|
2000
|
|
|
Inpresioa
|
dut
bertsolaritza oso lotua zela baserri munduari, Hegoaldean duela hogeita hamar urte bezala. Eta Iparraldean, gauza horietan beti berandu samar ibili izan gara.
|
|
|
Egon da mugimendu bat, Elkartea sortu eta bereahala, bertsolaritza gizarteak aintzat hartuko duen ahots bat izatearen kontra agertu dena. " Intelektual nostalgikoak" deitzen diet nik, nahiago
|
zutenak
bertsolaritza sekula atera izan ez balitz bitxikeria antropologiko etnografiko bat izatetik. Graziosoago da, eta bere mundu ikuskeran hobe geratzen da, kanpoko adituak datozenean" hemen badauzkagu salbaje hauek" esatea, eta salbajeak kantuan jarri ahal izatea.
|
|
|
Jaialdi gehiegi egin eta jendea aseta dagoelako? Komunikabideetan presentzia handiegia
|
duelako
bertsolaritzak?
|
|
2001
|
|
|
Eragina hor dago. Nik jo ohi
|
dut
bertsolaritza liburuetara halako komodinak bilatu nahian, gero hip hopa egiteko. Eta baliteke etorkizunean ere bertsolaritza modernoa sortzea, baina uste dut beren arauak eta mantenduko dituztela.
|
|
2002
|
|
|
Arrazoi osoa du kantuak: " Barrengoak ez daki ez baitaki kanpokoaren berririk", eta maizago entzun behar
|
genuke
bertsolaritza gu baino kanpoagotik bizi dutenen iritzia. Batetik, iritzi hori gurea baino garbiagoa delako (aurre-juzkurik gabea, sanoagoa).
|
|
2003
|
|
|
Une honetan non kokatzen zara? Zer harreman
|
duzu
bertsolaritzarekin?
|
|
|
Uste
|
dut
bertsolaritza konplikatu nahian gabiltzala, beti zerbait berria sortu nahian, ikuskizun bila. Eta bertsolaritzaren muina justu bere soiltasuna da, eta soiltasun hori ongi egiten ikasi behar dugu.
|
|
|
Kritiko batek hori behar du. Baina uste
|
dut
bertsolaritza beste erritmo batean doala, ez dakit arinago edo astiroago.
|
|
|
Bertsozale Elkartearen datuen arabera, 35 bertso eskola daude, baina gehiago ere izango dira erregistratu gabe daudenak. Herri bakoitzean nortasun propioa
|
du
bertsolaritzak, bertso eskolek eta pertsona klabeek bakoitzak bere herrian egiten duten lanari esker. Xenpelar Dokumentazio Zentruko Haitzondo datu basearen arabera, 600dik gora dira Gipuzkoako eragileak (bertsolari, irakasle, gai jartzaile, epaile, antolatzaileak...).
|
|
|
Kontzienteki egindako lan baten emaitza baizik. Aurtengo Txapelketak horregatik omendu nahi
|
du
bertsolaritza indarberritu zutenen lana.
|
|
2004
|
|
|
Bertsoa ezagutzen ez nuen garaia ez dut ezagutzen, edo oroitzen behintzat. Gainera, nik uste
|
dut
bertsolaritza, heavy a bezala, odolean ekartzen dela.
|
|
2005
|
|
|
Oraingo belaunaldi asentatuak txapelketara joango ez balitz zerbait galduko luke, eta txapelketa izan daiteke aldagai eraginkorra bertsolariak berriro kokatzeko, baina badira beste aldagai batzuk ere. Izan ere, uste
|
dut
bertsolaritza etapaka aldatzen dela: elitean egoten ahal zara 10 edo 15 urte, baina noizbait bukatu beharra dago, batez ere berriak ate joka heldu direlako eta plaza kopurua izugarri ez delako handituko, edo zeuk etapa bukatu duzulako...
|
|
2006
|
|
|
Unibertsitateak bertsolaritzari buruz eta orokorrean ahozkotasunarekiko betetzen ez duen funtzio hori, bertsolaritza irakastera doan irakasleak bete behar du. Ikastetxeetako irakasleak ikasle izan behar
|
du
bertsolaritza klaseetan, eta ikasle bat gehiago bezala inplikatu. Horrela zabalduko dugu sarea.
|
|
2008
|
|
|
beste hiru anaiak ez baitziren hain bertsozaleak, jakin ez bertsoak gustatzen ez zitzaizkielako edo hutsaren hurrengo sentitzen zirelako, Beñardok bertsoa gangar zuèn munduan hiru oilasko gangargabe baitziren hirurak ere, azken batean. Beñardok, hortaz, behar zuèn guztia
|
zuen
bertsolaritza lantzeko: bakardadea zuen ofizioan trebatzeko, eta entzuleak ere bazituen, baldintzarik gabekoak batzuk, osaba izebak?, eta badaezpadakoak besteak:
|
|
|
Igor Elortza, Gorka Lazkano eta Eneko Abasolo Abarkas, hain zuzen. Jarraitzaile ugari
|
ditu
bertsolaritzak Iurretan, eta antolatzaileek kontutan hartzen dute hori. Horretaz konturatzeko, urriaren 4rako antolatu duten bertso saioari begiratzea besterik ez dago; bertan Andoni Egaña, Unai Iturriaga, Amets Arzallus, Xabi Paya, Jon Maia eta Miren Amurizak abestuko dute.
|
|
|
Eta helduek ere
|
badute
bertsolaritzan murgiltzeko aukera. Iaz sortu zuten taldea hainbat herritarrek eskatuta, eta 10 bat lagun elkartzen dira eguaztenetan (19:00) Loramendin.
|
|
|
Mendian ez ezik, baina, etxean ere kantatzen zituen noiz edo noiz, izeba Ursulak –" Orain bai, bota ezak bertsoa, eginbeharrak eginda gero" esaten zion ilobari– edo osaba Bixentek eskatuta... beste hiru anaiak ez baitziren hain bertsozaleak, jakin ez bertsoak gustatzen ez zitzaizkielako edo hutsaren hurrengo sentitzen zirelako, Beñardok bertsoa gangar zuèn munduan hiru oilasko gangargabe baitziren hirurak ere, azken batean. Beñardok, hortaz, behar zuèn guztia
|
zuen
bertsolaritza lantzeko: bakardadea zuen ofizioan trebatzeko, eta entzuleak ere bazituen, baldintzarik gabekoak batzuk –osaba izebak–, eta badaezpadakoak besteak:
|
|
2009
|
|
|
Ez
|
dugu
bertsolaritza ohiko eremuetara mugatu nahi, azaldu du txapelketako koordinatzaile Gontzal Agotek. Nafarroako toki askotan jakin mina badago, eta ahalegina egin behar dugu ahalik eta herri gehienetara zabaltzeko.
|
|
|
–Zeren antza
|
du
bertsolaritzak??, galdetu du hasieran, eta erantzun deigarriak jaso ditu: argazkigintza, poesia, antzerkia eta arkitektura.
|
|
2010
|
|
|
Holako egunak antolatzeko asmoa ez zen berri berria4 Izan ere, martxan zeuden ordurako Euskera Egunak, Olerti Egunak, Antzerti Egunak..., Euskaltzaleakelkarteak antolatuta eta babestuta. Aitzolek eta asmo sendoa
|
zuten
bertsolaritzari taberna eta sagardotegi sunda kendu, eta bertsolaria duintasun berri batekin eroateko antzoki, plaza, eliza eta ospakizun nagusi guztietara5 Edozelan ere, Bertsolari Egunak antolatzeko asmoa, zergatik edo hargatik, atzeratu egin zen behin baino gehiagotan, harik eta 1935eko urtarrilaren 20an, San Sebastian egunez, ospatu zen arte.
|
|
2011
|
|
|
Bertsotan aritzea plazer hutsa da, musika den bezala.Rapean ere aritzen zara. Zer leku
|
du
bertsolaritzaren erreinuan. Gure partetik, inprobisatze gutxi egiten dugu, idatzia da. Zuzeneko saioetan, horretan entseatzea posible da.
|
|
|
Orduan bertsolaritzak nigan eragina gaztetatik izan du eta gero, kantatzen hasi nintzelarik eta hasi ginelarik, momentu bat izan zen Antton Valverdek eta nik elkarri esan geniona, 72 urte inguruan edo 73an, Ez Dok Amairu desegina zen eta topatzen ginen Antton eta biok bederazkako kantaldietan eta berak kantatzen zituen, aitaren eraginez (Antonio Valverde euskaldun berria zen, baina euskaldun berri kulturaduna eta gainera oso oso euskarari emana, hainbeste ze bertsolari txapelketetan eta, mahai burukoa izaten zen eta euskaraz ere idatzi zuen eta abar. Eta orduan, hark asko maite
|
zuen
bertsolaritza. Antton Valverdek kontatzen du, bere aitak euskara ikasten omen zuela Lizardiren poemak irakurriz eta fondo bezala Brahms-en musika.
|
|
2012
|
|
|
Nik beti garbi eduki dut bertsolaritzak munduarekin batera eta ahal bada pausoren bat aurretik joan behar duela bizirik iraungo baldin badu. Eta uste
|
dut
bertsolaritzaren inguruan eta Bertsozale Elkartean hori ulertu dela. Lehengo bertsolaritza hura, baserrietakoa, polita bai, polita bazen; baina han geratu balitz, ikusita baserriak nola doazen gain behera, bertsolaritza gaur egun museoko pieza baino ez zen izango.
|
|
|
BCBL zentroaren ikuspuntutik, ordea, ez da harritzekoa serio hartu izana Altunaren eta Egañaren proposamena. Izan ere, hizkuntzaren ekoizpenean parte hartzen duten mekanismo neurokognitiboak argitzea da BCBLren helburu nagusietako bat, eta, alderdi horretatik, lehendik ere jakin min handia
|
zuten
bertsolaritzarekiko. Horrenbestez, irrikaz beteta eutsi zioten ikerketa egiteko erronkari, Manuel Carreiras zentroko zuzendariak aitortu duenez.
|
|
|
Manuel Lekuona zena omentzeko bertso saioa ere antolatu da. Izan ere, Manuel zenak asko maite
|
zuen
bertsolaritza ere. Batik bat, Manuel izan zenaren figura gazteengana hurbiltzeko antolatu da saioa.
|
|
2013
|
|
|
Ildo horretatik, Gartzia, Sarasua eta Egañaren Bat bateko bertsolaritza, gakoak eta azterbideak (2002) 149 liburua dugu. Ikuspuntu teoriko horrek erretorikaren generoan sartzen
|
du
bertsolaritza. Bertsolarien diskurtsoak arau zehatz batzuen menpe garatzen dira, betiere komunikazioarekin lotuak, eta neurriaren, errimaren eta doinuaren bitartez.
|
|
2014
|
|
|
Oro har, bertsolariak txapelketako lehia giroan kokatzen ditu iruditeria kolektiboa, sagardotegi bateko mahaian ezpada. Jakin behar
|
lukete
bertsolaritza hau ere elkartasuna, kidetasuna, laguntasuna eta bertze hainbeste tasun. Bertso eskolen bidetik heltzen da bat Xilaba txapelketara zein bertso udalekuetara.
|
|
|
Oroipen haiek ongi sarturik ditut, dirudienez, eta gutxien uste denean azaleratzen zaizkit. Barruan gorderik
|
ditudan
bertsolaritzako argazki zaharrak dira. Orain BEC-eko argazki berria eskuratu nahi nuke, argazki zaharren artean galdu baitzait ustekabean.
|
|
|
Izan ere ez da bertsolariaren gain kazetari lana egitea jakiteko zertaz behar den kantatu baina horren lana da angeluaren atzematea, gai hori nola tratatuko duen, orijinaltasuna, autore lana eta konfliktoa ren egiazki tratatzea atake horretan da, hau gaizki epaitua delarik batzuetan, transposatze hori nahas baitaiteke ihesarekin. Bertsoen munduan errotik egoteko ere, uste
|
dut
bertsolaritzaren lehentasunetan heldu dela delako bertso jaiaren aktualizatzea, gai emailearen papera aldatzea, gaia ekarria izan dadin molde naturalago batean. Konbentzio hauste guziekin gertatzen da, ez dut uste, entsegu bakarra dela.
|
|
|
Ez. Iduri ez badu ere, ez baita orain arte idatzia dena ene problema, puntu eta nota horiek ez
|
baitute
bertsolaritzan inportik. Adibideetara jo behar dut.
|
|
|
Frantsesen aitzinean ez ahalketzeko? Uste
|
dut
bertsolaritzari zentsura eta dimentsio morala txertatu nahia ez dela hemen ilusioa, baina segur naiz ez dela diakronian eta sinkronian bertsolari bihi bat eguzkiaren azpian kantatu duenik pentsatzen baitu hau ez dela egokia eta kantatu behar dela bertsolaritzatik. Bertsolari bihi bat diodalarik menturaz Aitzol eta Basarri salbu, eta Basarri oraino ez naiz segur.
|
|
2015
|
|
|
70 Spivakek Can the Subaltern Speak 1988an argitaratu zuen lehendabizikoz. bertsolaritzatik aldentzen, ez
|
zutelako
bertsolaritza berria gustuko. Hala, prozesu horren historia laburtxo bat proposatzen zuten.
|
|
|
Ez dut uste klaseak euren hizkuntzan emateagatik bakarrik lortu dutenik arrakasta, beste zerbait ere egongo dela uste dut. Zergatik
|
du
bertsolaritzak arrakasta gurean. Errimak euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez zein alemanez antzekoak izan daitezke, ez ala?
|
|
2016
|
|
|
Bertsozale Elkartea oinarri, bertsolaritzaren transmisioari, jakintza arloari eta zabalpenari garrantzia ematen hasi ginen. Zabaldu egin nahi
|
genuen
bertsolaritza. Eta Txapelketak geuk antolatzeaz gain, urteko plazetako emariaren onentsuena biltzen zuten Bapateanak argitaratzen hasiak geunden urtero, arriskuak arrisku telebistan sartzea erabakita geneukan eta Ahotik Ahoraren ondoren Hitzetik Hortzera indar handia hartzen hasia zegoen…
|
|
|
ezin da ahaztu plan honen lehentasuna literatura idatzia dela, eta horren aurrean gainontzeko xedeak baztergarriak direla. Ekipo koordinatzaileak beharrezkoa ikusiko
|
balu
bertsolaritzaren garrantzia murriztea, errepentismoak beste literaturetan izan ohi duen mailara, hilketa selektibo batzuk agindu ahal izango lituzke garai diferenteetako hainbat bertsolariren artean, edo, prebentiboki, haien gurasoen artean, inoiz jaio ez zitezen.
|
|
|
Gogoan gorde behar
|
dugu
bertsolaritza herriko jendearen arteko arte bat zela, ez zela antzoki ofizialetan agertzen, bigarren mailako arte gisa ikusia zen, bigarren gizarte horren giroko. Horregatik, bertsolariaren goraipatzea ez zen falta egin zuen prediku horretan, ezagutza emateko era bat zen, herriko jende guziaren aurrean, ezagutza eta hobestea.
|
|
2017
|
|
|
Zer
|
du
bertsolaritzak poloniar bat hainbeste harrapatzeko?
|
|
|
Eta horrek ekarri du bere ondokoak ere, hobetu egin garela, bai gure sexismoari dagokionez eta baita gure gaitasun artistikoari dagokionez ere. Eta jakina ezta maialen bakarrik, bere inguruan emakumezko asko eta gizonezko asko ibili gara, eboluzionatu arazi
|
duguna
bertsolaritzan generoaren ikuspegia.
|
|
|
Oso besteak zapalduz aurrera egitekoa, edo besteak txikituz, edo edozer gauza ontzat joz irabazteagatik. Eta uste
|
dut
bertsolaritzak bestelako eredu bat proposatzen duela, hain zuzen ere ez delako kirol lehia bat. Kultur jardun bat, jardun kreatibo bat delako, eta ezinbestean lehia beste erara ulertu behar da.
|
|
|
Nik uste
|
dut
Bertsolaritza bat batean gertatzen dela baina ez dela bat batekoa. Atzean lan handia daukala, baina benetan plazan ateratzen den hori, bat batean ateratzen den hori aurretik mamitutako hainbeste gauzaren emaitza dela.
|
|
|
Sarrionandiak Lapur banden etika ala politika saiakeran argi adierazten du nola bera haurra zen garaian ia anakronismoa zen bertsolaritza. Nola ez
|
zuen
bertsolaritzaren alde apustu egingo, handik berrogeita hamar urtera bizirik egongo ote zen galdetu izan baliote. da apustu hura batek baino gehiagok galduko zukeela.
|
|
|
Txapelketan ez delako erabakitzen nor den bertsolaririk onena, baizik eta zein bertsolaritza mota izango den kanonikoa. Nondik nora eraiki nahi
|
dugun
bertsolaritza. Zein gizarteren ispilu izan nahi dugun, eta zein gizarte eraldatu.
|
|
|
Bertsolaritzak baditu liburuetan jaso ezin daitezkeen kontuak, ironia era batzuk,... eta orduan teknika ikasi arren eta bertsoak bete arren. ba[...] ez da estetika hori lortzen. [.] uste
|
dut
bertsolaritza urbanotu egin behar dela baina estetika eta hizkuntza, bere egituretan aldatu gabe, estetika aldatuko baita hizkuntza aldatzen den heinean eta hizkuntza ez da aldatu behar, gazteleraren eraginetik gorde egin behar da. Bertsolaritza gai eta tratamendu aldetik aldatu behar da". 58
|
|
|
" gainerako gauzak ere aurrera etortzen dira, eta bertsolaritzak ezin du atzean geratu, bere garaiarekin batera eboluzionatu behar du. Zuloan galduta geratu nahi ez badu, beste kulturaren ekintzen pare egon behar
|
du
bertsolaritzak. Eboluzio horretan preparatuak ez dauden batzuk atzean geldituko dira, baina zer egingo diogu, atzetik datozen gazteek behintzat aukera izan dezatela bertsoarekin kultur emaitza bezala konektatzeko". 62
|
|
|
Mezatik asko
|
du
bertsolaritzak eta sermoilaritik ez gutxi bertsolariak; hala behar omen du gainera.
|
|
|
" uste
|
dut
bertsolaritza urbanotu egin behar dela baina estetika eta hizkuntza, bere egituretan aldatu gabe, estetika aldatuko baita hizkuntza aldatzen den heinean eta hizkuntza ez da aldatu behar, gazteleraren eraginetik gorde egin behar da". 197
|
|
2018
|
|
|
Bertso eskolan dabiltzan gazteek argi
|
dute
bertsolaritzan trebatzea euskaran trebatzea ere badela. Horrez gain, bertsolariak euskal gizartean duen irudiagatik, bertsotan dabilenari, eta bereziki, bertsotan trebea denari, hizkuntza gaitasun altua egotziko zaio.
|
|
|
Baina galdera berriak ere baditugu, eta uste
|
dugu
bertsolaritzak oraindik ez diela erantzun. Katuek zazpi badauzkate, ez dakigu bertsolaritzak hiru badauzkan.
|
|
|
Baina ez da entretenimendu hutsalaren plazer hori, oro har. Publikoak maite
|
du
bertsolaritza kultura garaikidearen esperientziarekin lotzen duen izaera. Baina bertsolaritzaren esperientziak badu bestelakotik ere, uztartu egiten baititu erakargarritasunaren eta etikaren diskurtsoa.
|
|
|
Orduan ez geneuzkan tresna asko dauzkagu gaur egun. Horietako bat, adibidez, Mintzola Ahozko Lantegia da, besteak beste, bertsolaritzaren ikerkuntza bultzatzea helburu duen erakundea. Mintzolaren bitartez gauzatu dugu, adibidez, hizpide
|
dugun
Bertsolaritzaren Azterketa Soziologikoa.
|
|
|
Bigarren hori bereziki kezkagarria da. Azterketak berak esaten du parekidetasuneranzko urratsak egin behar ditugula, ez bakarrik bidezkoa delako, ematen ez
|
baditugu
bertsolaritzaren gizarte mugimenduaren bideragarritasuna bera kolokan egon daitekeelako baizik.
|
|
|
Astinaldi bat izan zen ikastaroa bera, baina atzetik zetorren astinaldi zabalago baten isla besterik ez zen izan. Horrek guztiak leku bat behar
|
du
bertsolaritzan, ez egoteko soilik, eroso egoteko baizik. Hori lortzen ez badugu, bertsolaritzak, bere burua eraldatzeko aukera galtzeaz gain, zaleria handia galduko du, belaunaldi berri bat ere bai beharbada, eta orain hain osasuntsu ikusten dugun mugimendua ahul, gotortuta eta atzean geratuko litzateke.
|
|
|
Bertsolaritzaren gizarte mugimenduan framingean (markoen eta ikuspegien eraikuntzan) egin den lanak sekulako garrantzia izan duela diozue. Gaur egun framing sendoa al
|
du
bertsolaritzak?
|
|
|
Gizarte euskalduna une honetan edozein berrikuntza interpretatu, bere egin, dastatu eta jarraitzeko prest dago. Nik uste
|
dut
bertsolaritzaren arrakastaren zati handi bat horretan datzala. Gauza bera gertatzen da literaturan, gertatzen dena da eskatzen duela hainbat ordu liburu baten gainean egotea.
|
|
|
Baina horrek ez du esan nahi ezin duzunik onartu momentu batean ildo nagusi batzuk daudela eta ildo lagungarriak, paraleloak, periferikoak… daudela. Eta nik uste
|
dut
bertsolaritzak adierazten duela hori beste edozein adierazpidek baino hobeto. Zein beste arlotan daukazu Lujanbio bat?
|
|
|
Zein beste arlotan daukazu Lujanbio bat? Igual mundu unibertsitarioan egongo da, ikerleen arloan, baina mundu horiek ez
|
dute
bertsolaritzak daukan oihartzuna.
|
|
|
Egin duzun azken galdera bera nahiko galdera sorgina da, Izar. Benetan, zenbateraino nahi
|
du
bertsolaritzaren ekosistemak jende gehiagorengana iritsi. Gai ote da saturatu gabe, kosta ahala kosta, orain baino gehiago hedatzeko?
|
|
2019
|
|
|
Aldaketa orok dakartza erresistentziak, eta egon badauden arren, aniztasun horrek bideragarriago bihurtuko luke bertsolaritza, soziologoaren ustez. Izan ere, bertsozalearen perfila eta gustuak dibertsifikatzen doazen heinean, testuinguru berrietara moldatu behar
|
luke
bertsolaritzak, eta bertso saio bakoitzaren errealitateari erantzungo dioten bertsokerak sortu. Azpimarratzekoa da, esaterako, garai batean landa eremuan erreferentziala bazen ere, gaur egun geografikoki bertsolaritza leku guztietan dagoela, eta eremu oso anitzei erantzun behar diela kultur erreferente gisa.
|
|
|
Bat datoz Xabier Amuriza eta Eñaut Agirre, bertsolaritzak lengoaia propioa duela esaterakoan. Ahozko hizkerara gerturatzen den arren, berezko kodea
|
du
bertsolaritzak, ahozko jardun artistikoa den heinean. Alegia, “ez dutela hitz egiten bertsotan kalean hitz egiten duten moduan”.
|
|
|
Zure sentipen, betaurreko eta belarriek nola bizi izan dute erakusleiho hori, Gurru? Zein alde on eta txar
|
ditu
bertsolaritzarentzat lehiak?
|
|
|
Gogoan izan behar
|
dugu
bertsolaritza norberak bere buruarekin eta testuinguruarekin mantentzen dituen harremanak bideratzeko ezarritako marko ludiko gisa izan dela definitua (Garzia, Egaña eta Sarasua 2001: 79).
|
|
|
Eta hortik aurrera (1982, 203) epifonemen azterketa agertu zuen. Juan Mari Lekuonaren ahapaldietako azken puntuek, ordea, ez
|
dute
bertsolaritza tradizionalaren indarra. Gehienek bai, Iparragirreren bertsogintzarako aipaturiko" esklamazioa" alorrean sailkatuko genituzke.
|
|
|
Orain gutxi arte izan da dohain bat, berez zetorrena, naturala. Eta hortik baloratua izatetik kultura gisa baloratzeko urratsak egin direnean, unibertsaltasunetik baloratua izan dadin, erresistentziak sortu dira, jende batek nahi
|
du
bertsolaritza esentziari lotuta mantendu, eta horrek inplikazioak ditu, generoari dagokionean, bi zentzutan. Azken Txapelketa Nagusian naturaltasunaren eta berezkotasunaren aldeko iritzi korronteak agertu ziren berriz.
|
|
2020
|
|
|
1980 hasieran oraindik ere publiko homogeneo bat
|
zuen
bertsolaritzak. Horien kultura kontsumoa kasik bertsotara mugatzen zen, eta konpartitzen zituzten balio batzuk aipatzearekin, kasik nahikoa zuen bertsolariak arrakasta izateko.
|
|
|
Azaltzen duzun bilakaeran nabarmena da bertsolaritza etengabe aldatzen aritu dela, garaian garaiko testuinguruan ahalik eta modu eraginkorrenean funtzionatu ahal izateko. Historiari erreparatuta, tradizioa bezain berezkoa al
|
du
bertsolaritzak aldaketa?
|
|
|
“Etorkizunerako potentzial handia
|
du
bertsolaritzaren hedabideratzeak”
|
|
|
Laburbilduz, esango nuke etorkizunerako potentzial handia
|
duela
bertsolaritzaren hedabideratzeak. Ondo antolatuta dagoen mundu bat da, alor honetan ibilbide garrantzitsu bat egina duena, eta gazte asko erakartzen duena.
|
|
|
Eta, jakina, niretzat, melodiek eta harmoniek prosodia erraztu behar dute. Nire kantagintzan, eta uste
|
dut
bertsolaritzan ere berdin gertatzen dela, behar ditut esaten ari naizen hori lagunduko duten melodiak eta harmoniak. Baina nireaz ari naiz...
|
|
|
Jaialdiaren nortasun ikur bilakatu da festibala ixteko antolatu ohi
|
duten
bertsolaritza, musika eta literatura saio hibridoa. Etorkizuneko Bilbon kokatutako testu bat eskatzen diote Loraldikoek urtero idazle bati, eta hura abiapuntu hartuta aritzen dira bi bertsolari eta musikari bat emanaldian.
|
|
|
Hausnarketatik beste du sormenetik bere liburuak. Solasaldiaren une batean, hauxe aitortu zidan: “hemen dimentsio handiagoa
|
du
bertsolaritzak. Batez ere gazteen artean.
|
|
2021
|
|
|
Labordek" bifurcation esthétique" kontzeptua erabilitzen
|
du
bertsolaritza genero literario eta ikuskizun moderno gisa hautemateko egin zen prozesu hori izendatzeko (1998: 614).
|
|
|
Euzkadiren testuan ikus daitekeenez hamarraldi hasieratik: " Gero eta helburu gehiago, gero eta funtzionaltasun gehiago
|
ditu
bertsolaritzak, zenbait espezializatzen ere ari da, eta bide bakoitzak bere ‘suporterrak’ ditu" (Oh! Euzkadi, 1980 uztaila," Bertso txiki bat bota behar duk mesedez").
|
|
|
Telebista, bestalde, energia
|
duk
bertsolaritzarentzat, baina energia nuklearra: ondo erabilita kristona, gaizki erabilita deabruarena.
|
|
|
Basarrik eta Lekuonak eskaini zitzaketen aholkuena edo sekuentzia horiena baino pisu handiagoa
|
du
bertsolaritzak Ama Lurren. Esan bezala, kontatzeko modu propio bat bilatzen zuen filmak, eta bertsogintza hartu zuten eredu:
|
|
|
Uste dut haiek ere familiarizatuta zeudela ‘kazetaritza berria’ren lan egiteko moduarekin[...]. Uste
|
dut
bertsolaritza tratatzeko modu modernoago horrek bertsolaritzaren ulerkera berri batekin kointziditu zuela[...]. bakoitzaren amarekin elkarrizketa labur bat egitea, ez zen posible izango hogei urte lehenago. Egin genuen garaian ez zen inolako arazorik izan.
|
|
|
Ibargutxiren lana estimatzen du, eta bere meritua azpimarratu: " Ibargutxik gurearen antzeko ikuspegia
|
zuen
bertsolaritzaz, baina muga handiak zituen bere lanean[...] egunkari hori Gipuzkoara mugatzen zelako eta txapelketa nagusi baten jarraipena egiteko eta areago beste lurraldeetako txapelketena egiteko inolako intereserik ez zegoelako zuzendaritza aldetik[...]" (J. Agirre, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/27).
|
|
|
Zikloaren oihartzun mediatikoari eskaini zaion puntuan ikusi ahal izan denez, bere fruituak eman ditu ahalegin horrek guztiak, bai presentzia mediatikoaren hazkunde kuantitatiboari dagokionez eta baita presentzia horren hainbat zantzuk islatzen
|
duten
bertsolaritzaren prestigiatzeari dagokionez ere.
|
|
|
Gabriel Arestik modernitate berri bat eman zion euskal literaturari ahozkotasunetik edanez. Maite
|
zituen
bertsolaritza eta polemika: El Hierron argitaratu zuen ‘La sidrería y el convento’ (1966) honetan, esaterako, oso kritiko ageri zen Basarriren eskolarekin.
|
|
|
Ikusi den gisan, antzeko fenomenoen aipamen batzuk egin zituzten Manuel Lekuonak edo baita Basarrik berak ere, baina ez zen proiektu orokorraren baitan sartzen, ez zen lehentasuna alor horretan sakontzea. Aurreko zikloetan indar handia
|
zuten
bertsolaritzaren irudikapen esentzializatuak eta ikur izaerak, eta hauek muturrera eramanaz munduan bakarra zenaren ideia ere erabili zuen hainbatek. Ziklo berri honetan irudikapen hori hautsi eta, ikusi den bezala, nazioarteko harremanak saretzeari ekingo zaio.
|
|
|
"[...] lurralde berean bizkar emanda bizi diren bi herrien arteko oinarrizko isuri komun bat gertatu zen, flash bat. Ikuspegi horrek gidatu zuen gure lana une oro, uste
|
baikenuen
bertsolaritzak baduela horretarako dohairik." (Kamio, 2011b). Hain justu, 2006an publizitateko Argia saria eman zioten kanpainari, besteak beste, erdal komunitatearengana iristen asmatu izanagatik.364
|
|
|
" Eguneroko betebeharretik baja hartuta, euskalgintzarik ez zegoen inguru patxadatsuan, Joseba Zubimendi, agian lehen aldikoz, bere astiaren jabe izan zen. Eta musika bera baino indar haundiagoz maite
|
zuen
bertsolaritzaz idazteari ekin zion" (Izagirre, 2002: 22).
|
|
|
Hori da mehatxua. Baina aukera ere hortxe
|
du
bertsolaritzak: egokitzapena taxuz egiten bada, irabazitan aterako da bertsolaritza, eta baita gizartea bera ere.
|
|
|
Eztabaida horien harira, honela zioen, esaterako, Sarasuak Bertsolamintza hartako testuan: " Ikuskizunaren sofistikazio mailan aukera desberdinak
|
ditu
bertsolaritzak[...]. Goi mailako ikuskizun eredu bat garatzera joan, ala herritik eskurago dagoen jardunean mantendu, elementuak (ekonomikoak, teknikoak, bitartekoak...) gehiegi formalizatu eta sofistikatu gabe" (Sarasua, 1995:
|
|
|
Ekintzarik masiboenak ere zein testuinguru hauskorrean egiten diren kontuan harturik, etorkizunean ere uko egin ezin dion esparrua du hori bertso mugimenduak, ezagutzaz eta irizpidez; esan gabe doa, bestelako bideak, jasoago edo ertzekoagoak[...] integratzeko sentsibilitatea eta gaitasuna izan behar dituela proiektu orokorrak[...]. Masa kulturarekin eta kultur industriaren norabide nagusiekin guztiz bat ez datozen ezaugarriak bide
|
ditu
bertsolaritzak. [...] zaindu beharreko ezaugarritzat ditugu orijinalaren balioa, jendaurrekotasuna zein zaleen, eta, publikoaren integrazioa.
|
|
|
Jakoba Errekondok, basoari buruz ari dela, gure paisaiaren gainean egiten duen irakurketak uste dut balio
|
duela
bertsolaritzarako ere[...]. Berak dio Euskal Herrian ikusten dugun paisaia guzti guztia gizakiaren eraginaren ondorio dela.
|
|
|
Holakoak aurkitzen dira noizbehinka: Basarrik bere burua jantzi izan ez balu ez
|
baitzuen
bertsolaritza janztea lortuko (Lertxundi);[...] geure burua jantzi ahala deboziogai horien ezerezaz jabetzen garenean (Elexpuru). Baina Goizetan, ohetik jaikitzen garelarik janzten gara esaten dugu, eta ez dugu esaten gure burua janzten dugula.
|
|
|
Diktadura bere azken hamarkadan sartzear zen, giro politiko eta soziala gori gori jarri ziren eta kulturgintzan Bigarren Euskal Pizkunde bat lehertu zen. Bertsolari gazteenek kritika sozial eta politikorako tresna gisa baliatu nahi
|
dute
bertsolaritza, aurreko belaunaldiaren beldurrak, disimulatu beharrak eta mundu ikuskera kontserbadorea alde batera utzita.
|
|
|
Basarri bertsolaritza sozialetik kanpo kokatua zen ordurako, posizio tradizionalista eta epelenetan gotortua, eta deigarria da Lopategi gazteari egindako elkarrizketan Basarri gazteari egindako lehen elkarrizketa harekiko topa daitezkeen antzekotasunak: bertsolaritza politikoa jartzen da xede gisa eta Kepa Enbeita hartzen da eredutzat; edota bertsolari jantzia sustatu nahi da, kasu honetan sano regionalismo frankistak hainbeste maite
|
duen
bertsolaritza eta kultura aurremodernoaren arteko lotura hautsi nahian.
|
|
|
Txirritaren pasadizo bat kontatzen du, sagardotegi batean emandako lezioa. Hori da berak maite
|
duen
bertsolaritza; bertsolaritza herrikoia, kritika sozial eta politikoan murgiltzen dena, eta ez Basarrik defendatzen duen bertsolari ‘gorbatadun moderno zuria’:
|
|
|
nork bilduko lituzke hainbertze mila pertsona, ez balitz txapelketa bat? Uste
|
dut
bertsolaritzatik bizitzeko beharrezkoak direla txapelketak.
|
|
|
Donostiak bertsolaritzarekin izan duen eta duen lotura ere nabarmendu du: «XIX. mendean, lore jokoak hasi ziren, eta hiriaren eta bertsolaritzaren arteko lotura sakona hasi zen; XX. mendean, bertso txapelketa handiak egin izan ditugu hirian, eta XXI. mendean, gaur egun ere Donostiak
|
badu
bertsolaritzarekin harremana». Lotura hori indartzea da asmoa, haren hitzetan.
|
|
|
Orain esaten denean euskal dantza krisian dagoela, ez dakit krisian dagoen edota guk ezagutu genuena ez ote zen burbuila bat; gogoratzen naiz, nerabea nintzela, Ereintza dantza taldearekin ibiltzen ginenean, ia ia herri guztietan zegoela dantza talde bat, 40 lagunekoa, herriz herri ibiltzen zena, nazioartera ateratzen zena, ordu eta erdiko ikuskizunak ematen zituena... Orain sentsazioa daukagu pila bat jaitsi dela dantzari kopurua eta geure burua gutxiesteko joera daukagu, baina kuantitatiboki, daukan artikulazio moduagatik eredugarritzat
|
dugun
bertsolaritzarekin konparatuz gero, herri batean askoz partaide gehiago ditu dantza talde batek (kasu, 18 urte bitarteko 25 dantzari) bertsolariak baino.
|
|
|
Hasteko eta behin, ezaguna da tradizioak leku handia
|
duela
bertsolaritzan; oholtza gainean gertatzen denak garrantzia izateaz gain, aurrez gertatu izan denak ere pisu handia izan ohi du. Horregatik da interesgarria bertsolaritzaren transmisioan gertatzen diren emakume eta gizonen arteko desorekak behatzea eta, umoreaz ari garelarik, zein bertsoaldi umoretsu gogoratzen diren, zein errepikatzen diren, eredu gisa zein jartzen diren, etab. aztertzea.
|
|
|
Errepertorio eta estetika barietatea zein sortzaileen diziplinartekotasuna hain dira zabalak, erabiltzen dituzten estrategiak askotarikoak bihurtzen baitituzte. Ahotsak eta gorputzak garrantzia handia
|
dute
bertsolaritzan edo antzerkian, esaterako; irudiak, koloreak eta formak ilustrazioan eta zinemagintzan; soinuak, estetikak, gorputzak berak, mugimenduak, ahotsak eta jarrerak antzerkian ezinbesteko aldagaiak dira.
|
|
2022
|
|
|
Hasteko, berriro ere klase kultua
|
dugu
bertsolaritzaren eragile, XIX. mendeko Lore Jokoetan eta gerraurreko txapelketetan bezala. Oraingo honetan, lau apaiz gazte dira; horietako hiruk utzia dute beren arrastoa euskal kulturan.
|
|
|
Gerora, baita txapelketetarako entrenatzeko ere! Gaztaroan pasio handiz bizi
|
genuen
bertsolaritza. 1997ko Txapelketa Nagusiko finalera joateko, adibidez, Beasaingo geltokian trena hartu beharra genuen, eta haraino eramango gintuen norbait behar eta Legorretako taxistari erregutu genion eramateko.
|
|
|
Poz handia ematen dit ikusteak bertsolari berriek nolako gaitasun intelektuala duten, nolako kriterioa, zer gauza kantatzen eta idazten dituzten. Horrek esan nahi
|
du
bertsolaritzak etorkizuna ziurtatuta daukala, zeren, iraungo badu, bere garaiari konektatuta eta egokituta egon du. Hor ezaugarri nagusia emakumeen presentzia da, zalantzarik gabe.
|
|
|
Bertso eskolan ikasitakoari bestelako etekinik ere ateratzen diote gaztetxoek. " Euskal kultura hobeto ezagutzeko balio
|
du
bertsolaritzak", dio batek; eta honakoa nabarmendu du beste batek: " Hitz berriak ezagutzen ditugu, haiek nola erabili, eta eskolako idazlanetan eta baliagarri izaten dira".
|
|
2023
|
|
|
Azkenik, www.bertsoikasgela.eus atarian ikasleek eskura
|
dute
bertsolaritza lantzeko material ugari: haurrentzat musikatutako eta pantailatik abesteko moduko 150 bertso sorta, bertsolari ezagunen 150 bertsoaldiren bideoak, pantailan bertan egiteko hizkuntza jolasak eta bertsoak sortzeko 50 fitxa daude, besteak beste.
|
|
|
Labordek bifurcation esthétique kontzeptua erabilitzen
|
du
bertsolaritza genero literario eta ikuskizun moderno gisa hautemateko egin zen prozesu hori izendatzeko (1998: 614).
|