|
2000
|
|
|
1983ko Narrazioak ez geroztik
|
beste
bi narrazio liburu argitaratu ditu Sarrionandiak: Atabala eta euria 1986an eta Ifarraldeko orduak (1990).
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer duten komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz
|
beste
egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz beste egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek.
|
|
|
Ipuin sortari buruzko kazetari oharrei begiratuz, aldiz, Joxean Muñoz(" Ifar aldeko orduak", Habe, 1990, 177 alea, 29 or.) bere erreseinan, hamar ipuinok euren dibertsitatearen azpitik zer duten komunik bilatzen saiatzen da, eta bere ustez, batasun hori euren mamian, giro minberaz," lekuz beste egin beharra" z mintzatzen da egilea: " Norberaren sorterritik, etxetik eta haurtzarotik, senide, adiskide eta burkideengandik edo norberaren baitatik lekuz
|
beste
egin beharra edo egin behar izana darabilte airean ipar aldeko ipuin hauek. Aitzakiaz, gaiez, garaiz eta lekuz arras desberdin izan arren, giroan, irakurlearengan utzi duten gogo giroan badute batasuna."
|
|
|
Garai historikoetan kokaturikoak dira Etxepareren zahartzaroaz eginiko" Disiecti membra poetae", Matalas-i buruz eginiko" Oroitzera eseri" eta Merlinen maitasunaren fatalitateaz" Amorante ausarta" n.
|
Beste
hirurak guztiz ezberdinak," Ukabilka" umore beltzari eginiko kontzesiotzat jotzen du komentariogileak," Hamar liburuak" kartzelako esperientziaren lekukotza eta" Oroimena eta desira" aldiz heterodoxiaren bindikazioa omen da.
|
|
|
Leiendazko denbora eta tokiak dira, fabularen edo narrazio fantastikoen koordenadetan kokatzen dituelarik: " denbora eta lekua,
|
beste
bi ezaugarrirekin zorretan egonik, legendazkoak direla, hau da ez denbora eta ez lekua direla, egileak sortuak eta historiatik kronologiatik lekoratuak baitira." (9 or.)
|
|
|
Azkorbebeitia 65 or.) eta hiru ardatzetan finkatzen dituzte prosa horren ezaugarriak: metaliteraturaren praktika, poesiatik oso hurbil dagoen prosa hizkera eta hirugarrenik, istorioak ez denboran ez lekuan (kronotopo indeterminatuan,
|
beste
hitzetan) kokatzeko joera.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako
|
beste
errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Iñigo Kaminok ere Argiako iruzkinean Sarrionandiaren ipuingintza ipuingile hegoamerikarren tradizioa kokatzen du: "
|
Beste
zenbait ipuinetan Hego Ameriketako ipuin motz eta harrigarrien oroitzapena jaso dugu." (4 or.)
|
|
|
Poemak liburuan zertarako bat ere nabarmentzen du, erabakia du saiatzea: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik
|
bestera
aldarrai dabiltzan" Hölderlin en poeta horiek, badute zer esanik eta zer eginik. Poesian bezala prosan ere zeregin horri lotzen zaio beti, aberriari eta garaiari doitasunez dagokion hitza bilatzeari poesiaren giltza ttipiaz, edota eguratsa arteztasunez besarkatzeari gilletak bezalako aizto txipiez.
|
|
|
Lehen artikuluan liburua generoari dagokionez, sailkatzeko dauden zailtasunak aipatzen ditu, ez baita, bere ustez, ez narratiba, ez poesia eta ez saiakera, hiruetatik duelarik halere. Sarrionandiak berak emaniko definiziora jotzea erabakitzen du azkenean" asmakizunak, datziboak, haur ipuinen perbersioak, moebius zintak, paradoxak, penny dreadfuls, ametsak, laburmetraiak, gogoeta solteak eta
|
beste
botoi galduak."
|
|
|
Hogeita zortzi gutun hauek ipuinak, eguneroko gertakizunak, burutapenak, gustuko liburu eta filmeei buruzko iritziak eta gogoeta hainbat biltzen dituzte. Batzuk poesiaz beteak daude,
|
beste
batzuk prosaikoagoak dira, baina maitasun sentimendua darie gehienei, herrimina eta nostalgia.
|
|
|
Ainhoari gutunak liburuari buruzko zenbait aipamen periodistiko, erreseina edo aipamen aurki litezke. Edorta Jimenezek(" Ereduak" izenburuaz Zabalik en XX, 25 or.) aipamen laburra egiten du, esanez, gutun erara idatziriko lantxo hauetan
|
beste
zenbait liburutan erabiliriko gai berberak direla funtsean: irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar.
|
|
|
Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den
|
beste
txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez. Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez zuela ikusirik, bere habiara itzulia dela.
|
|
|
Alegia, Orhi aldean izana dela eta han berorik ez zuela ikusirik, bere habiara itzulia dela. Gerardo Markuletaren ustez, ordea, izenburuaren jatorria hori bada ere, izenburuan esaldiak
|
beste
esanahi bat hartzen du, hitz jolasa eginez, erbesteratuen paradoxa adieraziz, han egonik ere hemen daudela nolabait.
|
|
|
Lopez Gasenik ere liburu honetako gaiak eta aurreko beste" saio" liburuetakoak jartzen ditu harremanetan; Sarrionandiaren
|
beste
konstante batzuk ageri dira han hemenka: literatura unibertsaleko mitoak iraultzeko desioa(" Ekibokazioa", literaturaren iturri garbienetara ere ironiaren herdoila eramateko gogoa(" Hamelingo xirularia"," Belle au bois dormant"); idazteko ekintza borondatezkoak munduan den askatasunik handiena ematen diola probatzeko nahia(" Maitasunari buruz").
|
|
|
Liburu hauetako narrazioak solteak dira, elkarrekin loturarik gabeak, baina ez da
|
beste
gabeko gehikuntza formula hutsez eginiko egitura, berariaz egina baizik. Honezkero jakinaren gainean gaude, Sarrionandiaren obretan dena dagoela, zentzu batean ala bestean, literaturaren zerbitzutan pentsatua.
|
|
|
Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko azken narrazioa hamar ipuineko
|
beste
liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den azken ipuina bera ere hamar narraziodun beste liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da. Adierazgarria da, horretaz, Martin Lezetaren Oroimena eta desira liburuko azken narrazioa hamar ipuineko beste liburu baten komentarioa delarik, aipatzen den azken ipuina bera ere hamar narraziodun
|
beste
liburu baten erreseina izatea..." (Ifarraldeko orduak, 116 117or.)
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena,
|
beste
guztiak interpretazioa behar duten sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek.
|
|
|
Liburuaren arrakasta liburuaren kalitate maila onari egozten diote kritiko gehienek. Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi hau ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute,
|
beste
zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere.
|
|
|
Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek
|
beste
gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte. Guztia ere, gainera, estilo narratibo poetikoaz eta dotoreaz emanik.
|
|
|
Egileak erantsiriko hitzaurrean aipatzen duen moduan, Izuen gordelekuetan barrena liburuaren berrargitarapena proposatu bazioten ere, berak nahiago izan zuen liburu honetan bildu zituen
|
beste
bi poema sortarekin harremanetan jarrita argitaratu. Hiru zati ditu eta kronologikoki atzekoz aurrera bilduriko hiru aro ezberdinetako poema sortek osatzen dute Marinel zaharrak:
|
|
|
Liburuaren giltza semiologikoa, gero aipatuko ditugun
|
beste
kritikoek bezala," Literatura eta iraultza" poeman aurkitzen du Ibargutxik: " Eszeptizismoa antzeman daiteke poema horretan, egileak hitzaurreko pasarte batean garbi asko errekonozitzen duen eszeptizismoa:
|
|
|
Argiako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Argia II, 6 or.) ere liburu honen eta aurreko poema liburuaren artean dagoen alde handia azpimarratu zuen, kartzelan bizi izandako esperientzia jotzen zuen horren kausatzat: "... olerkiak egitearen iraunkortasun horren atzean
|
beste
egia hau agertzen zaigu nabarmen: bizitza eta poesia ez direla lehengo berberak izango, kartzela, tortura, zapalketa ezagutu eta gero.
|
|
|
bizitza eta poesia ez direla lehengo berberak izango, kartzela, tortura, zapalketa ezagutu eta gero. Poeta kontenplatzailea zen guk ezagutzen genuen Sarrionandia, poema simetriko miragarriak burutzen zituena, inguruaz eta" errealitate" deitu ohi dugun horretaz ezer gutxi arduratu gabe perfekzio formala bilatzen zuena; bien bitartean, bere militantzia
|
beste
xendra batzuetatik bideratzen zuen..."
|
|
|
" Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik. 1987an argitaraturiko Marinel zaharrak honetan, aldiz," badirudi planteamendu horiek denak hankaz gora joan zaizkiola," Literatura eta iraultza" izeneko poeman gure artean hainbat eztabaida sortu duen
|
beste
binomio fantastiko bat, torturaren errealitate ankerraren kontra txirtxilatu dira esparru sakratuak, Pessoa, Eliot, Chesterton eta beste kutun guztiak."
|
|
|
" Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik. 1987an argitaraturiko Marinel zaharrak honetan, aldiz," badirudi planteamendu horiek denak hankaz gora joan zaizkiola," Literatura eta iraultza" izeneko poeman gure artean hainbat eztabaida sortu duen beste binomio fantastiko bat, torturaren errealitate ankerraren kontra txirtxilatu dira esparru sakratuak, Pessoa, Eliot, Chesterton eta
|
beste
kutun guztiak."
|
|
|
Berez agur bat omen den esaldi hau, Gulliver ek zaldien lurraldetik alde egitean moxalak maitasunez berari zuzenduriko esaldia da. Horrek argitzen du, era berean, liburuaren azalean zaldi baten irudia ezartzea eta zentzu horretan aztertzen du A. Azkorbebeitiak, zabal bezain xeheki, liburuaren edukia,
|
besteak
beste, zibilizazioaren zentzugabekeria eta bidegabekeriaren salaketa gisa.
|
|
|
Jon Kortazarrek Lurra eta Luma (1997) artikulu bilduman, liburuari eskainirikoan, haren moldaketa berria azpimarratzen du, Marinel zaharrak liburutik harturiko materialek, emendatuekin batean egituraturik, taxu berria hartzen dutela diosku. Sarrionandiaren liburuen irakurleari lehendik ezagun egingo zaizkion sinbolo eta gaiekin batera
|
beste
zenbait ere azaltzearekin, bizitza bera da poema hauetan azaltzen dena, bere aniztasun osoan. Alde batetik, tematikak zabaltzera egin duela esaten du eta adibidetzat aipatzen du lehengo liburuan heriotzak zentzu ideologikoa bazuen edo omenaldi poesiak egiten bazituen, oraingoan zabalera jotzen duela poetak, heriotza bera, bere heriotzaz eta hil ondokoaz hausnartzen duela.
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin eman zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute,
|
beste
batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
1985ean argitaratu zuen Ni ez naiz hemengoa liburuarekin eman zien hasiera genero ortodoxia aldetik sail bakar batekoak ez diren materialez osaturiko liburuei, saiakera, prosa poetikoa, literatur kritika, eta zenbait saio narratibo batzen dituzten liburuei. Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte
|
beste
horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara gure baitakoak ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
" Bada, Malcolm Lowryk bizimodutzat hartzen zuen literatura, baina, jakinik, ez bizitzan bertan, ez literaturako bizitzan, ez duela salbaziorik kausituko. Eta, orduan, literatura erbesteratzearen antzekoa, hots, atzerribide amaigabe bat, laberinto gisakoa, laberintoa non sartzen diren gerlariak, poetak eta
|
beste
abenturagileak, amaierarik ez, edota amaieran isiltasuna heriotza eta erotasuna kausitzeko. Laberinto honetan irteerarik ez, bizimodu merkatarira itzultzea salbu, eta irteera hau are eta urriagoa.
|
|
|
Bestalde, saioei berei dagokienez, gehienak idazle edo filosofo ezagunen aipamenen bat abiapuntutzat hartu eta bere argudioak eta ondorioak adierazten ditu segidan. Literatur piezei dagokienez, berriz, hiru aipatzen ditu Joxerra Gartziak
|
beste
guztien gainetik" Euria esan eta euria erortzea" (191 or.)," Ziutateko enparantzak" (201 or.) eta" Laberintoa habitatu" (206 or). Hirurak surrealismo girokoak direla diosku, Kafkaren mundu absurduetatik hurbil daudenak, eta amesgaiztoen logikan oinarrituak.
|
|
|
Iñaki Aldekoaren iritziz, liburuak egiten dituen ebokazio literario guztien artean bi dira sinbolo nagusiak: bidaiatu bai baina bere jomugara iritsiz gero fatua beteko zaion Ulisesen bidaia, eta bestetik, Kavafis poetaren ziutatearen zama," beste leku eta
|
beste
hirien bila dabilen bidaiari nekatuak pentsatzen du" Ez duk aurkituko beste itsaso eta beste lurrik/ Ziutatea hirekin joango duk beti./ Betiko kaleetara itzuliko haiz/ Suburbio berdinetan helduko zaik edadea/ ze, ziutatea berbera baita beti/ etzak besterik bilatu/ etzegok/ Ezta hiretzako bide edo barkurik ere." d) Bidaia literarioa
|
|
|
Hortaz, liburu hau poeta eta itsas bidaiariak bitakora kaiera batean eginiko oharrek osatzen dute. Ulissesen etengabeko bidai honen markoan kokaturik, eta Europako hiri literario zaharretatik dabilelarik, poetak bidaiak eginiko edo hiri horiei loturiko
|
beste
idazle askoren oihartzunak sumatzen ditu: Joseph Conrad, Franz Kafka, Thomas Stuart Eliot, Dylan Thomas...
|
|
|
Holan eta Fernando Pessoari zor die gehiena. Joseba Sarrionandiaren poesiak
|
beste
literato askoren literaturaren oihartzuna biltzen du altzoan, baina euskal literaturaren baitan Jon Miranderen sentsibilitatea du hurbilenik, zalantzarik gabe. Behin eta berriro baieztatu dute hau kritiko ezberdinek, 1979" Maggie indazu kamamila" bezalako narrazioek Miranderen ipuinen giroa ekarri ziguten atzera.
|
|
|
Joseba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan adierazi bezala," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu edo inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko
|
beste
zenbait poeta handiren iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: " Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan.
|
|
|
Jon Kortazarrek argitaraturiko
|
beste
bi artikulu ere aipagarri dira Sarrionandiaren lehenengo liburu honetako erreferentzia literarioen gai honi dagokionez, bata Idatz & Mintz (1982, 1, 34 or.) eta bestea Jakin aldizkarian (1982, 24 zk, 106 or.). Bietan garrantzia berezia ematen die, bi hitzaurreek, liburuaren hitzaurreak eta" bitakora kaiera" izeneko poemak, aditzera ematen duten kontzepzio literarioari," metalit...
|
|
|
Jon Kortazarrek argitaraturiko beste bi artikulu ere aipagarri dira Sarrionandiaren lehenengo liburu honetako erreferentzia literarioen gai honi dagokionez, bata Idatz & Mintz (1982, 1, 34 or.) eta
|
bestea
Jakin aldizkarian (1982, 24 zk, 106 or.). Bietan garrantzia berezia ematen die, bi hitzaurreek, liburuaren hitzaurreak eta" bitakora kaiera" izeneko poemak, aditzera ematen duten kontzepzio literarioari," metaliteratura" edo" metapoesiaren" esparruan kokatzen duelarik.
|
|
|
" Zentzu honetan Sarrionandiaren poesia metaliteratura da, literaturari buruzko literatura, euskaraz egindako collagea. Sarrionandiarentzat dena esanda dago, geratzen dena
|
beste
era batetan esatea da eta horrela bere poesia zertxobait manierista da. Liburuan agertzen den hitzaurrea Joseph Conrad-i egindako omenaldia da:
|
|
|
Lanketari dagokionez, artisau gisa egina dela dio Jon Kortazarrek.
|
Bestetik
poemetako bakoitzak duen autonomiaz gain, bada batetik besterako tonu aldaketa bereziki landu bat, musikalitatearen izenean egina, Kortazarren ustez: " Tonuen aldaketa bilatu izanak, teknikak ugaritzera darama liburua.
|
|
|
Literatur Kaierak liburu sorta moduan sortua da eta, ezaugarri horreri lotuta, lehenengo aleari jarraipena emotera dator bigarren zenbaki hau. Kaiera bati dagokon neurri eta mailan, literatur gaiak irakurgai bihurtuko dira eta, aldi berean,
|
beste
irakurgai batzuk hobeto aituteko giltza be bai.
|
|
|
Aurreko kaieraren haritik, Joseba Sarrionandiaren idazlanak irakurteko eta idazlanon hari eta esanahi nagusiakaz jabetuteko lagungarri izango da
|
beste
hau, bai ikasle irakasleentzat bai ganerako irakurleentzat be.
|
|
|
Honen guztiaren berri emateko, batzuetan kronotopo zehaztua eta
|
besteetan
zehazgabea darabil. Zehazgabetasuna batez ere historiaurreko pasarteetan ikus daiteke, eta zehaztasuna garaikideak diren pasarteetan.
|
|
|
Ondorioz, askotan denbora espazioaren aipamenaren bidez egituratu dezakegu. Izan ere, eleberri honetan anakroniak ugariak direnez, beharrezkoa dugu denbora eta espazioaren arteko identifikazioa egitea gertakizunak bata
|
bestearen ondoan
egoki txertatzeko. Gertakizunak garai jakin hauetan girotzen baditu ere, testuinguruak ez du leku berezirik beteko, (nahiz eta garaiko giroaren aipuak badauden:
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du
|
beste
bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku handia dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da.
|
|
|
Sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna irudikatzeko asmoz, noski, gertaera guztiak herri ezagunetan kokatu ditu:
|
besteak
beste, Zumaia, Donostia, Bilbo aipatzen dira.
|
|
|
Iñaki, mutiko perestua da biziki, bainan ez da arras
|
besteak
bezalakoa eta jendeek ez dute ulertzen ez eta ere onartzen zozotzat hartzen baitute.(...) Jendekilan ezin akomidatuz, abere batekin adixkidetzen da Iñaki, zozo batekin hain zuzen. (Maiatz 22)
|
|
|
" Dakarren deskribapen soziologikoak mende ondar huntan gure alderdian egiten den literaturan oihartzun haundia badu. E. Etxamendi eta D. Landart,
|
besteak
beste, eremu hortan ari zaizkigu azken urte hauetan." (Maiatz 22)
|
|
|
Bizkaiko herri txiki batean kokatzen da narrazioa, haatik, ez du honen deskribapenik eskaintzen, ez aipamen berezirik. Kontakizunean zehar aipatzen diren
|
beste
herriak ere Bizkaian kokatzen dira: Muxika, Basauri...
|
|
|
" Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den egoera hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik
|
bestera
dugun informazioa aldatuz baitoa: narrazioaren munduari buruzko gure ezagutza ezberdina baita.
|
|
|
batetik, Alvaroren izaera ezagutarazteko lekukotasunak eskaintzen dizkigute: " izan ere, protagonista eta bere koadrilaren artean bada horrelako inkomunikazioa galarazten duen murrurik, Alvaro hainbat alditan bakardadearen bila ihes egitera behartzen dutenak."; bestetik, belaunaldi jakin baten lekukotza eskaintzen digu, horretarako
|
beste
pertsonaia batzuk gehituz:
|
|
|
Gertakariak pertsonaien ariman eta erresorte psikologiko konplexu eta luze harilkatuetan txertatzen dira. Euskaldunon arima bilusteko ohiko pudorea gainditzen da trazo ongi lortuetan, eta gertakizunen hariak inguruko
|
beste
sare egituratuago eta narrazioan garrantzitsuagoa den trama intimora, ehun barnekoiagora ihes egiten du, behin eta berriz. (Egan 50)
|
|
|
|
Besteak
beste, Pirinioetako munduaren berri ematen digu gogoeta hauekin. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun, baina ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Liburu honek kontaturiko istorioaz gain badu
|
beste
berritasun aipagarri bat: hizkera.
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak, munduan zeharkakoak izanik ere, munduaren larruan batera edo
|
bestera
jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri haundian, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko, edo bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia.
|
|
|
Bestalde, Oñederrak honako
|
beste
gai hauek jorratu nahi izan zituela ere aipatu zuen:
|
|
|
Beraz, istoriaren pertsonaia nagusia izango litzateke eleberri honetako narratario intradiegetikoa. Bestalde, narratzaile honek batzuetan fokalizazioa erabiltzen du
|
beste
pertsonaien gogoeten berri emateko. Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak adierazi ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo pertsonan diharduen kontalaria.
|
|
|
Estiloari dagokionez, Egunkariako
|
beste
iruzkingile honek adierazitakoaren iritzi berekoak gara gu ere:
|
|
|
Haatik, ipuinak independienteak dira, nahiz eta ipuin batzuetan
|
beste
ipuinen bateko pertsonaia berak aurkezten dizkigun.
|
|
|
Arestian azpimarratu dugun bezala, espetxean kokatzen dira ipuin gehienak. Baina, hala ere,
|
beste
zenbait leku ere aipatu egiten dira ipuinetan zehar espetxearekin kontrajarpena egin nahian edo: Oiartzun eta Orereta, esaterako.
|
|
|
Fikziozko kontakizunak dira, aurreko bildumaren antzera, gehienetan amaierak ustekabeak izanik. Ipuin hauek gai aldetik harilkaturik egoteaz gain, bada denak lotzen dituen
|
beste
ezaugarri bat ere. Izan ere, bildumaren lehen eta azken ipuinek Berardo liburuzainaren istorioa kontatzen digute:
|
|
|
Azkenean, bere nobela idazteko liburutegitik zortzi urtetan ez ateratzea erabakiko du. Honela, hasiera eta amaierako bi ipuinek Berardoren istorioa kontatzen digute, eta
|
beste
guztiek Berardoren nobela amaigabearen zati lirateke. Beraz, besteak beste, ipuin arteko lotura istorio honek sorturiko marko narratiboan, ildo bereko gaia erabiltzean eta absurdurako duen joeran dakuskegu.
|
|
|
Honela, hasiera eta amaierako bi ipuinek Berardoren istorioa kontatzen digute, eta beste guztiek Berardoren nobela amaigabearen zati lirateke. Beraz,
|
besteak
beste, ipuin arteko lotura istorio honek sorturiko marko narratiboan, ildo bereko gaia erabiltzean eta absurdurako duen joeran dakuskegu. Izan ere," azalpen bestelakorik gabe gertaera ezusteko bat aurkezten dute, sarritan absurdoa eta patuaren erruduna, pertsonaiak mugaegoera izugarri batean murgiltzeraino." (Egunkaria XII)
|
|
|
Kafka gogora lezake (absurdogatik, maiz ez baita deusik ikusten ahal), Borges (itzul eta itzal inguruko labirintoengatik), baina, batez ere, Julio Cortazar. Ipuin batzuetan, aipatu idazle ezberdinen eragina erabatekoa den arren,
|
besteetan
iragazia eta tindura pertsonaletan lerrokatua eta baitaratua ageri da, horretan ipuinak bere aldeko tantoak irabaziz. (Egunkaria XII)
|
|
|
Batasuna alderdi askotan azpimarratzen da: batetik, ipuin guztiak Izurkiz herrian kokatzen dira; bestetik, pertsonaiek ipuin batetik
|
bestera
salto egiten dute. Javier Rojok dioen bezala," narrazio hauek elkarrekiko erreferentziaz beterik daudelarik, elkar osatzen dute, azkenean ia ia nobela bat burutuz." (El Correo IV) Etengabeko erreferentzia hauez gain, giro jakin batek harilkatzen ditu liburu honetako narrazioak:
|
|
|
Javier Rojok dioen bezala," narrazio hauek elkarrekiko erreferentziaz beterik daudelarik, elkar osatzen dute, azkenean ia ia nobela bat burutuz." (El Correo IV) Etengabeko erreferentzia hauez gain, giro jakin batek harilkatzen ditu liburu honetako narrazioak: " hegoaldea, trenbidea, ibaia, basamortua... dira giro horren osagarriak." (Argia 1561) Bada narrazioak uztartzen dituen
|
beste
elementu bat ere: trena.
|
|
|
Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte herri honen bizimoduan. Baina, bada ipuinotako pertsonaiengan haustura aipagarria dakarren
|
beste
gertaera bat ere: gerra.
|
|
|
Oro har, ipuin hauetan lehenengo pertsonako narratzaile orojakilea dugu. Baina, narratzaile hau batzuetan autodiegetikoa da, eta
|
besteetan
homodiegetikoa, beste pertsonaia batzuen gertaerak azaltzeari ekiten baitio. Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek ematen digu istorioaren berri.
|
|
|
Oro har, ipuin hauetan lehenengo pertsonako narratzaile orojakilea dugu. Baina, narratzaile hau batzuetan autodiegetikoa da, eta besteetan homodiegetikoa,
|
beste
pertsonaia batzuen gertaerak azaltzeari ekiten baitio. Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek ematen digu istorioaren berri.
|
|
|
Gainera, kasu guztietan ipuineko pertsonaia batek ematen digu istorioaren berri. Batzuetan, pertsonaien arteko erreferentziak lotuz ipuin batetik
|
bestera
narratzailea aldatzen ez delako sentsazioa dugu. Beste batzuetan, ordea, argi dago narratzailea beste pertsonaia bat dela.
|
|
|
Batzuetan, pertsonaien arteko erreferentziak lotuz ipuin batetik bestera narratzailea aldatzen ez delako sentsazioa dugu. Beste batzuetan, ordea, argi dago narratzailea
|
beste
pertsonaia bat dela. Bestalde, askotan pertsonaia narratzaileak fokalizazioa darabil beste pertsonaia batzuen lekukotasunak hurbilagotik ematearren.
|
|
|
Beste batzuetan, ordea, argi dago narratzailea beste pertsonaia bat dela. Bestalde, askotan pertsonaia narratzaileak fokalizazioa darabil
|
beste
pertsonaia batzuen lekukotasunak hurbilagotik ematearren.
|
|
|
Canoren aburuz," batasun handiko liburua egin digu oraingoan, bai gaiaren aldetik bai formalki barne hari askorekin jositako hiriaren fresko zabal bezain ederra." (Jakin 101) Batasun hori" batak
|
besteari
deitzen dion ipuin kateatuz osaturik daudelako" (Jakin 101) lortu du. Izan ere, narrazio hauek gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute.
|
|
|
Izan ere, narrazio hauek gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute. Honela," Gasteizko postale ezagunak dira batzuk, giro underground ezezagunago batekoak
|
beste
batzuk" (Jakin 101). Hiri baten berri emateaz gain, pertsonaien bidez gizakiaren sentimendu unibertsalen berri ere ematen digu.
|
|
|
Liburuan zehar pertsonaia ezberdin asko aurkezten bazaizkigu ere, batzuetan ipuin bateko pertsonaiak
|
beste
ipuin batean sartzen ditu: " liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen, besteak gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI).
|
|
|
Liburuan zehar pertsonaia ezberdin asko aurkezten bazaizkigu ere, batzuetan ipuin bateko pertsonaiak beste ipuin batean sartzen ditu: " liburuko pertsonaiak errepikatzen joaten direla, batzuk azaltzen,
|
besteak
gordetzen, batzuk ipuin batean protagonistak, eta beste batean bigarren mailakoak" (Egunkaria VI). Izan ere," hainbat eta hainbat pertsonaiaren bilakaeraren berri ematen digu bere azken liburuko ipuin ezberdinetan" (Jakin 101).
|
|
|
Bere hasierako lanetan desamodioak, bakardadea eta ilusioen zapuzketa ziren nagusi. Hala ere Emakume biboteduna liburuan aldaketa sumatzen zen, eta errealismo zikin batetik
|
beste
errealismo xumeago batera pasatzen ari zela nabaritzen zitzaion. Oraingo honetan, Montoiak bere bilakaerarekin jarraitzen du, eta errealismo objetiboagoa lantzen du.
|
|
|
Beraz, ipuinak bata
|
bestearekin
egoki lotu izana aipatu izan da bilduma honen lorpenik aipagarrientzat.
|
|
|
Basapiztia hau ipuin guztien lotura gisara ageri da. Hona hemen aurkezten diren
|
beste
abere madarikatuak: otsoa, igaraba, gepardoa, hartza, azkonarra eta itsas txakurra hurrenez hurren.
|
|
|
Ipuin hauetako gai aipagarrienak: droga, sexua, rock and rolla, tabernetako giroa, alkohola,... Lotura handia dago bilduma batetik
|
bestera
. Honela," Gauaren testuingurua dute ipuin guztiek, eta ez dago liburuan gauetan gertatzen ez den ezer; ikusitakoa, bizitakoa kontatzea baitu xede, errealitate horri imajinazio apur bat gaineratu dion arren." (Egunkaria XI) Honetaz gain, giroa ere aitzakia da hainbat sentimendu unibertsal islatzeko:
|
|
|
Narratzailea, oro har, Paddy deituriko narratzaile autodiegetikoa dugu. Hala ere, batzuetan
|
beste
pertsonaiek hartuko dute hitza, narratzaile metadiegetikoari bidea zabalduz. Are gehiago, beste zenbaitetan Paddyk berak beste pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu, bera bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz.
|
|
|
Hala ere, batzuetan beste pertsonaiek hartuko dute hitza, narratzaile metadiegetikoari bidea zabalduz. Are gehiago,
|
beste
zenbaitetan Paddyk berak beste pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu, bera bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz. Kasu hauetan, Paddy narratzaile homodiegetikoa litzateke, ez autodiegetikoa.
|
|
|
Hala ere, batzuetan beste pertsonaiek hartuko dute hitza, narratzaile metadiegetikoari bidea zabalduz. Are gehiago, beste zenbaitetan Paddyk berak
|
beste
pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dizkigu, bera bigarren mailako pertsonaia izatera igaroz. Kasu hauetan, Paddy narratzaile homodiegetikoa litzateke, ez autodiegetikoa.
|
|
|
Gaueroko hauek gogoeta moduko ipuin laburrak dira. Testu batetik
|
bestera
ez dugu loturarik aurkituko. Dena den, denek tonu ezkorra dute, gai ilunak jorratzen baitituzte.
|
|
|
|
Besteak
beste, bi ipuin bilduma plazaratu zituen irundarrak hizpide dugun hamarkada honetan. Errealismo zikinetik gertu dauden ipuinak eskaini dizkigu Jabier Muguruzak bere bi ipuin bilduma hauetan.
|
|
|
Edozein modutan ere, askotan neska mutilen arteko harremanak dira ipuin hauetan kontatzen direnak. Beraz, egitura aldetik harremana badute ere, ipuinak ez daude bata
|
bestearekin
kateaturik.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, hirugarren zein lehen pertsona darabil, eta zenbaitetan narratzaile orojakileak ere bere gogoetak gehitzen ditu. Haatik, idazle honek fokalizazioa askotan erabili ohi du, izan ere, pertsonaiek bere inguruan ikusten dituzten
|
beste
gizakienganako arreta jartzeko joera baitute: eta hauengana hurbilduko gaitu narratzailea.
|
|
|
Bestalde, bere bi ipuin bildumetan argi geratzen da idazleak berak elkarrizketa batean aitortu zuen bezala" begirale amorratua" dela,
|
beste
pertsonaien irudiak egoki marrazten baititu. (Mendizabal, Iñaki:
|
|
|
Ozen esan beharrekoa da liburuko testuak" testuak" direla
|
beste
ezer baino lehen, eta irratian esan bazituen ere, horixe direla, literatura. Literatura hori argitaratzea aberasgarri ikusten dut nik.
|
|
|
Lehendik zeuden horiek idatzirik eta, argitaratzeak ez dio talentuan murrizketarik eragingo egileari. Auzia
|
beste
bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen euskal idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua. Edo beste modu batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero.
|
|
|
Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen euskal idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua. Edo
|
beste
modu batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero. (Jakin 107)
|
|
|
Honela, Robinson Crusoe edo Rimbauden alderdi ezkutuak azalarazi nahian dabil. Izan ere, gertaeren edo ezagunaren
|
beste
alde horren bilaketa etengabea da. Ipuinetan bertan aipatzen duen bezala:
|
|
|
" iristen da eguna ezkutukoa azaleratzen dena." Honela, heroien desmitifikazioa egiten du, ipuin hauetako pertsonaia guztiak galtzaileak izango baitira.
|
Beste
alderdi ezkutu horien bilaketa ere antzeman daiteke aurreko bildumetan.
|
|
|
" Oso gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago: errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita euskal nekazaritza munduan girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude,
|
beste
batzuk tradizioari lotuak, beste batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz, oso bilduma irregularra da. Batzuetan oso ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu.
|
|
|
" Oso gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago: errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita euskal nekazaritza munduan girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude, beste batzuk tradizioari lotuak,
|
beste
batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz, oso bilduma irregularra da. Batzuetan oso ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu.
|
|
|
bertan trenak dakarren haustura kontatzen zaigu. Narrazio honek,
|
besteak
beste, Jokin Muñoz idazlearen Hausturak bilduma eta Atxagaren X eta Y ipuina dakarzkigu gogora.
|
|
|
tristura, nostaljia,... Juaristiren ustez," guztietan bada halako aire misteriotsu bat, batzuetan errealitatetik at doana;
|
besteetan
errealitatearen eremuan pausatzen dena" (Juaristi, Felipe: El Diario Vasco VI)
|
|
|
gogoetak, deskribapenak, narrazioak,... aniztasuna nabarmentzen da: " Ipuin batzuek thrilleraren itxura eta egitura dute,
|
besteek
zorion itxuren gibelean bakartasun eta isiltasunaren trajedia gordetzen dute. Istorio laburrak pertsonalitate handikoak ditugu hor" (Maiatz 30).
|
|
|
Antton Lukuren Botoiletan bilduma aintzat hartuz honela mintzatu zen Edorta Jimenez: " Liburu bietan deigarri egin zaidan elementu bat, hain zuzen ere, naturaren agerkera eta horri batak eta
|
besteak
ematen dioten tratamenduak, biek baitakite inguruneko xehetasunak narrazioaren osagarri egoki egiten." (Jakin 106)
|