|
2001
|
|
|
Berak irabazi eta Sabinok, buru belarri, euskara aberasten jarraitu zuen. Unamuno jaunak, baina, emaitza ezin onartu eta urte batzuk beranduago hoberena euskara hiltzea zela aldarrikatuko zuen,
|
duela
mende bateko euskaltzaleen harridurarako, bertako hizkuntza suspertu ahal izaiteko egiten ziren ahalegin miresgarrienak ere bere jarrerak zokoratzen zituelakotz. Edonola ere, Azkuek katedra horri eutsi zion, 1936ko gerrak hura ere, Unamunoren gisa, desagerrarazi arte.
|
|
|
Adibide gisa, Nafarroako Zizur edota Gipuzkoako Zizurkil herri izenen jatorriaz galde eginez gero, aipaturiko lan mardulean,
|
duela
mende bateko hiztegian" ile zizurra, kizkurra" zela kausituko du irakurle kuriosoak.
|
|
|
Bruselako azak, errepollito izenaz ere ezagutzen direnak, 2 eta 5 zentimetroko diametroa duten gorringoak dira, eta izen bereko landarearen hostoen besapeetan garatzen dira.Oro har, kolore berdea dute, baina gorria edo morea ere izan daiteke.
|
Duela
mende bat baino gehiago hasi ziren landatzen Belgikan, Bruselatik gertu, eta horregatik eman zioten izena hiri horri. Gaur egun Herbehereetan, Frantzian, Ingalaterran eta beste herrialde askotan ere landatzen dira.
|
|
2002
|
|
|
Patioko iturriaren inguruan, lehengo ikasleen gela zaharrak egungo artisauen dendak eta tailerrak dira, kobrea, zura, oihalak eta abar lantzeko. Tailer interesgarrienetako bat, beira tailerra da,
|
duela
mende bat baino gehiago berdin iraun duena.
|
|
|
Utopia dirudi, baina
|
duela
mende bat inguru esklabutza bertan behera uztea ez zen kuestiona ezinezko premisa etikotzat hartzen eta gaur egun esklabutza praktikatzen denean izua sorrarazten digu.
|
|
|
Kontuak kontu, maitasunak maitasun, jet jendearen baitan aurkitzen dira gaur egun bizitza eredugarrien santu berriak eta modernoak.
|
Duela
mende bat askoren lo galduak Santa Agedaren martirioaren bertsoak entzunez eta irakurriz gozatzen ziren moduan, gaur, printze printzesa, bankari, modelo eta artista on eta erdipurdikoen aferak ikusiz arintzen dira arratsalde astunak.
|
|
|
|
Duela
mende bat baino gehiagotik desagertutzat jotzen zen martsupial moduko bat aurkitu dute berriro Australiako baso batean. “Aurkikuntza oso garrantzitsua da Hegoaldeko Australiaren estatuarentzat; izan ere, 1888an ikusi zuten azken alea britainiar museo baten esku dago”, adierazi zuen atzo Hegoaldeko Australiako Ingurumen Ministerioko Nick Talbot ek.
|
|
|
Txostenak ezkortasuna duen arren, WWFk eskualde batzuetan errinozeroak kontserbatzeko egindako ahaleginak aitortzen ditu. Adibidez, Kaziranga Parke Nazionalean (India),
|
duela
mende bat ia ez zegoen dozena bat animalia, eta, gaur egun, tokiko komunitateak babesteko plan bat martxan jarri ondoren, 1.500 inguru bizi dira, turismo aprobetxamenduagatik baliabide ekonomiko garrantzitsuak sortzen baitituzte. Antzeko zerbait gertatu da Nepalen.
|
|
|
Bigarren seihilekoan bakarrik gertatu ziren 435 kasu Espainian, urteko lehen hiru hilabeteetan baino bi aldiz gehiago, baina legeria zaharkitu baten bidez araututa. Legeria hori
|
duela
mende bat baino gehiagotik dator artikuluren batean, eta erantzukizunak saihesteko eta nahi ez diren konparaziozko bidegabekeriak eragiteko aukera ematen du. Kongresuan araua behin betiko egiteko hurbiletik zeuden iturriek ziurtatu zuten hasierako planteamenduek aldaketa handiak ekarriko dituztela Kongresuan, zuzenketen bidez. Orain arte bezala, langileen prerrogatibei eustea izango da adierazgarriena, krisi prozesu batean enpresarekin zuten soldata zorra kobratzeko orduan.
|
|
2004
|
|
|
Beste lekuetan, AEBetan
|
duela
mende bat sortutako eliza Pentekostalistak hartu du leku hori. Eta sekta hau ere hedatzen ari da fite.
|
|
|
Marraza kontrakoek, burbuilen alderantzizko aurpegiak bezala, ezkutuan mantendu dute haien arrazoia,
|
duela
mende bat baino gehiago lehen deskribatu zirenetik gaur egun arte. Stephane Dorbolo buru duen Liejako Unibertsitateko ikertzaile talde batek lortu du, azkenean, fisikaren enigma hori garagardotan konpontzea.
|
|
|
Espainiarrek beren izena aldatu zuten (anana) eta anana deitu zioten, fruta ezezagun horren eta pinuaren artean zuten antzekotasunagatik. Gaur egun, kontsumitzen ditugun pinaburu gehienak Hawaiitik edo Afrikatik datoz,
|
duela
mende bat arte landare kaltegarritzat jotzen baitzen. Espainiako anana laborantza ez da oso adierazgarria, Kanariar Uharteetan ere ez baita hori garatzeko baldintza klimatiko egokirik ematen, baina urteko edozein garaitan oso ohikoa da gure merkatuetan.
|
|
|
|
Duela
mende bat baino gehiagotik desagertuta zegoela uste zen espezie endemiko hori indarberritzearen adibide garbia da.
|
|
|
El Hierro musker erraldoia (“Gallotia simonyi”) Espainiako narrasti mehatxatuena da Arriskuan dauden Espezieen Katalogo Nazionalean. Izan ere, espezie endemiko hori
|
duela
mende bat baino gehiagotik desagertuta zegoela uste zen. Hala ere, biologoen lanak, 80ko hamarkadaz geroztik haiek zaintzeko lanean ari baitira, eta agintarien eta bertako biztanleen inplikazioak haien kopurua egonkortzea ekarri dute.
|
|
|
|
Duela
mende bat baino gehiagotik aurkitu den gurearen antzeko lehen giza espeziea da.
|
|
2005
|
|
|
Bertara joan, eta informazio zabala eta ezezaguna aurkitu genuen artikulu batean. Lehenago inoiz ez nuen entzun harrizulatzaileak zirenik ere, eta are gutxiago lan gogor hura herri kirol bihurtu eta erakustaldiak eta txapelketak egiten zituztenik,
|
duela
mende bateko ohiturari helduta. Artikulua irakurrita, eta blogeko komentarioen hariari tiraka, azkenean, Meatzaldeko Harrizulatzaileen ahalegin eta borondateari esker, abuztuan Azken Portuko jaietan Galdames eta Jaizubiako harrizulatzaileen arteko norgehiagoka ikusi ahal izan genuen.
|
|
|
Gaizkia, sofrikarioa, Jainkoaren punizioneak.
|
Duela
mende bat oraino Jean Pierre Arbelbidek idazten zuen komentutik aitak atera arazi ondoan eritu zitzaion alabaz: " Ai, orduan aita izitzen da, ikusten du Jainkoaren gaztigua dela hor.
|
|
|
|
Duela
mende bat laster, Père Lagrange biblistak zioen Biblia, beren garaiko gizonentzat idatzi liburua dela. Beren garaian eman behar direla testu horiek, irakurle sinesdunarentzat kalterik batere egin gabe.
|
|
2007
|
|
|
Nork esango zien
|
duela
mende bateko politikari eta enpresaburuei eterra, espazio hutsa, borrokatu eta milioika ordainduko zituztela. Baina hor hedatzen dira uhin elektromagnetikoak, eta espektro irrati elektrikoaren aldeko borroka hasten da, frekuentzia, banda eta megahertze galimatiekin.
|
|
|
Felido horietatik 1.500 geratzen direla kalkulatzen da,
|
duela
mende bateko 40.000 felidoen aurrean.
|
|
|
Indiako Espezie Basatien Institutuaren aurretiazko txosten baten arabera, 1.300 eta 1.500 ale artean geratuko lirateke, 2002an aurkitutako 3.642 espezieetatik ia erdia.
|
Duela
mende bat, 40.000 tigre inguru zeuden herrialdean. Egoera hain da zaila, ezen, Espezie Basatien Funtsaren zuzendari Rahul Kahul en arabera, tigrea “15 edo 20 urtean desagertuko da”.
|
|
|
Garaiak ez dira horretan bakarrik aldatu.
|
Duela
mende bat kasik etxe guzietan izaten ziren sagarrondoak, baina orai guti ikusten dira eta gainera, aurtengoa ez da sagar urtea izan. Horregatik, aurten Gamioxarrean jo diren 2.000 kilo sagar Baztan, Malerreka, Bertizarana eta baita Larraungo Aldatz herritik ekarri dira.
|
|
2008
|
|
|
Atzerapauso onargaitza dirudi.
|
Duela
mende bat 48 ordukoaren aldeko aldarrikapena egin zen eta Euskal Herrian baita 35 ordukoarena ere.
|
|
|
NARRATZ:
|
Duela
mende bat inguru, ahal zuen jendeak hiriko miseria eta estutasunak utzi eta aldirietara jo zuen hobeto bizitzeko asmotan. / Aldirietako kale berriek lekua, erosotasuna, dotorezia eta diseinu xumea, bakuna eskaintzen zizkien klase ertainei.
|
|
|
Gerrikaitz izango da, Jaurerriko uri edo hiribildu bezala, biztanlegoz txikiena,
|
duela
mende bat baino gehiago udalerri ere ez dena, Arbatzegi> eliza tearekin elkartuta Munitibarren Udaletxea duena. 1366an On Tellu konde Bizkaiko Jaunaren aginduz sortua, beti izan da populazio urrikoa.
|
|
|
Bestalde, ikertzaile japoniarrek Nankaiko Ubidearen azpian dagoen aztarnategiaren aukerak aztertzen dituzte, Japoniako artxipelagoarekin paralelo doana. Metano hidratoen eragozpenak Metano hidrikoa
|
duela
mende batetik ezaguna zen, baina 70eko hamarkadan hasi zen aztertzen. Hala ere, konposatu hori ustiatzeko teknologiak garapen handiagoa behar du, industrialki bideragarritzat jo ahal izateko.
|
|
|
Aipatutako ikerketen arabera, konplikazio horien erdiak saihestu litezke. Atul Gawande sendagileak, Harvardeko Unibertsitateko zirujau eta irakasleak, adierazi zuenez, “kirurgia laguntza mundu mailako osasun sistemen funtsezko elementua da
|
duela
mende bat baino gehiagotik”. “Azken hamarkadetan hobekuntza erabakigarriak lortu diren arren, kirurgia arretaren kalitatea eta segurtasuna asko aldatzen da munduko leku guztietan.
|
|
|
Eta hori, herrialde hau kontserbatzeko ahaleginak egin arren, tigreentzako erreserba espezifiko berriak sortu baititu. Erakunde horrek dio
|
duela
mende bat Indiako lurraldea 40.000 tigre inguruko bizilekua zela. / imgs/ 2008/ 06/ tigre01.jpg Era berean, felido horren zortzi subespezieetatik bost bakarrik geratzen dira, Java, Bali eta Caspioren tigreak desagertu egin baitira; Txinako hegoaldeko subespeziea, berriz, zooetan bakarrik bizi da.
|
|
|
Andres Urrutia euskaltzainburuak gogoratu zuen Euskaltzaindia Hendaian sortzekotan egon zela,
|
duela
mende bat, baina azkenean ez zela helburua lortu. Piarres Aintziart Euskaltzaleen Biltzarreko presidenteak ere, nabarmendu zuen Herriko Etxearen parean sortu zela Biltzarra, 1901ean.
|
|
2009
|
|
|
|
Duela
mende bat Artikutzako mazelak ia erabat soilduta zeuden, hainbat mendetako baso ustiaketaren erruz. Olak hornitzea zen Artikutzako egurraren xede, eta horrez gain, arnasestuka Bianditzeko mendi kaskoa gainditzen zuen trena ere bazebilen, mendiaren erraietatik erauzitako burnigaia garraiatzen.
|
|
|
Agian urrian Liman segiko du, Nikaraguako enbaxadan babestuta, edo urrun, atzerriratuta. Bera preso nahi lukeen APRA alderdia,
|
duela
mende bat, Victor Haya de la Torrek Mexikon sortu omen zuen... atzerriratuta zegoela.
|
|
|
Geroztik panafrikanismoa aldika esnatzen da eta aldika lozorroan galtzen.
|
Duela
mende bat sortu zen Kwame Nkrumah geratu da haren ikur historiko.Muhammar Gadafi-k 1999an Afrikar Batasuna (AB) aldarrikatu zuenean, ordura arte Afrikaren Batasunerako Erakundeari (ABE) izenarekin batera izaera aldatzeko itxaropenez egin zuen. Kontinente osoaren egituraketa lortzeko jauzia nahi zuen Gaddafik, 1965an erakunde beraren beste biltzar batean Kwame Nkrumah Ghanako presidenteak egin nahi izan zuen tamainako keinua.
|
|
|
Konplexua izan da beti partikularraren eta unibertsalaren arteko dialektika, eta are konplexuagoa ausaz hizkuntza komunitate gutxituen kasuan. Horregatik beharbada, gisa honetan mintzo zen Lizardi" Parisko txolarrea" olerkian
|
duela
mende bat inguru (2000: 41):
|
|
|
herrigune eta herri arkeologiko zahar eta monumentalak, natura parkeak eta lorategi botanikoak, animalien erreserbak, zoologikoak, akuarioak eta ozeanoarioak, planetarioak eta zentro zientifikoak. Ikusten den bezala, egungo ondarearen egoera
|
duela
mende bat baino aberatsagoa, konplexuagoa, dibertsifikatuagoa eta heterogeneoagoa da1.
|
|
|
WWFren arabera, mehatxatutako espezieei eskainitako jarraipen mailaren arabera, aurkikuntzak ez lirateke benetako hilkortasunaren %15 baino gehiago izango espezie urrienen eta kontrol handiagoa behar dutenen kasuan. Carlos Canok, WWFren Pozoinaren aurkako Programaren koordinatzaileak, azaldu du amuzki pozoituen erabilera
|
duela
mende bat baino gehiagotik erabili dela Espainian harrapariak kentzeko. Hala ere, pozoiak berdin eragiten die espezie harrapariei, sarraskiei, omniboroei (basurdeak edo azkonarrak, esaterako) edo etxeko animaliei, batez ere zakurrei.
|
|
|
Merezi du ordaintzen jarraitzea? Aseguru berezi hori
|
duela
mende bat baino gehiagotik merkaturatzen da Espainian, eta arrakasta komertziala eta gizarte errotze ukaezina ditu: gure etxeen ia erdietan heriotza aseguru poliza bat dago.
|
|
|
Labirinto horretan, Juan Joxe Agirre izan zitekeen minotauroa.
|
Duela
mende bateko aldizkariak badauden arren, Euskal Herriko gizartearen eta politikaren azken 40 urteotako historiaren berri ematen duten milaka agiriren gordailu gisa dauka ezinbesteko garrantzia Lazkaoko artxibategiak; ale hauetako batzuk bakarrik hemen aurki daitezke, dio harro Agirrek.
|
|
|
|
Duela
mende bat gaurko egunez Montevideon jaio zen Juan Carlos Onetti idazle eta kazetaria. Gaztelania modernoaren lehen idazletzat jotzen da El pozo (1939) eleberriaren idazle urbano, ziniko eta eszeptikoa.
|
|
|
Horregatik, enpresa eta horri lotuta dauden pertsona guztiak gure komunitate eta bizilagunen hazkundean eta oparotasunean denbora luzez laguntzen jarrai dezatela espero dugu. Horrela egin dutelako Leioan lanean hasi zirenetik,
|
duela
mende bat baino gehiago", adierazi dute udal iturri leioaztarrek. . Azkenik," gaurko egoera gainditzeko eta enpresaren industria etorkizunari baldintza hobeetan begiratzeko borondatea eta laguntzeko jarrera" helarazi diete langileei," ahal dugun heinean bederen".
|
|
2010
|
|
|
Denbora luzez estalia egon eta gero, Donostia Tolosa trenbideko tunel aitzindariaren arrastoak aurkitu dira.
|
Duela
mende bat funtzionamenduan zenean, garraiobide garrantzitsua izan zen tunelak argia ikusi du berriro bigarren gerrikoaren lanen ondorioz. Erreportaje hau Trenbidearen Lagunen laguntzari esker egin da.
|
|
|
Baztertu ziren unitate horien motorrak Zaragozako tranbiako kotxeetan jarri ziren, non denbora batez funtzionatzen jarraitu zuten.Azpeitiko Trenbide Euskaldunaren museoak oraindik, 108 zenbakiko kotxe motorra mantentzen du, baita 107 zenbakiko erremolkea, Tolosako tranbiako originalak eta Carde eta Escoriazak 1944an eraikitakoak.Egun Donostialdeako metroaren proiektuen bitartez trenbidea garraiobide kolektibo bezala errekuperatzen saiatzen ari dira. Gure aitzindariak
|
duela
mende bat garraiobide bezala erabili zuten, baina gu baino egoera prekarioagoan.
|
|
|
" Behar diagu pastoral bat egin.
|
Baduk
mende bat ez dela gure herrian egin. Baduk gazte andana ere!".
|
|
|
%3ko hazkunde ekonomikoa planeta osoari aplikatuta, ondorioa da mende batean produkzioa 20 aldiz handiagoa litzatekeela, bi mendetan 400 aldiz handiagoa. Txinaren mailako hazkundeak, %10ekoa, erran nahi
|
du
mende batean produkzioa 736 aldiz handiagoa litzatekeela. Hori ezin da inolaz mantendu.
|
|
|
Datuak, zenbait herritan ikaragarriak dira, Igorren izandako hazkundearekin konparagarriak. Kontuan hartu behar
|
dugu
mende batean herri hauek populazioa etengabe galdu dutela. Garai honetan ia ez daetxebizitzarik eraiki eta bat batean bost urteko epean bi herrietan ehunka etxebizitza eraiki dituzte.
|
|
|
Azterketa konparatiboari amaiera emanez beste faktorearen nazioarteko merkatuari erreparatzen diote, lan merkatuari alegia. Eskulanaren nazioarteko fluxuak oso trinkoak ziren
|
duela
mende bat, garai hartakonazioarteko migrazio zabalek erakusten duten moduan. Orduan migrazioareniturburua, batez ere, Europako biztanleria izanik eta helmuga Amerika eta Ozeaniako lurraldeak, munduko lan merkatuan zirkulatzeko trabak oso bigunak ziren.Gaur egun, ostera, eskulanaren migrazioak inportanteak izan arren, nazioarteanoztopo gogorrak gainditu behar izaten dituzte, batez ere, garapen bideko herrietatikMendebaldeko herriak helburu dituzten etorkinek.
|
|
|
Garapen biomedikoa bete betean garatzen ari den arren, gaixotasun honek txerto bera mantentzen du, neurri batean eraginkorra, eta
|
duela
mende bateko tratamendu berak
|
|
|
2007an Lleidako Pirinioetan hasitako sai beltza berriro sartzeko proiektu batek
|
duela
mende bat baino gehiagotik Katalunian espeziearen lehen alea sortzea lortu du. Generalitateko Ingurumen Sailak jakinarazi zuenez, espeziea iraungi ondoren sortutako lehen pollueloa da, eta hori gertatu da “aurreikusitakoa baino lehen”.
|
|
|
Ikertzaileek diotenez, ugaltze zikloan, igelak landare intsektiboaren ondoan uzten ditu arrautzak, eta zapaburuak, berriz, landareak barruan metatzen duen likidoaren barruan hazten dira. Orain arte, zoologoek igel horiek ikusi zituzten
|
duela
mende bat baino gehiagoko museoetako bilduma zaharretan, baina uste zuten beste espezie batzuetako kumeak zirela. Aurkikuntza hori positiboa da, zientzialariek jakinarazi dutenez, anfibioen heren bat desagertzeko arriskuan baitago.
|
|
|
Bi hilabete besterik igaro ez diren arren,
|
duela
mende bat gertatu zela iruditzen zaidan huskeria hura, oharkabean irensten den amu tipi bat bezala ikusten dinat orain. Kosk egin eta askatu ezin den amua.
|
|
2011
|
|
|
|
Duela
mende bat ez zegoen problema
|
|
|
Indarberritze plana tigreak kontserbatzeko “bultzada handia” da, baina hasiera besterik ez da, WWFko “Tigres Vivos” ekimenaren arduradunak, Mike Balzerrek, adierazi duenez. Erakunde ekologistaren arabera,
|
duela
mende bat 100.000 tigre baino gehiago ibiltzen ziren libre Asiako kontinente osoan, nahiz eta 100 urte geroago populazioa 3.200 aleraino jaitsi eta lurraldearen %83 galdu duten. Halaber, adierazten du 1940ko hamarkadatik hiru espezie ehizatu direla erabat desagertu arte:
|
|
|
|
Duela
mende bateko kontua da, beraz, futurismoa, baina orduko profeta eta apostoluek badute jarraitzailerik inguruotan, bai horixe: makina bat tenplu teknologiko eraiki da bazterretan, liturgiak ere ez dira falta, eta, lehenago ere esana dugun moduan, teknofobo estigma ere laster jartzen zaio berezko egia zalantzan jartzen ausartzen denari.
|
|
2012
|
|
|
Garai hartan, ez zuten jogurta propio ekoizten; badirudi kasualitatez lortzen zutela, esne gordailu gisara erabiltzen zuten larruetan bakterioak izaten ziren eta.
|
Duela
mende bat baino gehiago iritsi zen gurera. Lehenengoak botiketan saltzen zituzten, urdaileko arazoak sendatzeko aproposa zela eta.
|
|
|
Bada, Laudion, hamar urtean %3, 69tik %9ra igo da erabilera. Arabako herri honetan
|
duela
mende bat galdu zen euskara.
|
|
|
Baratzean harat honat paseatzen hasi zen, pausoka; bidean barrena joan zen hesiaren kontra, eta arin itzuli zen, andre gajoa beste bide batetik itzulia izango zen esperantzan. Azkenik, itxoiten asperturik, hastantzen zituen susmoek erasorik, jada jakin gabe han
|
duela
mende bat edo duela minutu bat ote zegoen, bazter batean eseri zen eta begiak itxi zituen, belarriak bozatu zituen. Atakak kirrinka egin zuen:
|
|
|
Ingurua ez zen guztiz arrotza Oihenarterendako, duela hogei urte edo estrainekoz ezagutu zituen paraje horiek, Noain ondoko Mendi izeneko muinoan egona zen, batailaren arrasto bila hastea burutik pasa zitzaion, baina inguruan zituen laguntzaileak ikusirik baztertu zuen guda zelaiaren xerka hasteko aukera. Zerbait idaztera ausartuko al zen
|
duela
mende bat pasatxo Noain ondoko soroetan hil zirenak gogoan.
|
|
|
Ikaskuntza eta esperimentazio etapa horiek bizitza libreagoak eta dohain handiagokoak ahalbidetzen dituzte. Gaur egun,
|
duela
mende bat zahartzaroaren atarian egongo liratekeen pertsonak gaztetzat hartzen dira. Beraz, prozesu horri,, biztanleriaren zahartze?
|
|
|
Gobernuak adierazi zuen erabaki horrek autonomia erkidego guztien kezkei erantzuten diela; izan ere, Nekazaritza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioarekin egindako bileretan, “egungo Errege Dekretuak abenduaren 13an indarrean jarri zenetik izan dituen arazo eta definizio juridikoez ohartarazi dute”. Gobernuaren arabera, araua aplikatzea zailtzen duten zehaztugabetasun juridiko garrantzitsuak izateaz gain, espezie inbaditzaile potentzialen zerrenda bat ere badu, eta erregimen oso murriztailea aplikatzen die espezie horiei, hala nola karpa eta amuarrain ortzadarra,
|
duela
mende bat baino gehiagotik Espainiako ekosisteman integratuta daudenak. Landare eremuan, zerrenda horretan sartzen dira lorezaintzan erabili ohi diren eta hirietan eta urbanizazioetan asko erabiltzen diren espezie ugari, hala nola soropil arrunta, almendrondoak edo gurbitzak Kanariar Uharteetan, edo akazia, geranio eta arrosa landare mota batzuk lurralde nazional osoan.
|
|
|
Istorioak erakusten duenez, gosete handiak izan ziren, eta biztanleria sarraskitu egin zen; izan ere, batzuetan, eskura zeuden elikagaien aniztasun urriak eta higienerik ezak epidemiak eta gaixotasunak eragiten zituzten.
|
Duela
mende bat baino gutxiago hasi ziren produkzio intentsiboko teknikak garatzen. Teknika horiek elikagai iturri egonkorra bermatzen saiatu ziren, errentagarritasuna lehenesten zuten abeltzaintza eta nekazaritza metodoak mekanizatuz, eta elikagaiak prozesatzeko eta kontserbatzeko teknika berriak aplikatuz.
|
|
|
Clickerraren mekanismoa Pavlov-en estimuluen bidezko ikaskuntzan oinarritzen da Clickerraren arrakasta aspaldiko ezaguna da. Ivan Pavlov
|
duela
mende bat esperimentatu zuen ikaskuntza prozesu positibo berean oinarritzen da. Errusiako zientzialari horrek bere zakurrek kanpai bat jotzen zuenean listu ematen ziola ohartu zen, jateko unean lotzen baitzuten.
|
|
|
Corot baten gisako zeru hodeiek dena apaintzen zuhaitz argien itxurak urki, haritz, xurtxuri bainan denak gazteak ez
|
dute
mende bat ere ur kanale garbiak noiztenka mendixka leun luzeak urrutian belar edo arto landa zabal oparoak udazkenak ez du ongi agertzen hainbeste leherketa zartatzeen oihartzunak ixiltasun haundi batek irentsiak bele garratoinek ez dituzte gehiago haragi puskak bilatzen izen motzeko kurutze xuri apainez beteak treinetik ez da hilerririk ageri lur peza irauliak obus eta kartutxa oskolekin ba omen...
|
|
2013
|
|
|
Gero errepide asfaltatua etorri zen, bizikleta, autoa…, eta gauza horiek lagundu zuten herri bereko euskaldunak eta biarnesak elkartzen, zenbaitetan. Orduan,
|
duela
mende bat, harreman oso urri urriak ziren herri bereko euskaldunen eta biarnesen artean eta gero, modernitatearekin batera, familiak hasi ziren hurbiltzen. Prozesu luzea izan zen.
|
|
|
Ez balitz Poloniarik ez litzateke poloniarrik!» Alfred Jarry ren Ubu errege bereziak hori zioen
|
duela
mende bat inguru, antzerki famatu batean. Mundua erotzen ari dela bazter orotan, horra zer entzuten eta ikusten den han eta hemen.
|
|
|
Izugarria da inguratzen gaituen zaharkitze programatu horrek nola eragiten dien egunero erabiltzen ditugun trepetei ez ezik, sistema teknologiko horiei ere. Duela ez hainbestera arte, halako teknologia hedatuen asmatzaileak pertsona zaharrak izan ohi ziren, sarri
|
duela
mende bat baino gehiago hildakoak ere... Edison, Marconi eta horrelakoak.
|
|
|
Aluminioa %100ean birziklatu daitekeen material bat da. Birziklapenari esker,
|
duela
mende bat baino gehiago ekoiztutako aluminioaren %75 baino gehiago erabiltzen da.
|
|
|
Gure edozein adierazpen indar emale egurtzera joatea ere ez da ba oso sanoa.
|
Duela
mende bat modernotasunak zuen prestigioa, eta antzinakoa izateak ez hainbeste. Orduan, gure hizkuntza historiaurreko jatorrikoa zela, zaharra zela eta modernotasuna adierazteko gai ez zela esanez autoestima ahultzeko moduko argudiaketa egin zuten maila handiko intelektualek.
|
|
2014
|
|
|
Historian zehar egin izan diren profezia askok barregarri dirudite gaur egun: " Airea baino pisuagoa den ezer ez da inoiz airean hegan ibiliko" (AEBetako armada buru ez oso argi batek,
|
duela
mende bat pasatxo).
|
|
|
–Jainkoarren, hori guztia
|
duela
mende bat gertatu zen. Ainhoak bi urte ere ez zuen izanen Miriam hil zenean.
|
|
|
kategoriarainskribatua izatearen egitateak gizakien bizitzan izandako erabakigarritasunarennolabaiteko porrotaren lekuko gara. Beste era batera esanda, eta betiere erlatiboki, emakume izatea ez da gure bizitzan
|
duela
mende bat bezain determinagarria, eta gure ekintzak eta askatasunerako aukerak gutxiago mugatzen ditu. Generokategoria berriki ahuldu izanagatik ere, ezin dugu pentsatu mailakako eboluzioagertatu denik, zeinen abiapuntua emakumea izateagatik halabeharrezko patuaizango zen, eta helmuga gure identitatearen dimentsio horren erabateko desegitea.Alde batetik, ez dugu halabeharrezko askatasuneranzko eboluzio progresibo batenziurtasunik, eta iraganak eboluzio konplexua erakusten digu, non aurrerapenakgutxitan diren behin betikoak.
|
|
|
Pertsonen arteko ezberdintasunak albo batera utzirik, behar baino lo gutxiago egiten dutenek osasun arazo gehiago izaten dute, sistema immunitarioa apaldua dutelako (Irwin et al., 1994). AEBko Loaren Fundazioaren arabera, jendearen laurden batek eguneko 7 ordu lo egiten du astean zehar;
|
duela
mende bat baino ordu eta erdi gutxiago. Eta badakigu behar adina lo egiten ez dutenen laneko errendimendua nabarmenki jaisten dela (Chilcott eta Shapiro, 1996).
|
|
|
Guztia eurek erabakitzen dute. Beraz, herritarron aurrezkiekin
|
duela
mende bat baino gehiago sortu ziren aurrezki kutxak euren interes hutsak defendatuko dituzten pertsonek kudeatuko dituzte.
|
|
|
Pio IX. eta Leo XIIIak ere bai, azken honek 1888an.
|
Duela
mende bat doi doia kondenatzeko beharra bazelako marka.
|
|
|
Eta ofizioa berek aukeraturik ari diren horietan zenbat diren horretara behartuak izanak mila arrazoiengatik eta zenbat beren zoriona hor aurkitzen dutenak. Ez ote
|
luke
mende bat eta erdi munduko estatu guzietan esklabotza debekatua dela. Baina Euskal Herria ez da estadu bat eta, ondorioz, estaduek egin legeak ala akerraren gauerdiko eztula...
|
|
2015
|
|
|
Bi lekutan, nire ustez. Batetik, euskara Barasoainen
|
duela
mende bat edo bi galdu zenez gero, zaila izan daiteke (bereziki batzuentzat) XVI. mendean hura guztiz euskalduna zela irudikatzea. Horren kontra, gorago aipatu dugunez, Lekarozek eta Madariagak biltzen dituzten frogak erabat argigarriak dira, baina beste gauza bat falta zaigu:
|
|
|
–Handia ez, demasekoa. Hamazazpi hildako, hogeitaka zauritu eta
|
duela
mende bat jasotako eraikin paregabea guztiz birrindurik. Ez duk ezer zutinik geratu, ez eta zutabe bakar bat ere.
|
|
|
Intsektizida naturalak:
|
duela
mende bat baino gehiago ezagutzen dira jatorri begetaleko hainbat substantziaren propietateak parasitoen aurkako borrokarako. Honakoak dira:
|
|
|
Siria eta Irakeko zona suniten arteko muga hautsiko zuen kalifatza bat ezartzea. Haren buruzagiak harro agertzen dira Sykes Picot plan kolonialistak
|
duela
mende bat ezarritako mugak desegin izanaz.
|
|
|
Jadaneko aski ongi ezagutzen diat Kansasetik San Luiserainoko Missouri puska hau. Bitxi zaidak pentsatzea
|
duela
mende bat ez zirela hemen indioak eta bisonteak baizik. Iragan egunean San Joseph-en izan ninduan, biziki zaharra omen den horretan.
|
|
|
|
Duela
mende bat, titanak bat batean agertu ziren eta gizateriaren zati han bat irentsi zuten, eta, horrela, zibilizazioa ahuldu zuten.
|
|
|
Keinka huntan, usu aipatzen da 14 ko gerla,
|
duela
mende bat Europa gehiena sutan ezarri zuen hura... Joanden egunean, maiatzaren 8 an, ainitz aipatu da bestalde bigarren mundu gerla, frangotan 40 koa deitzen duguna, Europan duela 70 urte bururatua.
|
|
|
Nabarmen da, garai batetan, ekonomia gune gaitza izan dela, ala politikan, ala diru harat hunatetan ala itsas garraiotan.
|
Duela
mende bat, Panamako itsasartea ideki zenetik, Valparaisok bere lehentasuna galdu du. Orain, Txileko Deputatu ganbara hor kokatuz eta UNESCOk munduko ondaretzat izendatuz geroztik bizi berri bat hastera doa.
|
|
2016
|
|
|
Jatorrizko makina gehienak kolore biziekin margotu dituzte, eta norbaitek inauguratu eta berriro erabiltzeko zain daudela ematen du,
|
duela
mende bat egiten zuten bezala. Erabat berrituta egon arren, oraingoz ezin da bisitatu; 2010ean bakarrik ikusi ahal izan zuten herritarrek, Bilbao Izan egitasmoaren barruan.
|
|
|
ederra, garrantzitsua eta adoretsua. Eta hala adierazi nahi dugu idatzi hau sinatzen dugun hainbat emakumek.Kasilda
|
duela
mende bat baino gehiago jaio zen, Gipuzkoako herri batean, nahiz eta bere bizitzaren zati handi bat Donostiako Egia auzoan pasatu. Anarkista ezagun horri esker, emakumeon askatasunari buruzko eztabaida asko jarri ziren mahai gainean.
|
|
|
Ankarak, halere, aipu bat gaitzetsi, eta txostena Bruselara bueltatuko duela adierazi du. Polemikak
|
duela
mende bateko gertaerekin du zerikusia. Turkiak ez du begi onez ikusi testuan Armeniako genozidioa aitatzea.
|
|
|
Montessori metodoak ospe handia du azkenaldian. Italian
|
duela
mende bat baino gehiago garatu zen, eta hezkuntza proposamen horrek haurraren autonomia, sormena eta interesa jartzen ditu, eta tradizionalak ez diren manuak sartzen ditu, esate baterako, mota berean adin desberdineko adingabeak nahastea. Artikulu honek Montessori pedagogiaren ezaugarri nagusiak, hura aplikatzen duten eskolen oinarrizko irizpideak eta horien emaitzak zehazten ditu, eta metodologia horren historiari buruzko zenbait ohar ere aipatzen ditu.
|
|
|
Beste gauza askotan, ordea, sitsek janda agertzen zaigu testua, adibidez Espainiako etorkinen gaiaren tratamenduan eta emakumeenganako komentario lizun eta baimendu gabeko zirrien kontuan. Auzi mingarriak gero, kontrasterik gabe emateko eta
|
duela
mende bateko bertsolari baten figura erreskatatzearen aitzakian!
|
|
|
Verdungo oroitzapena Frantziako hiri hortan
|
duela
mende bat xuxen izan zen gudua aipatua da ainitz hedabidetan. Uztariztar ainitzek parte hartu zuten, zorigaitzez frango ere han gelditu.
|
|
|
Gaztelu hori herriak beretua arras berrikitan. Erakustegi bat ere hor muntatua zointan aipatzen baita Naia, izengoiti hori zuen emazte bat,
|
duela
mende bat hila, gazteluan bakarrik bizi zena eta sorgin fama bazuena, Erdi Aroko etxeak ere badira alde bat azkarki loreztatua den herri hortan.
|
|
|
Olerki libertarioak, François Villon Erdi Arokoaren ildokoak, Georges Brassens batek ukatuko ez zituenak. Bizimolde xumetako laborarien xantrea ginuen Gaston Couté, guk osoki ezezaguna, alta
|
duela
mende bat baino gehiagoko haren hitzek gaur egun ere indar handia lukete. Absenta edariak eta tuberkulosiak eraman zuen gazterik xantre anarkista.
|
|
|
Hiruak Bat auzoan ehun urteko gizona: Uztailaren 1ean bete
|
du
mende baten iraupena Etchezaharreta Mane k (Jean), Hiruak Bat kartierean bizi den gizon zintzo hunek. Laborantzan arizanik bere bizian eta duela 24 urte galdurik bere emaztea, Michel bere semearekin bizi da, aldiz bere bi alabetarik hurbil, hauek Saran izanik.
|
|
2017
|
|
|
Jersey uharteko Jacquelyn eta Philip Johnsonek aza hostokakoaren enborrekin egindako makilak. Gaur haiek dira egile bakarrak, baina
|
duela
mende bat 30.000 aza makila inguru esportatzen ziren urtean.
|
|
|
Ondoren eskura leuntzeko lisatu eta berniza edo argizaria ematen zaio.
|
Duela
mende bat, urtean 30.000 aza makila inguru esportatzen zuten. Gaur egun etxe bakar batean soilik egiten dituzte, Jacquelyn eta Philip Johnsonek.
|
|
|
Horratx eskola. Duela 105 urte fusilatu zuten Francesc Ferrer i Guardia pentsalari eta pedagogo anarkista,
|
duela
mende bat baino gehiago eskolaren oinarrizko printzipioak idatzi zituena. Mendea pasatu eta ez dakit haren ametsari hurbildu gatzaizkion.
|
|
|
DUP Alderdi Unionista Demokratikoko Ian Paisleyk, buruzagi historikoaren semeak, buelta ironiko samarra eman dio berriki historiari, ohartarazi baitu hegoaldeak ez duela, edonola ere, «behar adina diru» iparraldeari eusteko.
|
Duela
mende bat unionistek zerabiltzaten argudioak guztiz iraultzea da hori.Komunitate unionistari dagokionez, tratu berriren bat egingo balitz, neurri zahar batzuk berri batzuekin uztartu lirateke unionisten interesak zaintzeko. Hona hemen proposamenetako batzuk:
|
|
|
Beraz, Euskaltzaindiaren lana, erakundearen lana, lantalde lana da, ez pertsona bakar batena, ezpada guztiona. Hitz batez esateko, Akademiak fidel jarraitzen du betetzen behinola sortzaileek
|
duela
mende bat jarri zioten zeregina.
|
|
|
500 biztanle inguruko herriak dira, bainan badira ttipiagoak ere. Laborantzatik bizi dira nagusiki, ekoizpen guziak berentzat eginez," hemen
|
duela
mende bat zen bezala". Behi pare bat, xerri bakar batzu, oilo andana, yak zenbait...
|
|
|
Jendea bildu da polliki eta hizlaria ederki txalotua izan da. Oroitarazi dauku lehenik bera nola ohartu zen gai horri, jakinik hondartzatik hurbil zen etxe handi bat barreatua izana zela,
|
duela
mende bat edo hola, turismoa azkartzen ari zen keinka batean, udatiarrentzat egoitza eder baten egiteko, bereziki inglesentzat, ordukotz ingles asko jiten baitzen. Egoitza berria deitu zuten funtsean" Résidence d' Angleterre" eta izen hori atxikia du.
|
|
|
Joanden ateburuan aita saindua Portugaleko Fatiman genuen trenpu ederrean. Oraino ere orroituz Fatimako gune hortan
|
duela
mende bat Ama Birjina agertu zela beren artaldearekin hor ziren hiru laborari artzain gazteri. Denbora batez aski dudazkoa izan zen gertakaria.
|
|
2018
|
|
|
Burutzeko, beste bi puntu azpimarratzen ditut bereziki: lehena,
|
duela
mende bat laborarien arteko gerla izan zela nagusiki, beren artean auzibiderik ez zutelarik; bigarrena, ber denboran giristinoen arteko gerla izan zela, Europan bederen. Orduko Aita Saindua, Benoit XV, bakearen ekartzera lehiatu zen, debaldetan:
|
|
|
Horien aldean, ur handiegiko afera dirudi euskalduntasunaren irudiari eman beharreko astinduak, baina noizbait heldu zaio horri ere.
|
Duela
mende bat bezala eta molde desberdinetan agertuta ere, baserritarkeria letragabea dugu oraindik euskaldun agertzeko eredu jatorra. Txunditzekoa da zenbat girotan euskaldunena ez den inoiz irakurriena edo jantziena izaten, astakirtenena eta oihu gehien egiten duena baizik.
|