|
2002
|
|
|
Egunhaiexetakoa da, bada, Abraham barHiyya' renobra, Megilat.ha megaleh, goragoaipatua.HartanHerrialdeSantuareninguruetanEdom en (kristautasunaren) etasmaelen (slamen) arteangertatzekozirenguduez mintzo zenautorea.R.Yehudahha Levikberakere sraelberrerosiaizanenetabera AgindurikoHerrialderaberrizereheldukozenegunazegitenzuenamets.Judu herria, beresakabanaketanzapaldua, Mesiasenberehalakoetorrerarenzainzegoen, Sioneraitzultzekogertu.Eraberean, slama1130.urteangaraitukozelaetaDaniel profetareniragarkizunakbetetzeaesperozuten.EgunhaiexetanerabakizuenR. Yehudahha Levik, jadanikberrogeita hamarretatik hirurogeiurtebitartean
|
zituelarik
, Jerusalemeraabiatzea, Sionera itzultzekosentitzen zuenherri minsakon huraegiabihurtzeko.Bidaiahoriegitekoideiaberakritikatzenziotengaizki esaleei honelaerantzunzien9:
|
|
|
Kreaturaetakreatzaileakelkarrekindutenamodiozkoharremangorenarenahotsa da.Yehudahha Levi, izanere, ezdaliteratura hutseangelditzen. Jakintza, trebetasuna eta israeldarrenherriminamaisukierakutsi arren, bere bihotza aurreragodoa; poetaizateazbestaldemistikoa erebadaetaerantzukizunari uko egindionjainko herri aukeratuarendoluminadarieberehitzei.Malenkoniada olerkihauendoinubereziaetanoizbaitbereherriarenetorkizunabideratukoden ametsitxaropentsuamantentzendu.Oreinemepoxpolina(= srael), zureegoitzatik aldendua! Maite
|
zaituena
(=' Elohim) haserredago!, eta etsipenaren doinu ezkorrean, haudio: Nondaprofezia, nonargimutila, non1tunarenKutxa? (85 poema, 1.eta4.b.).
|
|
2005
|
|
|
...artean, bestehitzbatzuek azentuera bereziaedomarkatuaerakusten dute.Eskualdehonetan zehar(= Txillardegi1985mendebaldekoazentu saila) aurkitzendiren azentu arauak nahikoa desberdinak badira ere, hitz markatuetan bat etortze harrigarria aurkitzen dugu, Mitxelenak (1977: 391) ikusizuenbezala.Adibidebatzuk emateko, beste, leku, le (e) ngusu, belarriedobasuedalontziahitzmarkatuakdiraazentu bereizgarria
|
duten
hizkera gehienetan mendebalde erdialdekoeskualde honetan (ikusGaminde&Hualde1995).
|
|
|
/ béste/ hitzarekin: béstiak ergatibosingularrazeinabsolutibo/ ergatiboplurala izan daiteke eta béstiai datibo singularra zein plurala. Era berean, Gernikaldean etziék etaetzíekgixonarí erg sgvs.abs erg pl, etagixónaridatsgvs.datpldatsg= datpl, etab., bereiztendira, bainabéstiekbéstieri ergsg= abs ergpl,
|
dugu
, azentuera markatuarekin.
|
|
|
2.Gure hipotesiaren balioheuristikoa ukaezina da, nireustez.Ikusten
|
badugu
, esate baterako, amuhitzakazentueramarkatuaduelaOndarroan, Lekeition, Markinan, etab., datu honek etimologiaren berri ematen digu. Emandezagun ezdakigulaezerhitzhonenetimologiaz (edoezgarelagogoratzen). Gurehipotesiarenarabera, azentumarkatuadutenhitzakelkartu/ eratorriak edomailegatuakdira.Egituragatik hitzhonekezdirudi polimorfemikoa.Orduan, pentsatubehardugumailegubatdela.Etahorrelada.Gureerdal hiztegietarabagoazorain, ikusikodugulatinezkoordainahamus delaetagaztelaniazkohiztegianerehamo hitzaaurkitzen duguesannahihorrekin, nahiz etaosoerabiliaezizan.
|
|
|
Errekahitzaren etimologiaz, Agud&Tovarrek biiritzi nagusiekartzen dizkigu: (a) mailegubatdela, jatorriaerromantzezkoregataedoberelatinezkosorburuadelarik, eta (b) erromatarrenaurrekosubstratuzkohitzadelaeuskarazetaerromantzez.Bizkaierazaurkitzen
|
dugun
azentuera markatua garbi uztendulehenetimologiazuzenadela: mailegubatda.
|
|
|
Azentuaatzizkimarkatuarenaurrekosilabanagertzenda (azentuerarik kontserbatzaileenean). Gertakari hauklitikoekin ereaurkitzen
|
dugunez gero
(cf.gizoná be (re), gizónbarikikusHualde, ElodietaetaElordieta1994: 59), hipotesibezala, proposatu dezakegugaurregungoatzizkimarkatuen etamarkatugabeenartekobereizkuntzagarai batekoatzizkienetaklitikoenarteko kontrastemorfologiko bati dagokiola.Taldeklitikoetanazentuberezia sartzen zenmugamorfologikoa markatzeko (hitzelkartuetan bezala), etaordukoklitikoakgaurkoatzizkimarkatuakdira.Klitikoeneta... lagun a gazlagunágaz, > lagun ak gazlagúnakaz.
|
|
|
Goiko aipuan parentesi artean dagoen lekutik hurrengo hitzak kendu ditut: comoellocativosing.. Hauda, Mitxelenarentzat lokatiboaereberandusartuzendeklinabidean, domekan, horman, etab.baitugu, etaez domekean, hormean.Bainapuntu honetan Mitxelenaren hipotesiaezdagoados atzizkimarkatuetamarkatugabeenartekobereizkuntzarekin.Lokatiboaezda markatua: basoánhormán, forma azentugabeak
|
ditugu
Gernikaldekoazentueran, etaez': < basóan, >: hórman.
|
|
|
LokatiborakoMitxelenaren hipotesiaezbaduguonartzen, nolaazaltzen
|
dugu
, pluralean bezala, aa> eadisimilazioaezdelabetetzen kasuhonetan. Erantzuna ezdazaila.Hizkuntzalariaskokonturatudiragaraibateanatzizki haukontsonantezhasizela (ikusTrask1997: 202).
|
|
|
...dez, hiztunen hizkuntza/ hizketaarazo, zailtasun, behar, ezintasunei... buru eginez, irtenbideakaurkitzenedobideak zabaltzenahalegintzendirenaklirateke.Hizkuntzalarisoilak, berriz, matematikariformalistenantzera, teoriaketa azterbideak modurikabstraktuenean jorratzendituztenak'; hauenversus ak, aldiz, aurrekoenteoriaetairakaspenetan sustraituta aplikatua izenondo erreferentzialez jantzitakoak
|
ditugu
, eremupraktikoetan bete lanaegitendutenak, alegia.
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez
|
bagaitu
behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen baitute elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Joandoanetaetorridatorrenbereizkuntakezdigutelaguntzen hiztunok harremanetanhizketa bidezegitendugunerabileraren azpianetaazaleangertatzendenaargitzen, ezindelakoteorizatu errealitatean egitendenakontuan hartu gabe.Eman dezagun linguistika teorikoarenalderdiak bere horretan hartuetahizkuntzaarrotzenirakaskuntzaraedopatologietaraeramatenditugula, etaharrokeriakitsutzen ez bagaitu behintzat, berehala ohartuko gara umezurtasunaz, hots, elkarlanaren beharraz: hiztunek egiazkiegitenduten erabileraren ezagutzabeteagoaezinbestekoa izateazgain, bestealoraskotako ezagutzak eregurutzatuko zaizkigulako: besteakbeste, pedagogikoak, psikologikoak, soziologikoakedo antropologikoak.Honenbestez, ezdago lehen mailakoteorizatzeriketabigarrenmailakoaplikaziorik, ezasimetriarik, bien arteko harremana elkarreraginezkoada, elkarelikatzen
|
baitute
elkarren osagarridirelako.
|
|
|
Goraxeagoesandudanmoduan, hiztunokharremanetanetengabejartzen
|
ditugu
abianekoizpen oharmenprozesuak, horieieskeretahorien eskutik,
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste
|
dut
, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez badugu, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'. Ez da lan honen helburuetan sartzen alderdi horien guztien deskribapena egitea; hala ere, uste dut, errealitatearen murrizte bortitza egin nahi ez
|
badugu
, eta prozesu horien muinera heldu, nahitaezko dela aipatu berri ditudan alderdi horiek aintzat hartzea.
|
|
|
Hizketa hotsen azalaren azalari so egiten badiogu, eta ekoizpen oharmen prozesu eta mekanismoen berri ematen diguten teoriak aintzat hartuta, aztergaitzat hobetsi dugun alderdiaren estudioari edozein ikusmoldetatik helduta ere, hizketaren ezaugarriekin tupust egingo dugu. Besteak beste, ondorengo hauek
|
ditugu
nabarmenenak: aldakortasuna; adierazgarritasuna; kanporatzen ditugun hotsen elkarrenarteko ezaugarrien gurutzatzea, gainjartzea edo elkarrestaltzea; hots asmoa uhin akustiko egiteko giharren mugimendu bidez abian jartzen ditugun neurona sare eta giharren erabateko sinkronizatzea; malgutasuna edo egoera berrietara moldatzeko gaitasuna (ohiz kanpoko bideak
|
|
|
Halaere, zenbait gertaeraulertzekoetaegitenduguna azaltzeko, teknikak teknika, tresnak tresna, ereduak eredu, zailtasunak ditugu. Hor
|
dugu
, esatebaterako, koartikulazioarenarazokorapilotsua.Ebakikidetzarengertaeraharrigarrihonenaurrean, etahizketa hotsak ateratzekoegitenduguna zehazterakoan, fonetikarien araberadefinizioezberdinekintopoegitendugu. Izanere, artikulaziozkogertaereimugalinguistiko zorrotzakezinezarriizateakeragindukoartikulazioarenkontzeptua.Honen bidez, fonetikariek aditzeraemannahiizandute hizketa hotsenekoizpen mekanismoak biedoelementu gehiagotaraaldibereanegokituz jarduten dutela'.
|
|
|
' ArtikuJografoarenbidez, esatebaterako, berriemaileahizketanaridenekohizketahotsak grabatuahaJa,
|
partehartzendutenartikuJatzailezenbaitenmugimenduendatuakerebiltzen
ditu (mihiaren, matraiJarenetaezpainenmugimenduak, aJegia) etaaJdiberean, denboran zeharaldatuzdoazenuhin akustikoenespektroetatikerauztendituekoiztutakohotshorien Fl.F2, F3formakinenmaiztasunak).
|
|
|
murrizte, berrantolatze etakoartikulatze gertaerak. Koartikulazioa, besteengainetik, aginduenarabera, etahorieierantzunez, artikulatzaileakmugitzendireneko uneada, ondorenmurriztealetorke, hots asmoaren segidako jarrearakxedatzen
|
duen
neuronen agindu batek, artikulazio jarreraetetendueneangertatzen denefektuadamurrizte, e.b.hizketaren abiadura bizkortzeak, zenbait bokal etakontsonanterenneutralizazioalekarke. Berranto! atzea, berriz, traktoaren itxuraketarenaldaketa baten ondorioda; ingurunearen arabera gertatzen dena etahalako hots batidagokiona; e.b., bidehonetatikazaltzen ditu armoniabokalikoa etaamaierakokontsonanteenahoskabetzea errusiaeraz.
|
|
|
Koartikulazioa, besteengainetik, aginduenarabera, etahorieierantzunez, artikulatzaileakmugitzendireneko uneada, ondorenmurriztealetorke, hots asmoaren segidako jarrearakxedatzen duen neuronen agindu batek, artikulazio jarreraetetendueneangertatzen denefektuadamurrizte, e.b.hizketaren abiadura bizkortzeak, zenbait bokal etakontsonanterenneutralizazioalekarke. Berranto! atzea, berriz, traktoaren itxuraketarenaldaketa baten ondorioda; ingurunearen arabera gertatzen dena etahalako hots batidagokiona; e.b., bidehonetatikazaltzen
|
ditu
armoniabokalikoa etaamaierakokontsonanteenahoskabetzea errusiaeraz.
|
|
|
Bizidunokegitenditugunekintzenezaugarribehinetakoa (eta nahitanahiezkoa) aldatzearena da; bestehorrenbestegertatzen danorizateri begira ere, elkarren arteanezberdin garaetahalagarelakomodu ezberdinean erantzuten duguzeinahiegoeraberritan.Hiztunonhizketaerealdakorra daezinbestean; aldebatetiklegokehiztunari berariatxikitzen zaionaldakortasuna: a) duenahoskuntzsistemarenezaugarriek, adinak, ohiturek... mugatzen dute artikulatze modua, hizketa abiadura, erritmoa... ; b) aurrekoarierabatlotuta dator hiztunarenizaerarilotutakoaldakortasuna, hauda,
|
duen
nortasunak, identitateak, sinesmenak, barne egoerak, hizkuntzazduena jarrerak... bultzatutakoa legoke; e) gizarte harremaneilotutakoak, lekuak, solaskideak, gaiak, barne egoerak... eragindakoa, alegia.
|
|
|
Segmentazioadelaeta, hiztunontzat horrenerrazadenkontua, nolalitekehorrennekezaizatea ikertzailearentzat. Eredutradizionalekeskaintzen digutenbideaokerraote. Alamakinekjasotzendituztenxehetasunaskoeta askopisugabedirahiztunakduenberezkotasunlinguistikorako. Alafonologia psikologiaalorretanlaneanaridirenekinetaguztionlanadelabitarteko ahalegindu behar
|
dugu
orain ezinean gabiltzan erantzunak aurkitzen. Zalantzaizpirikgabe, lehengalderasaihestu gabe, bigarrenarenaldekoanaiz, elkarlanarenedoauzo lanarenaldekoa, alegia.
|
|
|
Ondorengo hiruhamarkadetan ere, tasunbereizleenzehaztapenetanburu belarrijardungodutezientziaezberdinetako adituek programa bateninguruan bildurik. Esperimentubidezko metodoaerabiliz, moduetamotaaskotakofrogakegingo
|
dituzte
oharmen prozesuaren nondik norakoakargitzeko zenbaitteoria eraikiz.Ikerkuntza horiekguztiekberrestendutehelduekhizketa hotsak kategoriatan entzuten dituztela.Horrenbestez, adituakaldagaitzak aurkitu beharreandiraartikulazioanedouhinakustikoetan.
|
|
|
Hizketarenoharmena, ekoizpenaren etapertzepzioarenlotura gisaplanteatzendute A.Libermanetabesteek (1967) etaLibermanetaMattingly (1985) HizketaOharmenaren Teoria Motoreaizenekoteoria klasikoan. lnterpretaziohonenarabera, transmisioaburutzekoekoizpenareneskutikkanporatzenditugunseinalefisikoakhautemateko berezkomekanismoberezituak
|
ditugula
diote deskodatze akustikoa egiteko, adieraziz hautematen dugun mezufonetikoaren etaigortzendugunseinaleakustikoen arteanezdagoela biyekziozko harremanik. Postulatzen dute, hiztun entzuleokbeste hizketahotseningurumariarikgabeere, edozein kontsonanteedobokal hautemango genukeelabadakigulakonolaekoiztenditugunetabaliabideakditugulako hizketa hots jakinbatidagokion kode motorea hautatzeko.
|
|
|
Postulatzen dute, hiztun entzuleokbeste hizketahotseningurumariarikgabeere, edozein kontsonanteedobokal hautemango genukeelabadakigulakonolaekoiztenditugunetabaliabideakditugulako hizketa hots jakinbatidagokion kode motorea hautatzeko. Bestemodu hatera esanda, hiztunak duenartikulazio ezagutza, seinaleakustiko etaoharmenaren artekobitartekarilitzateke; inkontzientea denartikulatze moduhorrenezagutzari eskerhautematen
|
dugu
hizketa.Ereduaktiboa eredeitu zaionteoria honenargudionagusienetarikoada, uhinakustikoetandagoeninformazioa inguruneko hotseneraginezestaliegitendelaetahotsbakoitzaren ezaugarriak aldamenekobeste hizketa hotsen berezitasunekinnahasiakdirelauhinetan. Ezaugarrienestaltzeaetailuntzeaingurunearenaraberahandiaizanikere, esate baterako, < barrubigunakdira> moduko esaldian, silabahasieranetaharnean bokalarteanekoizten diren< b> horienezaugarriakezberdinak izanikere, oharmenak berdintzat hartzen ditu.Oharmen prozesuaaztertzerakoanarazo nagusienetako bataipatuberridugun horixeda: nolalitekehartzailearen entzumenakfisikokiarrasezberdindirenhotshoriekberdintzat hartzea?
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu
|
dituen
artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etae...
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. ...urrekoak baino arreta handiagoa jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko
|
lituzke
hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan...
|
|
|
TeoríahauenpuntuahulakbetetzeraetorrikodafonetikarienarteanberebizikoarrakastaizanduenOharmenarenentzumenteoriaorokorra.Akustika etaoharmena lotzen ditu teoria honek. Dena den, izendapen orokorhonen azpian, berenarteanbatetortzen ezdirenhainbatereduetaazalpenezberdin
|
ditugu
, ezda, beraz, inondikere, paradigmabateratua.Ikusmoldeteorikoorokorrean baztertzen daanalisiarenbidetikosintesia, mekanismoanalitikoagoetanlurhartzeko. Fant ek (1967) teoríaklasikoanuhinakustikoen ezaugarrietansustraitzen daazaltzekooharmenarenjokabidea.Honela, oharmenak seinaleakustikoandagoeninformazioa iragazikolukeerredundantziaezabatzeko etairagazteakeginondoren gelditzendena (ezaugarribereizleak, alegia) alderatukolukehartzaileakbarne gogoanduenhots irudiarekin.
|
|
|
EuskalprobintzietaAlderdigehixenetakoordariakbatzarhortanikusten
|
ditugu
, gaurzuenarteanbezala, Euskaltzaindikojaunbatzutartekalaguntzerat etorrizauzkigu, etagehixenekarduraberenasmoakeskutitzezbialidauzkigute.
|
|
|
Gizon euskaldun guziz ohoragarriak, Eskuara hizkuntzaren goresle handiak, Bozten dauku bihotza
|
zuen
arpegiak, Agur derautzuegu, oi gure loriak!
|
|
|
Ildo beretik doa Dibarrart, bizi diren euskararen zerbitzariak, alde bate tik, zaharrak, bertzetik bizien 1 zaharren lehen neurtitzean. Bertze aldaketek ez
|
dute
garrantzirik, sinonimoak direlakotz hizkuntza 1 mintzaia edo sinoni motzat har daitezkenak: Tubalen gogora 1 Tubalen baithara.
|
|
|
Tuba/ en haurrak ziren Tubaloak deitzen, Iberak deithuz ere Eskualdunak ziren, Heiek Banderatzat gurutze bat
|
zuten
, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
Gurutze harek
|
zuen
lau buru izena,
|
|
|
Geroxago Iberak erraiten zioten, Iberek banderatzat kurutze bat
|
zuten
, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
Eskualdun zela da segurtamena. Kurutze hark
|
baitzuen
lau buru izena
|
|
|
Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta handia
|
bazutela
.
|
|
|
Interesgarria da ikustea nola V. bertsoan lehenbiziko hiru neurtitzak ber dinak diren xehetasun ttipi bat goiti beheiti: Gurutze harek
|
zuen
1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena. Nork daki nola eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta hori euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri bat sortu zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Interesgarria da ikustea nola V. bertsoan lehenbiziko hiru neurtitzak ber dinak diren xehetasun ttipi bat goiti beheiti: Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark
|
baitzuen
eta nola osoki aldatu duen azkena. Nork daki nola eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta hori euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri bat sortu zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Taba/ a omen
|
zuten
Tubalek eginik, Taba/ a deitzen baita baren izenetik.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen
|
dutena
, Eskual bizkuntza dela mintzai ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi ez dena, Hortakotz dei ditake munduko lebena.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen
|
dutena
, Eskuara mintzaietan dela ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi ez dena, Hortakotz deitzen dute munduko lebena.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez
|
duten
balioa.
|
|
|
Izkribaño batzuen omen da ustea, Eskuarak erdaratik
|
duela
bastea, Gaizoak! iduri du borrek erraitea:
|
|
|
Izkribaño batzuen omen da ustea, Eskuarak erdaratik duela bastea, Gaizoak! iduri
|
du
borrek erraitea: Segur Arranoa da Pikaren umea!
|
|
|
Erdi jakintsun baten omen
|
du
ustea Eskuarak erdaratik duela bastea, Gaixoa! iduri dik horrek erraitea, Arranoa dugula pikaren umea!!!
|
|
|
Erdi jakintsun baten omen du ustea Eskuarak erdaratik
|
duela
bastea, Gaixoa! iduri dik horrek erraitea, Arranoa dugula pikaren umea!!!
|
|
|
Erdi jakintsun baten omen du ustea Eskuarak erdaratik duela bastea, Gaixoa! iduri dik horrek erraitea, Arranoa
|
dugula
pikaren umea!!!
|
|
|
orai arte. Nola munduko lehen mintzaiak
|
ukan
dezake erdaratik hastea. Hain dira irrigarriak holako ideiak, baliatu behar baita irria eta umorea haien kontra joaiteko.
|
|
|
Nahi ez
|
duenari
lephoa pika.
|
|
|
Ez da errepublikazale bakarra Betiri Santz,
|
baditu
lagunak, hobeki erran, bera nagusi izanez, baditu, beraz, soldadoak, ilunpean jokatzen direnak, framazonak.
|
|
|
Ez da errepublikazale bakarra Betiri Santz, baditu lagunak, hobeki erran, bera nagusi izanez,
|
baditu
, beraz, soldadoak, ilunpean jokatzen direnak, framazonak.
|
|
|
] ainkorik ez nahiz munduak, Hek
|
ditu
gidari hartuak:
|
|
|
Errepublika zer den ez dakienari (bis) Huna hots nik egia: denek nausi nahi
|
Dugun
errepika: Bib' Errepublika (bis)
|
|
|
Framazonen eta juduen kontra jokatzen da garrazki Michel Elissamburu, pentsatzen baitu, frantses eskuindarrek bezala, horiek direla Frantziak
|
ukan
dituen errepubliken sustatzaileak() erlisionea suntsitu nahiz, apezak soldado igorriz eta hezkuntza bereganatuz.
|
|
|
IX. Eskualdunek oraino hau
|
dugu
loria, Guzia girixtino da Eskual Herria, Fedearen zaintzeko bethi atzarria, Nehork ez baitu hautsi gure lokharria.
|
|
|
X. Inpiotasunaren erauntsiak
|
ditu
|
|
|
H errialde orotan jendeak funditu, Bainan Eskual H erria sendo da gelditu, Gure mendi gainetan indarrik ez
|
baitu
.
|
|
|
Iduri
|
luke
, prediku alkitik, predikari batek erakusten duela uholdea, itun zaharreko uholdearen parekoa. Hitz batekin betetzen du lehen neurtitzaren lehen hemistikioa.
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu hori betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko hitz zerrenda bat botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia,
|
dituen
seme guziekin eta gero pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen ez zuena, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu hori betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko hitz zerrenda bat botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia, dituen seme guziekin eta gero pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen ez
|
zuena
, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
XII. Oraiko denboretan zer
|
dugu
aditzen?
|
|
|
Han hemenka
|
dutela
zenbeit ergel biltzen.
|
|
|
Ez da euskaldun fededuna aldatuko, jende zuhurra egonen da fermu bere sinestean. Ironiaz beterik azken neurtitzak gutiesten
|
du
gaitz berria bai jendeetan ergel batzuk bakarrik dira joak eta bai herrian, han hemenka diolarik.
|
|
|
Azpeitian, 1893an, Adema Zalduby k aurkezten du Gauden Eskualdun deritzan kantua eta azpi titulua dauka: Laphurtar kantu berriak, Gipuzkoar eta Bizkaitarrek Gernikako Arbolarenak
|
dituzten
gisa berekoak.
|
|
|
Horrek erran nahi
|
du
Gernikako arbola kantuaren araberakoa dela lparraldekoentzat eta, beraz, kantu abertzalea (nahiz hitza ez den oraino sortua).
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia
|
ukanen
duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
Hain zuzen, Eskualdunak publikatuko du Zalduby ren kantua 1894ko abuztuaren 24ko alean, Donibane Lohizuneko euskaldun bestak berriz ere antolatuak
|
baititu
Herriko etxeak Natalia Serbiako erreginaren eta Antoine d' Abbadie-ren babespean: Gauden gu Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta.
|
|
|
Karia hortara antolatua izan da, Lore jokoetan bezala, kantu sariketa bat. Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman
|
zuen
lehen prima. Bi azken ahapaldiek 15 et 16.ek aldarrikatzen dute Zazpiak bat fama
|
|
|
Iduri
|
dute
casic zeruco choco bat. Zazpietaco seme, Escualdunac oro, Gauden elgar maitatuz orai eta gero.
|
|
|
Ahapaldi honetan biltzen ditu jadanik aipatua
|
duen
mintzaiaren inguruan euskaldunen josteta guziak, bereziki dantzak eta pilota.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek ez
|
zuten
sinhesten Berek ikusi gabe Eskualduna zer zen, Ikusiz dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu egin zuten.
|
|
|
«Pour la seconde fois Saint Jean de Luz convie les étrangers a voir célé brer les jeux
|
du
Pays Basque et pour la seconde fois l' Eskualduna leur souhai te la bienvenue.
|
|
|
Ils trouveront dans ce supplément la description des pastorales,
|
du
saut basque, et du jeu de paume qu' ils sont appelés a contempler pendant ces jours
|
|
|
Ils trouveront dans ce supplément la description des pastorales, du saut basque, et
|
du
jeu de paume qu' ils sont appelés a contempler pendant ces jours
|
|
|
de fete. Ils y trouveront aussi de courtes et substantielles études sur l' origine
|
du
peuple basque, sur sa langue, sur son organisation sociale et familiale, étu des empruntées a d' illustres savants tels que Humboldt, Le Play, Elisée Reclus.
|
|
|
Voltaire a défini le peuple basque un petit peuple qui danse au
|
haut
des Pyrénées. Cette ancienne réputation se trouvera amplement justifiée dans les divertissements qui se dérouleront devant les spectateurs charmés; mais il est bon de montrer, par quelques témoignages d' historiens plus graves, que les Basques savent aussi travailler et prier, et qu' ils doivent leur surprenante durée
|
|
|
X. Eskualdunek oraino hau
|
dugu
loria, Guzia giristino da Eskual H erria, Gure fede hazkarra bethi atzarria,
|
|
|
Aditzak erakustera emaiten
|
du
zer den Zalduby ren asmoa, daukan guti
|
|
|
Segi beza euskaldunak bere jokoekin, izan dadin beti euskaldun fededun, bainan ez
|
du
Dibarrartek deus ikuspenik geroari buruz, nahiz osoki aldatu
|
|
|
Haurrek, Euskal Herriko haurrek behar
|
dute
obeditu, hala agindua baitzaie. Aintzineko bertsoetan laudatu ditu Dibarrartek mintzaia, jostetak, euskaldun fedea, deitoratu Zazpien batasunaren haustea, eta orduan, agintari gisa, manatzen die haurrei ikhas dezaten, atxik dezaten.
|
|
|
Iurretatik Donibane Lohizunera hiru urte iragan dira, hiru urte labur, bainan interesgarriak Euskal Herrian dauden ideologiei begira. Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu
|
zituen
abantailak, bereziki Jules Ferry k bozkarazi dituen legeekin. Gizartea laikotzen ari da eta 90eko hamarkadan Frantziako Elizak bihurgune bat hartzen du Lavigerie kardinalaren mintzaldiaren ondotik (1890/XI/12) Errepublika onartuz.
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia
|
ukan
du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera
|
dugu
partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi.
|
|
|
Beraz, teoria jakin baten aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin
|
dugu
partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu. Zerbait gehiago behar da eta euskal historia egiten dugunean saiatzen gara, hein berean historia unibertsala egiten, geure unibertsala delako, unibertsoaren zatia baino ez garelako, eta ez da gutxi.
|
|
|
Historiagrafiazko lanak bereziak bihurtu zaizkigu eta badago nazioarte ko komitea historiografian aditua dena. Historiografía, beraz, zientzi histori koen atala
|
dugu
. Gurean gutxi landu da.
|
|
|
López Atxurra, M. Montero, J.M. Sánchez Prieto2? Bestalde, edozein ikerlarik gutxi asko idatzi behar
|
du
sarrera gisa ekingo dion ikerketari buruzko historiografía lana.
|
|
|
Txillardegiren omenezko liburuan, literatura eta historia gogoko izan dituen gizona
|
dugun
heinean, neure saiakera hau historiografiaz egitea pen tsatu dut. Gonbitea jaso nuenean, euskal Batzar Nagusien elkarkidetza proze zuez, tradizio politikoaz eta, beraz, abertzaletasun politikoaren gihartzeaz XIX. mendean zehar 1877 artekoa lantzea pentsatu nuen, hau da, herrialdee tako Batzar Nagusiak eta bereziki Conferencias izenekoak, herrialdeen elka rren arteko bilkurak3?
|
|
|
Txillardegiren omenezko liburuan, literatura eta historia gogoko izan dituen gizona dugun heinean, neure saiakera hau historiografiaz egitea pen tsatu
|
dut
. Gonbitea jaso nuenean, euskal Batzar Nagusien elkarkidetza proze zuez, tradizio politikoaz eta, beraz, abertzaletasun politikoaren gihartzeaz XIX. mendean zehar 1877 artekoa lantzea pentsatu nuen, hau da, herrialdee tako Batzar Nagusiak eta bereziki Conferencias izenekoak, herrialdeen elka rren arteko bilkurak3?
|
|
|
Hala ere, gaur egun politikagintzarako premiazkoa deritzot Conferencias direlakoetan sorturiko esperientzia politikoa ezagutzea. G. Desdevises
|
du
Dezert historialariaren esanetan, lI rurac Bat, lÉtat vascongade, triple et un delakoa, R. Becerro de Bengoaren ikuspegiari jarraituz, berraztertu eta ara katu litzateke?.
|
|
|
– DESDEVISES
|
DU
DÉZERT, Georges, Le régime foral en Espagne au XVIIleme siecle, Revue Historique, Paris, T. 62, 1896, 255 BECERRO DE BENGOA, Ricardo, El libro de Alava. Vitoria, 1877, 288.
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde batetik erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak
|
ditugu
eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala, gauzez (things) ez dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Hala ere, oraindik behin behine ko azpiegiturazko lanen gabezia nabarmena da historia arloan. Ez
|
dugu
, adi bidez, Euskal Herriko hiztegi biografiko sakona. Espainiako gobernuak oraintsu erabaki du Espainiako Hiztegi biografikoaren proiektua burutzea.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu behar
|
dugu
. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina
|
dugu
eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu beharra dago eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan baten bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak
|
ditugu
. Berriztu beharra dago eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu beharra dago eta Eusko Ikaskuntzak hor
|
du
erronka handia eta benetakoa.
|
|
|
Oro har, euskal subjektua euskal historia burutzerakoan nabarmenago asmatu dela esango nuke. Nire ustez, XXI. mendeari begira horixe
|
dugu
erronka nagusia, euskal historia burutzera koan euskal subjektuaren ikuspegitik abiatzea euskal erreferentzi sarearen munduan zehar igarotzea geure gogoeta historikoa. Nahi eta ez, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren.
|
|
|
Euskal historiaren parte dira ere bai gure lurraldetik at beren bizimodua ateratzen saiatu zirenak eta direnak, mun duko edozein txokotan. Euskal Herriko historia ezin
|
dugu
mugatu Pirinio inguruko lurraldeetara, Aturri eta Ebroren arteko lurraldera soilik. Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan doa.
|
|
|
Hara bada, Euskal Herriko historia lantzea beti izan da gai zaila eta azken hiru mendee tan definitzen eta zehazten joan doa. Gogoeta ibilbide honetan, A. Oihenart euskal idazleak merezi
|
du
goren graduko aipamena.
|
|
|
Diego Catalánek arazo hau ederki adierazten du, historiografía nazionalen sorreraren jatorria azaltzerakoan9? Arrasateko E. Garibay k Espainiakoa eta historia unibertsala landu zuen, tartean euskal herriarena txertatuz.Kontestu honetan kokatu behar
|
dugu
A. Oihenarteren lan nagusia: Notitia Utriusque Vasconiae.
|