|
2000
|
|
|
Arestion esanda kontutan," Bakea. ETA ez" goiburua zeharo kontrajarrita dago Lizarra Garazikoa sustatu zituen
|
herri
gogo bizi honekin eta, berriz, bat egiten du espainiar eta frantses Estatu zanpatzaileen aldetik jasan eta jasaten dugun kanpo eskuhartzearen funtsarekin: Euskal Herriaren esistentziaren ukazio bortitzarekin alegia.
|
|
|
Sarri, ipuinak aski dira herri baten psikologiaren bereizkuntza egiteko. Beren aberastasunetik neurtu daiteke
|
herri
gogoa. Harrigarria da benetan, gure herriak ahozko literatura horren aberatsa izanik, idatzizkoan hain txiroa izan beharra.
|
|
2001
|
|
|
Urtetan era bateko edo besteko mugak jarri ondoren, ez dute lortu euskararen aldeko
|
herri
gogoak atzera egiterik, horregatik orain saiatzen ari diren bidea, euskara eta euskararen alde lanean ari diren hainbat talde eta erakunde kriminalizatzea da, inolako oinarririk ez duten adierazpenak eta konnotazio jakin batzuk atxikirik. Kriminalizazioarena da euskara erasotzeko aurkitu duten argudio salgarriena eta zuzenena egoera politiko nahasi honetan.
|
|
|
Guda bera ordenaz eta giza eskubideen goi errespetuz eramana izan bada, zerbait sublimea darama beragan eta bide batez hainbat sublimeago egiten du guda horrela daraman herriak, zenbat eta handiagoak izan diren jasan dituen arriskuak, kementsu jardunez; alderantziz, luzaroko bakeak azoka giroa garaiarazten du, eta batera egoismo soila, koldarkeria eta alferkeria, eta
|
herriaren
gogoa makurraraztea.90
|
|
2002
|
|
|
oihua, deiadarra herri hoskaria:
|
herriaren
gogo esataria herrua: lokatza, basatza hitzorkuna:
|
|
|
Hogeigarren hamarkadako urte haietan egundoko berpizkunde artistiko mexikarra sortu zen herrialde hartan. Zapalkuntza kolonialaren pean mendeak pasa ondoren,
|
herriaren
gogo nazionala esnatu egin zen. Artea ere nazio baloreak sustatzeko giroaren eragile garrantzitsua izan zen:
|
|
2004
|
|
|
Baina errebelatu egiten naiz posibilitate horren aurrean. Nahiago nuke pentsatzea, gaiztoa komunikazioak atzematen dituena dela, komunikabideak bere interesetara maneiatzen dituena, doktrinaren ortodoxia gizartearen txoko guztietara hedatu nahi duena, estatuaren egonkortasuna
|
herrien
gogoaren gainetik pasarazten duena, ohiko moral ustelaz hiritar arrunton jantzia prestatzen duena...
|
|
|
Ondorioz kontzientzia kolektiboan elementu bat aitzinatzen delarik, besteak ere indartzen dira. Lurraldetasunaren eskaera adieraz ten dugularik urriaren 9an bezala, edo lurraldea antolatzen dugularik Garapen Kontseiluaren bitartez
|
herriaren aldeko
gogoa pizten dugu. Zoritxarrez euskara gibelatzen delarik herritasuna ere ahultzen da, edo alderantziz, ez baitakigu zuzen zerk zer baldintzatzen duen?. 339
|
|
|
Giscard d’Estaing en Frantzia eta Francoren Espainia bezala, gogora dakartza Vietnam, Palestina, Afrika, Hego Amerikako herrialde pobre eta zapalduak(" Non dira Santiagorateko bideak...", HH, 98 or.;" Managuako bideak", 1979), eta gizarte mailaketaren, zapalkuntzaren edota gosetearen biktima izan den lurralde oro. Nazio urrunen zoriaz mintzo zaigu Erdozaintzi, baina beti ere bere
|
herria
gogoan, elkarren arteko gizarte edo historia parekotasunak agerian utziz, nazio haiei buruz idaztea gure herriaren egoeraz hausnartzeko aitzakia bailitz.
|
|
|
DIS KOGINTZAREN HASIERA:
|
HERRI
GOGOA
|
|
|
Hor ikusten genuen hutsune handi bat zegoela, bazegoen zerbait funtzionatzen ez zuena eta beharra gero eta handiagoa zen. Behar horrek eraginda,
|
Herri
Gogoa sortu zen orduan, kaleko ehundik gora euskaltzaleren artean, gaur egun egiten den antzera; horrela bildu zen behar zen dirua, harpidetu ere egiten zirelako, eta salmenta minimo bat ziurtatu egiten zen horrela. Herri elkarte antzeko zerbait zen:
|
|
|
Lehendabiziko diskoak ez ziren agertu
|
Herri
Gogoaren izenean; Fraga zegoen orduan Madrilen, eta kasualitatez ez zigun baimenik ematen. Baina lehenago esan bezala, kataluniarrekin egin genuen tratua, EDIGSArekin, etabe rehala konpondu ginen.
|
|
|
Aurrerago noiz desagertu ziren
|
Herri
Gogoa abiarazi zuten baldintzak?
|
|
2006
|
|
|
Irakurlea oraindik gomutatzen bada
|
herri
gogoaz: herri bakoitzak bere izpirituaren arabera hozitzen zituen legea, politika, artea; azpiratzen duen uholde ororen despit, intrahistorian, herri gogoak betibat zirauen, etc. Orain, alderantziz, herri gogoak bata bestean urtzen eta nahastekatzen dira, denak irabiatu eta azkenean Gizadi Gogo moduko bakar handi bat sortzeraino.
|
|
|
Irakurlea oraindik gomutatzen bada herri gogoaz: herri bakoitzak bere izpirituaren arabera hozitzen zituen legea, politika, artea; azpiratzen duen uholde ororen despit, intrahistorian,
|
herri
gogoak betibat zirauen, etc. Orain, alderantziz, herri gogoak bata bestean urtzen eta nahastekatzen dira, denak irabiatu eta azkenean Gizadi Gogo moduko bakar handi bat sortzeraino. Hau da Unamuno-k euskararen heriotza iragarriari bere argumentazioan ipini dion marku filosofikoa, hots, eskatologia kuakero spencertarraren markua – Paz en la guerra ko bera, eta beste gaietarako aspaldi abandonatua duena:
|
|
|
Irakurlea oraindik gomutatzen bada herri gogoaz: herri bakoitzak bere izpirituaren arabera hozitzen zituen legea, politika, artea; azpiratzen duen uholde ororen despit, intrahistorian, herri gogoak betibat zirauen, etc. Orain, alderantziz,
|
herri
gogoak bata bestean urtzen eta nahastekatzen dira, denak irabiatu eta azkenean Gizadi Gogo moduko bakar handi bat sortzeraino. Hau da Unamuno-k euskararen heriotza iragarriari bere argumentazioan ipini dion marku filosofikoa, hots, eskatologia kuakero spencertarraren markua – Paz en la guerra ko bera, eta beste gaietarako aspaldi abandonatua duena:
|
|
|
Izan ere, hori da beti arreta erakartzen duen aspektua: betiere
|
herri
gogoaren terminotan jarraitzen da kuestioak planteatzen – literatura eta zientziarenak bezalaxe hizkuntzaren" berezko" balioarenak, hala erregenerazio politika nazionalarenak, nola –ikusiko dugu– Hispanitatearenak.
|
|
|
Ortega-rengatik esan behar da,
|
herriaren
gogo kontzeptuarekin nahiko kritiko izan dela –hobeto, kontzeptu horren erabilera batzuekin– eta nahiko positibo eta esplikatiboa ber denboran jendaurre espainolarentzat, alferrik izan bada ere. Baina esango genuke, bera ere kontzeptuarekin katramilatua dabilela, eta azkenean" zirkunstantziak" harrapatuta gelditu dela nolabait – alegia, eskemek eta planteamenduek harrapatua, zeintzuek zeharo betetzen baitzuten ingurugiro kultural guztia, antsi antsiatua Espainiaren esentziaz eta defektu kapitalaz eta gaixotasunaz eta gainbeheraz.
|
|
|
Pentsamendu" ilustratua" da – kontzeptu honen adiera txarrenean: Voltaire-k jada saldoa tentel zozoilotzat zeukan, eta
|
herri
gogo edo izpiritua, esaten zuen, gutxiengo batean inkarnatzen da, horretan mamitzen da nazioaren funtsa (kulturan, politikan), jende masa artalde esanahibakoa da. Halatsu arestiko krisi eta dekadentzia diskurtso nahinon arruntuan ere, V. Pareto eta G. Mosca k, R.
|
|
|
Herri bakoitzak bere jeinua du, dio Ganivet ek; eta artean, politikan, baina dogmetan ere azken batean –gauzarik ukiezinenetan–, bere jeinuaren marka utziz doa den denean. Ganivet i onartu behar zaio,
|
herri
gogoaren bere kontzeptua osoki historiari atxikitzen diola berriro: izpiritu espainola influentzia ezberdinek historian zehar taxutu dutena da, ez arraza edo naturaren batek betiko esentziatua.
|
|
|
Sánchez Albornoz entzat zer espainola –izpiritua, aiurria– finkatua zegoen prehistorian jada. Erabakigarria
|
herri
gogoaren zerketan geografia izan bide da: batetik, honen gogorrak bertoko jatorrizko biztanleen izpirituak gogortu dituelako; bestetik, lekuaren bazterrekotasunak eta klimaren eta lurraren lakarrak bertara jende tipo bat erakarri duelako:
|
|
|
10 Euskal
|
herri
gogoaz
|
|
|
Ez genuen Unamuno-ren hizkuntzaren filosofia –edo teologia– osoa barrendu gura (ez gara haren testu guztiak, ezta gehienak ere, biltzen saiatu); gutxiago haren jokabideak hizkuntz politika espainolean; hizkuntzaren eta
|
herri
gogoaren artekotasuna nola tratatzen duen orrizkatu soil baino. Hori ere, pentsamendua bera gabe, sintoma batzuk behatzera mugatu gara.
|
|
|
Berriro fenomeno ohargarri bat seinalatuz utziko dugu bilbotarra. Unamunorengan eboluzio bat nabaritzen da hizkuntzaren garrantzia herritasunarentzat,
|
herri
gogoarentzat, geroz eta gehiago azpimarratze aldera, azkenean –bere teoriari jaramon egitekotan– munduan espainolez mintzo diren eskualde guztietako jendeak nazio bakar bat bihurtzeraino. Komunitate nazionala (pentsamendu, sentimendu, destino komunitatea) komunitate linguistikoa da, hizkuntzak egiten du nazioa.
|
|
|
|
Herri
gogo edo Volksgeista, edo herriaren jeinua, arima, etab., Europako herri guztietan arrunta da Ernazimentuaz gero kontzeptu hori. Horregatixe historia luze zabala dizu, esanahi eta erabilera diferenteak ezagutu ditu.
|
|
|
Horregatixe historia luze zabala dizu, esanahi eta erabilera diferenteak ezagutu ditu. Historia horren ohar batzuk aurki ateratzekoa den Volksgeist –
|
Herri
Gogoa liburuan dauzkazu bilduak, kontzeptuaren historia batez ere Alemaniara mugatuz, mugatu beharrez. Horren jarraipena da esku artean duzun testua, trilogia baten azkena, Humboldt:
|
|
|
Dualismo kartesiarra bazterturik, bada (hori katolizismoarekin berdintzen da), izpirituaren eta naturaren harmonia eta paralelotasuna proklamatzen da, hots, bion monismo organiko ebolutiboa160, zientziak oraindik eman ezin ziena desirari eta irudimenari emanaraziz. Hondo hau da Baroja-ren nobeletan dominatzen duen bera, XIX. mendearen azken aldetik aurrera beti suposatu beharra dagoena autore espainoletan
|
herriaren
gogo edo izpiritu kolektiboaz ari diren testuetan, hein batean bederen horren aurka dihardutenen kasuetan ere planteamenduaren tankera inposatuz (hori izango da Ortega-rena). Hona hemen" Espíritu colectivo" atalaren amaiera aipatu Hiztegian, argi emaile ezin hobea honezkero Espainian dabilen" Volksgeistaren" kontzeptuaz, Herder edo Hegel-engandik mila legoatara:
|
|
|
EUSKAL
|
HERRI
GOGOAZ
|
|
|
1887ko urtarrilaren 3an Unamuno-k Bilboko elkarte" El Sitio" n hitzaldi bat jaulki zuen," Espíritu de la raza vasca" izenburua daramana, tesi estrainio honekin: euskal izpiritua den bezalakoa izanda, Euskal Herriak independentea izan behar luke204 Orain ez gara arduratuko independentziaz, ezpada izpiritu edo
|
herri
gogoaz – hori ere Unamuno-ren aro hau oroitarazteko adinatxo, besterik gabe, testua orokorki ezagun samarra baita bestela (eta Unamuno-ren pentsamenduaren historian momentu labur bat baizik ez).
|
|
|
1) euskal herriaren jatorriari buruzko ameskerien kritika, 2) euskarari buruzko Larramendi, Astarloa eta abarren estrabagantzien kritika, 3) euskal legenda eta tradizio ipuinezkoen kritika (Xaho), 4) euskararen ahultasuna bizi borrokan gaztelaniari ezin buru eginik205 Guretzat, gogoan hartu beharrekoa da," Espíritu de la raza vasca" ko testua –ikustera goazena– polemika artean formulatua dela; erantzun bat legez, nolabait, haren foralismoaren zintasunaz fido ez direnei. Hala ere, bestelako zerikusi politikoak oro alde batera utzi eta,
|
herri
gogoaren kontzeptua jokoan nola ageri den ikustera mugatuko gara gu hemen.
|
|
|
Unamuno-ren periodo honetako kredo positibistaren ondorioz, ez dut esango kontraesan etengabekoan mugitzen ari dela, baina konferentzia guztian atezu edo barne tentsio deseroso bat ohartzen da historia eta naturaren artean (ez Herder eta ez Hegel-ek daukatena, modu honetan behintzat; baina berriro topatuko duguna hein batean Ortega-rengan, antipositibista izan arren), beharbada zantzu bat dena, garai honek guztiak eduki duen problemarena izpirituaren trataeran, zehazkiago natura eta historia nola elkarretaratu izpirituarekiko erlazioan. Zientzia naturalen (eta antropologia biologistaren) tenoreko goraldiaren arabera,
|
herri
gogoa modu naturalista estriktoan, historiarik gabe, definitzen da –" Volksgeista" arrazaren izpiritua da: betikoa eta beti bera dirudi, eta gero horrek historiarekin ahal duen bezala konpondu behar du; euskal arrazaren izpiritua holako eta halako da, puntu.
|
|
|
Unamuno-k euskaldunaren gorputz tankera, sudurra, ilea ikertu duen hainbat jende aipatzen digu jada ordurako: M. de Quatrefages(" célebre naturalista francés"), M. Cénac Moncaut, Girault de Saint Fargeau, Moreau de Jounes, Napier, Bladé, Broca eta beste225 Horien –" zientziaren" – esku dago, nonbait, euskalduna eta euskal
|
herri
gogoa zertan datzan irakastea226.
|
|
|
Euskal
|
herri
gogo kontraesantsu bat, beraz. Testuinguruen arabera, naturari itsatsi geldoa edo izpiritu enpresarial eta komertzial iradukoa; barbaroa edo banako ahulenen babeslea; primitibo inzibilizatua edo askatasun politiko indibidualen begirale modernoena.
|
|
|
Baina behatzekoena da, emaitzen bitxia baino gehiago,
|
herri
gogoaren kontzeptuarekin nola jokatzen den; h. d., in actu erreparatzea garbi garbi, zein unibertso diferentetan gabiltzan, Herder irakurri ala Unamuno irakurri. Unamuno hau irakurriz, horren kaos mentalean, katramila guztien gakoa azkenean modernitatea edo horren mentsa dela deduzitzen da:
|
|
|
Unamuno Bilboko publikoaren aurrean, estudiante gazteak Unibertsitatean harrapatu zuen sukar intelektual krausopositibista ari da garatzen, Madrilgo Ateneoan Espainiari eta historia espainolari buruzko gogoeta kritikoa zena (monarkiaren kritikoa, populista, etorkizun berri berri moderno baten iragarlea), berak" El Sitio" n Euskal Herri postforalari aplikatuz, kritikoa erregeekin, kritikoa liberalismoarekin, kritikoa orobat bere aurrekariekin, bera baino lehen euskara, euskal herri edo jende (orain arraza), historia, erlijio, foru edo politikaz jardun izan direnekin, apologista, historialari hala literatoak (Garat, Xaho, Navarro Villoslada), hala euskaltzaleak.
|
Herri
gogoa tesi horren bermea baino ez da. Horren izenean egiten da erregeen (karlismoaren) ukoa233, Foruen zina egin zuten erregeak barne, baita liberalismoaren ukoa ere(" despotismo de la idea").
|
|
|
Eta liberalei begira: " El que combatió contra el derecho divino, justo es combata contra lo que llaman soberanía nacional; ni el despotismo de un hombre, ni el despotismo de la masa" 235 Batzuen eta besteen aurka, Unamuno-k" liberalismo" berri bat proposatzen du, independentziaz Euskal Herriarentzat eta askatasun osoaz norbanakoarentzat, euskal
|
herri
gogoari egoki dagokiona hori bakarrik omen baita236.
|
|
|
Tesiak badu bigarren parte bat, gutxiago aipatzen bada ere, ez gutxiago erreparatzekoa guretzat: euskal
|
herri
gogo edo izpirituak ez duela ezer galtzen euskara galduz, aitzitik irabazi bai, hizkuntza unibertsal bat eskura edukita; are, ez bakarrik euskal arrazarenak, baizik" euskararen izpirituak" berak bizirik jarraituko duela euskaldunen gaztelanian. Tesi bikoitz hau, gutxien gutxiena hartarakoxe zen Lore Jokoetako tribuna festaliarretik proklamatua, sozietateko eskandalutxo baten goragailuak are gehiago potentziatua, zenbaitek txalotu egin du (Bilboko sozialistek, Maeztu-k, etab.); hainbat eta hainbatek, gaur arte, gogotik errepikatu du (Ortega, etab.); euskaltzaleak jeneralean Unamuno-ren arrazoiari erantzun beharrean sentitu dira, argudioekin zein praxiarekin (S.
|
|
|
1) euskararen –berdin da: edozein hizkuntzaren– (a) berezko zaharkitutasuna, eta (b) ondoriozko baliogabetasuna mundu modernorako; 2) arraza, hizkuntza eta
|
herri
gogoaren arteko erlazioa.
|
|
|
Puritanoek uste zuten
|
herriak
gogo handiz eta pozez beteta hartuko zuela errepublika berria, baina oker zebiltzan horretan. Eskoziar garaituak, erregezale porrokatuak, eliza erreformatu presbiterianokoak, katolikoak eta irlandarrak elkartu egin ziren –Cromwel etsai gogorraren aurka elkartzea erraza egiten zitzaien, etsai nagusitzat bat bera jotzen baitzuten–, eta Charles II.a –lepoa moztutako erregearen semea– izendatu nahi izan zuten errege.
|
|
2007
|
|
|
Agintari berriek uste zuten, politikoki nagusitzeko heriotza zigorren bidea aplikatzea nahitaezkoa zela. Militarren uste ustela baino ez da, pentsatzea, hilketen bidez
|
herrien
gogoa eta norabidea alda daitekeenik. 1937ko uztailean eta abuztuan, zigorren beldur joandako batzuk etxeratzen hasi ziren, baina beste batzuk Frantzian geratu ziren badaezpada.
|
|
|
Jada ez gara mintzo herri bat edo besteren izpirituaz, baizik mendebaleko kulturaren izpirituaz, berak eratzen ditu
|
herri
gogoak. Eta izpiritua ez da argi sortzaile, hondamendiarena baizik.
|
|
|
Ezgaraikoa, Tragediaren sorrera ko apolino eta dionisikoaren dikotomia substantziala baizik953, arte ororena ez ezik, giza existentzia ororena, gerora Dioniso eta/ ala Gurtzifikatua oposizioa bilakatu dena954 Gai hau, joera apolino eta dionisikoen lehiarena, aski ezaguntzat eman genezake, gehiago pausatu gabe. Baina jaramonik egin gabe ezin da pasa, kulturaren gogo edo izpirituaz mintzo bagara, jada ez garela herri bat edo besterenaz ari, edozein
|
herriren
gogo barnean kausitzen den erdibitzeaz baizik.
|
|
|
(El sueño del humanismo, 1993, 50). Hiri hauek eta humanista hauek Errepublika Erromatarraren haurrak sentitzen dira (ez Erroma Inperialarenak), eta
|
herri
gogo florentziar hau, beren autokontzientzian, herri gogo erromatarra bera baino ez duzu, esanahirik literalenean:
|
|
|
Hiri hauek eta humanista hauek Errepublika Erromatarraren haurrak sentitzen dira (ez Erroma Inperialarenak), eta herri gogo florentziar hau, beren autokontzientzian?
|
herri
gogo erromatarra bera baino ez duzu, esanahirik literalenean: –«Los florentinos aman la libertad más que nada y son muy enemigos de los tiranos» porque descienden directamente de los romanos de los días dorados en que «todavía los Cesares, los Antonios, los Tiberios, los Nerones, peste y destrucción de la república, no habían arrebatado la libertad»?.
|
|
|
–«Los florentinos aman la libertad más que nada y son muy enemigos de los tiranos» porque descienden directamente de los romanos de los días dorados en que «todavía los Cesares, los Antonios, los Tiberios, los Nerones, peste y destrucción de la república, no habían arrebatado la libertad»?. Erromaren izpiritua?
|
herri
gogoa, da Florentziako hiriaren izpiritua; baina sorketako Erromarena, askatasunaren Erromarena, garbi eta jatorra, ez geroko herrien konkistatzaile eta zapaltzailearena.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, konplexutasun mailaren arabera, herri partikularraren gertakaria beste bi gertakarien analisiaren laguntzarekin soilik estudiatu izan da. Herri arima,
|
herri
gogo, nazio eta kultura nazional esamoldeaz izendatzen dena intuitiboki soilik errepresenta eta analiza daiteke aurrena herri baten bizitzako aspektu desberdinak, adibidez: hizkuntza, erlijioa, artea?
|
|
|
desagertuak mintzo dira, dio Madariaga-k oraindik, edo berriro. Hizkuntzak
|
herriaren
gogo edo jeinua espresatzen du; hortaz, jeinu edo karaktere nazional hori(, el carácter es un determinado sistema de tendencias?) 32 hizkuntza baino lehenagoko eta sakonagoa da, Madariaga-k ikusten duen moduan behintzat. –(?) Un accidente histórico, emigración, inmigración, conquista, puede haber hecho desaparecer la lengua indígena, substituyéndola por otra extraña al genio del pueblo aborigen.
|
|
|
Ezagunki, Humboldt-ek, hizkuntzak mundu ikuskera bat biltzen duela esaten zuen; eta, beraz,
|
herri
gogo bat osatzen bide duela; beraz, hizkuntzak nazioarekin eta nazioak hizkuntzarekin, biek. Volksgeist, bat mamitzen dutela, etc.
|
|
|
Gerta liteke, beraz, zientzian kontzeptua jada desbaliatua egonik ere, metaforak baliagarri eta eder izaten jarraitzea, zientziak erreminta bezala beretzat hartu izan baino lehenago bezalaxe, gero ere. Esaterako, herriaren izpiritua hizkuntza dela; euskara dela Euskal Herriaren arima, euskal
|
herri
gogoa. Zergatik ez?
|
|
|
Volksgeist edo
|
herriaren
gogo, edo izpiritu, edo arimaren kontzeptu, edo metafora, edo zer korapilatsu hori ikusiko dugu hemen.
|
|
|
Horrela burutu du Marx-ek berak, zientzia historikoaren izenean, ezaguna den zakarkeriazko borroka zakarra bere lagun eta burkide sozialista, utopikoen? aurka (h. d., sozialismoari arrazoi moralengatik esesten ziotenen aurka), sozialismoa (edo iraultza) historiaren beraren razionalitateak, logikak, ekarri behar omen duelako, eta ez gizon emakumeen ideia edo xede subjektibo humanitario Herder-en gisakoek663 Herder-en
|
herri
gogoarentzat fundamentala zen hura humanitatearen ideiaren barruan ulertzea; Hegel-ekin, eta zientziarekin, historiako, psikologiako, antropologiako kontzeptu positibo bat baino ez da izango.
|
|
|
–El pueblo es, en cuanto Estado, el espíritu en su racionalidad sustancial? 587 Estatu bilakatuz, entra en la historia general del mundo, cuyos acontecimientos exponen la dialéctica [gatazkak, gerrak euren artean!] de los espíritus particulares de los pueblos, o sea, el juicio universal? 588 Estatu gisa herri/ Estatua, el poder absoluto sobre la tierra? da589 Nola beste herri/ Estatuak ere botere absolutuak diren lurraren gainean, herri arteko bizitzan es kuarra da lehia eta gerra; are, baiesgarria da, bera baita herri/ Estatu gogoaren pizgarria, historiaren akuilua590 Honela, Herder-entzat (eta erromantikoentzat ere) imajinaezina, filosofia hegeldarrean historian ezinbestekotzat eta faktore positibotzat ematen da
|
herri
gogoen eta bortxakeriaren elkarlotura, kontsiderazio moralekin zerikusi orotatik libre (legea eta morala Estatuak ezartzen du; historiak ez du zerikusirik moralarekin) 591 Gomuta dezagun beste behin ere Zuzenbidearen Filosofiako pasarte drakoniarra. Historiaren bilakaeran estadio bakoitza herri batek errepresentatzen du:
|
|
|
herri edo nazio594 bat Estatuarekin identifikatzea herria gerrarekin eta inperialismoarekin identifikatzea adinatsu baldin bada, Estatua herri/ nazio bakarrarekin berdintzeak, Estatu modernoen eraspenaren karakterizazio gisa gaizki ikusia ez badago ere, aski goiz gainera?, Estatuaren teoria bezainbatean horren eite jakobinoa postulatzen du, h. d., Estatuaren bategintza nazio bakar baten hizkuntza, historia, tradizio, kulturarekin, Estatuko beste nazioen hizkuntzen, etab., ukoarekin (oroit Barrère eta Abbé Grégoire). Estatuak
|
herri
gogo bakarrarekin bat egiten du eta hura altxatzen du historia unibertsalera: –El estado tiene(?) la faceta de ser la realidad efectiva inmediata de un pueblo singular y naturalmente determinado? 595 Hegel-ek badaki Europan Estatu edo monarkia ia denak de fakto plurinazionalak direna, Prusiatik hasi596 eta Austriako Inperioraino.
|
|
|
–El estado tiene(?) la faceta de ser la realidad efectiva inmediata de un pueblo singular y naturalmente determinado? 595 Hegel-ek badaki Europan Estatu edo monarkia ia denak de fakto plurinazionalak direna, Prusiatik hasi596 eta Austriako Inperioraino. Baina, Herder-en kontrara,
|
herri
gogo eslaviarren estimu handiegirik ez du597 Kant-ek eta Herder-ek protestatu egin dute Prusian eta Austrian Estatuak herri ez alemanei euren hizkuntzen sustapena eta ilustrazioa faboratzen ez zielako. Ez da horrelako ezer aurkitzen Hegel-engan.
|
|
|
Hegel seguruenik ez da kontsideratu behar, kritiko askok egin izan duen legez, nazionalista alemana edo Prusiaren apologista filosofiko itsua (nazioak eta Estatuak momentu iragankorrak dira izpiritu unibertsalaren historian), baina bere historiaren aurrerabidearen teoriarekin alde batetik, bestetik
|
herri
gogoaren eta Estatuaren berdinketarekin, eta Estatuaren amoralismoarekin, dena arrazoimenaren exodo eta bere baitara itzultzearen kontakizun batean enmarkatua, ateak aski zabalduak opa dizkie bai nazionalismoaren eta bai iraultza sozialaren, eta bietan, ohiko moralaren gainetiko, indarkeriaren ideologiei?
|
|
|
Eta herriaren arimaren egiteko ibilbidea bere gogotik bere gogora da: bere bere
|
herri
gogoa aurkitzea eta gauzatzea da herri arimaren eginkizuna (berdin da gizabanakoaren kasuan bere gogoarekin). Alegia, zuzen ulertzen badut, hemen herriaren gogoa (Volksgeista) Platonen ideia da, eredu aurretiazkoa, metafisiko erlijiosoa; eta horren kopia zerupetarra, denborazkoa (historikoa), herriaren arima.
|
|
|
bere bere herri gogoa aurkitzea eta gauzatzea da herri arimaren eginkizuna (berdin da gizabanakoaren kasuan bere gogoarekin). Alegia, zuzen ulertzen badut, hemen
|
herriaren
gogoa (Volksgeista) Platonen ideia da, eredu aurretiazkoa, metafisiko erlijiosoa; eta horren kopia zerupetarra, denborazkoa (historikoa), herriaren arima. Herriaren arima hau Herriaren Izpiritutik dator eta berriz hartara doa.
|
|
|
Itxura duenez, herri arima germaniarra Steiner-en antroposofian ere beste herri arimen aldean abantailatua da: hori izan ei da, inbasioen bitartez, beste
|
herri
gogoak piztarazi eta euren gogora bidean abiarazi dituena; bera da bere jatorrizko izpirituari zuzenena lotua dagoena. Herri arima germaniarraren harreman konplikatuak herri gogo germaniarrarekin hobeto ulertzeko, nolanahi ere, esoterismoan iniziatua izan beharra dago, ez da hemengo kontua885.
|
|
|
hori izan ei da, inbasioen bitartez, beste herri gogoak piztarazi eta euren gogora bidean abiarazi dituena; bera da bere jatorrizko izpirituari zuzenena lotua dagoena. Herri arima germaniarraren harreman konplikatuak
|
herri
gogo germaniarrarekin hobeto ulertzeko, nolanahi ere, esoterismoan iniziatua izan beharra dago, ez da hemengo kontua885.
|
|
|
(Zentsura legeen aurka idazten ari da): . Prentsa librea
|
herriaren
gogoaren [Volksgeist] begi edonon zabaldua da, herri batek bere buruan duen usteona gorputz hartua, lokarri bat hizketaria, horrek baitu gizabanakoa Estatuarekin eta munduarekin lotzen, kultura inkorporatua, zeinek ere dituen gatazka materialak gatazka izpiritualetan itxuraldatzen eta haien ekaiezko eitea idealizatzen(?). Da ispilu bat izpirituala, non ere duen herriak bere burua ikusten, eta jakinduriaren aurreneko baldintza da norbere buruaren begiratzea.
|
|
|
(1784) testu laburra da, batxilergoan filosofiako irakurgai bezala ere erabili ohi dena. Irakurlea oroituko da nola testuaren azkeneko paragrafoan?
|
herriaren
gogoa, askatasunaren bilaketan ageri den, askatasun zibilen mugaketa eta kontrol beharraren paradoxarekin.
|
|
|
askatasunaren bilaketan ageri den, askatasun zibilen mugaketa eta kontrol beharraren paradoxarekin. Kant-ek erabiltzen zuen jada
|
herri
gogo edo izpirituaren espresioa(. Geist des Volkes?) 218, eta askoz gehiago kontzeptua bera beste hitz batzuekin (aiurria, etab.). Ameriketako indioen izpirituaz mintzo da219, etab. Izpiritu espainolaz, esate baterako, esaten du bere Antropologian, hura aldarte erromantikokoa dela(, von romantischer Stimmung des Geistes?), ankerra, lan izua, harroa, arrotzengandik ezer ikasi gura ez duena, edozei... Kant ez da bereziki erromantikoa kontsideratzen.
|
|
|
askatasunaren bilaketan ageri den, askatasun zibilen mugaketa eta kontrol beharraren paradoxarekin. ...esate baterako, esaten du bere Antropologian, hura aldarte erromantikokoa dela(, von romantischer Stimmung des Geistes?), ankerra, lan izua, harroa, arrotzengandik ezer ikasi gura ez duena, edozein zientziatatik ere beti urrutia; bere gustuetan ez dela herri guztiz europarra erakusten omen du, erdi mairua edo baino220 Ez zaigu interesatzen Kant-en iritzia bera indioei edo espainolei buruz, baizik
|
herri
gogoaren kontzeptua berak ere usu erabiltzen duela (beste gauza bat da, haren filosofian ez duela rol inportanterik jokatzen, eta horregatik hemen ez da bereber aztertzen). Kant ez da bereziki erromantikoa kontsideratzen.
|
|
|
(Ez dakit gure jendeak aipatu ohi duen adina irakurri ere egiten duen, baina Faust en Preludioan, esate baterako,
|
herri
gogoa?. Geist des Volks?, teatrora joan ohi den jendearen komedia eta dibertimendu gogoa bezala aipatzen da?, des Volkes Laune??, poeta tragikoaren izpirituari kontrajarririk.
|
|
|
Kontzeptu horretan suposatzen diren esentzia metafisikoak gabe hortaz? eta ez da oso bestela Herder edo Schlegel-en
|
herriaren
gogoekin).
|
|
|
Egia da, maiz errealitate bera adierazteko hitz ezberdinek balio dutela. Adibidez, Humboldt-ek?
|
herri
gogo, delako hori adierazteko < Volkscharakter>, < Nationalgeist>, < Kraft> (indarra), < jeinua> erabili ohi ditu.
|
|
|
gaist) gogoa: Volksgeist
|
herriaren
gogoa (irakur: Folks gaist).
|
|
|
behin behinekoz. Eta honekin eskura dauzkagu Volksgeist historikoak, historiako subjektuak (izpiritu unibertsalaren behin behineko forma singular mugatuak bezala), zeren eta munduko historia (izpiritu unibertsalaren historia) besterik ez da?
|
herri
gogo partikularren dialektika baino? 562.
|
|
|
antropologian, estetika eta erlijioan, zuzenbidearen filosofian, historia unibertsalaren filosofian, filosofiaren historian. Batzuetan terminologikoki ere saiatzen dela, ematen du, bereizkuntzak nabarmentzen
|
herri
gogo naturalaren eta historikoaren artean (beti kontsekuentea izateke). Baina konparatuz pasarte batzuk eta besteak, neuk ulertzen dudan tamainan behintzat, duda asko gelditzen da Hegel-en Volksgeistaren zermugaketa doi doiaz.
|
|
|
grekoa, germaniarra. Hauek, berriro,
|
herri
gogo gehiagotan azpibanatzen dira. Horregatik, Volksgeistak ezin dira zer geldiak, betibatak bezala pentsatu:
|
|
|
Azkenik,
|
herri
gogoak, euren eginkizuna historian konpliturik, naturalak baitira, hil egiten dira (naturalak diren bezainbatean): hain zuzen, herri baten bizian aro filosofikoa heriotza bezperakoa ei da.
|
|
|
|
Herri
gogoak, hortaz, Hegel-en filosofian bere lekua dizu, batez ere historiaren filosofian leku nahiko esentziala; baina. Herder-en ia artezean alderantziz, subordinatua sistemari, kasuan Estatuari577 Hierarkia estu autoritarioan, Volksgeista Estatuaren menpeko, Estatua bera Gogoaren gauzapenaren bidean aldian aldian tokatzen den mailaren zerbitzuari egongo da subordinatua:
|
|
|
Hautatu baino, esan daiteke herri hori izpirituak sortu egiten duela. Beraz,
|
herri
gogo edo Volksgeist naturala (ahalmen naturalak, posibilitateak) zinez Volksgeist historiko bihurtu, garaiak egiten du(. Zeitgeist? –
|
|
|
– , genius saeculi?, Ingalaterran Barclay k jada 1614an aipatzen zuena); edo ez du egiten, eta orduan
|
herri
gogo hori ezhistorikoa da? –historia gabeko herriak?.
|
|
|
Volksgeistaren historian norabide aldaketa tragikoki ondoriotsuena haren identifikazioa Estatuarekin izan da(?
|
herri
gogo, tik, izpiritu nazional, era), Estatuaren kontzeptua bera absolutista izaki une berean. Erremarka dezagun, bada, aldi berean laburbilduz.
|
|
|
ezagutza zientifiko enpirikoa, badenaren ezagutza den bitartean (faktoarena), ezagutza filosofikoa badenaren arrazoiarena da, hots, errealitateak zer izan beharra daukanarena, razionalki ezagugarria izan dadin (fisikak edo historiak ezagutu ahalgarria, adbz.). ...ala aurrezagut daitekeena) ez da errealitatea bere zertzelada partikular erorkorretan, espazio eta denborazkoetan (adbz., historian,, anekdotak?, datu enpirikoak), baizik hura gobernatzen duen logika, zergatikoa, nahitaezkotasuna (historiaren bilakaera bidatzen duen barneko lege edo logika nahitaezkoa, zeinen tresna hutsak diren gertakari zirkunstantzialak eta herriak, historia enpiriko konkretua;
|
herrien
gogoak, esate baterako). –
|
|
|
Berdin hizkuntza: ez da gogamen autokontzientearen produktua (hizkuntza ez da izpirituak halakoxea pentsatu eta eginiko zerbait, bere gogara beste bat asmatu ahal izango lukeena), eta bai, arraza bezalaxe, naturaren emari naturala, izpiritua (burujabetu izan) baino lehenagokoa; beraz, historiaren aurrekoa508 Historian kontuzkoa ez da hortaz herri baten hizkuntza bera (prehistorikoa), baizik
|
herri
gogo hark hizkuntzarekin egiten/ ematen duena herrien kontzertu historikoan (poesia, etab., oroz gain filosofia). Volksgeista, aurrenik, naturala da; hein horretan, historiaren baldintza, ez bera historiagina, ezpada izpirituak (objektiboak) edo historiak tresna gisa baliatzen duena, eta baliatu eta gero horrek berak gainditu beharrekoa.
|
|
|
Hegel biak da, filosofoa eta historialaria, baina aurren aurrena gogoetalari filosofikoa; harentzat bere filosofiaren lagungarriak baino ez dute izan gura, printzipioz behintzat, historia enpirikoaren (antzinatea, modernia) bere interpretazioek. Beraz, Hegel-ek (historialari gisa) orri ezin ederrago asko idatzi ditu
|
herri
gogo grekoaz, hebraikoaz, germaniarraz, etab., ahaleraginkor bortitzak izan direnak kontzientzia nazional finlandiar, poloniar, txekiarretan, etab. Baina guri ezin zaigu hori oraingoz interesatu, deskribapen horien balioa erlatibatu duen lehena Hegel bera baita. Filosofiak zermugatzen du, a priori?
|
|
|
|
Herri
gogo baten (ondorioz, historiaren) estreinako aurrebaldintza natura da; lehen lehenik natura geografikoa. Honela deskribatzen du Hegel-ek, geografia asiarrari kontrajarriz (afrikarrari ez dago kontrajarri beharrik ere) izpiritu grekoaren sorterri naturala:
|
|
|
Beraz, Shakespeare-k aro baten izpiritua ere agerrarazten du. Bestalde, ez da soilik izpiritu ingelesak Shakespeare bat bakarra eta behin soilik erne duela, ezpada izpiritu indibidual hori bera, irlako izpiritu ingelesean ez ezik, historiako
|
herri
gogo klasikoekin ha rreman sare konplexu batean korapilatua ageri zaigula, nolabait mundu guztiaren fruitu: Shakespeare ezin da ulertu izpiritu ingelesa gabe, baina ezta tragedia grekoa gabe ere, eta izpiritu politiko erromatarra gabe, eta Ernazimentu italiarra gabe, etab. Shakespeare-ren obran Greziako izpiritua, Erromako izpiritua, Italiako errepublika birjaiotarretako izpiritua, Ingalaterra elisabetarreko izpiritua, Stratford upon Avongo semearen izpiritua, denak batean bilbatuak direla ematen du (eta:
|
|
|
No se desarrolla más que aquello a lo que la época, el clima, la necesidad, el mundo, el destino, dan lugar; lo otro queda descartado; las inclinaciones o aptitudes latentes en el corazón nunca pueden convertirse en habilidades prácticas. La nación puede poseer, pues, las más sublimes virtudes, por un lado, mientras, por el otro, tiene deficiencias y excepciones, ofrece contradicciones e incertidumbres que producen asombro? 389 Hau Herder-ek ez du
|
herri
gogoaren efemeroaren zentzuan idazten, baizik haren mugatutasun eta partzialtasunarenean, baina erorkortasunaren esplikazio bezala ere irakur liteke390 Gizaki edo herri betegingabeak, mugatuak, partzialki garatuak, periodo baten baldintzek tankeratuak, horregatixe kontraesanez, bertute altuz eta bizio makurrez kolkobeteak, bere baitan darama bere hondamendiaren zio posible bat. –La misma máquina que hizo posible tan considerables vicios fue la que elevó las virtudes a tal altura, la que extendió de tal forma su radio de influencia.
|
|
|
Estetikako Ikasgaietan (III, III, C. I) Hegel-ek luze dihardu epopeiaz eta
|
herri
gogoaz, Volksgeistari buruzko Hegel-en testurik ezagunenetako bat hori baita609 Gu ez gara luzatuko. Poeta epikoa izpiritu nazionalez betea da, edo, bestela esan, poema epikoan herriaren izpiritua bera da, poeta batengan uztatu eta, bere burua espresatzen duena.
|
|
|
|
Herri
gogo kolektibo eta historikoaren emaitza da, hortaz, zuzenbidea. Era horretan, a) sorkuntza librea da alde batetik, herriarena; eta beharrezkoa aldi berean, historiaren eskakizunen araberakoa.
|
|
|
Inoiz ere ez apeta indibidualen esku dagoena. Eta, b) historiko den bezainbatean aldakorra da beti, bizia eta berritzailea,
|
herriaren
gogoa bizia eta aldakorra den hein berean. –El Derecho es un fenómeno esencialmente histórico, es decir, no algo invariable y dado de una vez para siempre, como el «Derecho Natural», sino «sometido al mismo movimiento y desarrollo que toda otra manifestación del pueblo» [Savigny]? 633.
|
|
|
Zuzenbidea historikoa eta aldakorra da,
|
herri
gogoa historikoa eta aldakorra delako. Ez dago esentzia higigaberik.
|
|
|
González Vicen ek, arlo juridikoan hark ezarri bide dituen bi puntuotan biltzen du: , la positividad como carácter esencial del Derecho, y la idea de la ciencia del Derecho como una ciencia constructiva formal? 635
|
Herri
gogo edo Volksgeist kontzeptuaren ikerketa honetan guretzat interesgarriagoa iraganarekiko lotura da, Montesquieu-ren izpiritu orokorrarekikoa batik bat. Zuzenbide natural razionalista, eternalaren?
|
|
|
Filosofiaren aldetik behintzat ezinbestekoa da Volksgeist edo
|
herri
gogoaren diskurtsook ulertzeko, h. d.,, erromantikoak dira, sinplista batekin ezer esplikatu gabe esplikatutzat ez emateko, pentsamendu europarrean momentu honetan jazotzen ari den paradigma iraulketari adi egotea?
|
|
|
Atal hau bukatze aldera, bada, eta geurera etorriz: hondo hondoan Herder-en asmoa bere osoan zein izan den, behar da gogoeman, haren?
|
herri
gogoa, eta pentsabideak eurei dagozkien testuinguruan eta alderdikeriarik gabe balioesteko.
|
|
|
Baina kultura ez zaio naturari derrigor kontrajartzen. Giza kultura, harentzat, herriaren kultura naturala da, ez goi klase edo akademia, elite batzuen bereizia,, artifiziala??, hots,
|
herri
gogoaren kreazioa, biziera herritarraren ekoizpen espontaneoa, kantua, ipuina, poesia, mitologia, harreman modu sozial naturalak. Naturaren kontzeptu berri bat ari baita eszenan sartzen (Shaftesbury, Rousseau), materia hilotzetik lorera igotzen, eta txorira, eta gizadira, dena natura.
|
|
|
arrazoimenaren triunfo argitan bizi uste izan duela: hain zuzen arrazoimenaren garaitia hori
|
herri
gogo mendebaldarraren garaitia zen Hegel-entzat. Orain arrazoimenak bere iragana begiratu besterik ez dauka, gailurretik:
|
|
|
Gero, Errusiatik Portugaleraino, Iraultza osteko aldagoiak; historia berri bat eta historiaren kontzeptu berri bat. Hala, guretzat,
|
herri
gogoa kontzeptuaren historian aurreneko kapitulua errepresentatzen dute horiek (Alemanian): Iraultzak oraindik adigai horretan zerikusirik izan aurrekoa.
|
|
|
– Montesquieu-rentzat
|
herri
gogoan klima, biziera eta ohiturak, eta erlijioa biltzen ziren, eta herri gogo horrek taxutzen zituen Estatuaren eta legeriaren tankera, gero hauek atzera herri gogoan eragin zeragitela. Bi geruza bezala egiten da:
|
|
|
– Montesquieu-rentzat herri gogoan klima, biziera eta ohiturak, eta erlijioa biltzen ziren, eta
|
herri
gogo horrek taxutzen zituen Estatuaren eta legeriaren tankera, gero hauek atzera herri gogoan eragin zeragitela. Bi geruza bezala egiten da:
|
|
|
– Montesquieu-rentzat herri gogoan klima, biziera eta ohiturak, eta erlijioa biltzen ziren, eta herri gogo horrek taxutzen zituen Estatuaren eta legeriaren tankera, gero hauek atzera
|
herri
gogoan eragin zeragitela. Bi geruza bezala egiten da:
|
|
|
natura eta politika (physis, nómos). Legegileak
|
herri
gogoari begirunea zor zion eta harekin adostasunean behar zuen jokatu.
|
|
|
– Herder-entzat artistak eta poetak, baina funtsean edozeinek, jokatzen du eta behar du
|
herri
gogoarekin adostasunean jokatu.
|
|
|
Herder-ek politikatik kulturara oro har ekarri du
|
herri
gogoa. Herder-en herriaren izpiritua (edo herriaren arima, herriaren jeinua, edo aiurria, karaktere nazionala, denak nahaski berak darabiltzan moduan esateko) Montesquieu-ren bera da, agian gehi denboraren izpiritua (historikotasuna):
|
|
|
Herder-en herriaren izpiritua (edo herriaren arima, herriaren jeinua, edo aiurria, karaktere nazionala, denak nahaski berak darabiltzan moduan esateko) Montesquieu-ren bera da, agian gehi denboraren izpiritua (historikotasuna): bakarrik izpiritu hori, hertsiki politikan edo jurisprudentzian gabe, zabal zabalago, batetik historiako gertakari inportante guztietan, bestetik kulturan oro har, eta bereziki hizkuntza eta literaturan (herri kanta, ipuin eta sagetan, mitologian) manifestatzen da, gero hauek atzera
|
herri
gogoan eragin daragitela. Hortik Herder-en garrantzia. Volksgeistaren teoria?
|
|
|
omen delakoan. Alabaina Herder-ek
|
herri
gogoaren teoria bat zuzenekoa ez du; bere azterketetan erabili egiten duen kontzeptu bat da hori, espresuki ozta teorizatua bera (herri gogoa esplikatzeko klimaren inportantzia bai, baina ezaskitasuna seinalatzeko baino apenas gehiago. Kant baitan jokabide berbera kausitzen da puntu honetan, klimaren ezaskitasun berarekin).
|
|
|
omen delakoan. Alabaina Herder-ek herri gogoaren teoria bat zuzenekoa ez du; bere azterketetan erabili egiten duen kontzeptu bat da hori, espresuki ozta teorizatua bera(
|
herri
gogoa esplikatzeko klimaren inportantzia bai, baina ezaskitasuna seinalatzeko baino apenas gehiago. Kant baitan jokabide berbera kausitzen da puntu honetan, klimaren ezaskitasun berarekin).
|