|
2000
|
|
|
" Lilura, haren orrialdeek ageri duten kosmopolitismoak. Lilura, idaztankera dotore nahastezinak, egilearen ama hizkeraren eta
|
gure
klasikoen ekarpenak uztartzen dituenak. Lilura, esaldi zehatz neurtuen elkar josketak isurtzen duen manierismoak.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela
|
gure artean
erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville,
|
gure
ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu.
|
|
|
Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa
|
gure
begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu.
|
|
|
" Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik
|
gure artean
hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu. Jadanik idatzitakoa, gu denon eskura, jolasgai eta idazgai." (23 or.)
|
|
|
Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu. Jadanik idatzitakoa,
|
gu
denon eskura, jolasgai eta idazgai." (23 or.)
|
|
|
Kausalitate magikoa errealitate harrigarriaren muinean kokatzen da Borgesen ustetan, eta kausalitate lojikoa ukatuz edo, hobe, gaindituz, harrigarritasuna lojikaren derrigortasunaren amets bilakatuko da. Kausalitate honen bitartez, fatalismoaren kutsua berpiztu da
|
gure
literaturan, eta ipuinaren sinbolizazio munduak zabaltzen irakatsi digu Borgesek. Borgesen jarraitzaile literario bezala, Atxaga, Jimu (Jose Mari Iturralde) eta Sarrionandia aipatu behar".
|
|
|
deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia. Gero, Jainkoen kolera sortarazi zuten marinel akeoei bezala, aski izanen da
|
gure
lemazainak, dei misteriotsu bati amore emanaz gure untzia zilar bidera gidatzea, bidaia itzulbiderik ez duen amesgaizto bilakatzeko. Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
|
|
deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia. Gero, Jainkoen kolera sortarazi zuten marinel akeoei bezala, aski izanen da gure lemazainak, dei misteriotsu bati amore emanaz
|
gure
untzia zilar bidera gidatzea, bidaia itzulbiderik ez duen amesgaizto bilakatzeko. Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
|
|
" Untzi bat helburu bezala nabigatzea duen untzi bat dirudi, baina bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea.
|
Gu
nabigatzen ari gara, baina ez daukagu babestzat hartu genukeen portuaren ideiarik. Berritu egiten dugu horrela bertsio mingarrian argonauten formula menturazale hura:
|
|
|
Poemak liburuan zertarako bat ere nabarmentzen du, erabakia du saiatzea: "... ekin dezagun harik eta
|
gure
aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik bestera aldarrai dabiltzan" Hölderlin en poeta horiek, badute zer esanik eta zer eginik. Poesian bezala prosan ere zeregin horri lotzen zaio beti, aberriari eta garaiari doitasunez dagokion hitza bilatzeari poesiaren giltza ttipiaz, edota eguratsa arteztasunez besarkatzeari gilletak bezalako aizto txipiez.
|
|
|
Joan San Martinen(" Joseba Sarrionandia...", Egan, 1986, 3 alea, 203 or.) iruzkinak liburuaren balorazio orokorra egitera jotzen du. Alde batetik, darabiltzan gaiak askotarikoak izanik,
|
gure
mendeko kezkak sakontzen, aztertzen eta planteatzen dituela esaten du, baina ez direla saio sakonak aurreratzen du, azaletik eginak, subjektibotasunez beteak direla dio eta hausnarketa sakonak baino gehiago, iradokizunak direla esaten du. Gaiek eta ideiek elkartasunik ez dutenez," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du baina zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan.
|
|
|
boterea, iraultza, lengoaia, zapalketa... baina honetan aurrekoetan baino osatuago eta sendoago azaltzen omen da Sarrionandiaren pentsaera. Lopez Gasenik 1993an adierazten duenez, Marginalia, Ez gara
|
gure baitakoak
(1989) liburuari dagokion beste aurpegia da" gogoeta teorikoen alderdia." (Egan, 1993)
|
|
|
Ez gara
|
gure baitakoak
(Pamiela, Iruñea 1989) liburua Argian honela dator aurkezturik: " Ateraldi, alegia eta erreflexio laburrez osatutako liburua da oraingoa, lehenagoko Ni ez naiz hemengoa edo
|
|
|
Sarrionandiak,
|
gure
errealitate kulturalaren beste aldean dabil aztarrika. " Zeharo onarturik ditugun errito, jokaera eta ikusmoldeei buelta ematen saiatzen da, ironia, alegoria, pastiche eta bere literatur ezagutzak eskaintzen dizkion baliabide anitzen bidez."
|
|
|
Aipaturiko bigarren artikuluan zehaztu egiten du samurtasuneranzko itzuli horren zentzua: Sarrionandiaren Marinel zaharrak liburuaren aipamena egitean zera azpimarratzen du" Bai lehen liburuko poemak aukeratzerakoan; bai berauetan eginiko aldaketetan; bai poema berrien egituraketa kaskarragoa eta hizkerarekiko arreta txikiagoan; bai berauetako askoren tonu mikatz eta garratzean, askok kartzelako esperientziaren islapen zuzenegia (guztiz ulergarria baina
|
gure
ustetan lan poetikoarentzat kaltegarri suertatzen zena) sumatu genuen, baita nolabaiteko desbiderapena arestiko poetikaz ere." (3 or.) Horregatik da, bada, bere ustez, oraingo liburu hau Sarrionandiaren samurtasunaren berreskuraketa.
|
|
|
Neskatxa hori irakurle eredu baten sinbolo da" Aita edo ama presondegi urrunen batean zergatik daukaten apenas ulertzen duen haurrari; edota izeba edo neba aspaldian non dauden ez dakienari Ainhoa deitzen diot: (...)
|
Gure
gerlako haurrari izkiriatu nahi diot". Hauxe da autoreak hitzaurrean ematen duen azalpena.
|
|
|
Lehenengoaren ustez, jadanik Ez gara
|
gure baitakoak
liburuan teorikoki garaturikoaren alderdi praktikoa da prosa zati txikiez osaturiko liburu hau. Hitz joko paradoxikoa hautatu du egileak izenburutzat, berez XVII. mendeko euskal idazle baten liburutik harturiko atsotitza dena.
|
|
|
bizitza eta poesia ez direla lehengo berberak izango, kartzela, tortura, zapalketa ezagutu eta gero. Poeta kontenplatzailea zen
|
guk
ezagutzen genuen Sarrionandia, poema simetriko miragarriak burutzen zituena, inguruaz eta" errealitate" deitu ohi dugun horretaz ezer gutxi arduratu gabe perfekzio formala bilatzen zuena; bien bitartean, bere militantzia beste xendra batzuetatik bideratzen zuen..."
|
|
|
" Ene ustez gauza ezberdinak dira arazo honetan politika, etika eta idazkera" zioelarik. 1987an argitaraturiko Marinel zaharrak honetan, aldiz," badirudi planteamendu horiek denak hankaz gora joan zaizkiola," Literatura eta iraultza" izeneko poeman
|
gure artean
hainbat eztabaida sortu duen beste binomio fantastiko bat, torturaren errealitate ankerraren kontra txirtxilatu dira esparru sakratuak, Pessoa, Eliot, Chesterton eta beste kutun guztiak."
|
|
|
Halere liburuari hasiera ematen dion" Irakurtzailearentzako abisua" hitzaurreak aditzera ematen du itxaropentsuagoa den oreka berreskuratze saioan ari dela poeta bere baitan: " euskal poesia itsasoaren eta lurraren mugaldeko marinel ostatu bat legez imajinatu nahi nuke, eta bertan eseri, ezen eta
|
gu
pirata ingeles hark esan zezakeen bezala tolerantziarako eta taberna batetan edateko jaio gara." (9 or.)
|
|
|
Garrantzitsuena da ordea 1995ean baduela xede heldu eta jakin bat: "... ekin dezagun harik eta
|
gure
aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.)
|
|
|
Aitzpea Azkorbebeitia ere bere saio kritiko luzean honela burutzen du literaturaren zereginari buruzko aipamena: " Sarrionandiarentzat ezinbestekoa da gizartea nahiz
|
gure
herriaren egoera aldatzeko ezinezkotasunaz konsziente izatea eta konsziente izanda aurrera egitea, saiatzea baita garrantzia daukana, saiatuz bizitzea: " Paradisurik ez da, baina saioaren sasoia da" (175 or.)" aberri leunago baten alde." (82 or.)
|
|
|
Zalantzarik gabe ipuingintzaren arloan arrakasta ezagutu du egileak, kritikaren nahiz irakurleen onespenaz. Horretaz gain" Saiakera eta entsegu" izen orokorraren pean aipatuko ditugu bestalde, Ni ez naiz hemengoa (1985) liburuaz gainera, Marginalia (1988), Ez gara
|
gure baitakoak
(1989) Izeba Mariasunen ipuinak (1989), Ainhoari gutunak (1990) eta Hitzen ondoeza (1997) liburuak.
|
|
|
Batzuek tankera teorikoagoa dute, beste batzuek, aldiz, praktikan jartzen dituzte beste horietan adierazitako irizpideak: Horixe litzateke Ni ez naiz hemengoa k Narrazioak edo Izuen gordelekuetan barrena liburuekiko duen harremana, edo Marginaliak Ez gara
|
gure baitakoak
ekin duena, zenbait kritikoren iritziz.
|
|
|
Saio, saiakera eta literatur entsegu materialez osaturiko liburu hauen artean aipatzen dira honako liburu hauek: Ni ez naiz hemengoa (1985), Marginalia, edo Ez gara
|
gure baitakoak
(1989), Izeba Mariasunen ipuinak (1989), Ainhoari gutunak (1990) eta Hitzen ondoeza (1997).
|
|
|
Joseba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan adierazi bezala," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu edo inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko beste zenbait poeta handiren iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: "
|
Gure
garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan. Ahaztu gabe, betiere, ironia, poeta edozein tradiziotatik urruntzen duena, tradizio hau errepika ezina bihurtuaz.
|
|
|
Kaiera honetan, kritikoek eta komunikabideek Joseba Sarrionandiaren liburuen ganean zer esan daben aurkituko dau irakurleak. Eretxi ezbardinak eta, aldi berean, osagarriak,
|
gure
literaturako idazlerik handienetako baten literaturgintzara hurreratuten lagunduteko.
|
|
|
Euskal letren esparru ezagunean daramatzan hogeitsu urte hauetako emaitza oparoa da dagoeneko. Literaturaren arloan eskaini duen obrak
|
gure
garaiko euskal sortzaileen artean leku berezia izatera eraman du, hala kalitatez, kritikoen iritziz, nola irakurle kopuru eta salmenta kopuruei dagokienez.
|
|
|
Ez gara
|
gure baitakoak
. Pamiela, Iruñea, 1989.
|
|
|
" Europarekiko zabaltasuna, baliabide poetiko erabilien aniztasuna eta hizkera berezi propial baten guraria". Bere belaunaldikoentzat liburuak izaniko garrantzia azpimarratzean, bereziki liburuaren hasierako Bitakora kaiera aipatzen du"
|
gutariko
askorentzat guk egin nahi genuen literaturaren manifestu bilakatu zitzaigun".
|
|
|
" Europarekiko zabaltasuna, baliabide poetiko erabilien aniztasuna eta hizkera berezi propial baten guraria". Bere belaunaldikoentzat liburuak izaniko garrantzia azpimarratzean, bereziki liburuaren hasierako Bitakora kaiera aipatzen du" gutariko askorentzat
|
guk
egin nahi genuen literaturaren manifestu bilakatu zitzaigun".
|
|
|
Ikuspuntuari begiratuz, aniztasuna dakusagu. Izan ere, erabat argiak ez badira ere,
|
gure
irakurketaren arabera, hiru maila narratibo bereiz daitezke. Batetik, hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa dugu; bestetik, bi narratzaile intradiegetiko izango genituzke:
|
|
|
Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea baino ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra. Ondorioz, heriotz horrek
|
gure
bizitzan duen pisua adierazteko etengabeak dira leit-motiv hau gogora ekarriko diguten elementuak: gaua, iluntasuna, kolore beltza...
|
|
|
" Zer gara? Berez
|
gurekin
datorrena ala, bizitzan zehar egiten goazena?" (Fernandez, Jose Jabier: Egunkaria) Aurretik aipaturikoa aintzat hartuz, bizitza jostearen prozesu bera eskatzen duen ekintza dela esan genezake.
|
|
|
Testuartekotasunari dagokionez, honela mintzatu zen Jon Casenave: " Dakarren deskribapen soziologikoak mende ondar huntan
|
gure
alderdian egiten den literaturan oihartzun haundia badu. E. Etxamendi eta D. Landart, besteak beste, eremu hortan ari zaizkigu azken urte hauetan." (Maiatz 22)
|
|
|
izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa: narrazioaren munduari buruzko
|
gure
ezagutza ezberdina baita.
|
|
|
izan ere, W.n eta Donostian kokatzen ditu gertaera nagusiak, eta garai jakin batean. Giroari dagokionez, egileak berak aipatu bezala," nobelan badaude aipu batzuk
|
gure
belaunaldiaren autobiografikoak: lehenengo porroak, lehenego sexu harreman haiek, lehen feministak... nire garaiko kontestua agertzen da apur bat." (Gara I)
|
|
|
Estiloari dagokionez, Egunkariako beste iruzkingile honek adierazitakoaren iritzi berekoak gara
|
gu
ere:
|
|
|
Itxura denez, irakurleok ez dugu fikziozko errealismoaren inguruan eraikitako mundua zientzia fikziozko mundua baino errazago irudikatzeko ahalmenik. Izan ere, biak sortzeko eleberritik kanpoko
|
gure
ezagutzatik hartzen ditugu erreferentziak. Baina, batzuetan fikzio horri egiantzekotasuna erantsi nahiz errealitateko munduko elementuei erreferentzia zuzena egiten zaie.
|
|
|
|
Guk
geuk, preso eta pertsona gisa, bizipenak eta giroak birsortuz, gure inguru hurbilaren isla dira kontakizun hauek: txapeo egoerak, lagun elkartzeak espetxeetan, barruko bizigiroa, barru kanpo arteko loturak, etxeko artekoekin, eta abar.
|
|
|
Guk geuk, preso eta pertsona gisa, bizipenak eta giroak birsortuz,
|
gure
inguru hurbilaren isla dira kontakizun hauek: txapeo egoerak, lagun elkartzeak espetxeetan, barruko bizigiroa, barru kanpo arteko loturak, etxeko artekoekin, eta abar.
|
|
|
Hortaz, ipuin hauetan aurreko bildumako ipuinen ezaugarri bertsuak aurki daitezke. " Ipuinek badute
|
gu
harritzeko gaitasuna, darabilten umore beltza dela eta (zenbait kasutan makabroa ere badena), fantasiaren eta errealitatearen arteko mugan baitaude, bukaerako ustekabeak harritzen gaituelako." (Egunkaria VII) Ondorioz, aurreko bildumari buruz esanikoa bilduma honi buruz hitz egiteko ere erabil dezakegu.
|
|
|
Denborari dagokionez, atze aurrera ugariz bete ditu narrazioak.
|
Gure
aburuz, denboraren igarotzeak garrantzia handia du liburu honetan. Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu.
|
|
|
Basapiztia horiek
|
gure
kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal Herritik desagertu direnean, gure kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende askotan.
|
|
|
Basapiztia horiek gure kulturan izan duten garrantziaren aldarrikapena ere badago liburuan. (...) Animalia horiek Euskal Herritik desagertu direnean,
|
gure
kulturaren zati bat ere desagertu da, horien inguruan sinesmenak, mitologia bereziak eta gisa horretako kontu asko sortu baita mende askotan. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Baina, batik bat Telefono kaiolatua bildumari eskainiko diogu
|
gure
arreta. Ikutu ezkorra duten ipuinen bilduma bat osatu zuen.
|
|
|
Honetan pertsonaia ezberdinak biltzeaz gain, berriro ere pelikanoak ditu hizpide.
|
Gure
aburuz, pelikano horiek, hegaka dabiltzan ametsen eta ilusioen irudia lirateke.
|
|
|
Antton Lukuren liburuan hamabi ipuin ditugu, guztien artean unibertso bat osatzen dutenak. Horixe agertu baitu Lukuk, unibertso bat, esan nahi baita, giza geografia bat, ipuinez ipuin eta irakurketan aurrera egin ahala
|
gure baitan
birsortzen goazena. Garazi inguruak dira Lukuren geografia, eta hor bizi direnak nahiz horra etortzen direnak haren giza osagarria.
|
|
|
|
Gure
aburuz, honako hauek dira ipuinotan behin eta berriro errepikatzen diren gaiak: etsipena, ezustea, misterioa, absurdua, eromena, oroitzapenak,...
|
|
|
Bilduma honetan,
|
gure
aburuz, erabili dituen genero aniztasun horietan asmatu izana da lorpenik aipagarriena. Izan ere, ipuin oso labur horiek aspergarriak bilakatzeko duten arriskua egoki gainditu baitu aniztasun horren bidez.
|
|
|
Bigarrenik, bidaia horretan abiatu ahal izateko idazleak erabiltzen dituen garraiobideen egokitasuna. Azkenik, moralkeriarik eza." (Egunkaria III)
|
Guk
, ordea, ez dugu hain garbi ikusten barrurako bidaiak direnik, izan ere, eguneroko egoeren aurkezpenak baitira ipuin gehienak. Gainera, eguneroko egoera hauen unibertsaltasuna adieraziz edo, ez du denbora eta espazioa zehazten, Iturberen joerari jarraiki.
|
|
|
Hala ere,
|
gure
aburuz, ez ditu beti irudi iradokitzaileak erabiltzen, adierazi nahi duena hainbatetan zuzenean aipatzen du. Iturberen ipuinetan bezala, ipuinotan ere elkarrizketek garrantzia handia dute, narrazioari bizitasuna eransten baitiote.
|
|
|
Gizonaren ikuspuntua hurbiltasun handiagoz aurkezten bazaigu ere,
|
gure
aburuz, ipuinetan garrantzia bera dute kontatzen den istorioak eta kontatzen ez denak: hau da, bigarren mailako pertsonaien atzean gordetzen dena.
|
|
|
Hala ere, estilo aniztasuna nabaria da.
|
Gure
ustez, bada nolabaiteko gradazioa (edertasunetik gordintasunera), hasieran amaieran baino irudi ederragoak baitarabiltza (beti ere errealitate mingotsarekin kontrastea sortzeko): ametsetako hondartzak, gau izartsuak, naturaren aipamen etengabea, sinestesiak Bestalde, ipuin gehienetan errepikatzen diren irudiak ere badira:
|
|
|
" Nere kezketako bat izan da hitzak soberan ez izatea, esaldi, hitz eta narrazio egokiak erabiltzea". (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII)
|
Gure
ustetan, baita lortu ere.
|
|
|
Ipuin hauetako gertakizunak josteko hiztegi aberats eta idazkera trinkoa erabili ditu.
|
Gure
aburuz, oso emaitza ederra lortu badu ere, Javier Rojok bestelako iritzia du:
|
|
|
Liburu honetan antzematen da euskal literatura gazte hizkeran zein bizitzari hurbiltzen ari dela gero eta gehiago, eta horrek
|
gure
literaturari onurak baino ez dizkio ekarriko, izan ere, gazteengan literatura erakargarria izan dadin beharreko baldintzetako bat kontatzen diren istorioak gertukoak izatea da, fantastikotasuna martxan jarriz. (Gara II)
|
|
|
bere alde, motza eta arina dela esan nuke. Edozelan ere, halakoak ez dira soilik
|
gure artean
gertatzen. Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura ona salbuespena dela.
|
|
|
Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura ona salbuespena dela. Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina
|
gure
literatur mundu nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez). Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean.
|
|
|
Bestalde, Luis Mari Mujikak" García Marquez, Vargas Llosa, Cela... izan omen ditu gogoan liburu hau idaztean." (Egunkaria) Hala ere,
|
gure
aburuz, gertuago dago Irigoienek ekarririko ekarpenetatik.
|
|
|
|
Gure
aburuz, Arretxeren eleberri lortuena da.
|
|
|
Egunkaria XII) Honela defendatu zuen bere aukera idazleak: " Iruditzen zait
|
gure artean
literatura handi gehiegi dagoela eta denbora pasarako gutxi". (Olasagasti:
|
|
|
bikoteen arteko adar-jotzeak, gaizki ulertuak, jelosiak, gorrotoa, maitasuna, adiskidetasuna Askotan harreman horiek pertsonaien ilusio iturri bakarra izango dira. Honela, ilusioaren beharra dela-eta, askotan gizakiek
|
gure
buruari iruzur egiteko dugun gaitasuna islatuko da, eta batzuetan ilusio horien bilaketan pertsonaiak erotu ere egingo dira. Haatik, harremanak joko modura irudikatzen ditu, eta hainbat huskeria besterik ez diruditenak pertsonaia batzuentzat hil ala bizikoak bihurtuko dira.
|
|
|
Derrota bat ez dela derrota guztiak, maitasun bat ez dela maitasun guztiak.
|
Gure
zain izoztuen barruan odolak gatzatu gabe dirauela, bizirik, bero, ero". Edo Joyce:
|
|
|
Mikelen oraina eta Dionisosen iragana. Aitzitik,
|
gure
ustetan, ez da batere argia bigarren plano horrek eleberrian betetzen duen lekua. Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten.
|
|
|
Egunkaria IV).
|
Gure
aburuz, bestalde, Iturriagak azalkeria darabil eleberriko istorioaren berri emateko. Honek ez du esan nahi, azalkeria islatu nahi izan duenik, izan ere, azalkeria horren berri ematearekin, gizartearen baloreen kritika egitea izan baitzezakeen helburu.
|
|
|
Autoreak, Hego Amerikako nobela korrontearen eraginari nolabait jarraituz, bi plano desberdinetan eman digu fikzioa, bi espazio eta bi denbora desberdinetan, baina bi alderdiak elkarren osagarri gertatzen direnak. Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea,
|
gure
garaitsuko egunetan ematen dena, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean. Bigarrena, lehenengoaren ondorio gisara ezarria dago, neure iduriz errealismo eta egiantzekotasun haundiz.
|
|
|
...bigarrenik, Jon Kortazar Uriarteri bidearen nondik norakoa zedarritzeagatik, eginiko zuzenketa eta iradokizunengatik, eta eskainitako konfidantzagatik; baita Mari Jose Olaziregiri sailkapena egiteko garaian eginiko oharrengatik eta Labayru Ikastegiko Igone Etxebarriari lan honen argitaratzean lan egiteagatik; eta azkenik, Sancho El Sabio eta Koldo Mitxelena liburutegiko langileei, bere pazientzia
|
gure
eskariekin agortzeagatik. Mila esker.
|
|
|
Honek guztiak Aranbarriren eleberria gogora dakarkigu: aitzitik,
|
gure
aburuz, testu zati ezberdinak lotzeko urratsak Canoren eleberrian argiago adierazten dira Aranbarrirenean baino; gainera, azken honetan indeterminazio guneak ugariagoak dira.
|
|
|
Irrealak dirudite, ez errealitatetik kanpo daudelako, errealitatearen eta fantasiaren artean aise dabiltzalako baizik" (El Diario Vasco). Haatik,
|
gure
aburuz, pertsonaien arteko lokarria bere buruak suntsipenera eramateko duten joera da. Bestalde, Pasaia Blues eleberriaz mintzatzean honela adierazi zuen egileak pertsonaiek eleberri honetan betetzen duten lekua:
|
|
|
Horrelakoetan irakurketa galtzen da. ETAko mintegiaren pasarteak, esate baterako,
|
gure
ustez, luzeegia izateaz gain, galga jartzen dio eleberriaren erritmoari. Ezin esan gauza bera Igantzik Parisen ezagututako sexu harremanei dagokienez.
|
|
|
Baina, narrazioaren tartean, zehazki bigarren atalean, kartzelaratu dutela azaltzen du. Kartzelaratzea narrazioaren erdian txertatuz,
|
gure
aburuz, irakurleak gertaera horri arreta berezia eskaintzea dakar. Izan ere, hasieratik aipatu izan balu, agian, irakurleoi ez litzaiguke hain deigarria egingo.
|
|
|
|
Gure
aburuz, ostera, elementu hauekin guztiekin osatu badu ere, errealismo zikinaren ildoarekin pareka genezake. Besteak beste, pertsonaien sakontasunik eza nabaria da.
|
|
|
Gauak eta hiriak aldi berean luma gaiztoz eta maitasunez idatzitako liburua, protagonista gazteak dituena, baina
|
gure
inguruetako literaturetan adoleszente berankorrek idatzitako bloof etatik urrun. Gazteen arteko harremanak eta hauen bilakaera azaltzean, gorroto, maitasun, inbiria eta desio kontrajarriek osaturiko istorioa ongi amaraundurik egoteaz gain, hainbat erreflesio jasotzen dira, ez ironiatik erabat aske, baina beti pertsonaia guztiekiko samurtasuna gailenduz." (Jakin 100)
|
|
|
Eleberri honetako pertsonaiaren bizitza
|
gure
garaitik hurbilago kokatua dago. Igantzi deituriko gazte baten bizipenak kontatzen zaizkigu:
|
|
|
(Ubeda, Joxi: Egunkaria IV)
|
Gure
aburuz, intimotasun hori zertan datzan azpimarratu litzateke: izan ere, eleberrian ez baitigu pertsonaiaren mundu intimo horretan sakontzeko ahalegin berezirik aurkezten.
|
|
|
Hiru lanen ondoren, Beluna Jazz eleberria eman zuen argitara. Bai berarentzako bai
|
guretzako
bere bide labur baino intentsoaren apustu arriskutsuena izan zen. Eta oraindik bere estiloa guztiz libre azaltzen ez bazen ere, liburu bikaina egin zuen Harkaitz Canok.
|
|
|
Hitz, metafora eta sinboloz soilik osatutako liburua baino gehiago, Harkaitz Canok oraingo honetan irudietara eta horiek sortzen dituzten erreferentzi jokoetara jo du.
|
Gure
irudimena gramatikaz asetzeaz gain, Canok oraingo honetan irudiz ere hornitzen du. (Egunkaria III)
|
|
|
Nolabaiteko muga bat jartzearren, 90 urtearen ondoren lehen narratiba lanak argitaratu dituzten idazleak bakarrik izango ditugu hizpide, sarritan idazle ezagunagoen lanek idazle berri hauen lanak isilpean igaroarazi baitituzte. Izan ere,
|
gure
asmoa narratiba berria aztertzea denez, hamarkada honetan argitaraturiko lan guztiak aintzat hartzea zabalegia iruditu zaigu, eta beraz, egokiagotzat jo dugu esparrua murriztu eta lan jakin batzuei buruzko bilduma osatzea. Hortaz, datozen orri hauetan azken hamarkada honetan ezagutzera eman diren idazleen lanen zerrenda emango dugu urtez urte.
|
|
|
Narratibari dagokionez,
|
gure
begirada fizkiozko narratibara zuzendu dugula azpimarratu behar da. Ondorioz, saiakera eta kronika liburuak esparrutik kanpo utzi ditugu.
|
|
|
Hartara, eleberriak eta ipuin bildumak izango ditugu komentagai. Era berean, autore askoren artean atonduriko liburuak ez ditugu kontuan izan,
|
gure
helburua batik bat idazle berrien lanak ezagutzera ematea izan baita, eta ahal den neurrian hauen ibilbidea zedarritzea. Beraz, idazle askoren artean eginiko lanak gure asmoetatik haratago daude.
|
|
|
Era berean, autore askoren artean atonduriko liburuak ez ditugu kontuan izan, gure helburua batik bat idazle berrien lanak ezagutzera ematea izan baita, eta ahal den neurrian hauen ibilbidea zedarritzea. Beraz, idazle askoren artean eginiko lanak
|
gure
asmoetatik haratago daude.
|
|
|
Beraz,
|
gure artean
zabaltzen eta garatzen doan kritika mota da. Hona hemen gaur egun iruzkinak kaleratzen dituzten egunkarien zerrendatxoa:
|
|
2001
|
|
|
Aldiz, Barru eta KanpoFokalizazioaren arteko desberdintasunik nabarmenena fokalizatuan egongo litzateke. Horrengatik,
|
gure
iritziz, Bal ek proposaturiko bereizkuntza honek argitasun ugari ematen dio arazoari, eta hasiera batean hemen erabiltzen den hitz mordoak zailtasunik sor badezake ere, azterketa praktikora pasatzen garenean argigarri gertatzen da.
|
|
|
1. b. Bukatzeko:
|
gure
proposamena
|
|
|
Heriotzaren tratamendu hunkigarriak, nobela honetan ikusi izan diren mezu ideologiko politikoez gain, gertakizun dramatiko honen ikuspegi berria eskaintzen digu. Etengabeki aurrera doazkion segundoak poliki poliki
|
gure
begien aurrean pasatzen ikusten ditugu eta heriotzaren alderdi fisiologikoa gureganatuz, gertakizun honen lekuko harritu bihurtzen gara. Eta harridura hori ezinezkoa litzateke baldin eta nobela honek bertan aurkezten diren gertakizunen interpretazio biribila eskainiko baligu.
|
|
|
108 zenbakiko balkoia, odol koagulatuz mantxatutako adokina (2 eta 3 kapituluetan), adokin bustia (4 kapituluan), eta arkupeak (5 kapituluan).
|
Gure
iritziz, narratzaileak azken elementu hauek bereizteko eduki dezakeen arrazoia ihesaren planoa eta bertan gertatzen den heriotza behin eta berriro irakurleari gogoraraztea izango litzateke.
|
|
|
Baina
|
gure
helburua" Ikuspuntu pertzeptiboa" edo Fokalizazioa deitu zaiona aztertzea izan denez, eta bestalde, J. M. Lasagabaster-ek II Euskal Mundu Biltzarrean" La novela vasca al borde de la Realidad" izeneko txostenean 100 metro nobelako Polifoniaren berri hain egokiro ematen duenez, gure lan honetan ukitu gabe geratu diren alderdi horietaz jabetzeko aipatutako artikuluaren irakurketa... Horrela, idazlearen ikuspuntua deitu izan denaren ikuspegi zabalagoa lortzearekin batera, narratzaileak bere esku duen estrategia honen konplexutasuna osotasunean aztertua geratuko litzateke.
|
|
|
Baina gure helburua" Ikuspuntu pertzeptiboa" edo Fokalizazioa deitu zaiona aztertzea izan denez, eta bestalde, J. M. Lasagabaster-ek II Euskal Mundu Biltzarrean" La novela vasca al borde de la Realidad" izeneko txostenean 100 metro nobelako Polifoniaren berri hain egokiro ematen duenez,
|
gure
lan honetan ukitu gabe geratu diren alderdi horietaz jabetzeko aipatutako artikuluaren irakurketa gomendatzen dugu. Horrela, idazlearen ikuspuntua deitu izan denaren ikuspegi zabalagoa lortzearekin batera, narratzaileak bere esku duen estrategia honen konplexutasuna osotasunean aztertua geratuko litzateke.
|
|
|
|
Gure
azterketaren ondoriorik ematekotan, sarreran esaten genuenera itzuli genuke eta nobela honek oraindik egun duen arrakastaren arrazoia berretsi. Heriotzaren tratamendu hunkigarriak, nobela honetan ikusi izan diren mezu ideologiko politikoez gain, gertakizun dramatiko honen ikuspegi berria eskaintzen digu.
|
|
|
Eta harridura hori ezinezkoa litzateke baldin eta nobela honek bertan aurkezten diren gertakizunen interpretazio biribila eskainiko baligu. Azken finean, leku guztietara hedatzen den foko horrek heriotzaren inguruko guztia azaldu besterik ez du egiten eta puntu horretatik aurrerakoa
|
gure
hausnarketa pertsonala izango litzateke, edo beste hitzetan esateko, 100 metro ren etengabeko berridazketa.
|
|
|
Aurreko nobelagintzari oldartuz agertuko den korronte honek forma/ edukia arteko dikotomia apurtu zuen. Hori horrela izanik,
|
gure
nobelagintzaren bilakaeran Leturiaren egunkari ezkutua (1957) eta Egunero hasten delako (1969) nobelen artean hasiera batean ikusten zen" edukiaren eraberritzea" (Txillardegiren nobelaren kasuan) eta" formaren eraberritzea" (Saizarbitoriarenaren kasuan) defendatzean lengoaia narratiboan aldendu ezinezkoak diren bi alderdien banaketa arbitrarioa egiten zen4.
|
|
|
Objektuez inguraturiko mundu honetan, objektuekiko
|
gure
erlazioaren bidez definituko gara. Ortegak nobelari buruz zituen ideiak errepikatuz, esan dezagun objektuak dauden lekuan, beraiei buruz hitz egitea alferrikakoa dela.
|
|
|
Beste garaiak dira hauek, dudarik gabe: euskaraz esna gaitezke irratiari esker, euskal prentsa irakurriz gosal dezakegu, ikasketa asko euskaraz egin ditzakegu, Honekin batera,
|
gure artean
argitara ematen diren liburu askoren tiradek gora egin dute.
|
|
|
Egia esan,
|
gutako
askok geure irakurle biografiari lotuta dakusagu 100 metro. Norberaz hitz egitea zilegi bada, gogoan dut oraindik nobela hau eskuratu nuen estraineko aldia:
|
|
|
Nobelak
|
gugan
eragin zuen sentimendua harridurazkoa izan zen, harridura diot, bertan antzematen genuen giro gatazkatsua gertukoa egiten zitzaigulako; harridura, bestalde, nobelako sei kapituluen hasieran dagoen eskolako haurraren kontaketak nerabeon jakin mina pizten zuelako.
|
|
|
Izan ere, zorionez,
|
gure
ikastolak antz gutxi zeukan Stephen Dedalus gaztearen moduan irakasle frailearen zigorrak jasaten zituen 100 metro nobelako haurraren patuarekin. Antzekotasunik izatekotan, heziketa erlijiosoaren itzala aipatuko genuke, itogarria R.
|
|
|
Antzekotasunik izatekotan, heziketa erlijiosoaren itzala aipatuko genuke, itogarria R. Saizarbitoriaren eta J. Joyceren nobeletan, estalki hutsa geurean (lege arazoak saihesteko," Escuela Parroquial Lander" mozorropean ezkutatzen baitzen
|
gure
ikastola).
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelarik ezagunena den hau, eta gehienetan, literatur lan onei soilik datxezkien gertakarien lekuko mutu izan garela esan behar: 100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak eragin ditu
|
gugan
. Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard en antzera, urteen buruan nobela bera modu berean ezin dela irakurri ohartuz joan gara:
|