|
2004
|
|
|
Bost pausu hauek, beraz, 34 urtetan egin ziren, eta herriaren hoztasun osoan. Politika estrukturak eta administrazioa, era berean, errusiarrak ziren; eta hizkuntza nagusia sueziera, baita
|
herri
xehean ere urte horietan beretan aurreratzen ari. 1863 arte, hain zuzen, ez zen politika liberalizaziorik gertatu Finlandian.
|
|
2006
|
|
|
Ikusirik jaunen nagusikeriak ez zuela ekarri ordainketa derrigortuaren tasaren igoera, lapurretak eta pertsonen aurkako indarkeria baizik, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko nekazariak eta hiribildu eta hirietako jende xeheak askotan jazarri ziren jaunen kontra, noiz gogorrago, noiz arinago, eta orokorrean beren helburuak bete zituzten, lortu baitzuten jaunek ekonomiaren beheraldia bitartean ezarri zizkieten betebehar astunenetatik itzurtzea eta ahaide nagusiak, azkenean, garaitzea. Hiribilduetako udalak kontrolatzeko lehian ari ziren talde oligarkikoek lortu zuten gailentzea ez bakarrik ahaide nagusiei, baita
|
herri
xeheari ere. Talde gisa sendotuz joan ziren ahala eta koroaren laguntza tinkoari esker, errege erregina Katolikoen laguntzari esker bereziki, talde horiek, azkenean, nagusitasuna lortu zuten; errege erregina Katolikoek euskal lurraldeak baketu baitzituzten azkenik, hirietako alderdiak deseginez eta hiribilduetako talde oligarkikoek hermandadeen zuzendaritzatik egiten zituzten ekintzak akuilatuz59.
|
|
2008
|
|
|
Frantziako nahiz Espainiako Estatuetan XIX. mendean hasitako industrializazio kapitalistaren garapenarekin batera derrigorrezko eskolaratzea onartu zen5, nahiz eta benetako eskolaratzea askoz beranduago gertatu. Euskal Herrian 1920ko hamarkadan egin ziren ekipamendu egokitzapen esanguratsuak
|
herri
xehea ere eskolara zedin. Beraz, herri xehea eskolaratzeko prozesua irakaskuntza euskaldunaren garapenarekin batera hasi zen6.
|
|
2010
|
|
|
Bestalde, garai bereko gertaera garrantzitsu batek indartu egin zuen eskolan kontzientzia nazionala lantzearen garrantzia: frantziar nahiz espainiar Estatuetan XIX. mendean hasitako industrializazio kapitalistaren garapenarekin batera derrigorrezko eskolaratzea onartu zen, nahiz eta benetako eskolaratzea beranduago gertatu (Perez, 2004: 52) 3 Euskal Herrian 1920ko hamarkadan egin ziren ekipamendu egokitzapen esanguratsuak
|
herri
xehea ere eskolara zedin (Arpal, Asua eta Davila, 1982: 25). Beraz, herri xehea eskolaratzeko prozesua irakaskuntza euskaldunaren garapenarekin batera hasi zen4.
|
|
|
Kontrairaultzaile batzuek pribilegio txit partikularrak defenditzen zituzten pribilegioak defenditzen zituztenean. Baina Frantziako Iraultzak nobleziaren eta kleroaren pribilegioak erauztean,
|
herri
xehearenak ere ezabatu zituen. Esate baterako, Nabarrakoak.
|
|
2014
|
|
|
SARRIONANDIA, J., Moroak gara artean?, Iruña 2010, 353: . Frantziako Iraultzak nobleziaren eta kleroaren pribilegioak erauztean,
|
herri
xehearenak ere ezabatu zituen. Esate baterako, Nabarrakoak?.
|
|
2015
|
|
|
jauntxoa, apaiza, eskribaua, militarra, epailea, inkisidorea, alkatea, markesa, letraua, handikia. Dena den, Fernandok ongi daki
|
herri
xeheak ere ematen dituela lantzean behin bokaziozko hartzekodun ikaralarriak, eta hauei ere ez die barkatzen. Orroka eta korroka egiten du borroka nor sentitzekotan besteak errudun behar dituenaren aurka (atera hortik eskua, ez zinen bileran agertu...), ederki makilatzen ditu iskilu bakar dituen hitzez eta bertsoez.
|
|
|
Lafittek nafar lapurtarra deitu zion eredu berriari, eta hiru dira berehalakoan lortu zuen arrakastaren arrazoiak: Lapurdi eta Nafarroa Behereko euskara bizia zuen oinarri, hiztunen eguneroko jardunetik gertukoa zen eta, hori dela eta,
|
herri
xehearendako ere ulertzeko eta ikasteko erraza gertatu zen. Egoki bete zituen, beraz, hizkera ereduaren baldintzak, baina bazuen akats bat larria:
|
|
2020
|
|
|
Euskara gutitan aintzat hartu dute gure jakintsu eta eskolatuek, horregatik gure
|
herri
xeheak ere euskara gai arruntenak erabiltzeko baizik ez dela uste du. Gure olerkariek gainera, guti batzuk kenduz, gai arruntenak besterik ez dituzte erabili beren poemetan.
|
|
2021
|
|
|
Milaka ziren zaurituak eta esklabo hartutako herritarrak. Musulmanekiko gorrotoa ikaragarri handitu zen bai gerlarien artean, baita
|
herri
xehean ere. Bazirudien batzuek ahaztu zutela eraso haiek neurri handi batean jauntxo batzuen ondasun eta fama goseagatik gertatu zela, Unkastilloko errepresioa haiengatik gertatu zela.
|
|
2022
|
|
|
XX. mendean, janariaren eta elikatzearen inguruko zientziak eta teknologiak azkarrago garatzen hasi ziren, orobat sozializatzen. Hainbesteraino non, maiz, handikien eta boteretsuen aukera eta jakintza zena
|
herri
xehearengana ere heltzen hasi zen, liburuak, musika eta beste hainbat kultur eduki bezala. Kultur nahiz gizarte gertakizun eta are ikuskizun ere bihurtu da jatea, besteak beste.
|
|
|
Euskal libururik onenaren fama eduki du luzaz: hortik Sarako euskara zela denetarik ederrenaren ustea
|
herri
xehean ere, Zuberoa barne.
|
|
|
Praktikan teologia politikoa garatzen da, programatikoa, heziketak zanpatuekin eta pobreekin bat egin behar duelako.
|
Herri
xeheak ere badauka ikasteko eskubidea eta beharra, baina ikasketa ez da goitik beherakoa, horizontala baizik. Ezagutza lokala da, barreiatua dago eta, beraz, ez dago irakaskuntzarik, ikasketa multidirekzionalak bakarrik.
|
|
2023
|
|
|
aginte arrotza erdaraz mintzo da, aginte arrotzarekin lotura duen bertako klase buruzagiak erdara erabili beharra du agintari arrotzarekin, nahiz euskaraz egin herriko jende xehearekin, beren neskame eta morroi diren horiekin; bertako klase buruzagiak gero eta maiteagoa du aginte arrotzaren mundua: han dago aberastasuna, han modernotasuna, han gora egiteko aukera; pixkanaka, gero eta arrotzago joango da bihurtzen bera ere barrutik; aldi berean, bertako
|
herri
xeheak ere erdara ikasi nahi du, batetik arrotzak horretara behartzen duelako, eta bestetik neskame morroi jendeak ere apur bat gorago igo nahi duelako ahal dela, eta horretarako badaki ezinbestekoa duela erdara; behekoak erdara ikasita, erdikoak ez dauka harekin euskara erabili beharrik, eta pixkanaka ahaztu egingo du euskara, edozertarako erdara erabilita; hurrengo pausoa, hizkuntzaren akabera ... Ez da politologo trebea izan beharrik zapalkuntza nazionala eta zapalkuntza soziala gure herrian eskutik joan direla ikusteko.
|
|
|
Hileta kantok ez dira, antza, aberatsen pribilegioa;
|
herri
xeheak ere badaki mina adierazten.
|
|
|
Erdi Aroan bigarren ezteiak debekatuak ere izan ziren, eta, ospatzekotan, seme alaben tutoretza galtzea zekarten.
|
Herri
xeheak ere gaitzetsi izan ditu bigarren aldiz ezkondu diren emakume alargunak; eztei gauean zintzarrotsez jazartzen dituzte, halako umiliaziorik! Edonola ere, hobe sentimendu herrikoiak zalantzan jartzea, batik bat emakumeei zuzenduak direnean; gehienetan ez datoz jakintzaren aldetik, deserrotzen zailak diren aurreiritzietatik baizik.
|