|
2000
|
|
|
Enfasia egiteko moduko gertaera dela dirudi: Hego Nafarroako ingurumen sozialaren barnetik sekula
|
emakume
batek idatziriko kreaziozko lehen euskal liburua eman digu 2000 urteak.
|
|
|
Honela bada, eta 2000 urteari dagokiola, hauexek dira aipatu nahi nituzkeen gaiak: uholde berrien anonimotasuna, idazleen manifestuak,
|
emakumeen
opakotasuna, barietatea gaietan, kritikaren saio hutsa, eta, amaitzeko, euskal literatura kanporatzeko ahalegina, irakurzaletasunaren arazoa ahaztu gabe.
|
|
|
|
Emakumeen
opakotasuna
|
|
|
Harrigarria bada ere, euskal literaturgintzan aurten gauza positibo gehiago ikusi dut aurreko urteetan baino. Orain arte esandakoari,
|
emakumeen
literatura gehitu behar diogu. Euskal literaturaren historian inoiz ez da hainbeste emakume izan, ezta emakumeek idatzitako hainbeste lan argitaratu ere.
|
|
|
Orain arte esandakoari, emakumeen literatura gehitu behar diogu. Euskal literaturaren historian inoiz ez da hainbeste
|
emakume
izan, ezta emakumeek idatzitako hainbeste lan argitaratu ere. Areago.
|
|
|
Orain arte esandakoari, emakumeen literatura gehitu behar diogu. Euskal literaturaren historian inoiz ez da hainbeste emakume izan, ezta
|
emakumeek
idatzitako hainbeste lan argitaratu ere. Areago.
|
|
|
Areago. Elkarren artean egindako liburua plazaratu dute urtearen hondarrean, Gutiziakizenekoa, non 29
|
emakumek
hartu duten parte.
|
|
|
Orain ia 20 urte zebiltzan haiek, jardunean ari dira oraindik ere. Lehenengoz, belaunaldiez mintza daiteke idazle
|
emakumeen artean
. Garai bateko ale solteak, gaur egun, kolektibo izan daitezke.
|
|
|
SeN xua, beraz, sailkapenerako lotura bat gehiago izan daite<3 ke, adina, lurraldetasuna, euskalkia edo ideologia izan dais tekeen neurri berean, ez gehiago ez gutxiago. Okerra litzateke
|
emakume
guztiak saku berean sartzea, gizon guztiak saku berean sartzea bezain okerra alegia.
|
|
|
Edonola ere, garaia izan daiteke, azkenik,
|
emakume
uj idazle bat plazaratzen den bakoitzean normaltasunez hartzeko. Ez enoratu (emakumeak" gardenak" izan gara une batzuetan) eta ez nabarmendu, formolean gorde behar den ale bitxia bailitzan.
|
|
|
Edonola ere, garaia izan daiteke, azkenik, emakume uj idazle bat plazaratzen den bakoitzean normaltasunez hartzeko. Ez enoratu(
|
emakumeak
" gardenak" izan gara une batzuetan) eta ez nabarmendu, formolean gorde behar den ale bitxia bailitzan. Espero dezagun egun batean emakume idazleek erantzun behar ez izatea beren sexuari buruzko galderei, lan bat plazaratzen duten bakoitzean.
|
|
|
Ez enoratu (emakumeak" gardenak" izan gara une batzuetan) eta ez nabarmendu, formolean gorde behar den ale bitxia bailitzan. Espero dezagun egun batean
|
emakume
idazleek erantzun behar ez izatea beren sexuari buruzko galderei, lan bat plazaratzen duten bakoitzean.
|
|
|
Hiriak ere presentzia handiagoa du euskal literaturan. Idazleak kaletarrak dira, laikoak, gizon eta
|
emakumeak
, unibertsitarioak, eleanizdunak, eta munduan zehar askotxo ibilitakoak. Harrigarria litzateke ez nabarmentzea.
|
|
|
Ezagunak dira, halaber, zer nolako hondamen kalteak ekarri zizkioten SESBaren ekonomiari Trofim D. Lysenkok nekazaritzan eta abel hazkuntzan eskala handitan eginiko esperimentuek, mitxurinismoaren urratsei jarraikiz, marxismoaren postulatuak biologiari aplikatuz hobekuntza genetikoak erdietsi nahi izan zituenean. Eta ez dira ahanztekoak, halaber, gure egunotan
|
emakumeek
herri askotan fundamentalismo erlijiosoaren ideologiagatik oraindik pairatzen dituzten legezko bereizkeria lotsagarriak.
|
|
|
" harribitxiz beterik zaude, baina pinpirina zara eta ez dakizu horiek behar bezala eramaten: izan ere, dirua sobera daukazu baina kultura falta duzu", eta hori guztiori lege zaharreko gizarte probintzial hartan plazaratu zuen,
|
emakumeari
zor zitzaion errespetua ezin eztabaida zitekeen deduzko puntutzat zeukatenen artean. Jakina, espero izatekoa zenez, mintzaldi hark purga batek baino eragin lazgarriagoak ekarri zituen eta berehala askok bilbotar alditsu haren jarrera kritikatu zuten haserrez, horien artean, gorago aipatu dugun Sabino Aranak berak1.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik
|
emakume
txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo egin asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
EGMren datuak bat datoz, gutxi gorabehera, Kaixo bilatzaileak eta Eustatek (Euskal Estatistika Institutua) 1998ko abenduan egindako azterketarekin. Euskal Herriko internauten artean% 75,17 gizonezkoak dira (Interneteko Publizitate eta Marketin enpresak dagoeneko hasi dira ikertzen zergatik sareak ez duen interesik pizten
|
emakumeen artean
) eta ia erdiak(% 47,29) 31 urtetik behera du.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak aitortua du langintza lotsagarri bat balitz moduan idatzi zituela bere lehen poemak, ezkutuan, inori deus esan edo erakutsi gabe," poesia egitea" emeei —edo ez aski arrei— dagokien ahultasuna balitz bezala. Baina, zorionez, gizonen artean gizonezkoago azaldu behar zuen
|
emakume
gazte hark oso bestelako jarreraz idazten zituen poemak, defentsa artifizialik gabe, bere sena libre eta laxo isuriz. Naturaltasun zail hori da Urretabizkaiaren poesiaren balore nagusienetako bat.
|
|
|
|
Emakumea
Lizarran
|
|
|
Martxo apirilean, lizarrako gustavo de maeztu museoan
|
emakumea
omendu nahi izan dute. Ez da museo handi bat; ez dauka fondo handirik; ez du propaganda zabalik egiteko aukerarik izaten, baina bertan lanean dihardutenen ilusioak oztopo ugari gainditzen ditu, eta oraingo honetan bezala, beste museo haundiek eskaintzen dituzten erakusketen mailakoa prestatu dute Lizarran.
|
|
|
Ez da museo handi bat; ez dauka fondo handirik; ez du propaganda zabalik egiteko aukerarik izaten, baina bertan lanean dihardutenen ilusioak oztopo ugari gainditzen ditu, eta oraingo honetan bezala, beste museo haundiek eskaintzen dituzten erakusketen mailakoa prestatu dute Lizarran.
|
Emakumea
. Emakumeari buruzko ikuspegiak, kasu gehienetan gizonezkoek emanak.
|
|
|
Emakumea.
|
Emakumeari buruzko
ikuspegiak, kasu gehienetan gizonezkoek emanak. Gustavo de Maeztuk berak, bere lanean —bere bizitza sentimentalean sartzea ere, dudarik gabe, interesgarria gerta daiteke; baita bizi eta hiltzeko Lizarra zergatik aukeratu zuen jakitea ere— emakumeari emandako tratamendua berezia izan da.
|
|
|
Emakumeari buruzko ikuspegiak, kasu gehienetan gizonezkoek emanak. Gustavo de Maeztuk berak, bere lanean —bere bizitza sentimentalean sartzea ere, dudarik gabe, interesgarria gerta daiteke; baita bizi eta hiltzeko Lizarra zergatik aukeratu zuen jakitea ere—
|
emakumeari
emandako tratamendua berezia izan da. Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere.
|
|
|
Gustavo de Maeztuk berak, bere lanean —bere bizitza sentimentalean sartzea ere, dudarik gabe, interesgarria gerta daiteke; baita bizi eta hiltzeko Lizarra zergatik aukeratu zuen jakitea ere— emakumeari emandako tratamendua berezia izan da. Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako
|
emakumearen
figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere. Baina arrazoi bat edo besterengatik, ezin da ukatu Gustavo de Maezturi nolabaiteko zirrara sortzen ziola emakumearen gaiak, edo zirrara hori beste mundukoa izan gabe ere, emakumearen edertasuna behintzat barru barruraino iristen zitzaiola.
|
|
|
Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere. Baina arrazoi bat edo besterengatik, ezin da ukatu Gustavo de Maezturi nolabaiteko zirrara sortzen ziola
|
emakumearen
gaiak, edo zirrara hori beste mundukoa izan gabe ere, emakumearen edertasuna behintzat barru barruraino iristen zitzaiola. Auskalo arrazoia zein zen!
|
|
|
Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere. Baina arrazoi bat edo besterengatik, ezin da ukatu Gustavo de Maezturi nolabaiteko zirrara sortzen ziola emakumearen gaiak, edo zirrara hori beste mundukoa izan gabe ere,
|
emakumearen
edertasuna behintzat barru barruraino iristen zitzaiola. Auskalo arrazoia zein zen!
|
|
|
Oraingoan, ordea, Gustavo de Maeztu ez dago bakarrik. Lizarrako museoaren azken erakusketak, Maezturekin batera hemeretzi eta hogeigarren mendeetako pintore espainiar ugari bildu ditu, Gustavo de Maeztu bereziki kezkatzen zuen
|
emakumearen
gaia aztertzeko asmoz. Ramon Alsina, Julio Romero de Torres, Joaqum Sorolla, Ignacio Zuloaga, Francisco Iturrino eta beste hainbaten koadroak zintzilikatu dituzte garai batean Nafarroako erregeerreginen jauregia izandakoan.
|
|
|
Yoyes film intimo, barnerakoia da eta ez dut uste izan behar zuenik. Bere barrenetan Maria Dolores Gonzalez Katarain ez zen Ordiziako, Euskal Herriko, Europako, planeta honetako beste
|
emakume
mila baino estrainioagoa, ezberdinagoa, ausartagoa. Bere barruko istorioak ez du aldentzen Lur honetan bizi diren beste askorengandik.
|
|
|
Bere herioa bi aroren arteko muga odoltsua izan zen. Hitz batez, Yoyes ez zen ohiko, usadiozko, tradiziozko
|
emakumea
. Eta izan balitz, besteekin lotzen dituen ezaugarriak ez dira sekulan izango pelikula baterako lehengaia.
|
|
|
Bada hor nonbait joera feminista arraro bat. Haren aburuz,
|
emakumeok
gizonezkoen parekoak izan behar dugu... segun eta zein arlotan.
|
|
|
Baina Yoyes gabe ez dago Maria Dolores. Soldadu barik ez da
|
emakumea
. Ez bederen pelikula baterako lehengai bikain eta mingarria izan daitekeen emakumea.
|
|
|
Soldadu barik ez da emakumea. Ez bederen pelikula baterako lehengai bikain eta mingarria izan daitekeen
|
emakumea
.
|
|
|
Hil zutenean hain handia izan zen gure mina ezen
|
emakumea
salbatu nahi genuen gure barne muinetan. Momentu hartan, Iñaki Esnaolak oihu egin zuen" Ez zen prexixo Santa Teresa de Jesus".
|
|
|
zergatik ez dute militantzia hori serio islatzen? Inor ez da gauza izan mundu txiki gure honetan pistola hartu duten
|
emakumeak
leial eta fier azaltzen. Herri honek ez du bere kontalaria aurkitu.
|
|
|
AZURMENDI, Nerea
|
Emakume
idazleak euskal literaturan. 45 zk. (1987), 25
|
|
|
EGIA, Maria Luisa
|
Emakumearen
aldaketa psikosozialaren eta euskararen galeraren arteko interferentziak. 60 zk. (1990), 115
|
|
|
FERNANDEZ, Idoia
|
Emakumea
, hezkuntza eta nazioa Euskal Herrian. 83 zk. (1994), 29 Euskal kazetariaren profila. 96 zk. (1996), 51 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 23 Euskararen espazioa informazioaren autobidean. 102 zk. (1997), 2946 Telepolis (Egunen gurpilean). 104 zk. (1998), 113 Telepolis (Egunen gurpilean).
|
|
|
45 zk. (1987), 37
|
Emakumearen
deskribapena XV. mendeko gaztelaniazko zenbait kantutegitan. 48 zk. (1988), 81
|
|
|
MINTEGI, Laura
|
Emakume
literatura: zer da eta zertan da. 45 zk. (1987), 7 Euskal kultura 1994. 85 zk. (1994), 46 Euskal kultura 1995. 91 zk. (1995), 45 Euskal kultura 1996. 97 zk. (1996), 46 Euskal kultura 1997. 103 zk. (1997), 68 Euskal kultura 1998. 109 zk. (1998), 47 Euskal kultura 1999. 115 zk. (1999), 43
|
|
|
EGIA, Maria Luisa
|
Emakumearen
aldaketa psikosozialaren eta euskararen galeraren arteko interferentziak. 60 zk. (1990), 115
|
|
|
MINTEGI, Laura
|
Emakume
literatura: zer da eta zertan da. 45 zk. (1987), 7
|
|
|
FERNANDEZ, Idoia
|
Emakumea
, hezkuntza eta nazioa Euskal Herrian. 83 zk. (1994), 29
|
|
|
IRASTORTZA, Tere
|
Emakumearen
deskribapena XV. mendeko gaztelaniazko zenbait kantutegitan. 48 zk. (1988), 81
|
|
|
AZURMENDI, Nerea
|
Emakume
idazleak euskal literaturan. 45 zk. (1987), 25
|
|
2001
|
|
|
Kultura sailburu berria dugu: euskaltzale ospetsua eta kudeaketan zaildutako
|
emakumea
, EHUko Irakasleriarako errektoreordetza ez baita nolanahiko zezena. Kirol zuzendaria ren salbuespenaz landa, sailean Mari Karmen Garmendiaren ekipoak jarraitzen du oraindik, nahiz eta horietako batzuk Gabonetako oporretatik bueltan ez direla itzuliko dabilen().
|
|
|
Kalteak burmuinean, giltzurdinetan eta transmisio genetikoan agertzen ziren gehienbat. Bereziki kaltetuak ziren haurdun zeuden
|
emakumeak
, fetuak berak eta haurrak. Be rehala ikusi zen arazoa merkurio metilikoz kutsatutakoarraina jatean zegoela. La Grande urtegien inguruko biztanleen %64k Osasunaren Mundu Erakundeak arriskutsutzat jotzen zituen merkurio tasak zituzten gorputzean.
|
|
|
Harri haren gainetik igo omen zuen zerura Mahoma profeta San Gabrielek berak, tradizio islamiarrak dioenez. Eta tradizioari begiratzea baino hobea testu eta dokumentuak kontsultatzea dela usteduenarentzat, ondo etorriko da Koranak
|
emakume
izen bakarra aipatzen duela gogoratzea, Mariarena alegia, Jesusen amarena. Eta bitxikeria gehiago nahi dituenarentzat, Mahoma zerura igotzeko balio izan zuen harri hartan bertan hil zuen, ia ia, Abrahamek bere semea, Jainkoarenganako erabateko zintzotasunaren froga gisa.
|
|
|
Baina, hori bai, han egindako inaugurazio ekitaldira Sofia Loren eta maila horretako zeluloidearen artistak bildu ziren. Gurean, ordea, museoaren arduradunek Francoren biloba ekartzea lortu zuten, eta, itxuraz, Armanik berak gonbidatuta, Antonia dell’Atte, garai batean jostunaren inspirazio iturri, edo maniki, edo gauza biak batera izandako
|
emakume
italiarra. Ezberdintasunak ez dira horretan gelditzen, Bilboko ahots maltzurrenek diotenez; izan ere, New Yorkeko arrakasta Bilbon askoz ere apalagoa izan omen baita, baina museoaren zuzendaritzak badu hori arrazoitzeko pisu gehiagoko arrazoirik:
|
|
|
Beraz, Eusko Jaurlaritzaren Kultura sailburu berriari buruz ezer gutxi esan daiteke momentuz, nahiz eta iragan zapal eta oparoko
|
emakumea
izan. Eta kulturarekin batera, berea duen bigarren betebeharrean ere, hizkuntz politikari dagokionean ere, zer egingo ote duen jakitea ez da erraza, baina niri behintzat, nondik datorren ikusita, itxaropen apur bat piztu zait.
|
|
|
Gizarteko maila ezberdin etan (norbere lanbide, denda edo zerbitzuan, enpresa, fabrika eta bulegoetan, administrazio irakaskuntzan, politika munduan...) ideologiaren arabera aitortzen dugunarekinkontsekuente izateko konpromisoa lortu behar dugu, hizkuntz politika aktiboagoa bultzatuz (aski inkesta egin dira orain arte ere; garaia dugu kanpaina eraginkor eta zabala antolatzen hasteko, behingoz!). Ene ustez,
|
emakumeen
eskubide eta berdintasunaren alde Emakundek hartu duen bidea egiaz imitagarria dukegu euskarari dagokionez.
|
|
|
Euskara euskal identitatearen muina bihurtu nahi izateak eta, ondorioz, haren berreskuratzea eta komunikabide bizia hainbat estrategia erabiliz (ikastolak, gau eskolak, kantagintza, literaturgintza, ikerkuntza...) lortzeko gurariak garaian garaiko eta tokian tokiko egoerak iraultzea eragin dute bai euskal gizartea osatzen duten gizon eta
|
emakumeen
senean, bai gizartea ren barruko harremanetan ere.
|
|
|
Euskalgintzak duen ondare historikorik handiena bere baitan jardun duten gizon eta
|
emakumeen
lanerako gaitasun frogatua da. Eragile hori kontuan hartu gabe, euskalgintzaren azken berrogei urteotako ibilbidea nekez uler eta esplika daiteke.
|
|
|
Bi eragile horiek, hots, euskararen gizarte erakundeetan diharduten gizon
|
emakumeen
lanak eta maila orotako administrazio publikoetako arduradunen jarduerak, bat egin behar dute, tokian tokiko sare soziala eta lankidetza indartuz. Hirurogeiko hamarkadako euskaltzale haiek urratu zuten bidea, norbanakoena baino indartsuagoa zen komunitarioa, administrazio publikoak oztopatua, gaur egungo errealitatera ekarri beharrean gaude, euskararengizarte kontseilua bezalako erakundeetan eta hemendik sortzen diren proiektuetan indarrak bilduz, baina gizarte erakunde bakoitzak bere herriko edo lurraldeko eremuan lana gero eta kalitate handiagoz eginez ere, eta hautetsi edota agintari politikoek euskalgintzan urratu behar dituzten politika orokor zein sektorialetan eraginez eta, aukera dagoen heinean, elkarrekin jardunez.
|
|
|
Gaurkoapartheidak atzoko eta gaurko amildegi sozialak ireki ditu: eskolatuak eta analfabetoak, gizonak eta
|
emakumeak
, aberatsak eta pobreak, patroiak eta langileak, gazteak eta zaharrak, zuriak eta gainerako koloreetakoak, hiritarrak etabase rritarrak, anglosaxoniarrak eta gainerako hiztunak. Baina amaieran emaitza bera da:
|
|
|
paradigma bioinformati koan jabea gizon eskolatu, nagusi, aberats, english speaking, gazte, hi rita rra da. Teknoapa rtheid honetan ez da gomendiozko gutun oso ona
|
emakume
analfabeto, pobre, ez zuri, langile, zaha r, not english speaking, base rritarra izatea.
|
|
2002
|
|
|
Rembrandtena ikustean erroma bera ere milaka euskal herritarrez josita baldin bazegoen ere (Aragoiko apaiz baten santifikazio zeremoniara bildutakoak), itzul gaitezen Euskal Herrira, ez nuke galdu nahi eta Ibarretxeren diskurtsoaren haria, eta kultura munduaren inguruan egin zituen aipamen eskasak alde batera utziz (zinematografiari behar zaion errespetu osoz), beste proposamen bat ere egin nahi baitiot Ibarretxeri aldizkari honen bidez: oso serio hartu luke Ibarretxek kulturaren mundua, eta kulturaren munduan ari diren gizon
|
emakumeak
bereziki, hausnarketarako zabaldu duen prozesu honetan. Egun gutxi batzuk baizik ez daramatza bere proposamena batzuei eta besteei aurkezten, baina orain artean, komunikabideetan ia egunero agertzen diren aurpegiak besterik ez ditugu ikusi Ajuria Enean.
|
|
|
Zorionez, egoera normalduz doa eta gero eta ugariagoak dira sexualitatea (sexualitate mota ugariak bestalde) agerian jartzen duten idazleak, gizon zein
|
emakume
, euskal letrak aberastuz eta garai bateko monokromia —sotanen eraginez, beltz kolorekoa— ostadar bihurtuz.
|
|
|
Zientziak eta erlijioak berriro ere elkar adiskidetu behar dute, zibilizazio musulmanaren urrezko aroan bezala. Esparru askotan
|
emakumearen
berdintasuna defendatzera ere iritsi zen Abduh.
|
|
|
|
Emakumea
gizarte islamikoan
|
|
|
|
Emakume
musulmanaren sustapenerako prozesu sakon, zabal eta isil baten ondoan, hamarkadetan zehar aurreratutakoa denbora gutxian itxuraz geldiarazten duten erreakzio gogorrak sumatzen dira. Emakumeak herrialde islamikoetan —bereziki Ekialde Hurbileko eta Afrika Iparraldeko herrialdeetan— bizi duen egoera da, beharbada, zibilizazio musulmanaren alderdirik eztabaidatuena.
|
|
|
Emakume musulmanaren sustapenerako prozesu sakon, zabal eta isil baten ondoan, hamarkadetan zehar aurreratutakoa denbora gutxian itxuraz geldiarazten duten erreakzio gogorrak sumatzen dira.
|
Emakumeak
herrialde islamikoetan —bereziki Ekialde Hurbileko eta Afrika Iparraldeko herrialdeetan— bizi duen egoera da, beharbada, zibilizazio musulmanaren alderdirik eztabaidatuena.
|
|
|
|
Emakumeari buruzko
ohitura islamikoak Koranean, Sunnan eta tradizioetan ere oinarritzen dira. Tradizio horietako batzuk garai aurreislamikotik datoz.
|
|
|
Mahomak bere predikua zuzendu zion arabiar gizartea patriarkala zen, tradizioz herri artzainei zegokien gizartea hain zuzen ere.
|
Emakumeak
familiaren ondaretzat jotzen ziren eta gizonaren zaintzapean zeuden; haien zeregina, familia patriarkalaren jarraitasuna bermatzeko xedearekin, gizonezkoak, semeak, ugaltzea zen.
|
|
|
Koranak, eredu horren gehiegikeriei aurre egitearren,
|
emakumea
babesten du, alabak jaiotzerakoan hiltzea debekatuz, poligamia eta emaztearen zapuztea mugatuz, emakumeak jabetzarako eta hezkuntzarako duen eskubidea aintzatetsiz, eta ezkontzatan emakumearen onespena eskatuz. Erabaki horiek sura batzuetan —Jainkoak Mahomari egindako eta Koranean jasotako errebelazioak— datoz, eta zehazki lehenengo garaiari dagozkion surak dira, hau da, Mahoma Mekan bere emazte Khadijarekin bizi zen garaikoak eta jarraitzaile urriak zituenekoak.
|
|
|
Koranak, eredu horren gehiegikeriei aurre egitearren, emakumea babesten du, alabak jaiotzerakoan hiltzea debekatuz, poligamia eta emaztearen zapuztea mugatuz,
|
emakumeak
jabetzarako eta hezkuntzarako duen eskubidea aintzatetsiz, eta ezkontzatan emakumearen onespena eskatuz. Erabaki horiek sura batzuetan —Jainkoak Mahomari egindako eta Koranean jasotako errebelazioak— datoz, eta zehazki lehenengo garaiari dagozkion surak dira, hau da, Mahoma Mekan bere emazte Khadijarekin bizi zen garaikoak eta jarraitzaile urriak zituenekoak.
|
|
|
Koranak, eredu horren gehiegikeriei aurre egitearren, emakumea babesten du, alabak jaiotzerakoan hiltzea debekatuz, poligamia eta emaztearen zapuztea mugatuz, emakumeak jabetzarako eta hezkuntzarako duen eskubidea aintzatetsiz, eta ezkontzatan
|
emakumearen
onespena eskatuz. Erabaki horiek sura batzuetan —Jainkoak Mahomari egindako eta Koranean jasotako errebelazioak— datoz, eta zehazki lehenengo garaiari dagozkion surak dira, hau da, Mahoma Mekan bere emazte Khadijarekin bizi zen garaikoak eta jarraitzaile urriak zituenekoak.
|
|
|
Khadija ren heriotzaren eta Medinaranzko ihesaldiaren ondoren, sura berriak gehienbat ideia patriarkalak jasotzen hasten dira, gizonezkoak
|
emakumearen gain
duen gailentasuna aldarrikatuz. Ezarritako gizarte egitura ez zauritzeko interesari esker, eta ageriko kontraesan hori konpontzearren, ondorengo surak lehenengoak baino garrantzitsuagoak zirela erabaki zen.
|
|
|
Ezarritako gizarte egitura ez zauritzeko interesari esker, eta ageriko kontraesan hori konpontzearren, ondorengo surak lehenengoak baino garrantzitsuagoak zirela erabaki zen. Sektore musulman tradizionalistek interpretazio hori defendatzen jarraitzen dute, baina errefo rmistek
|
emakumearen
aldekoagoak direnlehenengo suren gailentasuna aldarrikatzen dute11.
|
|
|
Deskolonizazioaren ondoren eratutako erregimen laikoak izaera kulturalari eusteagatik arduratuta agertu ziren.
|
Emakumearen
legezko egoeraren baitako edozein eboluzio identitate galera gisa interpreta zitekeela pentsatuz, gizonak emakumearen gain zuen autoritate tradizionala zilegitu zen.
|
|
|
Deskolonizazioaren ondoren eratutako erregimen laikoak izaera kulturalari eusteagatik arduratuta agertu ziren. Emakumearen legezko egoeraren baitako edozein eboluzio identitate galera gisa interpreta zitekeela pentsatuz, gizonak
|
emakumearen gain
zuen autoritate tradizionala zilegitu zen.
|
|
|
Mugimendu islamisten azken orduko garapenak gizarte mailako eztabaidaren erdigunean kokatu du
|
emakumearen
egoeraren auzia. Emakumea lan esparrutik banatzea eta lanpostu horiek gizonezko langabetuen esku uzteaere defendatzen du zenbaitek.
|
|
|
Mugimendu islamisten azken orduko garapenak gizarte mailako eztabaidaren erdigunean kokatu du emakumearen egoeraren auzia.
|
Emakumea
lan esparrutik banatzea eta lanpostu horiek gizonezko langabetuen esku uzteaere defendatzen du zenbaitek. Hedapen islamistari aurre egitearren, Estatutik bertatik bultzatutako birtradizionalizazio batez hitz egin daitekeelakoan gaude.
|
|
|
Beloaren edo hidjab aren erabilerak, batzuetan, mendebaldarrok ematen diogun interpretazioaren aurkako zentzua dauka. Jantzi tradizional eroso eta merkea izateaz gain, hura daraman
|
emakumeari
libreki mugitzea eta unibertsitatera eta lan esparrura iristea ahalbidetzen dio.
|
|
|
Ezkontza bi familiren arteko hitzarmen gisa ulertzen da, nahiz eta hiri handietan gazteek aukeratzeko askatasun handiagoa eduki. Behin
|
emakumea
ezkonduz gero, senarrari obeditu behar dio. Era berean, emakumearen herentzia bere anaiena baino txikiagoa da beti.
|
|
|
Behin emakumea ezkonduz gero, senarrari obeditu behar dio. Era berean,
|
emakumearen
herentzia bere anaiena baino txikiagoa da beti. Gainera, tradizio koranikoak gizonari emaztea zapuztea ahalbidetzen dio, baina emazteak, dibortziatzeko, epaile islamiko baten baimena behar du.
|
|
|
|
Emakumea
oso barneratuta dago hezkuntza sisteman, oro har izaera mistokoa. Lehen hezkuntza emakumearentzat oroko rtuta dago, eta partehartze nahikoa zabala du bigarren hezkuntzan.
|
|
|
Emakumea oso barneratuta dago hezkuntza sisteman, oro har izaera mistokoa. Lehen hezkuntza
|
emakumearentzat
oroko rtuta dago, eta partehartze nahikoa zabala du bigarren hezkuntzan. Haatik, herrialdeen arteko desberdintasunak handiak dira, eta, zenbait eskualdetan, neskak bigarren hezkuntzako ikastegietara bidaltzearen aurka agertzen dira.
|
|
|
Haatik, herrialdeen arteko desberdintasunak handiak dira, eta, zenbait eskualdetan, neskak bigarren hezkuntzako ikastegietara bidaltzearen aurka agertzen dira. Unibertsitatean gizonezko baino
|
emakume
gutxiago dago, baina aldea murriztuz doa. Giro intelektual batzuetan, soilik emakumezkoentzako unibertsitateakeraikitzea defendatzen da, goi mailako hezkuntzan emakumearen presentzia zabala bermatzeko bide bakarra izan daitekeelakoan.
|
|
|
Unibertsitatean gizonezko baino emakume gutxiago dago, baina aldea murriztuz doa. Giro intelektual batzuetan, soilik emakumezkoentzako unibertsitateakeraikitzea defendatzen da, goi mailako hezkuntzan
|
emakumearen
presentzia zabala bermatzeko bide bakarra izan daitekeelakoan.
|
|
|
|
Emakumeak
lan esparruan normaltasun osoz du nekazaritzan, baina zailtasun handiak topatzen ditu lanbide modernoetan. Gizonezko askoren aburuz, emakumeek legitimitaterik gabe kentzen dizkiete lanpostu urriak.
|
|
|
Emakumeak lan esparruan normaltasun osoz du nekazaritzan, baina zailtasun handiak topatzen ditu lanbide modernoetan. Gizonezko askoren aburuz,
|
emakumeek
legitimitaterik gabe kentzen dizkiete lanpostu urriak.
|
|
|
Herrialde batzuek espazio banatuak ezarri dituzte lokal eta garraio publikoetan. Lanbide batzuetan bakarrik —irakasle edo erizain gisa,
|
emakume
ugari hartzen dituzten lanbideak baitira— desegiten dira mesfidantza horiek. Haatik, kontsumo ohiturabe rriek bigarren soldata bat lortzera derrigortzen dituzte familiak, eta ondorioz, mesfidantzak mesfidantza, emakumea lan esparrura sartzera12.
|
|
|
Lanbide batzuetan bakarrik —irakasle edo erizain gisa, emakume ugari hartzen dituzten lanbideak baitira— desegiten dira mesfidantza horiek. Haatik, kontsumo ohiturabe rriek bigarren soldata bat lortzera derrigortzen dituzte familiak, eta ondorioz, mesfidantzak mesfidantza,
|
emakumea
lan esparrura sartzera12.
|
|
|
Islamistek boterea lortzen dutenean, Xariaren ezarpenak
|
emakumearen
egoera jasangaitza bihurtzen du. Afganistanen talibanek gizonen eta emakumeen arteko erabateko bereizketa inposatu zuten, gaiso zeuden emakumeak ospitaletatik bidaltzeraino iritsiz.
|
|
|
Islamistek boterea lortzen dutenean, Xariaren ezarpenak emakumearen egoera jasangaitza bihurtzen du. Afganistanen talibanek gizonen eta
|
emakumeen arteko
erabateko bereizketa inposatu zuten, gaiso zeuden emakumeak ospitaletatik bidaltzeraino iritsiz. Emakumeak guztiz estaltzen dituen burka beti janztera derrigortu zituzten.
|
|
|
Islamistek boterea lortzen dutenean, Xariaren ezarpenak emakumearen egoera jasangaitza bihurtzen du. Afganistanen talibanek gizonen eta emakumeen arteko erabateko bereizketa inposatu zuten, gaiso zeuden
|
emakumeak
ospitaletatik bidaltzeraino iritsiz. Emakumeak guztiz estaltzen dituen burka beti janztera derrigortu zituzten.
|
|
|
Afganistanen talibanek gizonen eta emakumeen arteko erabateko bereizketa inposatu zuten, gaiso zeuden emakumeak ospitaletatik bidaltzeraino iritsiz.
|
Emakumeak
guztiz estaltzen dituen burka beti janztera derrigortu zituzten. Gainera, kaletik bakarrik joatea debekatu zitzaien; era horretan, ezkonduta ez zeuden emakumeentzat ia ezinezkoa zen bizitzeko lain irabaztea.
|
|
|
Emakumeak guztiz estaltzen dituen burka beti janztera derrigortu zituzten. Gainera, kaletik bakarrik joatea debekatu zitzaien; era horretan, ezkonduta ez zeuden
|
emakumeentzat
ia ezinezkoa zen bizitzeko lain irabaztea. Izan ere, arauren bat hautsi zutela pentsa zezakeen taliban talderen baten jipoia jasotzeko arrisku bizian zeuden beti.
|
|
|
Hala ere, Islamak ez du berdin jokatzen leku guztietan: Europan eta Asiako erdialde, hegoalde eta hego ekialdean, beste osagai kultural batzuk daudenez,
|
emakume
musulmanari baldintza hobeak eskaintzen zaizkie, eskualde horietako beste emakumeei ematen zaizkienaren antzekoak.
|
|
|
Hala ere, Islamak ez du berdin jokatzen leku guztietan: Europan eta Asiako erdialde, hegoalde eta hego ekialdean, beste osagai kultural batzuk daudenez, emakume musulmanari baldintza hobeak eskaintzen zaizkie, eskualde horietako beste
|
emakumeei
ematen zaizkienaren antzekoak.
|
|
|
Paradoxalki, Islamaren historian
|
emakumeak
inoiz ez du izan hain eginkizun esanguratsua. 1995ean emakumezko hiru lehen ministro zeuden herrialde musulmanetan:
|
|
|
Tansu Ciller Turkian, Benazir Bhutto Pakistanen eta Khaleda Zia Bangladeshen. Inoiz baino
|
emakume
poeta eta nobelagile gehiago dago, eta harrigarria da emakume askokbe ren egoerak gizarte islamikoan dituen arazoak salatzeko erakusten duten kemena eta ausardia1 3.
|
|
|
Tansu Ciller Turkian, Benazir Bhutto Pakistanen eta Khaleda Zia Bangladeshen. Inoiz baino emakume poeta eta nobelagile gehiago dago, eta harrigarria da
|
emakume
askokbe ren egoerak gizarte islamikoan dituen arazoak salatzeko erakusten duten kemena eta ausardia1 3.
|
|
|
Kolonizazioak gizarte zatitu bat utzi zuen: gutxiengo oso mendebaldetu batek armada eta politika kontrolatzen zuen; eta biztanleriaren gehiengoa oso tradizionala zen,
|
emakumeari
lan esparruan ia lekurik utzi gabe.
|
|
|
Lehenengo hauteskunde demokratikoak SalbaziorakoFronte Islamikoko islamista moderatuek irabazi zituzten, bai 1990eko udal hauteskundeak bai 1992ko hauteskundeoroko rrak. Xariaberehala ezartzeko beren asmoak izua eragin zuen hiritar sektore mendebaldetuengan, batez ere lan egiten zuten
|
emakumeengan
. Salbaziorako Fronte Islamikoak hauteskunde oroko rretan izandako garaipena baliogabetu zen —europar herrialdeen laguntza ez oso demokratikoarekin—, buruzagiak atxilotu zituzten eta bere meskitetako jarduera gogor murriztu zen.
|
|
|
Horri guztiari erantzuteko, terrorismo islamikoa agertu zen. Indarkeria selektibo batetik —hasiera batean atzerritarren aurka etaondo ren
|
emakume
langileen aurka— indarkeria masiboraigaro da, auzo eta herrietan sarraski ikaragarriak buru tuz.
|
|
|
Dier Jassin ere eraso zuten, buruzagi sionistekin harreman onak ezartzeagatik adiskidetasunaren sinbolo bilakatutako arabiar herrixka: biztanle guztiak hil zituzten, berrehun eta berrogeita hamar gizon,
|
emakume
eta haurretik gora. Era horretan lortu zuten hainbat eta hainbat arabiar izutuk estatu juduari egokitutako eskualdetik alde egitea.
|
|
|
Harrigarria da hainbat
|
emakumek
islamismo hau gogo biziz onartzen dutela ikustea. Izan ere, emakume askok beren aurkako tradizio diskriminatzaileak babesten dituzte.
|
|
|
Harrigarria da hainbat emakumek islamismo hau gogo biziz onartzen dutela ikustea. Izan ere,
|
emakume
askok beren aurkako tradizio diskriminatzaileak babesten dituzte. Batzuetan inolako oinarri erlijiosorik ez duten tradizioau rreislamikoak dira.
|
|
|
Batzuetan inolako oinarri erlijiosorik ez duten tradizioau rreislamikoak dira. Adibide ikaragarri bat klitoriarenerauzketarena da, Afrikako eskualde musulman eta ez musulman batzuetan guztiz indarrean baitago eta milioika
|
emakumeei
eragiten baitie.
|