|
2008
|
|
|
|
Duela
zortzi urte hasi zen Euskaltzaindia bere web orria sareratzen. Ordurik hona hamaikatxo pauso eman ditu Akademiak bide beretik, betiere, eduki eta baliabide berriak plazaratuz eta guztion eskura jarriz.
|
|
|
Argitalpenetan nahiz hizkuntza gaietan, agerikoak
|
ditu
Euskaltzaindiak bere asmoa eta gogoa, egun sareak eskaintzen dituen tresnak gero eta egokiago baliatzeko euskararen mesederako eta euskararen arlora hurreratzen diren guztien mesederako.
|
|
|
Ildo berekoa izan da, izan ere,
|
duela
hiru urte Plazaberri albiste emaile elektronikoa sortzea eta garatzea. Gerokoak erakutsi duen bezala, horretan izan du Euskararen Akademiak agerbide berezia, web orriaren pizgarri eta eragile.Aldiek, hala ere, aurrera joatea eskatzen dute etengabe, eta horrek ekarri du, beste behin ere, emanaldi berri hau.
|
|
|
Ildo berekoa izan da, izan ere, duela hiru urte Plazaberri albiste emaile elektronikoa sortzea eta garatzea. Gerokoak erakutsi
|
duen bezala
, horretan izan du Euskararen Akademiak agerbide berezia, web orriaren pizgarri eta eragile.Aldiek, hala ere, aurrera joatea eskatzen dute etengabe, eta horrek ekarri du, beste behin ere, emanaldi berri hau.
|
|
2009
|
|
|
Aurkezpena, Nafarroa Oinez 2009 dela eta, Euskaltzaindiak gaur Etxarri Aranatzen eginen
|
duen
ageriko ekitaldiaren barnean egingo da. Ekitaldi hori arratsaldeko 18:00etan hasiko da, eta Etxarri Aranazko Andra Mari ikastolarekin batera burutuko du Akademiak.
|
|
|
Erraten ahal da euskaltzale sutsua eta idazle nekaezina
|
dugula
Ezkerra, baina bere garaiko idazlea eta, hortaz, garai bateko lekukoa Nafarroan.
|
|
|
Santiago sei anai arreben artean bosgarrena zen eta oso gazterik umezurtz gelditu zen. Izan ere, urte bat bertzerik ez
|
zuenean
ama hil zitzaion, bere arreba gazteena jaiotzean hain zuzen, eta handik hiruzpalau urtera aita ere galdu zuen zorigaiztoko istripu baten ondorioz.
|
|
|
Hamahiru urte
|
zituelarik
, 1938an, Altsasuko Kaputxinoen ikastetxean hasi zen fraide ikasketak egiten eta 1951n amaitu zituen. Apeztu ondoren, Lizarran, Zangozan eta Altsasun egon bazen ere, bere lanik nabarmenena Iruñeko komentuan eta Lekarozko ikastetxean egin zuen.
|
|
|
Laburbilduz erraten ahal da euskaltzale sutsua eta idazle nekaezina
|
dugula
Ezkerra, baina bere garaiko idazlea eta, hortaz, garai bateko lekukoa Nafarroan.
|
|
|
Ostiral arratsalde arratsean, 2009ko urtarrilaren 2an hil zen Antonio Zavala jesulagun ezaguna, gure lagun eta adiskide mina eta Auspoa sail harrigarriaren hauspoa, arnasa eta bizi emailea berrogeita hamar urte emankor eta handi honetan.Ez beti gustura, gehienetan gure aitormen handirik gabe, iturriaren berririk eman nahi ez
|
duen
harrapakari askoren erasopean, baina berari gustatzen zitzaion lana egin du Antoniok joan deneko berrogeita hamar urte pasa honetan. Eta horren poza eraman du, ezbairik gabe.
|
|
|
lehenengoan, urtezahar ona opatzeko hots egin zidan; bigarrenean, bere telefono zelularra konpondu ziotela esateko; eta hirugarrena, ondo konpondu ote zioten jakiteko neuk egindako deia. Eta egia esan, ondo aurkitu nuen, alai samar, hurrengo urte honetan lan asko egin behar
|
genuela
esanez. Itxaropena argitaletxetik Koldo Mitxelenera heldu den Joxe Manuel Arriola Mondragoeko kalezainaren liburua zertan zen, Euskaltzaindiak argitara emango duen Antonio Arruerena zertan ote den...
|
|
|
Gero, eguerdian eta arratsaldean dozena erdi bat aldiz hitz egin genuen; eta, azkenean, arratseko zortzi eta erdiak pasatxo zirela, Antonio hil da!, esan zidan. Badakigu horrelakoak etorri egiten direla, baina hankaz gora bota
|
ninduen
, ez nekien zer esan eta zer egin. Bakar bakarrik, Andres Urrutia euskaltzainburuari, KM ko Landatxe jaunari, Joakin Berasategi, Felix Maraña eta Antonioren beste lagun minei hots egiten besterik ez nuen asmatu, nire samina norbaitekin banatu beharrez.
|
|
|
Antonio Zavalaren, berak hain maitea
|
zuen
Xabierko kaperan egon zen; eta hileta elizkizuna eta lur ematea ere Xabierren egin ziren, igandean, arratsaldeko 16:30ean.
|
|
|
Bere aita, Tiburtzio Zavala, tolosarra zen; eta ama, Maria Echeverria, donostiarra. Baina amaren euskara
|
zuen
maite, bereziki, hark herri jakinduria eta herri hizkuntza izugarri estimatzen baitzituen. Adunatik ere gauza asko ikasi zuen, beretzat herria zen-eta.
|
|
|
Haurtzaroko lehenengo eskola urteak, herrian hasi berria zen Escuela Vasca izenekoan egin zituen. Baina han neskak eta mutilak baitziren, bere anaiak joaten ziren herriko HH del Sagrado Corazón ikastetxean nahiago
|
zuela
eta hara joaten hasi zen. Eta ondoren, herriko Eskolapioetara, batxilergoa egiten hasteko.
|
|
|
Eta ondoren, herriko Eskolapioetara, batxilergoa egiten hasteko. Historia eta literatura erruz maite
|
zituen
, baina ez hala matematikak, kimika eta horiek. Mendiarekin zoramena zuen; eta mendiko artzain eta nekazariekin topo egitean hau galdetu eta beste hura esan ibili ohi zen.
|
|
|
Historia eta literatura erruz maite zituen, baina ez hala matematikak, kimika eta horiek. Mendiarekin zoramena
|
zuen
; eta mendiko artzain eta nekazariekin topo egitean hau galdetu eta beste hura esan ibili ohi zen. Jende orrekin izketalditxo bat egin gabe ezin utzi, eta izketaldi oiek bultza ninduten ontan sartzera.
|
|
|
Mendiarekin zoramena zuen; eta mendiko artzain eta nekazariekin topo egitean hau galdetu eta beste hura esan ibili ohi zen. Jende orrekin izketalditxo bat egin gabe ezin utzi, eta izketaldi oiek bultza
|
ninduten
ontan sartzera.
|
|
|
Hamazazpi urte
|
zituela
, bere bideak aldatu eta Jesusen Lagundian sartzeko erabakia hartu zuen, bere anaiak bezelaxe.
|
|
|
Ez beti gustura, gehienetan gure aitormen handirik gabe, iturriaren berririk eman ez
|
duen
harrapakari askoren erasopean, baina berari gustatzen zitzaion lana egin du Antoniok joan deneko berrogeita hamar urte pasa honetan. Eta horren poza eraman du, ezbairik gabe.
|
|
|
Hace ya dos años que no hago sino leer y copiar bertso berriyas, esan zuen. Berrogeita hamar mila bertso edo gehiago bilduta omen
|
zituen
ordurako. Hitzaldi haren izena bera ere aski esanguratsua izan zen:
|
|
|
Ez berehala, baina bietan baietz agindu zigun, baina bera ez sartzeko digitalizazio kontu eta holakoetan, bestela ere gaindituta zebilela eta. Izan ere, Antoniok bazekien ez zegoela ondo (egunez erdi lotan eta gauez erdi esna, berak esan ohi
|
zuen
bezala), eta presa zeukan bere lanak argitaratzeko, behar bada bere azkena geroz eta hurbilago ikusten zuelako.
|
|
|
Hala ere, ikaragarri lan gogorra izango da guretzat, orain ez
|
baitugu
bere memoria historikoaren laguntasunik izango, nahiz eta jende ikasia eta iaiotua den Aldundiak hortarako jarri duena.
|
|
|
Bitartean, ezin
|
dut
etsi berriro Antonio Zavalaren telefono deirik hartu gabe, badakidan arren abenduaren 30ean hitz egin nuela azkenengo aldiz. Sinismen handiko gizona zen, eta sinismen horretan eutsi dionak jakingo ahal du nola saritu haren leialtasuna.
|
|
|
Bitartean, ezin dut etsi berriro Antonio Zavalaren telefono deirik hartu gabe, badakidan arren abenduaren 30ean hitz egin nuela azkenengo aldiz. Sinismen handiko gizona zen, eta sinismen horretan eutsi dionak jakingo ahal
|
du
nola saritu haren leialtasuna.
|
|
|
Garaiotako seinalea da, modu batera zein bestera, ordenagailuaren aginpidea. Askoren ustez, gainera, bateraezinak dira hura eta herri literatura; azken honek, itxuraz, iritsiezinak
|
baititu
literatura idatziaren sona eta ospea, finkotasuna bera ez aipatzearren.
|
|
|
Bego hori dioena. Nago, ostera, ez ote
|
dugun
herri literaturaren altxorra ere barneratu behar euskarak aspalditik premiazko duen corpus esanguratsu horretan. Teknika berriak, bestalde, teknika hitzak egoki adierazten duenez, horixe dira, hain juxtu ere:
|
|
|
Bego hori dioena. Nago, ostera, ez ote dugun herri literaturaren altxorra ere barneratu behar euskarak aspalditik premiazko
|
duen
corpus esanguratsu horretan. Teknika berriak, bestalde, teknika hitzak egoki adierazten duenez, horixe dira, hain juxtu ere:
|
|
|
Tamalez, ezin izan du ikusi eskuartean
|
zituen
hainbat lanen argitalpena. Besteak beste, adiskide mina zuen Antonio Arrue euskaltzain zenduaren artikuluen bilduma, laster kaleratuko dena Euskaltzaindiaren babespean.
|
|
|
Tamalez, ezin izan du ikusi eskuartean zituen hainbat lanen argitalpena. Besteak beste, adiskide mina
|
zuen
Antonio Arrue euskaltzain zenduaren artikuluen bilduma, laster kaleratuko dena Euskaltzaindiaren babespean. Orobat, Auspoaren azken aleak.
|
|
|
Hitzetan sinistu behar
|
badugu
, hitz biltzaile aparta izan da Antonio Zavala. Hitz soilak, alabaina, deusezak dira, hizkeraren katean josten eta ehotzen ez badira.
|
|
|
Paperezkoak, alabaina, iraunaldi laburra omen
|
du
, teknika berrien mesederako. Hala bada ere, hona hemen, Auspoa bilduma osoan bezalaxe, abagune aproposa, egun corpusaren linguistika deitzen dena euskal eta erdal tradizio ezin hobeaz hornitzeko.
|
|
|
Idatzia ere
|
badu
nola izan zen. Nola puska batean oso zalantzan egon zen:
|
|
|
Berrogei urte geroago, badirudi Antonio Zavala oraindik ere entzuten ari dela mutiko haren ahotsa (hitzez kontatzen zuenean, ederki asko imitatzen zuen mutikoaren Azkoitiko euskara). Eta begien aurrean
|
du
lekua. Zehatz lezake noiz izan zen ere, egun bateko gorabeherarekin.
|
|
|
Antoniok, une hartan, hogeita bost urte
|
ditu
. Bi aste barru beteko ditu hogeita sei.
|
|
|
Bi aste barru beteko ditu hogeita sei. Bizitza osoa
|
du
aurretik. Atzera begira, berriz, ia ia eskura ditu joandako urteak:
|
|
|
Bizitza osoa du aurretik. Atzera begira, berriz, ia ia eskura
|
ditu
joandako urteak: Tolosan bizi izandako hamazazpiak, larunbatetan merkatu egunez Zerkausian ikusi eta entzundako bertso saltzaile haiek tarteko; udan Adunan pasatako oporrak; gero, Loiolako lau urteak, herriko jendearekin eta baserritarrekin nola harremanak izango bila; Orduña, Oña eta Xabierko urteak, begiak zabalik etxeko liburutegietako euskal liburuetara eta belarriak erne kanpoko jendearen kontakizun eta kantetara:
|
|
|
Handik bi urtera, 1956ko irailean, gerraondoan jendaurrean egingo den lehen biltzarra antolatuko du Euskaltzaindiak Arantzazun. Eta hantxe egingo du Antoniok bere hitzaldi programatikoa, azalduz zertan ari den eta zer asmo
|
dituen
gerorako. Bere bizitzako egitasmoa.
|
|
|
Hogeita zortzi urte
|
ditu
Antonio gazteak. Ordurako, buru belarri sartua dago bertso munduan.
|
|
|
Denak pasa dira bere eskutik, eta denek daramate bere bermea. Gainera, askok eta askok Zavala bera
|
dute
egile. Ehun bertsolariren bertso idatziak eta biografiak eskaini zizkigun lehenik.
|
|
|
Nere bizitzan,[...] ez
|
ditut
liburu asko idatzi, bakarra baizik; ez ditut lan asko egin, bakarra baizik; ez ditut gai asko erabili, bakarra baizik: erria.
|
|
|
Nere bizitzan,[...] ez ditut liburu asko idatzi, bakarra baizik; ez
|
ditut
lan asko egin, bakarra baizik; ez ditut gai asko erabili, bakarra baizik: erria.
|
|
|
Gaur, 2009ko urtarrilaren 2az geroztik, bi izar
|
ditugu
gidari, Xabierko zeru gainean, euskal herri literatura lantzen jarraitzen dugunok.
|
|
|
Peillenek sortutako literatura lan batzuen izenburuak gogora ekarri zituen, bai eta eskuratu dituen sari batzuk ere. Egindako lan guztiagatik gaineratu zuen merezi
|
du
Txominek Agosti Xaho saria. Gizon handia, estimatua, maitagarria eta euskaltzale sutsua.
|
|
|
Agosti Xaho Kultur Elkartearen xedea euskara eta euskal kultura sustatzea da. Ipar Euskal Herriko errealitateari begirune bereziaz erreparatze aldera, Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako idazleek eta euskaltzaleek egiten duten lana zabaldu nahi
|
du
, bai eta mugaz bi aldeen arteko loturak sendotu ere, beti ere kultura eta euskararen bitartez. Urtero, beste ekitaldi batzuen artean, Agosti Xaho saria banatzen du, Zuberoako Zohardia Kultur elkartearekin batera.
|
|
|
Elkarte berri horren xedea Interneteko. eus domeinua lortzea da, euskararen eta euskal kulturaren identitate zeinua izan dadin. Dagoeneko lortua
|
dute
beren hizkuntza eta kulturarentzat katalanek. cat domeinua eta guk ere antzeko bidea urratu nahi genuke.
|
|
|
Elkarte berri horren xedea Interneteko. eus domeinua lortzea da, euskararen eta euskal kulturaren identitate zeinua izan dadin. Dagoeneko lortua dute beren hizkuntza eta kulturarentzat katalanek. cat domeinua eta guk ere antzeko bidea urratu nahi
|
genuke
.
|
|
|
Euskaltzaindiaren egoitzan prentsaurrekoa egiteak
|
badu
izateko arrazoirik. Izan ere, Euskaltzaindiak asmo hau gogo onez hartu zuen agertu zioten une beretik eta elkartekideetako bat da.
|
|
|
Interakzionismo sozio diskurtsiboaren marko teorikoak ez
|
duenez
kuadro metodologiko finkorik, baliatu dugu Roulet, Filliettaz eta Grobbet (2001) autoreen proposamena eta, horrela, sermoiaren konplexutasuna aztertzeko modulu bidezko atalketa egin dugu. Modulu bakoitzean hipotesi bat egin dugu eta sermoiaren gainean hegaldi edo azterketa bat egin.
|
|
|
Akademian ez ezik, besteak beste, Donostiako Institutuan, Gurutzearen Alaben ikastetxean edota Errenterian ere irakasle ibili zen Bidagain ondorengo urteetan, harik eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren Liburutegiko liburuzain plaza lortu zuen arte. Bertanegin
|
zuen
lan, jubilatu zen arte.
|
|
|
Henrike Knörr Borràs Tarragonan sortu zen, 1947ko martxoaren 2an. Aita Gasteizkoa eta ama katalana, zazpi urte
|
zituela
Gasteizera etorri zen bizitzera. Filosofia eta Letretan lizentziatu zen 1981ean, Madrileko Complutense Unibertsitatean, Filosofia Hutsaren sailetik, Alfred N. Whitehead filosofoaren gaineko lan batekin.
|
|
|
Euskaltzaindiak 1975ean hautatu zuen euskaltzain urgazle eta bi urteren buruan, 1977ko otsailaren 26an, euskaltzain oso izendatu zuen, Antonio Arrueren ordez. Euskaltzaindiaren barne kargu batzuk bete
|
ditu
, hala nola, Euskaltzaindiko buruordea, 1995etik 2004ra bitartean; diruzain, Jagon sailburu eta idazkaria() eta Onomastika batzordeburua(); 2004ko abenduaren 17tik, Iker Sailburua zen; bestalde, Euskaltzaindiaren Arabako ordezkaria zen 2001etik. Artikulu ugari eta liburu batzuen egilea, gogokoen zituen gaien artean leku eta pertsona izenei buruzko ikerketak eta euskararen historia eta euskal testuak daude.
|
|
|
Euskaltzaindiaren barne kargu batzuk bete ditu, hala nola, Euskaltzaindiko buruordea, 1995etik 2004ra bitartean; diruzain, Jagon sailburu eta idazkaria() eta Onomastika batzordeburua(); 2004ko abenduaren 17tik, Iker Sailburua zen; bestalde, Euskaltzaindiaren Arabako ordezkaria zen 2001etik. Artikulu ugari eta liburu batzuen egilea, gogokoen
|
zituen
gaien artean leku eta pertsona izenei buruzko ikerketak eta euskararen historia eta euskal testuak daude. Hainbat egunkaritan eta aldizkaritan argitaratu dira bere artikuluak.
|
|
|
Uztaritzeko eta Baionako Seminarioetan egin zituen apaiz ikasketak. Hogeita bat urte
|
zituela
, Belokeko beneditarren komentura joan zen. Lau urte geroago, 1945ean, bertan apeztu zen.
|
|
|
Hamabost urtez izan zen Belokeko abade. Ondoren, 67 urte
|
zituela
, 1987an, Afrikara joan zen, Dahomey estatuko Zagnanado komentura, baina hamazazpi hilabete besterik ez zituen bertan eman, eta berriro Belokera itzuli zen. Hor bizi izan zen azken arnasa eman arte.
|
|
|
Hamabost urtez izan zen Belokeko abade. Ondoren, 67 urte zituela, 1987an, Afrikara joan zen, Dahomey estatuko Zagnanado komentura, baina hamazazpi hilabete besterik ez
|
zituen
bertan eman, eta berriro Belokera itzuli zen. Hor bizi izan zen azken arnasa eman arte.
|
|
|
Aurrerantzean, Derioko Udako Ikastarotik sortu zen Labayru Ikastegiaren bultzatzaile handienetarikoa ere izan zen. 1995eko irailaren 8an, 63 urte
|
zituela
, Bilboko gotzain laguntzaile izendatu zuten, eta zeregin horretan ibili zen ordutik 2008 urtera arte, jubilatu zen arte.
|
|
|
Edozein lekutako euskaldunok konturatu ginateke zer garrantzitsua den Euskal Autonomia Erkidegoko hiriburuaren toponimiaren ikerketaren uzta aberatsaren argitalpena prestatzea, hiritarren gozamenerako eta administrazio desberdinen erabilerako. Gozamenerako, diot, zeren eta ikerketaren emaitzetatik argi eta garbi ikusten baita gure hiriburuaren toponomastikaren gehiengo nabarmena euskarazkoa edo euskal jatorrizkoa dela, horrek
|
duen
balio kulturala eransten duelarik.
|
|
|
Hitzarmena sinatu ondoren, Euskaltzaindiak berehala osatu zuen lana burutu behar
|
zuen
taldea. Henrike Knörr-en zuzendaritzapean, hauek ziren taldekideak:
|
|
|
Euskaltzaindiaren eta BBK ren izenean, guztiei eskerrak eman zizkien Euskaltzainburuak bai euren presentziagatik, bai eta idazle gazteei literaturara hurbiltzeko egiten duten ahaleginagatik ere; berariaz eskertu zuen Euskaltzainburuak epaimahaikoen lana. Sari honetan BBK k
|
duen
partaidetza ere nabarmendu zuen Andres Urrutiak, eta hala esan zion Gorka Martinez BBK Fundazioko buruari, hain zuzen ere BBK ri esker antolatzen baitira literatur sari hauek.
|
|
|
Haren karrera akademikoa nahikoa bitxia izan zen: aita gazterik hil zitzaiolarik, lanari ekin behar izan zion beti ikasketak ordaindu ahal izateko; hortaz, neurri handi batean autodidakta xamarra izan zen eta inoiz ez
|
zuen
lortu postu finko bat unibertsitatean. Hizkuntzalari bilakatu aurretik hizkuntza zale eta hizkuntza irakasle izan zen, lehenengo eta behin gaztelania ikasirik (Argentinan) eta gero ingelesa eta portugesa.
|
|
|
Julio Urkixoren arabera(), Hugo Schuchardt() izen zen euskara ikastera adoretu zuena, Baionako Lizeoan gaztelania irakasle izen zen garaian(). Baina, George Hérelleri() segituz, Pirinioetako hizkuntzekiko zaletasuna lehenagotik zetorkion, hogeita hamar urte egin baitzituen ahal
|
zuen
guztietan Pirinioetan zehar txangoak eginez, beti oinez eta esku kaierra gerrian loturik, bidean gurutzatzen zitzaizkion artzain edo baserritar ororekin berriketari ekiteko gertu, ondoren haien berriak amoroski apuntatuz metodo antropologiko klasikoak agintzen duen legez: ahoskerak, hitz bereziak, ohiturak, toki izenak...
|
|
|
Azpimultzo bakoitzean dokumentuak unitate txikiagotan bilduta daude, horietako bakoitzak hitz gako bat
|
duelarik
(B, G, E eta abar).
|
|
|
Guziek miresten ahal
|
ditugu
Adema Zaldubiren idazkera eta kaligrafia. Miatu ditugu haren mila orrialdez goiti eta denak berdin onak!
|
|
|
Henri Duhauren hitzetan, guziek miresten ahal
|
ditugu
Adema Zaldubiren idazkera eta kaligrafia. Miatu ditugu haren mila orrialdez goiti eta denak berdin onak!
|
|
|
Jean Louis Davant euskaltzain osoak idatzi du. Lan honetan, Zuberoako literaturaren antologia eskaintzen digu Davantek, eta, besteak beste, XVIII. eta XIX. mendeetan zegoen hutsunea betetzen
|
du
.
|
|
|
Zuberoako literaturaz jadanik hor daude batetik Txomin Peillenen Zuberoako itzal argiak liburua, XV, XVI eta XVII. mendeak aipu
|
dituena
, bestetik XX. mendekoez nire Zuberoako idazle zenduak. Bien artean hutsune bat badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena(...)
|
|
|
Jean Louis Davantek azaldu bezala, Zuberoako literaturaz jadanik hor daude batetik Txomin Peillenen Zuberoako itzal argiak liburua, XV., XVI. eta XVII. mendeak aipu
|
dituena
, bestetik XX. mendekoez nire Zuberoako idazle zenduak. Bien artean hutsune bat badago, XVIII. eta XIX. mendeak izkutuan uzten dituena, eta gainera nirean ez dago gaurko idazle bizien aipamenik.
|
|
|
Laborantza ikasketak burutu zituen Frantziako Angers hirian: hemeretzi urte
|
zituela
sartu zen eta hogeita birekin irten, ingeniari tituluarekin (Ingenieur Agriculteur de lEcole Superieure dAgriculture d' Angers).
|
|
|
1980an literaturan hasia
|
dugu
Davant, bereziki olerkian. Pastoral antzerki ugari idatzi du.
|
|
|
Bere lan batzuk: Makila gorria, Harri txintxolak (poesia); Antso Handia, Xiberoko Jauna (pastoralak); Aberri eta klase burruka (saioa); Histoire
|
du
peuple basque (frantsesez).
|
|
|
2008an, Iruñean egin zen XVI. Nazioarteko Biltzarrarekin, hasiera eman zion Akademiak bere 90 urteurrenari. Gaur, Gasteizen izan da Akademia eta datozen hilabeteotan gainontzeko herrialdeetan ere ospatuko du Euskaltzaindiak bere urtemuga.Juan Antonio Zarate Arabako Batzar Nagusietako lehendakaria eta Xabier Agirre ahaldun nagusia ondoan
|
zituela
, Andres Urrutia euskaltzainburuak Euskaltzaindiak Araban duen presentzia aldarrikatu du eta honela adierazi du: Erakunde arabarra gara eta Euskal Herri osoa hartzen duen erakundea ere bagara, euskararen inguruan.
|
|
|
2008an, Iruñean egin zen XVI. Nazioarteko Biltzarrarekin, hasiera eman zion Akademiak bere 90 urteurrenari. Gaur, Gasteizen izan da Akademia eta datozen hilabeteotan gainontzeko herrialdeetan ere ospatuko du Euskaltzaindiak bere urtemuga.Juan Antonio Zarate Arabako Batzar Nagusietako lehendakaria eta Xabier Agirre ahaldun nagusia ondoan zituela, Andres Urrutia euskaltzainburuak Euskaltzaindiak Araban
|
duen
presentzia aldarrikatu du eta honela adierazi du: Erakunde arabarra gara eta Euskal Herri osoa hartzen duen erakundea ere bagara, euskararen inguruan.
|
|
|
Euskaltzaindiaren ibilbidea urtez luzeetan ahalbidetu duten agintari nahiz gizarte arabarrari; eskerrak zuei, egun honetan Euskaltzaindiari laguntzera etorri zareten guztioi, eta gerorako gonbita: lan egin dezagun guztiok elkarrekin, euskararen eta euskal kulturaren alde, Araban, Euskal Herrian eta mundu osoan.Bai Batzar Nagusietako lehendakariak, bai eta ahaldun nagusiak ere, Akademiaren lana gorpaipatu
|
dute
eta euren instituzioak euskararen alde egiten ari diren lana nabarmendu nahi izan dute, baina baita hiritar guztiena ere. Eskerrak esan du Agirrek euskara ikasi eta irakatsi duten guztiei, eta eskerrak euskara eguneroko tresna bihurtzen duten arabar guztiei.Ekitaldi honetan,
|
|
|
Mapa horiek behin behinekoak dira eta
|
duten
helburua bikoitza da. Batetik, lana bera zuzentzea eta osatzea eta bestetik, eta hau bestea bezain inportantea da, herritarrei parte zuzena hartzeko aukera ematea.
|
|
|
Apirilaren 22tik 24ra bitartean, Euskaltzaindiak ostatu eman dio, Bilbon
|
duen
egoitzan, Europako Kontseiluan Eskualdeetako edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutunaren Adituen Komiteari, udaberrian egiten duen Bilkura han egiteko.
|
|
|
Adituen Komiteak Europako Gutunaren aplikazioa kontrolatzea
|
du
betekizun. Gutuna berretsi duten estatuek hiru urtean behin txosten bat igorri behar diote Europako Kontseiluari eta argibide zehaztak eman behar dizkio Estatu horrek haren barnean egiten duen Gutunaren aplikazioaz.
|
|
|
Jose Luis Lizundiaren mintzaldiak Henrike Knörr euskaltzaina izenburua
|
zuen
. Bertan, Henrike Knörr euskaltzain osoaz aritu zen.
|
|
|
Ezeri izan bazion leialtasuna, Euskaltzaindiari izan zion. Bestalde, ohartzen zen Euskal Herri osoaren eremua hartzen zuen erakunde gorena zela, eta dela; euskal historia garaikideko lurralde politikoek gainditzen dituena; unibertsitate desberdinetako, bere bere UPV EHU hau barne, irakasle asko batzorde akademiko gehienetan batzen zituena eta
|
dituena
: ideologia guztietako lagunak bere baitan izan dituena.
|
|
|
Euskal Herritik kanpo gehitu zuen behin baino gehiagotan, Euskaltzaindiaren ordezkaritza eramaten zuenean, harrotasunez adierazten zuen gure Akademiarekiko nortasuna. Gogoan daukat, bat aipatzekotan,
|
duela
hiru urte, Lyonen Instituto Cervantesen egoitzan, Gabriel Aresti izena hango Bibliotekari jarri ziotenean, Frantziako hirugarren hiriko alkate, Unibertsitateko errektore, Espainiako kontsul eta gainontzeko ordezkarien aurrean, bere hitzaldiaren ondoren, nola aurkeztu ninduen Akademiaren ordezkari, adieraziz Euskararen Erret Akademiaren nortasun eta garrantzia.
|
|
|
Galdera horiei erantzuteko, errusierazko edo ukrainerazko hitzak euskaraz nola idatzi jakin behar da. Izan ere, ezin
|
dugu
pentsatu: Errusian eta Ukrainan idazten den bezala idatziko ditugu euskaraz ere.
|
|
|
Ez dirudi oso erabaki zuzena, ezta? Izan ere, estatu horietan alfabeto zirilikoa erabiltzen da, hau da, ez
|
dute
guk dugun alfabeto bera. Alfabeto zirilikoa irakurtzen eta idazten jakingo bagenu, ez legoke arazorik.
|
|
|
Ez dirudi oso erabaki zuzena, ezta? Izan ere, estatu horietan alfabeto zirilikoa erabiltzen da, hau da, ez dute guk
|
dugun
alfabeto bera. Alfabeto zirilikoa irakurtzen eta idazten jakingo bagenu, ez legoke arazorik.
|
|
|
Baina hori, gure artean, oso jende gutxik daki. Testu ulergarri bat, irakurgarri bat, lortu nahi
|
badugu
, jatorriz alfabeto zirilikoan idazten diren izen horiek gure alfabetora aldatu ditugu: transkribatu egin ditugu (edo, letraz letrako aldaketa egiten badugu, transliteratu egin ditugu). Eta hori guk asmatu behar al dugu?
|
|
|
transkribatu egin ditugu (edo, letraz letrako aldaketa egiten badugu, transliteratu egin ditugu). Eta hori guk asmatu behar al dugu? Ez ote
|
dute
errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak latindar alfabetora aldatzeko. Horixe da, hain zuzen ere, egin beharreko lehenengo galdera. Munduan badira beste alfabeto batzuk, horrelako arazorik sortzen ez dutenak.
|
|
|
Ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak latindar alfabetora aldatzeko. Horixe da, hain zuzen ere, egin beharreko lehenengo galdera. Munduan badira beste alfabeto batzuk, horrelako arazorik sortzen ez
|
dutenak
. Adibidez, munduan bonba atomiko bidezko erasoa jasan zuen lehen hiria Japoniako bat izan zen.
|
|
|
Badagoelako nazioartean onartutako transkripzio sistema estandar bat; horregatik, latindar alfabetoa erabiltzen duten hizkuntzetan sistema horixe baliatzen da.Har dezagun, beraz, lehengo galdera: ez ote
|
dute
errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak gure alfabetora aldatzeko. Bai. Errusiak badu sistema ofizial bat, ISO nazioarteko erakundeak nazioartean erabiltzeko emandako sistema bera (ISO 9).
|
|
|
ez ote dute errusiarrek berek, edo nazioarteko erakundeek bestela, moduren bat alfabeto zirilikoan idatzitako hitzak gure alfabetora aldatzeko. Bai. Errusiak
|
badu
sistema ofizial bat, ISO nazioarteko erakundeak nazioartean erabiltzeko emandako sistema bera (ISO 9). Har dezagun, orduan, nazioarteko sistema ofiziala, eta akabo arazoa:
|
|
|
Konplexua da, eta zeinu batzuk ezin dira gure ohiko hitzak bezala idatzi ordenagailuan. Zeinu diaktritiko bereziak erabiltzen dira; horregatik, ISO erakundeak eta Errusiak berak proposatu duten sistemak ez
|
du
arrakastarik izan ohiko erabileran, eta idazkera hori ez da ikusten ez gaztelaniaz, ez frantsesez, ez ingelesez... ohiko testuetan (komunikabideetan, eskola liburuetan, literatura lanetan...).
|
|
|
Gure inguruko erdarek sistema hori erabiltzen ez
|
badute
, nazioartekoa eta ofiziala izanik ere, euskaraz ere ez dugu erabiliko, ez dugu bide zaila hartuko. Beraz, zer egin?
|
|
|
Arauan, taula baten bidez, alfabeto zirilikoaren letra bakoitzak edo letra multzo bakoitzak euskaraz zer ordain
|
duen
erakusten da, eta, horrekin batera, adibideak ematen dira. Kasu bakoitzean, gaztelaniaren, frantsesaren, ingelesaren, alemanaren eta katalanaren transkripzio praktikoa erakusten da, baita ISO 9 arauaren araberako transliterazioa ere.
|
|
|
Aipagai
|
dugun
liburua Txekian berriki gertatuko gerra horietako baten kronika eta analisi zehatza da. Aski da aurkibideari begiratu azkar bat ematea hizkuntzaren gaineko kontuak oso kontu konplexuak direla konturatzeko, eragile asko inplikatzen dutenak:
|
|
|
Dohain asko
|
ditu
liburu honek. Besteak beste, ikerketa akademiko guztiz zehatz eta argia da baina, bestetik, uko egiten dio akademizismo antzu eta urrun batean babesteari; aitzitik, gertakarien deskribapenarekin batera iritzi garbiak eskaintzen ditu, beti ontzat eman ezin direnak, baina bai gehien gehienetan, iruzkigile apal honen ustez.
|
|
|
...en digu, biziki interesgarria euskaldunontzat; ez dezagun ahantz nazionalismo kulturala, Euskal Herrian edo Katalunia bezalako lekuetan gaur egun praktikatzen den gisan, funtsean txekiarren asmakizun bat izan zela (eta ez alemanena, normalki esaten den bezala) eta nazionalismo mota horretan hizkuntza elementu nagusia izateaz gain, politika asmo horiek, gainera, eragin erabakigarria izan dutela eta
|
dutela
hizkuntzaren historian, besteak beste batasunaren eta honek dakarren kodifikazioaren (normatibizazioaren) afera gatazkatsuan. Ondoren, bosgarren kapituluan krisia bera aztertzen du, gertakarien segimendu zehatza eginez.
|
|
|
Ematen duen informazioa eta ikuspuntuak ugariak eta desberdinak izan arren, bada sakoneko gai bat etengabe azaleratzen dena; izenburuan bertan ageri zaigu: nork
|
du
hizkuntza bat arautzeko autoritatea. Ez da erraz konpontzeko moduko kontua:
|
|
|
Hiztegi guztiek bezala, noski. Baina honek
|
baditu
berezitasunak erakutsi nahi izan dudalako biziaren hiztegia bizitzaren hiztegiarekin lotua dela, alegia, euskaraz, bizidunen hiztegiak, metaforaz edo metonimiaz oinarrizko hiztegi orokorra aberastu zuela.
|
|
|
Horrek esan nahi
|
du
euskarak lotura estua izan duela naturarekin. Uste dut beste hizkuntzetan zertxobait berdin egin zutela dio Peillenek baina mendebaldeko gure auzo mintzairetan etimologia galdu duten hitzak hizkuntza klasiko batetik (grekoa, latina) gehiago hartu dituztela.
|
|
|
Horrek esan nahi du euskarak lotura estua izan duela naturarekin? Uste
|
dut
beste hizkuntzetan zertxobait berdin egin zutela dio Peillenek baina mendebaldeko gure auzo mintzairetan etimologia galdu duten hitzak hizkuntza klasiko batetik (grekoa, latina) gehiago hartu dituztela. Adibidez, euskaldun zaharrek ez zuten gogo hitza arnas hitzarekin lotu; hizkuntza erromanikoetan spiritus eta anima arnas hartzearekin lotuak dira eta Elizako latinak gure hizkuntzan sartu ditu.
|
|
|
Uste dut beste hizkuntzetan zertxobait berdin egin zutela dio Peillenek baina mendebaldeko gure auzo mintzairetan etimologia galdu duten hitzak hizkuntza klasiko batetik (grekoa, latina) gehiago hartu dituztela. Adibidez, euskaldun zaharrek ez
|
zuten
gogo hitza arnas hitzarekin lotu; hizkuntza erromanikoetan spiritus eta anima arnas hartzearekin lotuak dira eta Elizako latinak gure hizkuntzan sartu ditu.
|
|
|
Zuzenbideari dagokionez, jakina, begi, buru, esku, oin saileko eta beste aurkitzen ditugu; Geografian aho, begi, buru, oin, sudur. Teknologian, adibidez, aizkorak
|
badu
ahoa, besoa eta begia. Nahikoa da Euskaltzaindiak azkenik argitaratu Hiztegi Batua ikusteko zenbat hitzek gure gorputzaren hiztegia darabilten.
|