|
2000
|
|
|
Bestalde, gogoan hartzekoak ditugu R.M. Azkue eta J.M. Barandiaranen bilketa lanak. Gai honetaz, neronek Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961) liburuari egin nion hitzaurrean
|
herri
ipuinei buruz esan nuena berretsi nezake: herri ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri.
|
|
|
Gai honetaz, neronek Julene Azpeitiaren Amandriaren altzoan (1961) liburuari egin nion hitzaurrean herri ipuinei buruz esan nuena berretsi nezake:
|
herri
ipuinak dira literaturaren aurrenengo kimuak, noski, haiexek izan direlako kulturadun hizkuntzen literatura oinarri. Sarri, ipuinak aski dira herri baten psikologiaren bereizkuntza egiteko.
|
|
2001
|
|
|
Ele zaharrak (erdaraz hainbeste egosi berri agertu zitzaizkigun garaian bertan) eta berriak urri azaldu dira oraintsu arte. Bagenituen
|
herri
ipuinak, ehunka eta milaka galduak honezkero, nork konta ez zegoenean baizik idazten ez zirenak, nolabaiteko izkirimiriak eta kondairak: Testamentu zahar eta berriak kontagai ugariago eskaintzen zuten, Larregik eta Lardizabalek batez ere ongi ikusi zutenez, Gipuzkoak baino, adibidez.
|
|
2002
|
|
|
3 Aipatutako egileez gain, hogeiko hamarkadakoak dira joera tradizionalistagoari jarraitzen zion Maddi Elissage eta
|
herri
ipuinen ekarriaz baliatu ziren Errose Bustintza eta Maddi Ariztia. Politikaren arloari dagokionez, urte horietan sortu ziren Emakume Abertzale Batza (1922) Bilbon, edo Begiraleak (1934) Iparraldean.
|
|
|
Hizkuntzearekiko, adar bi dirala nabari, dino: bata,* Bilbao, 28, 1990
|
herriko
ipuinak kontatzerakoan egiten diran esaldiak, egiturak; hau da, hizkera berezia. Bestea, ostera, alde linguistikoa litzatekeala, kontaera berberak aldaera bitan aurkeztu jakuzalako, euskalki bitan, arean Barbierrek lapurdieraz eta Otxoluak bizkaieraz emonik.
|
|
|
" Askotan leporatu jako Jean Barbierri ahozko iturritik hartutako ura liburuetara ixurtzerakoan eskua gehiegi sartzea, material horri itxura literarioa emon gurean, euskal kutsurik sartzea, material horri itxura literarioa emon gurean, euskal kutsurik ez dauken berbak eta egiturak kentzeko. Gure testu honetan euskera ulerterreza darabil,
|
herri
ipuinek berezkoa daben joskera errez eta aberatsagaz, esaldi laburrak gehienetan eta hiztegi ezaguna, batez be, euskalki hori erabilten dan lekuetan. Hizkera arina, bizia dala esango geunke, ohizkoa azken batean" (54 orr.).
|
|
2005
|
|
|
Ipuina narratibaren partea izan da Bizkaiko klasikoen sasoitik, bestelako genero narratiboekin batera garatu da, eta sasoi batzuetan jorratu den fikziozko genero narratibo bakarra ere izan da. Gure artean Juan Antonio Mogel eibartarra dugu lehenengo ipuingile ezaguna, bera hasi zen tradizioko alegia jorratzen, alegi klasikoak euskarara itzuliz eta moldatuz1 Peru Abarka (1802) liburuan, euskal literaturaren lehenengo fikziozko narrazioan, ipuina ere,
|
herri
ipuina kasu honetan, jaso zuen. XIX. mendean, ia amaierara arte, Bizkaiko idazleek fikziozko narrazio gutxi idatzi zituzten.
|
|
|
Horixe izango da gure xedea. Lan honetan ez dugu
|
herri
ipuina jorratuko, ezta ahozko eta idatzizko ipuingintzen arteko aldeez eztabaidatuko ere, are gutxiago, aipatuko dugun arren, ezta izan litekeen euskal ipuin literario osoaren azterketa egingo ere. Ipuin modernora mugatuko gara, erabat jakitun izanda aurreko bestelako gertaera narratiboetan iragan eta sorrera duena, horratx zaharberrituarena.
|
|
|
Europan erromantizismoak
|
herri
ipuinak biltzea ekarri zuen, Grimm anaien ipuin bilduma kasu13, eta honen eragina XIX. eta XX. mendeen artean heldu zen Euskal Herrira. Mogeldarrak joera hau baino lehenagokoak ziren; euskal ilustrazioaren ordezkariak izan ziren, iturri klasikoetatik edan zuten.
|
|
2006
|
|
|
Hala ere, Rufin Piotrowskiren etxean Polonia Handiaren ametsa ez zen inoiz ezabatu. Familia noble bateko semea izaki, Rufin umeak txiki txikitatik entzun zituen lurralde liluragarri hari buruzko kondairak,
|
herriko
ipuinak sutondoan entzun ohi diren –ziren– bezala.
|
|
|
Euskal
|
herrietako
ipuinak. Baratxuri, gatz, txori eta titiriti.
|
|
|
Behin batean. Euskal
|
Herriko
ipuinak. ASKOREN ARTEAN/ Monasterio Torre, Xabier*.
|
|
|
Justin Gould ezagutu berriaren tema nagusietakoaren adierazgarri dira neska biak. Tema zein den esan aurretik, ostera, Justinek bere
|
herriaren
ipuin tradizional batzuk aletu dizkigu, lehen eguneko zuhaiztiko gerizpean.
|
|
2007
|
|
|
Zer da, izan ere, erromantizismoa? Ahozko literaturaz eta
|
herriko
ipuinez arduratzea erromantikoa ote da. Ez dirudi arrazoizkoa, arlo bat edo gai bat, edo kontzeptu bat ere, erromantikoek plazaratu omen zutelako, edo biziki maite izan omen zutelako, kondenatua egotea erromantikoa izatera betiko.
|
|
|
nondik datorren, bi iturri bereiz daiteke: epika eta
|
herriko
ipuinak, biak herriaren ahoak sortuak suposatu direnak. Batetik, iturri hau batez ere ingelesa da?, literatura germaniar eta zeltiko (omen) zaharren testu berrien argirapenak ugari bezain arrakastatsuak izan ziren XVIII. mendearen azken herenean:
|
|
|
J. K. A. Musaeus ilustratu eta razionalista izan da, bere aberrian gero hamaika jarraitzaile izango duen lanaren pionier langina: , alemanen
|
herri
ipuinak?, bost bolumen (Volksmärchen der Deutschen), 1782 Hauek denak eta beste zenbait261, eta famatuagoak bilakatu diren A. von Arnim eta C. Brentano berdin (Des Knaben Wunderhorn: –Mutikoaren adar miragarria?, 1806, seiehun inguru herri kantaren bilduma) ilustratuak dira nolabait:
|
|
|
Izan ere, Izagirre bere jardunean itsasoa eta portuak marrazten hasi ote den nago, hori da Hemen ontziratu zen Lafayette n antzeman uste dudana bederen. Eta liburuaren azken paragrafoan berriz, Francisco Franco gure
|
herrian
ipuinean, hizkuntzaren estilo eta molde aldetik, berbaro nahiz literaturaren aldetik Izagirreren emana goren puntura iritsi izanaz jabetu naiz. Narratzailea eta idazlea sinbiosian daudela —berriro diot—, alegia.
|
|
2008
|
|
|
Ematen zuen aditzera hil eta gero infernura joango zela hura ere. Horrexegatik, beste
|
herri
ipuin batzuetan esaten da Axularrek berreskuratu egin zuela azkenean ere bere itzala, halako eta bestelako probak gaindituz.
|
|
|
–Halaxe egin izan du Jose Migel Barandiaranek lehen. Iñaki Gamindek orain?
|
herriaren
ipui nak, esaerak eta aztikeriak biltzen ibili delarik, herriak eman dizkion bezalaxe batu eta azaldu edo Juan San Martink Zirikadak> eta Eztenkadak> eskribitu zituanean?. Salbador Garmendiak 1968an esana; baina ez ahoz esaten den antzerako kodigo ida tzi bat sortzeko, hiztun guztiek modu berean berba egingo balute bezala.
|
|
|
edota predikazioak direla medio, baina badira beste kontakizun mitologiko batzuk, tokian tokiko eranskinez osatuak, iturburuko jatorri ezaguna gora behera, herri mailaraino era ilunagoetatik iritsiak. Lehenen artean Euskal Herrian Samson-en
|
herri
ipuin ugariak genituzke eta, aldiz, bigarrenen sailean Tartalo eta artzainaren gertakaria.
|
|
|
Izan ere, gaur edozeinek ikus dezake gure Tartalo, jator? horrengan behialako Homero handiak bere Odisean kanta kontatu zuen Polifemo haren oihartzuna, Markinako
|
herri
ipuinetan Alarabia> bilakatua8 Besterik da, ordea, pertsonaia hori zer nolako bide zidorretatik heldu zaigun asmatzea. Eta itzulpen mitzulpen kontuaz ari garenez gero, zilegi bekit hemen Mediterranioko erraldoi begibakar honen istorioaz zenbait gogoeta egitea.
|
|
|
1925ean agertua, berrargitaratu du Labayru Ikastegiak (Bilbo, 2006). Liburu horren azken aldean Rollok XX. mendearen hasieran Markinan jasoriko
|
herri
ipuin batzuk datoz, eta horietako bitan ere Alarabie, > gigantian> eta> gison jatallian> ipuñe> (12T) eta Lamiñek> (16T), Odisearen pasarte honen zantzo garbiak ageri dira. J. Kaltzakortak oraingo berredizioa, eranskin interesgarri batzuekin hornitu du, bere garaiko euskalariek obra horretaz eginiko aipamen, iruzkin eta kritikekin.
|
|
|
Ildo bereko beste lan bat argitaratu zuen Azkuek 1893an, Beinda betiko, Lekeitioko
|
herri
ipuin batean inspiratu eta legendatxo bat osatuz. Berriro ere literato erromantiko foruzaleen eredua segitu zuen.
|
|
|
Azkuek exorzista ezagutzeko gogo bizia izan zuen beraz, «más que para satisfacer una curiosidad, para enterrorizarme al oir relatar sus luchas personales con el demonio», zeren «estas cosas hacen mucho bien al alma.» Hau da, deabruaren existentziaren eta haren aurkako garaipenen berri edukitzea, edifikantea zen Azkuerentzat, eta bere fedea sendotzen eta arimari on handia egiten ziona. Hortaz, gorago aipatu diren Azkueren legenda eta berak bildutako
|
herri
ipuin fantastikoak, hein batez bilbotar apaizaren fede kezkei lotuta bide zeuden.
|
|
|
Azkuek bada, hurrengo urte guztietan garatuko zituen lan ildoak adieraziak zituen 1890eko hamarkadan. 1890 batez ere hiztegian zentratu zen, baina bide batez ez zion uko egin
|
herri
ipuin batzuk biltzeari. Arrizubieta adiskideari 1906an esan zionez:
|
|
|
Ondoren Euskalerriaren yakintza etorri zen (lehen tomoa 1935ean). Kontuan izanik hogei bat urterekin hasi zela
|
herri
ipuinak biltzen, 1884tik 1935era mende erdi doa. Ezin esan, bada, Azkue tematia ez zenik bere proiektuekin, hamarkadatan «izoztuta» izan arren sekula ez baitzituen guztiz ahazten ezta baztertzen ere.
|
|
|
Seminarista garai honetan, hogei bat urte zituela, hasi zen Azkue bere lehen musika konposizioak idazten. Udako oporretan Lekeition
|
herri
ipuinen bat edo beste ere bildu zuen.
|
|
|
1899 Errose Bustintza jaio zen, Mañarian (Bizkaia). Euskal
|
Herriko
ipuinak bildu, idatzi eta argitaratu zituen. Baserrietan zehar ibiltzen zen ipuin zaharrak jasotzen, gero kontatzeko.
|
|
|
Elezaharrez gain,
|
herri
ipuinak, pasadizo historiko apokrifoak eta antzeko istorioak ere badira. Batzuetan, jatorrizko kondairak aitzakiatzat hartzen ditu gogoetatxoak egiteko.
|
|
|
Euskarazko
|
herri
ipuin batzuetan" gaizkin" izeneko zomorro edo auskalozer batzuek jendeari lagundu egiten zioten bestela ezin egin zitzaketen lanetan (heriotza atzeratzeko ahala ere ba omen zuten bakarren batzuek). Bestalde, esan beharrik ez dago hobe beharrez zenbat kalte egin den munduan.
|
|
|
Ez da hori zabalduen dagoen irudia. Errazago imajinatzen dugu
|
herri
ipuinak biltzen zebilen apaiz zahar eta eruditu gisa. Jakintsua bai, baina ez intelektuala.
|
|
2009
|
|
|
Dagoeneko mota anitzeko 12 liburu plazaratu ditugu: poesia, eleberria,
|
herri
ipuinak, bai eta arabiera ikasteko metodo bat ere. Kasuak izenburuko liburua argitaratu nuen duela urte batzuk.
|
|
|
Ipuina diogunean,
|
herri
ipuina, tradizioko ipuina dugu gogoan. Zer da herri ipuina?
|
|
|
Ipuina diogunean, herri ipuina, tradizioko ipuina dugu gogoan. Zer da
|
herri
ipuina. Ipuina, asmatutako gertakizunen kontaera da, gizartean belaunik belaun igaro dena, taldearen barruan, egile edo jatorrizko bertsioaren berririk eta zantzurik gabe.
|
|
|
|
Herri
ipuinen gainean ezagutzen diren ikerketa eta bilketa lanetan, sailkatzeko modu asko aurkituko ditugu, edukia, pertsonak, kontakizunaren luze laburra edo beste ezein irizpide, zein hartzen den kontuan. Sailkapena egiteko orduan indarrik gehien daukana edo aipatuena Antti Aarne eta Stith Thomson, finlandiar eskolakoena da.
|
|
|
Inkesta bidez hainbat biltze lan egin ziren aldi horretan batez ere Bizkaiko herri euskaldunetan:
|
herri
ipuinak, baladak, herri kantak, eske koplak, bertsoak, errefrauak eta osterantzeko gaiak biltzen zirela. Horietariko batzuk Idatz & Mintz aldizkariaren orrietan argitaratu dira" Ahorik aho" sailean.
|
|
|
Bertoko biltzaileak ere badira XIX. mendean zehar, batez ere herri literatura genero batzuetan oso goiztiarrak. Mende hasieran bertan gailenduko zaigu Juan Antonio Mogel, batez ere errefrau biltzen, baina baita
|
herri
ipuin eta herri kanta bat edo beste ere. Gerotxoago azalduko zaigu Juan Ignacio Iztueta, folklore alderdiko zenbait alderdi jorratzen, batez ere herri dantzena.
|
|
|
Orduan hasi ziren folklorea eta ahozko literatura balioa hartzen. Herriak kantatzen zituen herri kantuak, kontatzen zituen
|
herri
ipuin eta esaundak, ahoan zerabiltzan atsotitz eta esaerak ziren besteak beste, haien ustez, herriaren espiritu edo arimaren ispilu, alemanez Volksgeist zeritzana. Herrien lehena, iragana ezagutzeko bidea ere bazen herri literatura.
|
|
|
Lehenengo ipuin gaiak topau eta onentxuenak hautu.
|
Herri
ipuinak izanik ahozkorik harakoak edo idatziz emonak izan, beti be labur kontauak izan ohi dira gehienetan, hornidu eta edertu beharra eskatzen dabe, baldin zeozelako originaltasuna edo berezkotasuna izatekotan; hau da, jatorrian hazurra eta azala baino gitxi gehiago diran kontakizunoi mamina erantsi behar jake, gero eder eta lirain emongo badabe. Ipuin edo kontu, berez labur diranak, gaiz osotu, zertzeladaz hornidu, apaingarriz bitxitu, eta hizkera dotore jatorraz lumatu, hori izan da, besteak beste, idazlearen meritua.
|
|
|
|
Herri
ipuinen horniduteedo apaintze jardun horretan, besteak beste aitagarria da, guztiai ez bada bai gehienai eransten deutsen sarrerea edo, ipuina girotzeko ondua, irakurle entzulearen adi egotea, arreta ziurteteaz ganera. Hor askatzen deutso bidea bere irudimenari, eta baita bere mutikotako baserri mundutxu horretako jakituria be hor erakusten deusku.
|
|
|
|
Herri
ipuinetan pertsonaiak ez dabe sarri euren izenik izaten. Gure idazlearentzat, Urlia, Sandia eta Berendia barik, herritarrentzat ezagunak diran izenakaz bataiatzen ditu protagonistak, batean" Martin", bestean" Mari Pepa".
|
|
2010
|
|
|
Errauskine Europako hainbat
|
herritako
ipuin bat da, ahozko tradizioan zein idatzizko bertsioetan aldaera anitz dituena.
|
|
|
Mari Errauskinen 60 urteurrena da. Disneyk duela 60 urte sortu bazuen ere, Errauskine (edo Mari Errauskin) Europako hainbat
|
herritako
ipuin bat da, ahozko tradizioan zein idatzizko bertsioetan aldaera anitz dituena. Bertsi idatzi ezagunenak Charles Perrault idazlearena eta geroagokoa, Grimm anaiena dira.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
Ipuin Kontalarien festa, asteburuan, Bermeon
|
|
|
Bazen behin Bermeon lelopean egingo da aurten Euskal
|
Herriko
Ipuin Kontailarein Festaren bosgarren edizioa. Aurten, aurrenekoz, 2 egunetako jai izango da.
|
|
|
Zuberoako
|
herri
ipuina
|
|
|
Beti izan ditut gogoko
|
herri
ipuin eta narrazioak, ahozko tradiziotik datozenak. Munduko edozein leku urrunetara joaten naizenean, ahaleginak egiten ditut jendearen ahotik istorio horiek entzuteko, eta maiz ibili naiz atzerriko biblioteka nahiz horrelako narrazioak jasotzen dituzten liburuen bila, kontakizun horiek herrien jakituriaren eta izaeraren isla direla iruditu baitzait beti.
|
|
|
Euskal tradizioa oparoa da
|
herri
ipuinetan. Zaila da imajinatzea gure zaharrei entzuten genizkien alegiak, adibidez, orain dela milaka urte kontatzen zirela Ekialde Urrunean, baina halaxe da.
|
|
|
Zaila da imajinatzea gure zaharrei entzuten genizkien alegiak, adibidez, orain dela milaka urte kontatzen zirela Ekialde Urrunean, baina halaxe da. Aditu gehienek Panchatantra jotzen dute,
|
herri
ipuinez ari garela, iturri guztien iturritzat. Irakurralditxo bat, behintzat, merezi du liburuak.
|
|
|
" Argitaratu gabe eta amaitu gabe utzi du Espainiera Arrifera hiztegia, idazkera latinoz eta arabez idatzia. Asmotan zuen, baita ere, arrifien ahotik jasotako
|
herri
ipuin eta elezaharren bilduma". 391
|
|
|
Dialektologia, testu bilketa eta konparazioa landu zen eta, lehen epean kabiliera eta axelhera izan baziren aztergai nagusiak, arrifera eta Atlas erdialdeko hizkerak berberologiaren lehen planora heldu ziren. Aipagarriak dira M. G. Olivier frantses kabiliera hiztegiaren autorea, Emile Masqueray Aljeria aldeko hainbat dialektoren ikertzailea, M. de Rochemonteix amazigera eta egipteraren arteko antz gramatikalen aztertzailea eta
|
herri
ipuin biltzailea. Rene Basset ere bai, Aljerreko Letra Eskola Nagusiko zuzendaria, Manuel de langue kabyle idatzi zuena eta berberelogiaren alorreko beste ikerketa ugari.
|
|
2011
|
|
|
Don Blasek 14 urte zituen orduan. Baiezkoa eman zion eta urte gutxira lanean hasi zen arren, ama bisitatzen zuen bakoitzeko txana hizkuntzaz gain, bere
|
herriko
ipuinak, historia eta naturari buruzko ezagutzak jaso zituen. Don Blasek uste zuen berak bezala beste batzuek ere amarengandik jasoko zutela hizkuntza, baina oraingoz ez da inor agertu.
|
|
|
Hirugarren ametsak (362 or.) Lagun izoztua osoaren ardatza labur eta
|
herri
ipuinen hizkuntzaz jarriko digu. Liburuaren muintzat jo zuen Aitzpea Azkorbebeitiak Kalderapekoko jardunaldian.
|
|
|
Azaroaren 13an taularatu zuten Txalokoek saria jasoko duen lana Soreasun. Hainbat tradizio eta
|
herritako
ipuinetatik zeharkaldia egiten dute Iraitz Lizarraga eta Aitor Fernandino aktoreek Ipuinaren bila obran. Udalak 600 euroko saria ematen du ikusleek emandako puntuazioan oinarritutako sari honekin.
|
|
|
Liburuok Iparraldeko apaiz euskaldun batenak izan ziren eta XX. mendearen hasieran inprimatutakoak ziren: haurrentzako gida liburu bat,
|
herri
ipuinak eta atsotitzak eta hiztegi elebidun bat. Lehenengoa euskara hutsez eta azken biak euskaraz eta frantsesez idatziak.
|
|
2012
|
|
|
Errealismoz betetako
|
herri
ipuinen bidez egungo historia islatzeko gaitasuna aitortu dio Nobel sariaren epaimahaiak, bozeramale batek esan duenez. Asaldatutako bere herriko historia kontatzeko modua azpimarratu du epaimahaiak, eta, erretratua egiteko, tradizioa eta baserri munduko erritoak errealismo eta magia ukituekin uztartzeko duen gaitasuna aitortu dio. Halaber, bere testuetan ironia eta sentikortasuna biltzen dituela azpimarratu dute epaimahaiko kideek, eta, Las baladas del ajo gomendatu dute bereziki bere lan guztien artean.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
ipuin kontalarien festa
|
|
|
Euskal
|
Herriko
ipuin kontalarien festa aste bukaeran Antzuolan
|
|
|
Berba, hitzen jaialdiaz gozatzeko aukera egongo da aste bukaeran. Zazpigarrenez, Euskal
|
Herriko
ipuin kontalari entzutetsuenak batuko dira eta aurtengoan, Kontalarien Elkarteak Antzuolan egitea erabaki du Bazen Behin ipuinen maratoia.
|
|
2014
|
|
|
Edo inork gutxik. Baina erromantikoak alor hori balioesten hasi ziren, horri balioa ematen, eta Humboldtek berak dio Euskal Herrira etorri zela kantu epiko zaharren eta
|
herri
ipuin zaharren bila. Espresuki dio hori berak.
|
|
|
|
Herri
ipuinak biltzen?
|
|
|
Baina, irabazi dezake inork holako borrokarik? Suntsi al ditzake inork, datu faltsu bat suntsitzen den moduan, Nor bati erantsitako
|
herri
ipuin, zurrumurru eta Augustus Johnena bezalako" erretratu heroiko sentimentalegiak", Robert Gravesen hitzetan esanda?
|
|
|
Auzia behar bezala erabakitzeko, ondo ulertu behar da aurrena zurrumurru,
|
herri
ipuin eta, oro har, ahoz aho doan elearen lan egiteko era.
|
|
|
Kristalezko eraikuntza sendoen artean joan jin dabilen haizea dira
|
herri
ipuin eta zurrumurruak. Zernahi gertaera dela eta, haren deskribapen zehatz eta dokumentatuaren alboan —Plinio Gazteak Vesubioren leherketaz Tazitori igorritakoa, kasu—, haize hori ernetzen da, hitz egite hutsaren poderioz erne ere, eta pertsonaia zein ekintza ezinezkoak aipatzen ditu:
|
|
|
Zurrumurru eta
|
herri
ipuinak vox populi dira. Ez dute autorerik.
|
|
|
Jeremy Wilsonek Lawrenceri buruzko
|
herri
ipuin eta zurrumurruek izandako eraldaketak aipatzen ditu, eta hasiera batean" heroi erromantikoa" izan zela dio, ondoren" intelektual ekintzailea", geroago" kaudilloa" eta" gizaki likitsa" —masokista, odolzalea—; hurrena, agente sekretua, M16 zerbitzu britainiarrak errepide bakarti batean eraila.
|
|
2015
|
|
|
Kritikak be egiten eustazan inoiz: " Idatz & Mintz aldizkarian bide herrikoiagoa hartu behar dozue,
|
herriko
ipuin gehiago sartuta". Horren zaletasuna eukan.
|
|
|
|
Herri
ipuin (edo Elezahar).
|
|
|
|
Herri
ipuin (edo Elezahar)
|
|
|
14 urte zituen orduan Don Blasek, eta baietz erantzun zion. Hizkuntzaz gain, bere
|
herriko
ipuinak,
|
|
|
Aldi berean irudien gaiak ere laikotuz joan ziren, etaerlauntzetan era guztietako gertakariak irudikatzen hasi ziren: historiako gorabeherak, tokihartako heroien balentriak, ekintza gogoangarriak,
|
herri
ipuinak, auzo arteko gatazkak etapasadizo xelebre eta irrigarriak. Nolabait, Austriako mendebaldeko etxe batzuen kanpokohormetan ageri diren eszena pintatuen antzekoak dira, baina jakina, toki urriagoagatik, tamaina apalagoan eginak.
|
|
|
Etxebarria, I., 1992,«
|
Herri
ipuin baten aldaerak eta azterketa», Euskera, 37 (2 aldia), 507
|
|
2016
|
|
|
14 urte zituen orduan Don Blasek, eta baietz erantzun zion. Hizkuntzaz gain, bere
|
herriko
ipuinak, historia eta naturari buruzko ezagutzak ere erakutsi zizkion.
|
|
2018
|
|
|
hiltzea, funtsean, irtenbide hoberena datekeela. Horrek Euskal
|
Herriko
ipuinetara ekartzen gaitu berriz, haietan aurkitzen dugun" ideala": ongi bizi eta ongi hil.
|
|
|
–Literatura baino gehiago, nik esango nuke euskara bera doitzea halako zereginetarako.
|
Herri
ipuinak eta istorioak beti atsegin izan zaizkit, horra Euskale, iaren Yakintza ko lau liburuki lodikoteak, baina aurretiaz ere, erlijio prosaz kanpo, banituen eginak, beste batzuen artean, harako narrazioak edo eleberriak: Grankanton, Bein da betiko eta ororen gainetik, Ardi galdua gertirudia.
|
|
|
Euskal Herriko
|
herrietan
ipuinak kontatzen dabiltzan bost lagun horien ahotan, ipuinek bizia hartuko dute. " Ipuin kontalariek ez dute libururik argitaratzen askotan, ez dute lekurik izan gurean orain arte.
|
|
2019
|
|
|
Atsolorra ez da, ordea, Euskal Herriari dagokion ospakizuna, askoz ere urrunago ere topa baitaitezke jaiotza erritu honen tankerako ospakizunak. Luis Mari Zaldua Euskal Filologian doktore eta ikertzaileak aurrez aurreko elkarrizketa batean ohartarazi bezala, Perrault anaiei esker zabaldu zen Basoko Loti Ederraren
|
herri
ipuinaren hasieran inguruko emakumeek bisita egin zioten errege erreginaren haur jaioberriari eta denek eman zioten bedeinkapena (batek izan ezik, baina hori beste kontu bat da). Bisita hori atsolorraren adierazpen europarra izango litzateke.
|
|
|
Bizitzaren alde magikoaren kontrakarrean ikusten zituen zientzia eta aurrerapena, eta notario, kasik forentse baten hoztasunez bildu zituen bai India aldeko. Légendes Boudhistes et Djainas. Traduites du Tamoul) bai Euskal
|
Herriko
ipuinak; halatsu ikertu zituen hizkuntza haiek ere.
|
|
2020
|
|
|
Denok gaude COVID krisiak goia noiz joko zain, baina" okerrena heltzeko dago" entzuten dugu medioetan, eta badaezpada ere eskuak garbitzera joaten gara enegarren aldiz, eskuak garbitzeak berrogeialdiko egun bat kentzeko boterea duela guztiz sinetsita. Eta bitartean, whatsappean jasotzen ditugun bideoen erauntsiak aurrera darrai, koronabirus kasuek nola; etxetik ateratzeagatik zein ganoragabeak garen gogorarazten digun erizainaren bideoa, Txanogorritxuren bertsio alternatibo bat kontatzen diharduen
|
herriko
ipuin kontalariarena eta komuneko paperarekin jolasten dabilen kuadrillakoarena.
|
|
|
Baina bidaia hori ez da izan Hazi Txikiren abenturarik biziena, ez; Barbantxo bezala behi batek jango du gure protagonista eta haren sabelean…" A zer oihuak bota zituen Hazi Txikik, batez ere behiaren tripa barruan sartu eta hasi zenean bueltaka, jiraka biraka!"; baina
|
herri
ipuin ezagunean bezala Hazi Txikik" Zorionez, kanpora irtetea lortu zuen. Nola?
|
|
|
Ipuin bilduma poema pare bat ere badu, baina tira, bi multzotan bana baitaiteke: Euskal
|
Herriko
ipuinak eta Euskal Herritik landakoak badakit ez dela sailkapen sobera akademikoa. Eta Euskal Herrikoak ez zaizkit hainbeste interesatu, lirikoagoak dira, iradokikorragoak.
|
|
|
Hitzaldiaren gaia:
|
herri
ipuinak.
|
|
|
" Ikusten duzue,
|
herri
ipuina gogorra da. Krudelkeriaz eta esker txarraz dihardu.
|
|
|
—Kontaidazu zure
|
herriko
ipuinen bat eskatu zion mutiko bati. Eta gero, niregana jiratuta—:
|
|
|
Joxe Arratibel eta Jose Maria Satrustegi
|
herri
ipuinei buruz hizketan zihoazen. Ez zen harritzekoa.
|
|
|
Arratibelek liburu eder bat osatua zuen umetan bere jaioterri Ataunen entzundakoekin, eta Satrustegik gauza bera, Nafarroako hainbat barrenetan jasotakoekin. Une hartan, basoan zehar,
|
herri
ipuinen hasieran agertzen diren formulez ari ziren.
|
|
2021
|
|
|
Hasieratik, baina, sorpresa atsegina izan dudala aitortu behar dut. Egileak gure artean ezaguna izan daiteke aurretik argitaraturiko Ikusezin gazte literaturako obragatik
|
herri
ipuinetatik abiatuta, berak" antzinako ipuinak" dio, hauen aldaera berria eta gaurkotua egin du: " Gaur egungo denboretara egokitu nahi izan ditut:
|
|
|
Eta, azken hauek izan dira, hain zuzen ere, ahozko euskal literaturaren transmisioaren oinarrietako bat: nahiz eta hezkuntzak eskaintzen duen sistematizazio berdinaz garatu ez,
|
herri
ipuinak, kantuak, bertsoak edota ahozko hizkuntza jolasak, adibidez, testuinguru eta bizimodu jakinen errutinez transmititu izan dira.
|
|
|
Kontakizunaren izaeraren barne muinaz zerbait gehiago adierazten digu egiaztapen batek: estereotipoarekin bat datorren baserritar ergel bati buruzko Ipar Euskal
|
Herriko
ipuin bat ez ezik, honako hau (1820an sorgin berba esplizituki aipatu ez arren) txerri itxurako sorginen gaineko ipuin bat ere bada; gauez, ibaietan bainatzeko euren burua zubietatik behera botatzea, eta eurei lapurtu nahi dieten herritarrak uretara jaurtitzea gustuko duten sorginak: hainbat mendez, gidoi hori betetzen duten kontakizunez beteta egon da euskaldunon iruditeria.
|
|
|
Baule
|
herriko
ipuina. Afrika.
|
|
|
Karanga
|
herriko
ipuina. Afrika.
|
|
|
Uzbek
|
herriko
ipuina. Asia.
|
|
|
Fang
|
herriko
ipuina. Afrika.
|
|
|
Hausa
|
herriko
ipuina. Afrika.
|
|
|
Karanga
|
herriko
ipuina. Afrika.
|
|
|
Mandinga
|
herriko
ipuina. Mali.
|
|
|
Zulu
|
herriko
ipuina. Afrika.
|
|
|
Baule
|
herriko
ipuina. .
|
|
|
Borana
|
herriko
ipuina. Kenia.
|
|
|
Amhara
|
herriko
ipuina. Etiopia.
|