|
2000
|
|
|
Liburu honetan, atal batean, magia eta erlijioaz mintzatzen da, Frazerren Urrezko abarra aipatuz. Frazerren antropologiari jarraituz, Ayerrek
|
herri
primitiboen erlijioa kritikatzen du, baita Wittgensteinen sineskortasuna ere. Ayerrek hizkuntz jokoak arbuiatzen ditu, gauzen eta ideien errealitatea egiaztatzeko irizpide positibista hartuz.
|
|
|
esanezina, etika, borondate etikoa, mistikoa, Jainkoa; 2) Bigarren Wittgenstein: hizkuntz jokoak, erlatibismoa, erlijio diskurtsoa, erlijiozko sinesmenaren funtsa,
|
herri
primitiboen sinesmenak, predestinazioa. Irakurterraza, sakontasunari uko egin gabe.
|
|
2003
|
|
|
Zer patu ederragorik poesiarentzat, herri xume, naturalaren kanta bilakatzea baino? Lirikaren jatorria
|
herri
primitiboetan kanta eta dantza izan da. Jende naturalak," oraingo ustelkeriak" usteldu ez duenak, bere barnea abestu egiten du.
|
|
2006
|
|
|
Herder-entzat Volksgeistak inolako balio nazionalik zentzu politikoan ez dauka; haren ikusmoldean absurdoaren absurdoa baino ez da, herri literaturatik garapen xuxen bat imajinatzea poesiara eta drama kultura. Aitzitik, hasierako
|
herri
primitibo rousseautiarra, batu eta berdina, gero klasetan zatitu den bezala, klase gorek behea zapaltzen eta ustiatzen dutelarik, hala berean kultura eta literatura gora, herritarraren uko gisa bakarrik garatu da, biak etsaiak dira eta elkartezinak. Zentzu honetan bakarrik da" politikoa" Herder-en Volksgeista:
|
|
|
Durán ek erromantzero zaharra, primitiboa ez du maite; eta ez du maite, alemanek horixe aurrenik maitatzea. ...ncias, han anticipado el tiempo de nuestro verdadero romantismo, considerado como sistema, atribuyendo a siglos anteriores lo que sólo se verificó desde fines del XVI a mediados del XVII. En este intermedio, y no antes, se completó el amalgama y fusión de las partes heterogéneas que constituyen todo el brillo, riqueza, armonía y originalidad de nuestra bella literatura" 29 Herder-entzat
|
herri
primitiboaren poesiak primitiboa izan behar du eta hala bakarrik da bere herriaren duin (herri basati, libre, natural baten poesiak, poesia natural, libre, basatia). Durán ek erromantze primitiboak, barbaroegiak oraindik bere gustuarentzat, ez zituen arima espainolaren guztiz duinak ebazten.
|
|
2007
|
|
|
Grimm-entzat, hastapenetako herri kolektiboa da balada eta ipuinen, autorea?. ...egi eta erresidentzietan kausitzen, baina herritar xumeen supazterretan; handizuek, goi mailek, hori ez dutela bizi, ez sortu, ez gorde, baizik herriak bizi duela eta ezikasien ahotik egunero berriro sortzen dela, beti berdin eta beti bestelako, beti berri, oso antzekoa Frantzia, Eskandinavia, Alemaniako herri xumeetan, Europa eta Asian, orain eta orain dela milaka urte; eta Afrika eta Ameriketako
|
herri
primitiboetan ere naturala dela literatura modu hori274.
|
|
|
Esan bezala, hizkuntza, gizabanakoarena nola espeziearena, esan gura edo beharrarekin borrokan sortzen da. Etnografoek berriematen dutenez,
|
herri
primitibo askotan, batzuek, kitzikapen egoera minetan, euren hizkuntzan ez dauden fonemak ahoskatzen dituzte. «Estos fonemas son creados porque la fisonomía de su sonido expresa adecuadamente lo que el individuo en aquel momento siente y quisiera decir»1438 Halatsu izan bide da hizkuntzaren sorreran.
|
|
2009
|
|
|
Gaur egun, farmako berriak bilatzeko helburuaz, ikerketa ugari egiten dira"
|
herri
primitiboen" medikuntza baliabide naturalen gainean. Eta horren kontrara, harrigarria da Europako nekazari parajeetako jendeak bere natura inguruaren gainean erakusten duen interesik eza, batez ere antzinako jakituria galtzen edo aldentzen doan une erabakior honetan.
|
|
|
zer zen arima, metafisika horiek baino lehen? Zer zen Homeroren, Israelgo profeten,
|
herri
primitibo ia guztien, arima?. Zer da, arima aipatzen denean, gaur berton adierazten dena, dagoela?
|
|
|
Antropologia naturalak susmatzen duenez, argiaren intentsitate berriak serotonina eta dopaminaren isuri handiagoa eragiten du, gorputzei atsegintasun sentsazio eta euforia ezti bat sumaraziz; samurtasun sexual bat ere bai menturaz, hormona jariaketa gehituak suspertua. Antropologia kulturalak hainbat eta hainbat
|
herri
primitibo nahiz artxizibilizatutan egiaztatzen ditu udaberriko jaiak eta errituak. (Garizumari, lent?
|
|
|
Voltairerentzat, adibidez, Jainko gabeko kulturarik eta gizarterik ez dago: Kreatzailearen ezagutza natural (razional) bat mundu guztiak dauka,
|
herririk
primitiboenek ere. Berdin, gizon emakume eta herri orok dauka moral zuzenaren ezagutza bat berezkoa, naturak emana, hots, Kreatzaileak:
|
|
2010
|
|
|
|
Herri
primitibo batzuetan, antropologian bildu denez, salbaiek estaturik gabe bizi den jendeakkazike edo nagusi hiztun bat izaten dute. Nagusi hori atergabe mintzo da.
|
|
2011
|
|
|
|
Herri
primitiboen izaera mendebaldeko ideologia etnozentrikoen begietan: –Kultur garapenik gabeko herriak dira herri primitiboak, duten bakartze soziala eta ezjakintasuna dituzte ezaugarri; bertan bizi den banakoa komunitatearen gatibu da eta ideiak, berriz, bakanak ditu herri mota honek?.
|
|
|
Herri primitiboen izaera mendebaldeko ideologia etnozentrikoen begietan: . Kultur garapenik gabeko herriak dira
|
herri
primitiboak, duten bakartze soziala eta ezjakintasuna dituzte ezaugarri; bertan bizi den banakoa komunitatearen gatibu da eta ideiak, berriz, bakanak ditu herri mota honek?. Juan Carlos Moreno, El nacionalismo lingüístico, 2008, 110 or.
|
|
2012
|
|
|
–Idazten hasi nintzenean konturatu ninduan, gaztetan. Ezaguna egingo zaik
|
herri
primitibo batzuek argazkilariei dieten beldurra: erretratua egitean arima lapurtuko dietela uste ditek.
|
|
|
Jakinekoa da musika aspalditik erabili izan dela sendatzeko tresnatzat, eta tradizioak ere aspalditik esaten zuen bibrazio akustikoek zuzeneko edo zeharkako eragin bat badutela organismoan, baina ez zegoen hori baieztatzeko froga zientifikorik. Mundu osoko
|
herri
primitiboetako petrikilo, xaman eta sendagileek beren tresnak erabiliz eta zelulak biziberritzen zituen frekuentzia batean kantikak eginez osatzen zituzten gaixoak.
|
|
|
1960 garapen teoriak Rostow en (1961) modelo eboluzionistan oinarritu ziren, horrek herri indigenei buruzko estereotipo tradizionalak integratu egin zituen; hain zuzen, herri indigenak
|
herri
primitiboei dagokien kategorian kokatuz. Izan ere, garaiz kanpoko gizarteak bezala itxuratu zituzten, berriz ere, baina orain pobreziaren estigma gehituz (Arregi, 2006).
|
|
2014
|
|
|
Ezen,
|
herri
primitibo askotan bezala, gaurko gizarte sofistikatuenetan ere buruzagiak ditugu zutabe eta ardatz. Badirudi ezin dugula aurrera egin buruzagirik gabe, buruzagiek bizi gaituztela herritar gisa, baita herritar guztien gobernu jotzen diren demokrazietan ere.
|
|
2016
|
|
|
Alegia, ez dela ‘naturala’: Jainkoaren ideiarik ez duen hainbat herri omen dago (‘basatia’!). 70 Inori ezin baitakioke harritzekoegia begitandu,
|
herri
primitibo basatiek filosofo spinozisten edo teologo viktoriarren Jainkoaren ideiarik ez ukaitea, Darwinek bereizi egiten du: herri primitibo ezjakin guztiek sinesten dute, ordea dio, nolabaiteko espirituetan izadian agente gisa ibilki (jainkotxo inperfektu batzuen antzera edo). 71 Basajendeak Naturako objektu eta gertakarietan espirituak suposatzeko joera dizu.
|
|
|
Jainkoaren ideiarik ez duen hainbat herri omen dago (‘basatia’!). 70 Inori ezin baitakioke harritzekoegia begitandu, herri primitibo basatiek filosofo spinozisten edo teologo viktoriarren Jainkoaren ideiarik ez ukaitea, Darwinek bereizi egiten du:
|
herri
primitibo ezjakin guztiek sinesten dute, ordea dio, nolabaiteko espirituetan izadian agente gisa ibilki (jainkotxo inperfektu batzuen antzera edo). 71 Basajendeak Naturako objektu eta gertakarietan espirituak suposatzeko joera dizu. Hori zergatik egiten duen, erraza omen da esplikazioa, baina ematen diren esplikazioak errazegiak ere badira apika:
|
|
|
111 Inperialismoa gizon zuriaren nekabideak bezala (erbestean bizitzea," bakearen gerra basatiak", etab.)
|
herri
primitiboei argia eramateko" sullen peoples, half devil and half child". [Edonola ere, Kiplingen ‘inperialismoa’ dela-eta, ik. Raine, C., ‘Kipling:
|
|
|
Esaterako, arraza zibilizatuak bakarrik omen dira edozein klimari aurre egiteko egoki (tu) ak; besteak, abereak bezalaxe, inguru jakin baten menpeko daude (beraz, garapen mugatukoak dira lehen eta garapen posibilitate mugatukoak gerora). 137 Halabertsu da garapen intelektualaren batzu eta besteen arteko aldeaz bezainbatean:
|
herri
primitiboak, ezjakinak eta traketsak, burumotz inozoak dira.138 Logikoa da arraza zibilizatuok, fisikoki nahiz intelektualki goragoak, arraza primitibo maskal haien gainean nagusitzea. (Bide batez:
|
|
|
(Bide batez:
|
herri
primitibo eta zibilizatuen arteko aldearen antz antzekoa ikusten dizu Darwinek gizonen eta emakumeen artean: gizonaren aldean emakumea ‘gizaki primitibo’, osoki eboluzionatu gabea da!) 139 Deigarriena primitibo barbaro eta zibilizatuen arteko diferentzia morala da kulturakoa esatea adinatsu baita azken batean. 140 Darwinek eboluzioan sinesten du maila guztietan, eta ez dago prest ‘basati on’ rousseautiarraren ipuina sinesteko.141 Ez dago ‘primitiboaren’ inolako miresmenik, instintu basatien menpe dakus beti berak hori; eta, batez beste, moraltasun gehiago nabarmentzen duela, esango nuke, abereengan, jende primitiboengan baino.
|
|
|
Hainbat
|
herri
primitiboen artean egindako inkestetatik ondorioztatzen denez, intzestua, moralki gaitzesgarria baino sozialki absurdoa da batik bat. Margaret Mead antropologo ospetsuak Ginea Berriko indigena baten hitzetan adierazten digu hau:
|
|
|
Baina bestetik, era berean, bizirik eta etengabeko elkarrekintzan dagoen fenomenoa da. Duela urte gutxi ikertu diren zenbait
|
herri
primitibotan antzeman diren sistema aldaketa eta lerratzeak hainbat kasutan oso zehazki datatu ahal izan dira. Txinan mila urte baino gutxiagoko aldaketa sakonak aurkitu dira, dokumentu idatzietan oinarrituta ondorioztatu ahal izan denez, eta Australian ikerketa egiten zen garaian garatzen ari zirenak antzeman ahal izan ziren halaber joan den mendean bertan.
|
|
|
Hainbat
|
herri
primitiboren artean egindako inkestetatik ondorioztatzen denez, intzestua, moralki gaitzesgarria baino, sozialki absurdoa da batik bat. Margaret Mead antropologo ospetsuak Ginea Berriko indigena baten hitzetan adierazten digu hau:
|
|
2017
|
|
|
Hura ez zen norbanakoen ausazko elkarketa bat, ez zeuden elkarri lotuta soilik printzipio konpartitu batzuei leial zitzaizkielako; ez, komunitate territorial bat zen hura, eta esperientzia kontingente, historiko eta oroitzapen konpartituen zeruertz kultural propio bat zeukan. Oinordean jasotako leialtasun komunal ez halabeharrez arrazionala eta nahiko kontingentea (II. kapitulua) erabat ukatzeak ez dakar ezertxo ere, eta ikerlari hauek beren ontasun moralean daukaten konfiantza zalantzarik gabeak izaki eta
|
herri
primitiboek eragiten omen dugun bortizkeria berdina edo handiagoa ekarri du jada.
|
|
|
Honek erakusten du baloreak hartzen diren kontuan, oharkabean bada ere, herriak epaitzerakoan. Teknologia aurreratuagoa duten gizarteetatik tresna atzeratuagoak erabiltzen dituen
|
herria
primitibo ikusten da, zibilizatugabe eta, ezinbestez, azpikoa bezala hartu eta, makurrago dena, tratatu. Teknologia ordez beste baremo, beste giza baloreak kontuan hartuko balira, emaitza guztiz bestelakoa izango litzateke.
|
|
2019
|
|
|
Amatasunak existentzia sedentarioa dakarkio emakumeari; naturala da hura etxean egotea, eta gizona, berriz, ehizan, arrantzan, gerran ibiltzea.
|
Herri
primitiboetan, ordea, baratze txikiak lantzen dira bakarrik, herrixkaren lurretan daudenak; haiek lantzea etxeko lan bat da; Harri Aroko tresnak erabiltzeko ez da behar ahalegin intentsiborik; ekonomia eta mistika bat datoz: emakumeei uzten dizkiete nekazari lanak.
|
|
|
Pentsatzen dute emakumea espiritu batek hartua dagoela bitarte horretan, eta indar arriskutsu batez kargatua. Zenbait
|
herri
primitibok uste dute suge baten hozkak eragiten duela odoljarioa, emakumeak parekotasun susmagarriak baititu sugearekin eta muskerrarekin: animalia narrastiaren pozoia du emakumeak ere.
|
|
|
Gero, haizatu eta arbuiatu egiten du?. Diotenez,
|
herri
primitibo batzuetan, ama izaniko emakumea bakarrik onartzen dute emazte gisa, frogatua duelako ugaldu daitekeela. Dena dela, mistikoak dira desloratzearen inguruko usadio txit hedatu horien egiazko motiboak.
|
|
|
Gizartean, gizona banako autonomo eta oso bat da; beste ezeren gainetik, ekoizletzat hartua da, eta kolektibitateari eskaintzen dion lanak justifikatzen dio existentzia; ikusia dugu emakumeari zergatik ez dion bermatu pareko duintasunik presondegi duen ugaltze eta etxekoandre rolak. Egia da gizonak emakumearen beharra duela; zenbait
|
herri
primitibotan, gizon ezkongabea paria moduko bat da, ez delako gai bere bizibidea segurtatzeko; laborantza komunitateetan, gizon nekazariak ezinbestekoa du emakume bat laguntzaile izatea; eta gizon gehienentzat, abantaila da lan gaizto batzuen zama emakumearen gain uztea; halako gizabanakoak bizitza sexual egonkorra izan nahi du, ondorengoak eduki, eta gizarteak eskatzen dio irauten lagun diezaiol... Baina gizonak ez du zuzenean emakumearengana jotzen horretarako:
|
|
|
Oraintxe aipatu ditugun emakume libreekin eta genosaren barrenean bizi ziren emakume esklaboekin batean, zeinak familiaburuaren jabetza ziren guztiz?, prostitutak ditugu Grezian.
|
Herri
primitiboek abegi prostituzioa zuten, alegia, emakumea ematea pasaiako gonbidatuari; arrazoi mistikoz eman ere, dudarik gabe?, eta prostituzio sakratua ere bai, ugaltze indar misteriotsuak taldearen mesederako askatzen zituena. Halako usadioak zituzten Antzinaro klasikoan.
|
|
|
izena aditu hutsarekin algaraka hasten zirela ezin gehiago; txantxa gordin edo lizun asko ez dira halako hitz joko baldarrak baino. Zenbait
|
herri
primitibotan, emakumeek eskubidea dute, baratzean jorran aritzeko egunetan, bortizki bortxatzeko herrira menturatzen den zeinahi atzerritar; emakume guztiek erasotzen diote batean, eta, askotan, erdi hilik uzten dute: tribuko gizonek barre egiten dute balentria horretaz; bortxaketan, biktima haragi pasiboa eta mendekoa da; emakumeak gizon arrotzaz jabetu dira, baita senarrak ere emazteen bitartez; koito normalean, ordea, gizonak jabe gisa berretsi nahi du bere burua.
|
|
|
Eta emakumeek, ohatzeko misterioan ere bekatari izanik, jendaurrean are sutsuago gurtzen dute bertutea.
|
Herri
primitiboetan gizonen sexua laikoa den bezala, eta emakumeena, berriz, bertute erlijioso eta magikoz betea, bada, gizarterik modernoenetan ere, gizonaren hobena ez da garrantzirik gabeko zozokeria bat baino, eta barkaberatasunez begiratu ohi zaio; nahiz komunitatearen legeei obeditu ez, gizona komunitatearen parte da oraindik; enfant terrible bat besterik ez da, ordena kolektiboari mehatxu larrir... Emakume bat, aldiz, Naturaren eta deabruaren aldera itzultzen da gizarteari ihes egiten badio, eta indar kontrolaezin maltzurrak askatzen ditu kolektibitatearen barrenean.
|
|
|
Destino kontingenteari beldurra dionez, emakumea aldaezina eta beharrezkoa dela amesten duenez, gizona ideia baten zehaztasunaren bila ibiltzen da emakumearen aurpegian, soinean eta zangoetan.
|
Herri
primitiboetan, perfekzio herrikoi batena baino ez da ideia hori: ezpain lodiko eta sudur zapaleko arraza batek ezpain lodiko eta sudur zapaleko venus bat sortzen du; aurrerago, estetika konplexuago baten kanonak ezartzen zaizkie emakumeei.
|
|
|
Beste ingeles batek, Bridges arimen artzainak bai ezagutzen zuen eta, gai horri buruzko autoritate handiagoarekin, haren iritziak zuzentzeko elementuak eman ditu. Bridges honek bildutako hitz jaganak Shakespearek edo Darwinek erabili zituztenak baino gehiago dira; erakutsi zuen
|
herri
primitiboen hizkera ez dela eskasa eta behartsua literatura ilustredun hizkuntza modernoen aldean. Jamanak izen eta aditz asko ditu, ekintzak adierazteko ñabardurak ere ugari, eta zehaztasun handiz azaltzen du edozer naturaz duen oharmen xehearen ondorioz.
|
|
2022
|
|
|
Eta hara joaten zen hilabete batez, bertan lan egitera, hemen zituen oporrak baliatuz. Hasiera batean,
|
herri
primitiboak ikertzen ibilitakoa bazen ere, Leipzigeko unibertsitatean zegoenean alemanek konbentzitu zuten bere herriko etnografia lantzeko beharraz, eta berak hala egin zuen.
|
|
|
maiz iruditzen zait nik neuk gazteentzat dudala, asko behintzat, baina idatzi, zaharrentzat edo helduentzat idazten dudala gehienbat. Letrek zahartu egiten gaituzte; gu, idazten ikasi berri duen umea, idazkerara iritsi den
|
herri
primitiboa, eta edozein.)
|
|
|
first fruits. Sasoian hasierako fruitua, lehen emaitza (arraina, animalia, fruta),
|
herri
primitiboen sinesmenek aginduta, jainkoei eskaini behar zitzaiena; gurean, mendez mende, Eliza Katolikoari eman izan zaiona. Mitologia askoren aginduz, jainkoei dagokiena emanikoan bakarrik eskura dezake gizakiak bere partea, ez bestela.
|