhar dionisikoen loraketa da, ez orokorki Volksgeistarena; kanta epikoa, ostera, arimako isuri apolinoak loratua duzu915 Nietzsche-ren bizitza (arimakoa) instintoa da, grina; izpirituaren kontrarioa da, arrazoimenaren ukoa.
|
|
|
Denboran ibili ere askoz geroago gabiltza, eta dagoeneko honek denak ez du Herder edo Hegel-en Volksgeistarekin zerikusirik. Baina hauenak ere Volksgeist, herri gogo, edo
|
herri
arimaren azterketak direnez, ikusi beharrak ditugu laburki.
|
|
|
Wundt ek, inkontziente kolektibo edo Volksgeistaren ordez(. Geist? kontzeptua desegokitzat emanez), izpirituaz gabe, orokorki?
|
herriaren
arimaz? (. Volksseele?) hitz egitea hobesten du, autore espainoletan hala aurkituko da, hori ere seinale bat, nonditsu edan duten?, berba honetan hobeto jasotzen omen delako bizitza fisikoaren eta barne sentimenduzko esperientziaren erlazioa.
|
|
|
Nola bihurtu da, herriaren izpiritua? (< Volksgeist>)?
|
herriaren
arima?, eta pentsamenduan eta kulturan zer kanbio adierazten du berben bihurketa horrek?
|
|
|
(Unamuno-k, esate baterako, biak berdin berdin erabiltzen ditu), irakurleak seguruenik ozta ozta ohartuko lioke aldeari, eta ez litzaioke inoiz otuko, inportantea izan litekeenik biak ezberdintzea, are gutxiago biak bata besteari kontrajartzea. Inoiz ez genuke pentsatuko,?
|
herriaren
arima, esaten ari zaiguna,, herriaren izpiritua, ren aurka ari daitekeela.
|
|
|
Hizkuntzaren egituran, osoan, hizkuntzak biltzen edo irudikatzen duen munduan, ikusi behar da
|
herriaren
arima. Izan ere:
|
|
2008
|
|
|
Don Martin ari zen horrela hizketan,
|
herriko
arimen zerbitzurako bizi zen erretorea.
|
|
|
(Lehen" esazu hitz bat eta sendatuko naiz" genioen mezetan, eta gaur arima engainatzeko terapia merke hitz bakarrekoz beteta daude bazterrak). Atera kontuak, beraz, zenbateraino ukitzen nauen" arimaz" edo" arimatik" maite nauenak, edo hizkuntza"
|
herriaren
arima" dela aldarrikatzen duen belarrimotzak.
|
|
2009
|
|
|
Herri literatura, belaunik belaun iraun eta biziarazia zenez gero, ederra zen berez, baina batez ere herriaren izpirituaren gordailua:
|
herriaren
arima horrexen bila zebiltzalako saiatu ziren ipuinak, kantuak, elezaharrak eta herri jakintzako adierazpen mota guztiak batzen eta gordetzen. Herri literatura arloan, mugimendu honen aitzindari eta buruak Grimm anaiak izan ziren, Jacob eta Wilhelm.
|
|
|
Aldiz, hizkuntza galduz, bakarrik folklore negargarria geratzen zitzaigun... Euskal
|
Herriko
arima galdua genuen. Azkenean, Euskal Herritik kanpo, euskaldunarena egiten genuen, euskaldun izan gabe.
|
|
2010
|
|
|
Zenbait urte beranduago, Alberto Onaindia kalonjeak antzeko iritzia sostengatuko zuen. Onaindia aitak gehituko zuen Gernikako bonbardaketa izuaren arma psikologikoa izan zela, biztanleria metrailatuz eta etxeak errez,
|
herriaren
arima suntsitzeko asmoz. –Bonbardaketa amaitu eta gero, jendea babeslekuetatik irteten hasi zen.
|
|
|
Hasteko, Lourdes San Joseri eskerrak eman zizkion Bedaiopek bere presentziarekin jaso zuen ohorearengatik. Ondoren,
|
herriaren
arima zer den esplikatu zigun metafisika merkez, Oteizaren esaldi batzuk erabiliz, eta, bukatzeko, organoa XXI. mendeko instrumentu bihurtzeko egin zen ahalegina txalotu zuen, urte hartako edizioak ekarri zituen berrikuntzak xeheki deskribatuz. Bukatu aurretik, berriro eman zizkion eskerrak Eusko Legebiltzarreko lehendakari" panpoxari" (hitz honek denak harrapatu gintuen oharkabean, zer esanik ez Cristina Arsuaga, jarri zuen aurpegia nolakoa izan zen ikusita.
|
|
2011
|
|
|
Zoaz Gaztelugoiko gainera, eta handik ibaia beso bat bezala agertuko zaizu, herria inguratu eta besarkatzen duena. Zuek, berriz, urte luzeetako besarkada hori hautsi nahi duzue, ibaia desnaturalizatu,
|
herriaren
arima hil?
|
|
2013
|
|
|
Bigarren Errepublikan azaleratutako katalanismo errepublikarra eta aurrerazalea erabat burugabetu zuen Franco jeneralaren altxamendu faxistak eta birrindua geratu zen ondorengo 40 urteko diktaduran. Trantsizioan zehar katalanismo posibilista agertu zen, frankismoak txikitutako
|
herriaren
arima berreraikitzeko lana eta pragmatismo itunzalearen artean kokatua. Bere baitan biltzen zuen XX. mendearen hasieran Prat de la Riba y Cambo Ligak biltzen zuen katalanismo kontserbadorearen tradizioa.
|
|
|
(ibid., 2 ahap.). Erraz ikusten ahal da zeinen ongi bat egin zezaketen gerra bat eta bestea segidan galtzetik sortutako etsipenak eta Erromantizismoak proposatzen zuen
|
herriaren
arima berezko, zahar eta puruaren berpizteak. Era berean, herriaren hizkuntza eta bere historia goraipatzen dira eta, Euskal Herrian, aipaturiko galera sentipenak berehala sortzen du iragan lorios baten irudia, zuzenean bat egiten duena alemaniar idealismoak dakartzan ideiekin.
|
|
|
Horrela bada, Aitzolen proiektu kultural eta politikoa bertsolariaren indar eragilean euskarritzen da. Areago, Aitzolen ikuspegia da bertsolaritza dela
|
herriaren
arimaren isla estetiko zuzenena, eta hori bertsolaritzaren forman ere ikusten dela. Adierazgarria da eta merezi du gogoratzea, alde horretatik, Aitzolek 1935eko ekainean Jokin Zaitegiri idazten dion gutuna; bertan, Aitzolek eskatzen dio Zaitegiri bere poesian beharrezko ikusten duen biraketa estilistikoa gauzatzeko mesedez:
|
|
2014
|
|
|
1745 BAUER, O., Die Nationalitätenfrage und die Sozialdemokratie, Viena1907, 8 Volksgeista
|
herri
arima eternal eta substantzial bezala pentsatua da (adbz., judu bakoitzak eta guztiek luketen arima berezi edo. Volksgeist judu, betiko eta aldaezin berdina).
|
|
|
esamoldea zabalduago bada ere305, Volksgeista adierazteko, esanahi horrekin Renan arraza, odol, karaktere306, edo espiritu, jeinu bretoiaz (zeltaz) 307, arrazaren kontzientziaz, arrazaren fisionomiaz308, mintzo ohi da. Bestela badauzka espresioak, poetak
|
herriaren
arima errepresentatzen duela, nazioa arima bat dela, etab.;, arima bretoia, ez da berak idatzi ohi duen esapidea (ez dut uste behin ere irakurtzen zaionik).
|
|
2015
|
|
|
Ahaztua eta atzendua izan dugula. Eta, hala ere, Asturiaseko Mielanjelek esaten zuen gisa, poematik barrena egiten du ihes
|
herriaren
arimak. Entzun duzue?
|
|
|
bere bizialdi osoak ageri du herrigintza buru bihotzetan daramala, analisi politikoak egiteko eta azaltzeko gaitasun itzela du, zintzoa dirudi... Alta bada, hain da xelebrea bere itxura, hain du ikusgarria ahuntz ero baten antza, hegoaldeko euskal hiritarrok, lotuegiak animaliari, hurbilegi primatea, ez baitugu egundo agintari aukeratuko, aldaketa sakon bat gertatzen ez bada bederen
|
herriaren
ariman, halakorik balego.
|
|
2016
|
|
|
Horrek Sapi irri eginarazi zion. Makurrenak ez zirela horiek zioen, bertako kulturarekiko jakingabekerian sartuak zeudenak baizik, arrotzak bihurtu zirelako,
|
herriko
arima aspalditik galdua zutelako, eta nortasunik gabeko hiritar moduan ihauterietan pozik zebiltzalako. Euskara eta euskaltasuna galdu zituzten horiek inertzian eta frantseskerian erori ziren, ezkertiar nola eskuindar, ihauteriko afixa egileak barne.
|
|
|
alegia, giza-talde baten pentsakera berezia dela hizkuntza. Hizkuntza?
|
herriaren
arima, dela ez dute gaur erromantikoek esaten, hizkuntzaren jakintsuek baizik!
|
|
|
Familiako betidaniko tradizio monarkikoa hautsi eta bizkaitarrekin bat egin zuen Telesforok, etxeko seme zahar eta premuak; ezin ulertuzkoa zitzaien, bai gurasoei bai ezagutzen zituzten herritar gehienei, nola betidanik Gaztelako koroari loturik egondako etxeko maiorazkoak lokarri hura eten eta apur zezakeen, jeltzaleen alderdi nazionalistara biltzeko. Telesforok esaten zion aitari foruak hobeto defenditzeko bidea zela hura, don Karlosen alde egitea aurreko gerratekoan bezala alfer alferrik zela,
|
herriaren
arima baitzen zaindu beharrekoa, eta herriaren arima gordetzekotan euskara behar zen gorde eta atxiki. Ezin jakin aitak ulertu ote zuen, menturaz ez zegoen prestaturik Lizardiren olerkien gozoa behar bezala dastatzeko, baina huraxe zuen seme zaharrena, bere ondorengoa, eta hark behar zien etxeko zutarriei tinko eutsi.
|
|
|
Familiako betidaniko tradizio monarkikoa hautsi eta bizkaitarrekin bat egin zuen Telesforok, etxeko seme zahar eta premuak; ezin ulertuzkoa zitzaien, bai gurasoei bai ezagutzen zituzten herritar gehienei, nola betidanik Gaztelako koroari loturik egondako etxeko maiorazkoak lokarri hura eten eta apur zezakeen, jeltzaleen alderdi nazionalistara biltzeko. Telesforok esaten zion aitari foruak hobeto defenditzeko bidea zela hura, don Karlosen alde egitea aurreko gerratekoan bezala alfer alferrik zela, herriaren arima baitzen zaindu beharrekoa, eta
|
herriaren
arima gordetzekotan euskara behar zen gorde eta atxiki. Ezin jakin aitak ulertu ote zuen, menturaz ez zegoen prestaturik Lizardiren olerkien gozoa behar bezala dastatzeko, baina huraxe zuen seme zaharrena, bere ondorengoa, eta hark behar zien etxeko zutarriei tinko eutsi.
|
|
|
Alde horietatik guztietatik, inpresioa daukat Uribe dela hobekien kokatuta dagoena, une honetan, idazle nazional berriaren rola betetzeko. Dubravka Ugre, i' cek esaten duen bezala,, oraindik ere idazleak funtzioa baitauka
|
herriaren
arima gisa(?). Herri baten arimak errazago komunikatzen duelako beste baten arimarekin.
|
|
2017
|
|
|
Ez pentsa otoitzaren ondoren begiratuago edo estaliago ibiltzen direnik, ez horixe, ia ia lotsagabeago ere esango nuke, ilunaren hurbilak sorginei eta ematen dien pilpira horren antzekoa balute bezala, beharbada nire irudipen hutsak izan badaitezke ere; soilik alde on bat, afaria laburragoa dela, salda hutsa gehienetan, sendagileak hala aginduta, baina honetan ere bi emakumeak etsigaitz, afaltzen eman ondoren ere pixka batean nirekin berriketan aritzeko ohitura hartu baitute, eta, lehen errosariorako eseritako aulki berean jarrita, hor hasiko zait alaba Isabel, bere txanda baldin bada, egunean zehar egin dituenak eta ez dituenak kontu kontari, urliak zera esan diola eta sandiak bestea, eta ea nik zer deritzodan; galdetze aldera galdetzen dit, ez nire iritzia jakitearren, nik ezer esateko asmorik izaten ez dudan arren, nahi izanda ere ahoa zabaltzerako bera beste konturen batekin ari baita, eta hortxe segitzen du, harik eta amak sukaldetik oihu egin arte, afaldu egin behar dutela eta jaisteko. Nik ez dakit ama edo alaba hasi ote zen pixka batean geratzen, baina gaur egun elkarren arteko lehia moduko bat dutela esango nuke, nork denbora gehiago emango nirekin, eta ama Ines ere bere kezka eta burutazioak ez baina herrian zehar dabiltzan marmar eta azaltzen aritzen zait, ezer larririk ez, baina nik inoiz esanez gero zurrumurruetan ez dela ibili behar, azkar asko botatzen dit arrapostua,
|
herriko
arimen artzainak bere ardien berri izan behar duela, eta nik horri zer erantzun asmatu ez dudanez hantxe gelditu behar adi, edo adi itxuran behintzat, harik eta oraingoan alabak deitu arte, ez amak bezala deiadarka, ez bailitzateke itxurazkoa alabak amari horrelakorik egitea, baina sukaldean zarataka hasita, eltzeak eta lapikoak mugituz eta, halako moldez non ama urduri jarri eta aurki esaten bai... Bakarrik gelditzen naiz orduan nire gelan, bakarrik nire aje eta grina txar guztiekin, leihoan eguna joan eta gaua nola datorren ikusiz, eta aldi berean sentituz, nabarituz eta deitoratuz?
|
|
|
Sailkapen hau, diskriminazioa oinarri eta helburuan, guztiz arbuiagarria da. Munduan hizkuntzak baizik ez daude, guztiak berdinak dira giza talde desberdinen adierazpenak izaki, mundu ikuskerak, giza identitateak,
|
herrien
arimak, batzuk besteak bezain baliotsuak gizadiaren jakintza aberastasunean, munduaren ezagutzan eta ulergarritasunean, beren mementuko egoera kontutan hartu gabe.
|
|
2018
|
|
|
Aldeko asko zeuzkan, herrian gehienbat. Lehengoan, aitak kontatu zioenez, herri guztia joatekoa omen zen igandeko partidara, baita On Luix herriko apaiza ere; igandean
|
herrian
arimarik izango ez zenez, iganderoko ohiko meza ez ematea erabakita baitzeukan, eta beste herritarrekin batera frontoira joatekoa zen. Ordurako txartela patrikan zeukan Donostiako frontoira joateko prest, txartela eta trabesetan parte hartzeko elizako zipiluan bildutako diru kopuru polita.
|
|
|
eta
|
herriek
arima
|
|
2019
|
|
|
98 Antzinako grekoa eta latina egungo grekoa eta erromantzeak baino askoz ere perfektuagoak eta adierazkorragoak baziren, orduko gizarte eta inguruneak gureak baino sinpleagoak izanik, agian horrek hizkuntzak komunikazio tresna gisa
|
herrien
arima egitan islatzen duela frogatzen du, arima besterik ez.
|
|
|
Bakardadea ezinezkoa baita athleticzaleen artean, limoiaren garratza eztiaren gozoan ezinezkoa den bezala. Baina zer dakik hik gure
|
herriaren
arimaz, futbola gustatzen ez bazaik?
|
|
|
Hala ere, Kolyaren borroka gogoangarria da, horren munstro handiaren aurrean inoiz errendituko ezden pertsonaia. Errusiar
|
herriaren
arima. –Joben Liburua?
|
|
|
Edo gehiago esanda: badirudi Zelaiak bere izaera galduko lukeela moldaketaren bat eginez gero, eta, ondorioz,
|
herria
arimarik gabe geldituko litzatekeela.
|
|
2020
|
|
|
Euskal folklore ondarearen bulkada XIX. mende bukaeran eta XX. mende hasieran Europako uholdearen eskutik iritsi bazen Euskal Herrira, ordukoak dira kontzeptuari izendatze egokia topatzeko euskal terminologiako lehen bilaketak. Resurreccion Maria Azkue" folkloriko" izenondoarekin ezeroso zegoenez, frantsesaren eredua hartu zuen eta" herrikoia" hobetsi zuen.206 Herriaren ahotik entzundakoa goresten zuen, Europar tradizioan kokatuz.207 Horrela, herriak egina bilakatzen da
|
herriaren
arimaren erakusle. Lotura horrek literaturaren ekoizpena hunkituko du.
|
|
|
Ipuineko apaiza, izatez, etxekoanderearen amoranteetariko bat zen. Ardi galdu bihurtutako Arles
|
herriko
arimen artzain hark etxeko ugazabari ostu ziona ez zen, preseski, afaria izan... Baina hamar eta zortzi urteko neskatoen aurrean ezin, ba, oraindik horrelako konturik aipatu.
|
|
|
1922an argitaratua da Barojaren liburua, eta Bidasoaren ezker eskuin bizi izandako herriaren istorio bat kontatzen du. Jaun, protagonista nagusia, herri horren pertsonaia arketipikoa izango litzateke,
|
herriaren
arimaren erakusgarri bizia eta erlijio katolikoa baino lehenagoko sinesmen zaharraren jabea.
|
|
2021
|
|
|
Ongi ezagutzen zituen Europako erromantizismoaren teoriak (Amezaga, 1994: 45), eta haiek aipatzen zuten
|
herriaren
arima bertsolaritzaren baitan kokatzen zuen iruindarrak:
|
|
|
Muraschg
|
herriko
arima herratuak
|
|
2022
|
|
|
Eta orduan, bertsolaritzan jarri zituen begiak.
|
Herri
arimaren osagai garrantzitsu eta barne barnekotzat juzgatu zuen bertsolaritza, osagaietan lehenengoetakoa.
|
|
2023
|
|
|
53). Ongi ezagutzen zituen Europako erromantizismoaren teoriak eta haiek aipatzen zuten
|
herriaren
arima bertsolaritzan kokatzen zuen iruindarrak: “Los inicios del desarrollo intelectual de Campión se orientaron desde esas mismas premisas, adecuadas a su momento histórico […] en defensa del carácter nacional vasco que identificaba con la peculiaridad lingüística y la poesía popular de los bertsolariak” (2011:
|
|
|
Antzezlan hauek, beharrizan bategatik sortu ziren bere garaian, eta zorionez oraindik herriak, bere apaltasunean, gordetzen ditu. Euskal antzerki antropologikoak gure tradizio eta kulturaren azterketa sakon bat egin luke,
|
herriaren
arima eta pertzepzioa ulertu eta poetika berri bat eraiki. Horretarako herrietan antzerki tailerrak sortu behar dira, herriak antzerkiarekin parte hartu behar du happening bat bailitzan.
|
|
|
Antzerkiaren labirintoan murgiltzen garenok, iturri guztietatik edan behar dugu iturri berri bat sortzeko intentzioarekin. Gure antzerkiak gure
|
herriaren
arimaz mintzatu behar du, egungo egoera sozio-politikoaz, tradizioaren benetako pertzepzioa berreskuratu eta ikusmolde kontenporaneo bat eraiki. Eugenio Barbak Hirugarren teatroa deitzen dio, nik aldiz Bestaldeko antzerkia deitzen diot.
|
|
|
Euskadin eta sarritan horrelakoak entzun izan ditut euskal publikoak, antzerkia barre egiteko dela pentsatzen du, eta hori ez da horrela. Antzerkiak
|
herriaren
arimaz mintzatu behar du, antzerkiak politikoa behar du izan, antzerkiak kritiko behar du izan, antzerkia herriari zuzenduta egon behar da, komunitateari, antzerkia antropologikoa izan behar da.
|
|
|
Askotan eta askotan, gainera, zirri eta ukitu ugari egin zenituen. Bekatua, larria gainera, zure
|
herriaren
arimari egin baitzenion bete betean! Ene, Modesto…!
|
|
|
Badugu hor erantzukizun izigarria. Izan ere
|
herriaren
arima berregiteaz hitz egiten ari gara, eta hain da handia arima gezurren edo erdi egien bitartez berregiteko tentazioa non heroismoa baino gehiago behar baita egiari fidel egoteko.
|