|
2000
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal
|
herriko
tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Poemotan aurki daitezke aurreko liburuetako zenbait irudi eta tematika: heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko
|
herri
proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko euskal herriaren oroimena... Baina tematika berrien artean maitasuna eta lirikotasuna baloratzen dituzte kritikoek.
|
|
|
Poemotan aurki daitezke aurreko liburuetako zenbait irudi eta tematika: heroia eta haren heriotza, exilioa, marinel zaharra, itxaropena eta errebeldia, etorkizuneko herri proiektua, haurtzaroaren eta iraganeko euskal
|
herriaren
oroimena... Baina tematika berrien artean maitasuna eta lirikotasuna baloratzen dituzte kritikoek.
|
|
|
Aitzpea Azkorbebeitia ere bere saio kritiko luzean honela burutzen du literaturaren zereginari buruzko aipamena: " Sarrionandiarentzat ezinbestekoa da gizartea nahiz gure
|
herriaren
egoera aldatzeko ezinezkotasunaz konsziente izatea eta konsziente izanda aurrera egitea, saiatzea baita garrantzia daukana, saiatuz bizitzea: " Paradisurik ez da, baina saioaren sasoia da" (175 or.)" aberri leunago baten alde." (82 or.)
|
|
|
Bestalde sustraiak Miranderengan dituen hizkera poetiko interesgarri horrek" modernismoak sorturiko hizkera bat" dela esaten du, baina era berean Mirandez gain," Zuberoako
|
herri
kantetan agertzen denak osatzen dute hizkera poetiko honen tonua." (Lurra eta Luma, 73 or.) Hiru alderdi bereizten ditu hizkera horren baitan:
|
|
|
Garai honetako gertakizunetan batik bat bi espazio bereiz daitezke (Argentina eta Euskal Herria), eta hauetako bakoitzean gertatzen direnak garai batekin hertsiki uztarturik daude. Honela, Ameriketako pasarteak gutxi gorabehera 1925 urtean koka ditzakegu (urte honen aipua egiten baitu), eta Euskal
|
Herrikoak
, berriz, Francoren garaitik gaur egun arteko epean. Ondorioz, askotan denbora espazioaren aipamenaren bidez egituratu dezakegu.
|
|
|
Hartara, bi maitaleen arteko istorioaz gain, garai bateko egoera sozial eta politikoaren alderdi bat ere islatuko da liburuan. Sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna irudikatzeko asmoz, noski, gertaera guztiak
|
herri
ezagunetan kokatu ditu: besteak beste, Zumaia, Donostia, Bilbo aipatzen dira.
|
|
|
Denbora eta espazioari dagokionez, han hemenka aipamen ugari egiten badira ere, oro har kronotopo indeterminatua gailentzen da. Istorioa iparraldean kokatzen da Sara
|
herria
aipatu egiten baita eta euskara eta frantsesaren erabilera ere nabarmena baita. Haatik, ez dira kokaleku jakinari buruzko aipu zehatzak aurkitzen.
|
|
|
Oro har, garapen kronologikoaren arabera harilkatzen dira eleberriko gertakizunak, atzera egite gutxi batzuk besterik ez daude-eta. Bizkaiko
|
herri
txiki batean kokatzen da narrazioa, haatik, ez du honen deskribapenik eskaintzen, ez aipamen berezirik. Kontakizunean zehar aipatzen diren beste herriak ere Bizkaian kokatzen dira:
|
|
|
Bizkaiko herri txiki batean kokatzen da narrazioa, haatik, ez du honen deskribapenik eskaintzen, ez aipamen berezirik. Kontakizunean zehar aipatzen diren beste
|
herriak
ere Bizkaian kokatzen dira: Muxika, Basauri...
|
|
|
Hasierako mendeku hori dela-eta, protagonistak ihes egin du, eta
|
herri
ezberdinetan bizitzen egon ondoren, Urduñan ezkondu eta seme alabak izango ditu. Dirua eskuratzeko, merkataritzan lanean hasiko da bere bi lagunekin, Tomas eta Ferminekin.
|
|
|
Dirua eskuratzeko, merkataritzan lanean hasiko da bere bi lagunekin, Tomas eta Ferminekin. Baina, Urduñan gertaera tamalgarri batean parte hartu du, eta
|
herritik
kanporatuko dute. Kanpoan merkataritzan ibili ondoren, Bilbora doa bizitzera.
|
|
|
Izan ere, bildumaren lehen eta azken ipuinek Berardo liburuzainaren istorioa kontatzen digute: liburuzaina goiz batez T
|
herrian
bakarrik esnatzen da, eta herriko gainontzeko biztanleak desagertu direla ikustean, zoratzear dago. Azkenean, bere nobela idazteko liburutegitik zortzi urtetan ez ateratzea erabakiko du.
|
|
|
Izan ere, bildumaren lehen eta azken ipuinek Berardo liburuzainaren istorioa kontatzen digute: liburuzaina goiz batez T herrian bakarrik esnatzen da, eta
|
herriko
gainontzeko biztanleak desagertu direla ikustean, zoratzear dago. Azkenean, bere nobela idazteko liburutegitik zortzi urtetan ez ateratzea erabakiko du.
|
|
|
Batasuna alderdi askotan azpimarratzen da: batetik, ipuin guztiak Izurkiz
|
herrian
kokatzen dira; bestetik, pertsonaiek ipuin batetik bestera salto egiten dute. Javier Rojok dioen bezala," narrazio hauek elkarrekiko erreferentziaz beterik daudelarik, elkar osatzen dute, azkenean ia ia nobela bat burutuz." (El Correo IV) Etengabeko erreferentzia hauez gain, giro jakin batek harilkatzen ditu liburu honetako narrazioak:
|
|
|
trena. Izan ere, trena eta tren geltokiaren inguruan mugituko dira pertsonaiak eta azken batean, honek emango dio bizitasuna Izurkiz
|
herriari
. Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte herri honen bizimoduan.
|
|
|
Izan ere, trena eta tren geltokiaren inguruan mugituko dira pertsonaiak eta azken batean, honek emango dio bizitasuna Izurkiz herriari. Trenak eta trenbideak haustura bat dakarte
|
herri
honen bizimoduan. Baina, bada ipuinotako pertsonaiengan haustura aipagarria dakarren beste gertaera bat ere:
|
|
|
Honela, bost narraziotan zehar trenbidearen eraikuntzak
|
herrira
dakartzan aldaketak kontatzen dizkigu. Narrazioan tartekaturik hamabi poema ere aurki ditzakegu.
|
|
|
Basapiztia horiek gure kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal
|
Herritik
desagertu direnean, gure kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende askotan. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Bestalde, ipuin guztietan idazkera mota bera aurki daiteke: " zalua, baino ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean,
|
herriko
hizkera bizia erabiliko du. Hala ere, ipuin guztiek ez dute lorpen maila bera.
|
|
|
Hiru ataletan dator banaturik ipuin bilduma, itxura batean, bi erizpide oso ezberdineri jarraituz: kontatutako istorioaren garaia (beti ere galtzear dugun Euskal
|
Herri
sakonaren sasoia lehen" eldarnioan"; istorio garaikideagoak bigarren eta hirugarrenean) eta ipuinen luze laburra: lehen bi ataletan ipuin luze eta laburrak tartekatzen dira; hirugarrenean, berriz, ipuin labur" ustekabeko bukaeradunak" ditugu gehientsuenak.
|
|
|
bakardadea. " Bakardade suntsitzaile honek bakardadea ondokoen heriotzarengatik, afektuen hausturengatik, besteengandik ezberdin izateagatik,
|
herria
hustutzeagatik zabaldu, eta kutsatu egiten du dena; pertsonaiak eta herriko bizitza." (Egan 49)
|
|
|
bakardadea. " Bakardade suntsitzaile honek bakardadea ondokoen heriotzarengatik, afektuen hausturengatik, besteengandik ezberdin izateagatik, herria hustutzeagatik zabaldu, eta kutsatu egiten du dena; pertsonaiak eta
|
herriko
bizitza." (Egan 49)
|
|
|
Hau da, bi narrazio hauek ez dira leku jakin batean kokatzen. Hiri edo
|
herri
konkretu batzuen izenak aipatzen diren arren (Bartzelona,...), desiraren inguruko gorabehera nagusienak non gertatzen diren ez da zehazten. Izan ere, lerindarrak" desioen hiria guztiok bizi garen hiria" dela diosku, (Elizondo, Edurne:
|
|
|
Erdi Aroa, itsasoari buruzko erreferentziak, mende honen hasierako gertaerak biltzen dira, eta denetan azaltzen da itsasoa, nola edo hala, guztietan.(...) Are, oso gune konkretua errepikatzen da behin eta berriro: Bermeo eta Mundaka
|
herrien
parean dagoen Izaro irla. (Egunkaria III)
|
|
|
Aizu! aldizkarian aipatu zen bezala," Gasteizko kaleetan girotuta egon arren, Euskal
|
Herriko
edozein hiritan gerta daitezkeen pasadizoak dira." (Aizu! 243).
|
|
|
Pausoa noiz luzatu du izenburua ere, eta azken batean fraile honen teoria nagusia da edo bere bizipenen gaineko nire interpretazioa berak frankismoari aurre egiteko era jakin eta pertsonal bat hautatu zuela:
|
herriko
gazteei lan prestakuntza ematea. (...)
|
|
|
Beraz, honako bi plano hauek bereiz daitezke eleberri honetan: batetik,
|
herri
ustez ezagun batera iritsi den bidaztiaren planoa: honen berri narratzaile estradiegetikoak emango digu; bestetik, bidazti horrek irakurtzen duen egunkaria dugu, eta honetan, noski, lehen pertsonako narratzaile autodiegetikoa mintzatzen da.
|
|
|
Errotatxipin ustez Stalin den gorpu bat topatzen dute. Beraz,
|
herrian
desagerpena salatuz jendea mugitu egiten da: pintadak, manifestaldiak, rock jaialdia,...
|
|
|
Hala ere, aipu hauek guztiek narrazioa girotzeko baliagarriak diren arren, ez dute istorioaren nondik norakoa bideratzen, izan ere, istorio bera beste lekuren batean ere irudika baikenezake. Ondorioz, istorioa idazteko garaian, errealismoa aukeratu duen arren, ez du istorioa
|
herri
jakin batean kokatzen, kronotopo indeterminatua baitarabil. Egiten dituen aipamenen arabera, Donostiatik gertu dagoen herri bat izan daitekeela iradoki egiten zaigu.
|
|
|
Ondorioz, istorioa idazteko garaian, errealismoa aukeratu duen arren, ez du istorioa herri jakin batean kokatzen, kronotopo indeterminatua baitarabil. Egiten dituen aipamenen arabera, Donostiatik gertu dagoen
|
herri
bat izan daitekeela iradoki egiten zaigu.
|
|
|
Argumentua aipatzean ikus zitekeen bezala, intrigazko istorio hau Euskal Herrian kokatzea erabaki du idazleak. Zehazki zein lurraldetan kokatzen den aipatzen ez zaigun arren, idazlanean zehar aipaturiko datuen arabera Euskal
|
Herriaz
mintzo dela garbi geratzen da: aipamen filologikoak, historikoak, sozialak,...
|
|
|
Horretaz gain, liburuak aurrera egin ahala, gero eta hausnarketa gehiago eskaintzen dizkigu. Horietako batzuk Euskal
|
Herriko
egoeraren ingurukoak dira: Ermuko PPko zinegotziaren hilketa, ETAren su etena, presoak Euskal Herriratzeari buruzko aipamenak, maiatzaren 1eko hauteskundeei buruzko erreferentzia,...
|
|
|
Kioskero ero batek ETAn sartu nahi duela eta
|
Herriko
tabernara doa kontaktuaren berri izateko. Bertan, tabernariak gezurra esaten dio eta nahi gabe Patxi oso egoera arriskutsuan sartuko du.
|
|
|
Idazle bat, Rob (Robert Taylorren omenez), bere
|
herrira
itzultzen da 40 urteren buruan, omenaldi bat egingo baitiote bertan: seme kuttun izendatu eta holako...
|
|
|
seme kuttun izendatu eta holako... Bere
|
herrian
dagoelarik, behin maite izandako emakume batekin topo egiten du, Gretekin hain zuzen (Greta Garboren omenez noski), eta hari, hain zuzen, bere bizitzako gorabeherak kontatzen dizkio. (El Diario Vasco VI)
|
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko
|
herri
batean, maki batek aspaldiko lagun eta adiskide duen kapitain baten etxeko atea jotzen du, eleberri honetan jasotako fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez bazuen ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko.
|
|
|
Bere berezkoak ditu askatasun eta justizia egarria ezagumen gutxikoa bada ere, XVI. mendeak ekarri zuen mundu eraberrituan jakintzak eta sineskeriak, handikien asmoak eta
|
herri
xehearen eguneroko epopeiak tupust egiten dute Bizkaiko kostaldean. (Hitzak eta ideiak 3)
|
|
|
Bestalde, garai hartako egoera islatu nahian" boterearen amarauna ongi asko definituta dago (Erregea, Jauntxoak, Prebostea, Lehorreko alkatea, Ustrumana, Inkisizioaren komisarioa, Maiordomoa,
|
herri
xehea...), hala nola jokabide eta portaera guztien logika." (Egia, Lutxo: Deia)
|
|
|
Hizpide dugun hamarkada honetan Luis Mari Mujikak bost eleberri kaleratu zituen; lehenik, trilogia bat argitaratu zuen: Loitzu
|
herrian
uda partean (1992), Udarbe eta Urtuella lekuko (1995), eta Bidean ihes... (1996).
|
|
|
Gipuzkoatik gertu kokatutako
|
herri
nafar batean bizi zen giroa ere isladatzen du eleberriak. (Egunkaria II)
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait jarraituz, bi plano desberdinetan eman digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri gertatzen direnak. Bata Loitzu
|
herrian
eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen dena, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean. Bigarrena, lehenengoaren ondorio gisara ezarria dago, neure iduriz errealismo eta egiantzekotasun haundiz.
|
|
|
Leku hauek guztiak, bestalde, Loitzu
|
herrian
kokaturik daude: beraz, kronotopo determinatua darabil, bai denbora bai espazioa zehaztu baititu.
|
|
|
Garai zehatz baten islada eskaini arren, garai historiko horretan girotutako fikzioa besterik ez da Udarbe eta Urtuella lekuko nobela. Idazleak sortutako fikziozko pertsonaiak, Euskal
|
Herriko
errealitatean bizi izan zen bizi ohi den zenbait auzi planteatzen badituzte ere, fikzioa baino ez dira, fikzioari baino ez dagozkio. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Hortaz, oraingo honetan Bizkaiko bi
|
herrietan
girotu du eleberria: Urtuella eta Udarbe.
|
|
|
Urtuella eta Udarbe. " hurbil, Bizkaian daudelako biak; urrun, etengabeko aldakuntzek bien arteko zubi iragangaitza eraikiz joango delako." (Egan 48) Honela,
|
herri
bakoitzaren egoera zerbaiten adierazle litzateke: " Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria.
|
|
|
" hurbil, Bizkaian daudelako biak; urrun, etengabeko aldakuntzek bien arteko zubi iragangaitza eraikiz joango delako." (Egan 48) Honela, herri bakoitzaren egoera zerbaiten adierazle litzateke: " Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal
|
herria
. Urtuellaren ardatza, berriz, meatzean dago, industrializazioan eta baita ideia berrietan ere." (Egan 48) Antza denez, gertu dauden bi herri hauen arteko urruntasuna deskribatzeko asmoz, bi mundu erabat ezberdin deskribatu dizkigu.
|
|
|
" Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria. Urtuellaren ardatza, berriz, meatzean dago, industrializazioan eta baita ideia berrietan ere." (Egan 48) Antza denez, gertu dauden bi
|
herri
hauen arteko urruntasuna deskribatzeko asmoz, bi mundu erabat ezberdin deskribatu dizkigu.
|
|
|
Bestalde, nahiz eta denbora tarte jakin bat kontatzen zaigun, diakronia puskatzen du, linealtasun eza nagusituz. Honela,
|
herri
batetik bestera salto egingo du atal batetik bestera, baina, denboraren jarraipenari begiratu gabe:
|
|
|
batetik, Udarben hasten dena (Jaxinto gazteak On Ernestoren jauntxokeriari aurre egitea erabakitzen duenean), eta, bestetik, Urtuellan hasiera ematen zaiona (Jaxinto, Juxto anaiaren eraginagatik eta On Ernestorengandik ihes egitearren Urtuellara lan bila joaten denean). Jaxinto eta Juxto anaia udarbetarrak izango dira irakurleari bi
|
herrien
elkar topatzea ahalbideratuko diotenak. (Egan 48)
|
|
|
Lan hau Espainiako Gerra Zibilean Euskal
|
Herriko
lurretan kokatuta dago. Hala ere, ez du kokagune bakarra hiru baizik:
|
|
|
Fidel Ameriketan bizi den euskalduna da, gaztetan hara joandakoa. Euskal
|
Herrira
itzultzea erabakitzen duenean, berriz, gerrarako bidea ere pizten ari da eta orduan hasten da eleberria. (Egunkaria)
|
|
|
Bestalde,
|
herrian
izurritea zabaldu denez, abereak hiltzen ari dira, eta beraz, jendea oso keztatuta dago, eta mirariaren inguruko gertaerek are gehiago aztoratuko dituzte biztanleak.
|
|
|
Gizarte arazoak ere isladatzen dira, hots, gizarte mailaketa horretan dagoen ierarkia:
|
herri
xumea, azienda handiko nagusiak, erretorea, tratalaria, albaitaria..., eta, batez ere, erlijioaren alde magikoa. (Egan 51)
|
|
|
Espazioari dagokionez, lasartearrak eleberri batetik bestera aldaketa nabarmena egin du. Hau da, lehen eleberria Euskal
|
Herritik
kanpo kokatu du: Rotterdamen, zehazki.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal
|
Herriko
egoeran ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Unai Iturriagak Bilbon kokaturiko istorio bat kontatzen digu bere lehen eleberrian. Izan ere, egileak aitortu zuen moduan," istorio urbanoa kontatzen dut eta Euskal
|
Herriko
hiri bat aukeratzerakoan ez nuen zalantzarik izan." (Argia 1716) Egileak eleberria hitz hauekin deskribatu zuen: Bilbo, parranda, rock & rolla, egunerokotasuna eta konpromisoa.
|
|
|
Bestetik, lekuak ere zehaztasunez azaltzen dira. Gainera, atal bakoitzaren izenburua
|
herri
baten izena da. Hain zuzen ere, atal bakoitzaren hasieran bertan kontatuko dena non kokatu behar den hasieratik zehazten digu, bidaia fisikoaren adierazgarri.
|
|
|
Argentinara joandako bi euskaldunen arteko maitasuna kontatzen digu. Hauek Ameriketan ezagutu ondoren, Euskal
|
Herrira
itzuli eta bertan bere seme alabekin bizitakoen berri ematen digu. Belaunaldi ezberdinen bizipenak harira ekarriz, eta historiaurreko gizakiei erreferentzia eginez, unibertsaltasuna aldarrikatzen saiatzen dela dirudi.
|
|
|
Kokalekuari dagokionez, Bilbo eta Donostia dira agertzen diren hiri bakarrak. Protagonista inguruko
|
herriren
batean bizi den arren, ez da honen izenik aipatzen. Bestalde, lekuari buruzko aipamen gutxi egiten direla azpimarratu behar da.
|
|
|
2 Tabernan.
|
Herriko
gizonezkoen biltokia, eta zenbait eztabaidaren sorgunea.
|
|
|
1993 Loitzu
|
herrian
uda partean, narrazioa, Erein.
|
|
2001
|
|
|
1 Artikulu hau 1990ean Euskal
|
Herriko
Unibertsitateak antolatutako IX. Udako Ikastaroetan," XX.mendeko narratiba" ikastaroan aurkeztu nuen txostenaren bigarren irakurketa edo dateke.
|
|
|
Aipatutako kasu horretaz gain, protagonistak berak asmatutako beste istorioetan (etxez etxe saltzaile gisara dabilen sekuentzia horretaz aparte), ez dago bi hizkuntzen erabilera sistematikorik. Funtsean, kontakizunaren espazio hipotetikoa kokatzeko balio digun baliapide honek (estazio hori Euskal
|
Herriko
edozein estazio izan daiteke), ez digu 100 metro ren kasuan islatzen zuen bi komunitate linguistikoen konflikto hori hain nabari agertzen. b) Narratzailea protagonista duten beste istorioak, gehienetan lehenaldian kontatuak, eta itxuraz protagonistaren gaztaroari dagozkionak. Bertan, protagonistarekin batera, sekuentzia desberdinetan behin eta berriro pertsonaia berak azaltzen zaizkigu:
|
|
|
Bi pertsonaia femenino hauen deskribapenak (dela fisikoak, dela psikikoak) emakume sendoaren irudia ematen dute: Florak Artetaren koadro batetik irtendakoa badirudi (13), Mikele Emakume Abertzaleen Batza zelakoaren (103) kide aktiboa dugu, Lauaxeta, Aitzol edo Orixe tartean, Euskal
|
Herri
osoan mitinak ematen dituena. Hogeita hamalau urtekin, lepoko orezta kausa hiltzen den pertsonaia honen izenak, Emakume Abertzaleen Batza zelakoan bazkide kopuru handiena izan zuenari, Abandokoari hain justu, egiten dio erreferentzia.
|
|
|
R. Saizarbitoriaren belaunaldiari" 64ko belaunaldia" deitu izan zaio, urte horretan argitaratu baitzuen Gabriel Aresti poeta bilbotarrak() Harri eta
|
Herri
ezaguna, eta euskararen batasuna bultzatu zuen Baionako Biltzarra ere urte horretan izan baitzen.
|
|
|
1955 bitartean, gizarte industrializatu bat gorpuztu zela esan genezake. Horretarako, funtsezkoa gertatu zen emigrazioaren eragina (bitartean 484.420 pertsonak emigratu zuen Euskal
|
Herrira
). Honen guztiaren ondorioz, Barne Produktua% 270 igo zen.
|
|
|
Saizarbitoriaren belaunaldia, (64koa deitu izan dena Arestiren Harri eta
|
Herri
ren argitalpena dela medio) konpromisoaren belaunaldia da. Gaur berrogeita hamar urte inguru duen idazle (eta lagun) talde honek (Saizarbitoria, Sarasola, Kintana, Urretabizkaia, Lete,...) bere garai eta beharrei ez zegokien literaturarekin egin zuten topo.
|
|
|
" zergatik hiltzen diren zehaztu gabe hilgo dira, hitz hil isilean, beren
|
herriagatik
ez balitz beren duintasunagatik" (GP, 35)
|
|
|
Errealitatean bazen literatur gai horren adibide garbirik: bikiak betidanik izan dira
|
herri
ipuingintzan antzaren eta izaeraren arteko zubi. Geroago etorri ziren egilearen aurka errebelatzen diren pertsonaiak edo, beranduago, pantailetatik ihes egiten duten heroiak, edo komikietako orrialdeetatik joan eta munduan bizitzen hasi diren pertsonaiak.
|
|
|
Baina hasieratik bukatu arte, poetak bere nortasuna aldatu du, bidaia guztiak baitira iniziatikoak, eta hau ez da gutxiago, Behe Nafarroako kantan hasi eta Samuel Beckett-en zitan bukatu arte.
|
Herritik
deserrira, nortasunetik atzerrira, poetak bere nortasuna aurkitu nahi izan du bidaian.
|
|
|
lurra eta itsasoa. Hiru hiri,
|
herri
bi, bostak, baina, literaturaren barne eginiko bidaia, espazioa ezin baita letratik urrundu eta banandu: Paris eta Boris Vian, Paris eta Mirande, Grezia eta Seferis, Elitis, eta Kavafis; Lisboa eta Pessoa; Irlanda eta Dylan Thomas, Yeats, eta Irlandako aho tradizioa eta gerrate ondoren bukaera tristea; Praga eta Holan, Praga eta Kafka, Praga, Praga...
|
|
|
Zenbakien magikotasuna aspaldi ezaguna da, edozein
|
herritan
zein kulturatan agertzen dena. Hona hemen zenbakien esan nahiari buruzko testu adierazkorra:
|
|
|
Sorterritik Deserrira. Edo hobeto esanda, hautatu den
|
herritik
, eta esaldiak badu logika puntua bere adierazpidean, deserriko landetara.
|
|
|
Ez kasualitatez, Irlandaz ari denean idazleak bere joerarik markatuena. " Irlandar
|
herriaren aldekoak
" (IGB, 94)," Gudu olerkia" (IGB, 97) edo" Soldadu hilaren ama" (IGB, 103) gisako poemek ongi adierazten dute kulturalismoaren gainean edo azpian, badagoela borondate engagéa Sarrionandiarengan, azken horrek bertsioa argiagoa izan du Marinel zaharrak liburuan argitaratu duenean.
|
|
|
irakurketa literarioek sortu dutena. Álvarez-en Museo de cera eta" berrogei Izen sonetoa egiteko", T. S. Eliot eta" Apirilari gorazarrea", Mirande eta hizkuntzaren sorketa, Kavafis, Pessoa zein Hola ren oihartzunak sakabanaturik nonahi, Dylan Thomas, Yeats eta Irlandako
|
herri
poesia agerian utziak. Batzuetan Sarrionandiaren poemak aldakiak dira, beste batzuetan, oihartzunez sortuak, oihartzunok ironikoak direlarik, eta alditan eta alditan benetakoak.
|
|
|
Jarraipen zehatz hau ulergarria da idazle gazte batengan, nahiz eta, edozeinek onartu beharrekoa baita, Sarrionandiak nahiko umatua agertzen duen bere idaztankera: joera narratiboa, pilaketen teknika eta Mirande eta Iparraldeko
|
herri
lirikaren artean agertzen den lexiko eta tonu poetiko baten bidez osatua.
|
|
|
Baino Coleridge ren The Ancient Mariner poemak, jada, beste zerbait adierazten digu. Poema hori, azken baten, poema biribila da, pertsonaia bere
|
herrira
itzultzen da, bidaia gogorra egin ondoren. M. H. Abrams ikerlariak honela adierazten du liburuaren mamia:
|
|
|
Biak datoz bat bidaiaren izpiritualtasuna adierazten. Coleridge ren marinelaren antzera jakingo du Sarrionandiaren pertsonaiak zein garrantzizkoa den toki bateko,
|
herri
bateko, sorterriko izatea. Nahiz eta, hori jakinik berriro joatera behartuta egon.
|
|
|
Gorago ikusi dugunez, The Ancient Mariner poemaren egitura, bidaia biribil batena da. Bere
|
herritik
urruntzen den marinel batena, bere herrira itzultzeko. Azken batean, honelako egiturak analogia baino ez dira.
|
|
|
Gorago ikusi dugunez, The Ancient Mariner poemaren egitura, bidaia biribil batena da. Bere herritik urruntzen den marinel batena, bere
|
herrira
itzultzeko. Azken batean, honelako egiturak analogia baino ez dira.
|
|
|
Ez dut aitortu beharrik, irakurleak ikusi dezala, kapitulurik zailena dela hau, testua saminez idatzia izan delako, liburua" kate astun" bihurtzen baita edozein irakurlerentzat, Joxemari Iturralderen hitzetan. Horrelaxe gertatu zait niri ere, irakurle, Euskal
|
Herri
zatitu eta zatikatuaren seinale ere badelako liburua.
|
|
|
Sostengu hauez gainera Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea aipatu behar nuke hemen, amaitzeko, 136/ 99 dirulaguntza izendatu zuelako ikerketa hau egin eta molda nezan.
|
|
|
Euskal literaturaren historiari begirada txikia botaz gero, bat batean konturatuko gara ez dela Atxaga irudia erabiltzen duen lehen euskal idazlea. Prozedura ezaguna da eta
|
herri
lirikan aurki dezakegu neke handirik gabe. Beharbada, ez da, neurri berean, irudi abangoardista erabiltzen lehena.
|
|
|
Pott bandakoak, teknika ez baita Atxagarena soilik, lehenetarikoak izan ziren abangoardiaren indarra Euskal
|
Herrira
ekartzen eta zinema eta poesiaren arteko loturan sakontzen. Poesia eta zinema diogu, zeren nobelagintzan ezagunagoak ziren alde horretatik eginiko saiakerak.
|
|
|
Tonuak ez du goraipamenik, noblezia desagertu da, bazterretako
|
herri
ahaztuak hartzen du testuan nagusitasuna eta norabidea. Estetizismoaren aurka egiten den borrokan jende xehearen dramatikotasunak hartzen du lehentasuna.
|
|
|
" Ez entzun, ez begiratu, ez pentsatu gehiago, bizitza hau bakarra delako. Gal ez dadin ibiliez eta sentitu ere ez,
|
herriak
lez izan nahi genuke" (GP, 59)
|
|
|
Bidaia ez da bizikizun fisikoa soilik, batez ere mentala da; giza izaeraren metafora bihurtu dugun bidaiak nor garen eta zer ez garen azaltzen digu. Bidaiaria arrotza da lur arrotzean, eta zentzu horretan ikusten duen
|
herria
ezagutzen duen munduarekin konparatu behar du, eta joko horretan zorrozten zaizkio ulertzeko moduak, luzatzen begiradaren indarra, sakontzen pentsakizuna.
|
|
|
Ez da, noski, adibide bakarra. Irakurlea testura hurbiltzeko zukako erabilera hau ezaguna da
|
herri
lirikan, eta batez ere XVIII. mendeko lirika izenarekin ezagutzen den aho lirikako erabilpen argia da, eta zalantzarik gabe, hemendik harturiko espresabidea da.
|
|
2002
|
|
|
Edonola ere, aipagarria da eleberri hauetan gure arestiko historian garrantzia izan duten gertakari historiko politikoak etengabe azaltzen direla. Gerra Zibila eta gerraondoa, esaterako, hari ardatz komuna dira zenbait eleberritan, hala nola J. M. Iturralderen Izua hemen (1990), Edorta Jimenezen Azken fusila (1993), Luis Mari Mujikaren Loitzu
|
herrian
udapartean (1993) eta Bidean ihes... (1996), Patxi Zabaletaren Badena dena da (1995), Patri Urkizuren Zoazte hemendik!, Ramon Saizarbitoriaren Bihotz bi. Gerrako kronikak (1998), A. Egañaren Pausoa noiz luzatu (1998), edo I. Mujika Iraolaren Gerezi denbora (1999) lanetan.
|
|
|
Bostehundik gora orrialdeko eleberri luzea da, 1998an Kritika Saria lortu zuena. Estatu Batuetatik Euskal
|
Herrira
bertako lurra, biztanleak eta ohiturak ezagutzera etorritako gazte baten istorioa kontatzen zaigu. Erdi euskaldun, erdi iparramerikar, protagonista hunkitu egiten du trantsizio garaian gure herrian bizi zen giro sozio-politiko nahasiak.
|
|
|
Estatu Batuetatik Euskal Herrira bertako lurra, biztanleak eta ohiturak ezagutzera etorritako gazte baten istorioa kontatzen zaigu. Erdi euskaldun, erdi iparramerikar, protagonista hunkitu egiten du trantsizio garaian gure
|
herrian
bizi zen giro sozio-politiko nahasiak. Zenbait pertsonaia eta egoerari esker, garai haren argazkia ikus dezakegu, deskribapen historiko hutsetik haratago joan eta biztanle aztoratu horien bizipenetan sartu nahi duen argazkia.
|
|
|
Eleberriko Azkue Sariaren irabazlea, Hiru argitaletxearen datuen arabera, 1993ko Durangoko Azokan gehien saldu zen eleberria izan zen. Liburuak azken urteetako historia zati baten argazkia egiten du; gertakizunak 1952an kokatzen dira, Bizkaiko kostaldeko
|
herri
batean (autorearen jaioterrian, Mundakan) trenbidea egiten ari ziren bitartean. Trenbideak herri osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean.
|
|
|
Liburuak azken urteetako historia zati baten argazkia egiten du; gertakizunak 1952an kokatzen dira, Bizkaiko kostaldeko herri batean (autorearen jaioterrian, Mundakan) trenbidea egiten ari ziren bitartean. Trenbideak
|
herri
osoaren paisaia zeharkatzen du, eta preso errepublikarrak ari dira burdinbidean lanean. Lan horien inguruan sortzen diren adiskidetasunen eta gertakarien kontakizunaz gain, bigarren plano narratiboa ere agertzen du eleberriak, bere adiskide Onofre kapitainaren etxean bat batean agertzen den makiseko gerrillariarena, hain zuzen.
|
|
|
Autorearen azken eleberria, Baleen berbaroa (Txalaparta, 1998) [itz.: Voces de ballena, Txalaparta, 1999] thriller historikoa da, XVI. mendean kokatua euskal kostaldeko
|
herri
batean. Behin batean, balea bat agertzen da Mundakako itsasertz aurrean, eta bertako bizitza baketsua aztoratzen du.
|
|
|
Zenbait egunkari eta aldizkaritarako egindako kolaborazioei esker erreportaje saileko Rikardo Arregi Saria irabazi zuen 1992 eta 1993an. Euskadi Irratian eta
|
Herri
Irratian kolaboratu du, eta ETBko gidoilaria izan da. Bere produkzioan badaude poesia liburuak (Castletown, 1996; Oherako hitzak, 1998), haur eta gazte literaturakoak (Martinellok ez du kukurik entzuten, 1985; Hamasei paisa eta paralitiko bat, 1988; Azken lamiaren bila, 1991; Benetako lagunen aterbea, 1998), kazetaritzako saiakerak (Euskal Kantagintza Berria, 1985; Bezperan entregatu nituenak, 1989) eta bi ipuin liburu, Auto stopeko ipuinak (Erein, 1994) [itz.:
|
|
|
Istorio rural eta (oraingoz) zaharrak kontatu arren ni ez naiz kostunbrista. Ez zaizkit ekanduak, ohiturak interesatzen, pertsonak baizik, eta pertsona horien portaera nolakoa den, baina pikardiak, apustuak eta horrelakoak, Azkueren Euskal
|
Herri
haren alderdi humanoa (ez kostunbrista) nolakoa zen imajinatzeko. Nire belaunaldia horrelakoa da, kontradiktorioa.
|
|
|
Autoreak indarkeria eta sexua nagusi diren landa giro perbertsoa islatu du eleberri hauetan. Belandia alegiazko
|
herriak
trilogiaren azken bi nobelei batasuna ematen dien arren, nabarmenak dira haien arteko desberdintasun estilistikoak, batez ere lehenengoaren (Kcappo, autorearen eleberri bikainen eta irakurriena), eta Krisalida azkenaren artekoak. Azken honen tonua errealismo fantastikotik hurbilago dago, autoreak, alegia estilo petoa erabiliz, mintzatzen diren pertsonaia animaliak agerrarazten baititu bertan.
|
|
|
Hizkuntza zuzen eta laua, elkarrizketa biziak, edo bigarren pertsona narratiboaren erabilera genituzke eleberriaren baliabide estilistikoak. Euskal gizartearen irudi eta erretratu izan daitekeen honetan, gatazka politikoa, baserriko bizimoduaren gainbehera,
|
herri
txikietako bizimodua... azaleratuz doaz, eta jarrera politiko desberdinen arteko amildegia begitantzen. Edonola ere, tesi nobela izan gabe (eleberriaren amaiera irekia, protagonista nagusiaren bakardea begitantzen digun bigarren pertsona narratiboa,...), ezin ukatuzkoa da testuaren alderdi ideologikoaren esplizitazioa:
|
|
|
Egilearen hirugarren eleberriak, Gure barrioa 1975 izenburu duenak (Elkarlanean, 1998), data zehatza du: 1975eko uda,
|
herri
industrial bateko auzunean. Lehenengo pertsona plurala erabiliz, 11 urteko haur baten ikuspegitik kontatzen dira gertakizunak.
|