|
2000
|
|
|
estatua, komunikabide batzuk, gure famosoak, gure kirolariak, gure politikoak, gure abeslariak, eta besteek duten guztia. Orduan
|
gure
idazleak ere behar ditugu, eta zuri tokatzen zaizu paper hori egitea, beraz egin egiten duzu, ahal duzun hobetoen. Baina garrantzia gehiegi ematen zaigula sentitzen dut, niri behintzat.
|
|
|
Bai, baina hain ona ez dena obsesionatze hori da: idazle profesionalik ez daukagu eta
|
guk
idazle profesionalak behar ditugu eta hori guztia...
|
|
|
Ez soilik ideiengatik, baita haren lanen irakurraldietan izandakoatseginagatik ere. Horren froga nabaria da, duela hogeita piku urte Euskal Idazleakgaur libururako Joan Mari Torrealdaik egindako inkestan parte hartu genuenok orduanemandako iritzia, ez baikenuen alferrik Txillardegi bera aukeratu
|
gure
idazle onenenarteko onentzat, izen handiko beste askoren aurretik.
|
|
2001
|
|
|
Ibazabal argitaletxearen eskutik plazaratu du Aitor Aranak" Ipuin entzulea" eleberria, non kontatzen zaigun idazle ospetsu bati gertatzen zaion ezbeharra. Gazteek bere literatura asko atsegin dutela eta, pozik dabil
|
gure
idazle hori, halako batean miresle bitxi samar bat agertzen zaion artean. Miresle hori, adinean sartutako gizona da, eta oso aberatsa gainera.
|
|
|
Hain zuzen ere, aipatutako lan horiez arituko gara jarraian2, Ni ez naiz hemengoa eta Marginalia entseguak ere aintzat hartuko ditugularik, oso lagungarriakbaitira
|
gure
idazlearen lanaren zutabe diren hainbat eta hainbat planteamendutansakontzeko.
|
|
|
ezbairik gabe, betidanik saiatu izan da gure bultzatzen, hasierako lanetatik bertatik, ohiko estrategiez baliatuz. Alabaina, eta hemen dagosaio honetan jorratu nahi dudan hipotesietatik bat?,
|
gure
idazlea ohikotasunhorretatik harago doa, irakurlea bere testuen muin eta protagonista bihurtuz, eraezin argiagoan bere azken lanetan (hortaz, hemen badago garapen baten zantzurik).
|
|
|
Bestalde, apokrifoak ez diren epigrafeen kasuan(
|
gure
idazlearen alter egotzatjo ohi den Ismael Larrea daukagu apokrifo sinatzaile aipagarriena), egia da halaber, narrazioen hasieran beste idazle batzuen aipuak jartzean, Sarrionandiak bere testuatradizio baten erdian kokatzen duela, idazketaren izaera soziala iradokiz. Izan ere, horixe da lurretako idazlearengan zein, literatura modernoan?
|
|
|
Hartara, inguruko errealitateari bizkarra emanez, isilduz, muzin egiten dio errealitate horri. Laster ikusikodugunez, isiltasunaren bide hau
|
gure
idazlearen poetikaren zutabe garrantzitsuenetakoa da.
|
|
|
Are gehiago, inkomunikazio sentsazioa eta konektatzeko ezintasunarensentsazioa izugarriak izanda ere, idazteko beharra sentitzen du
|
gure
idazleak. Coleridge ren marinel zahar hura legez, jendeak entzuteko, irakurtzeko?
|
|
|
noski,
|
gure
idazleen emaitzen ezaguera osoa izateko adina. Aldia, esan dugunez, aski mehar mugatua dagoelako.
|
|
|
c) Bereziki
|
guretzat
idazle enblematikoa den Isaias Schoppedhauer lehenbailehen kanoniza dezaten. Mortadela Schoppedhauer kanonizatu arte!".
|
|
2002
|
|
|
Bai zera!
|
Gure artean
idazlerik asko maixu eta hizkuntza legegile be izan dira. Euskereari legeak edo bihorrerak ezarri gura izan deutsoezenak.
|
|
|
|
Gure inguruko
idazlek hainbat orrialde bete izan ditue Bruxas en egon zan etxeaz, zera, Bizkaiko Tratu Etxeaz.
|
|
|
Euskal idazle onak ditugu egun, eta edozein gauzaren gainean idazten dute, normalean ordenagailua maite badute ere. Inoiz ez bezalako idazleak, nahiz oraingoz denei aski ongi etorriko litzaigukeen behin edo beste tradizioko
|
gure
idazleen liburuak apaletatik hartu, errautsa astindu eta esku artean erabiltzea. Lertxundik, Epaltzak, Saizarbitoriak, Atxagak... eta datozen zenbait gazte berrik orrialde ederrak eman dituzte argitara, eta denak arroila berrira begira jarri gaituzte. Egun inoiz baino hobeki idazten da, nire ustez, euskaraz.
|
|
|
|
Gure
idazle hoberenak oharturik daude ongi honetaz (Bost idazle, Hasier Etxeberriarekin berbetan, Alberdania 2002). Eta hauen ustez, ez dugu atzentzen ahal gure herria ttipia dela, txikia, jende gutxikoa, inguruko hizkuntzekin konparatuta.
|
|
|
Baina uste dut pozik egoten ahal garen. Zeren holako galderak orain egin baititzakegu, norbait konturatu denean euskaraz idazten denak interes zerbait izan dezakeela, euskaraz ez dakienarentzat ere. Horixe da zor dieguna
|
gure
idazleei, etxekoak izanik ere gure egoera kanporatzeko gai izan baitira. Gure literatura beste maila batera eraman baitute.
|
|
|
Honenbeste liburu argitaratu omen da aurten, gero eta gehiago urtez urte, baina ez gara hor hausnarketa sakonagorik egiten saiatzen. Ez da kezkatzekoa ikustea libururik salduenak,
|
gure
idazle ezagunenek idazten dituztenak bainoago batzuetan, EGAko azterketak direla, gramatika osoak eta zatikako hiztegiak. Eta gure idazleak ere behin eta berriz aipatzen ditudala, benetan sinesten dugu Sarrionandiak, Durangoko azokan eta hiru egunez, bere liburu izoztuaren 6.000 ale saldu ondoren, erostunek liburuaren bereganatzeko hartu duten presa berarekin tarrapataka irakurriko dituztela beren etxeko egongeletan egileak idatzitakoak?
|
|
|
Ez da kezkatzekoa ikustea libururik salduenak, gure idazle ezagunenek idazten dituztenak bainoago batzuetan, EGAko azterketak direla, gramatika osoak eta zatikako hiztegiak? Eta
|
gure
idazleak ere behin eta berriz aipatzen ditudala, benetan sinesten dugu Sarrionandiak, Durangoko azokan eta hiru egunez, bere liburu izoztuaren 6.000 ale saldu ondoren, erostunek liburuaren bereganatzeko hartu duten presa berarekin tarrapataka irakurriko dituztela beren etxeko egongeletan egileak idatzitakoak. Benetan sinesten dugu hori hola gertatzen dela?
|
|
|
" euskararen eite eternalean sinetsi eta haren existentzia eta natura sistematikoki aztertzera dedikatzen den filologo klasea (zentzu zabalean) ez da filologoa izan behar".
|
Gure
idazle klasikoak aipatuko dituzte, bai, baina hitzez bakarrik, zeren gero zinez ez baitituzte segituko edo gomendatuko haiek ireki bideak: erlatiboetan" non"," zein" edo holakoak erabiltzea, kasurako, edo kausaletan" zeren" edo" zergatik" bezalako galde hitzekin hastea.
|
|
|
Hartara, garabidean jarri behar dugu euskara, eta hauek dira Rubioren gomendioak: lokailu erlatiboak erabiltzen hasi behar dugu beldurrik gabe, eta hauekin batera liburuan berean berak erabiltzen dituen" ezi (ez)"," zeren (eta)"," ezen", etab. bezalako lotura hitzak Beraz, ikusten denez, hau ez litzateke proposamen berria izango,
|
gure
idazle guztiek erabili izan dituztelako holako egiturak. Antzeko zerbait gertatzen da" baizik (eta)" edo" salbu (eta)" aurrean jartzea proposatzen dituelarik.
|
|
2003
|
|
|
Postposizio batzuk eurrez darabiltza: ostean esaterako, euskara batuan azken aldion sartu eta lekutu dena, aspaldi txertatu zuen
|
gure
idazleak. Baita gaur gutxi irakurtzen den baina bizkai hiztunek sarri darabilten lako modala ere.
|
|
|
1969an arte erakusketa bi egingo ditu, Bilbon lehenengo eta Donostian ondoren.
|
Gure
idazle eta ertilariak aurreragoko urteetan eginiko olio pinturak erakusten ditu saio horietan.
|
|
|
Txillardegi izan zen
|
gure
idazlea asko estimatzen zutenetariko bat, eta honen eraginez Udako Euskal Unibertsitateak omenaldia eskaini zion Oskillasori Iruñean 1992ko uztailaren 28an. Fonetika eta fonologia aldetik honek egindako ekarriak zituen besteak beste txalogarritzat Txillardegi hizkuntzalariak.
|
|
|
Hark Eubara euskararen gaineko hitzaldiak ematera eraman izan zuen, eta batez ere hiru liburu bikain argitaratu zizkion, bata sorkuntzazkoa eta bi itzulpenak. Argitaraldi horiek askatu zuten
|
gure
idazle beteranoa luzaroan hesitua zuen ilosamendu egoeratik zahartzaro betean.
|
|
|
Oraindik ez zen zaharra, inolaz ere, Oskillaso, baina honen aurka ere joan zen, antza, Arantzazun oihukatu zen" Zaharrak etxera!" aldarria. Edozelan dela ere, literatura sorkuntzaren alorrean halako mutualdi baten murgilduko da urte batzuetarako
|
gure
idazlea, eta larogeiko hamarkadan ondo sartu arte ez du berriro bururik agertuko. Mutualdi edo gogailtze horrek gerraosteko belaunaldiko beste idazle gehiago ere hartu zituen, batez ere Bizkaikoak:
|
|
|
Ingelesarekin handik luze barik hasi zelako susmoa dugu. Hizkuntza ikasketen gai honek berebiziko garrantzia izango du gure biografiatuaren bizitzan, zeren
|
gure
idazleak, nahiz zientzia eta matematiketan eduki unibertsitate formazioa, hizkuntza irakaskuntza izango du bere bizitzako lanbide nagusia, ingelesarena zehazki, baina euskararen irakaste metodologia lantzen ere asko lagunduko diona. Izan ere, ikusiko dugunez, hizkuntzen irakaskuntza izango du iker eremu kutunenetariko bat.
|
|
|
|
Gure
idazlearen bizi zertzeladok atontzeko iturri diferenteak erabili ditut. Lehenengo eta behin, familiaren lekukotasun zuzena:
|
|
|
2garrenean,
|
gure
Idazle zaharrak edo klasikoak sartu doguz: guztiak ez, baina bai gehientsuenak, idazlanetan euskal kulturaren aberastasuna bilatuz.
|
|
|
" gure betiko lankidea" dala dino. Lankide baino ez, zuzendari, egile, oker eta huts zuzentzaile eta guztia dan gizona, ordurako euskaltzain osoa,
|
gure
idazlerik onenetarikoa!
|
|
|
Hizkera argia, gehiegikeria bako garbia, zuzena, arau zehatzez ondo hornidua, zentzun handiz landua eta txukuna, gure herriak egunero ahotan erabiltzen dauan berbetatik hur hurrekoa... Gogoangarriak dira, duda barik,
|
gure
idazle" klasikoen" lanak, hori ezin ginei ukatu. Baina euron artean, zeinek izan dau bizkaitarron gogo bihotzetan Kerexetak hainako eragin luze ta sakonik?
|
|
|
Horrek esan gura dau sendo idatzi dauela. Baina ha ta guzti be,
|
gure
idazlea ez genduke sortzailetzat joko. Sorkuntza era askotakoa izan daiteke eta gai baten ganeko gogoeta be hatakotzat hartu daiteke, baina beraren idatziak, sorkuntza asmoz baino gehiago, osterantzeko zereginetarako pentsatuta idatzi ditu.
|
|
|
Hutsune asko ditu bilduma honek: bertsoak, olerkiak eta teatro lanak alde batera itxi ditut, eta, holan,
|
gure
idazle handi askoren barririk ez dozu hemen aurkituko: bertsoentzat, hor dozu Aita Antonio Zavalaren Auspoa Liburutegia, eta olerkientzat A. Onaindiaren Milla Euskal Olerki Eder.
|
|
|
Horiek okerreko aztarnak uzteko erabili ohi dute literatura, atzetik doazenak nahasteko. Ezkutaketan egiten dute irakurlearekin eta,
|
gure
idazlearen kasuan, gurekin. Apustu egingo nuke, dagoen lekuan dagoela, pozik egongo dela gure atarramentua ikusita –esan nion ikertzaileari batzordea bigarren aldiz bildu zelarik.
|
|
|
Inoiz edo behin, Frischen liburua besaulkian utzi eta nire gainera oldartzen zen eta inolako hitzaurrerik gabe hasten zitzaidan hozkaka belarrian edo lepoan," bera bezalakoxea zara" esanez. Monikaren etxean egin nituen egunetan beti sumatu nuen
|
gure artean
idazle suitzarraren itzala, baina itzalak oztopo txikiak dira maitasuna berria denean. Lehen ere esan dut, Monika gaztea zen eta pixka bat eroa gauza batzuetan.
|
|
|
Michael L. Bauman ikertzaileak, esate baterako, idazlearen ideario anarkistan oinarritzen omen du jarrera hori; aginte mota guztien kontrako gorrotoan, burokraziarekiko mespretxuan, estatuarekiko mesfidantzan. Ez da
|
gure
idazlearen kasua, nekez aurkituko da honengan jarrera politiko hain garbirik, baina Travenek bezalaxe, iruzurrez, okerreko norabidez eta aztarna faltsuz beteta utzi die bidea ondotik etorriko zaizkion aztertzaile eta biografoei.
|
|
|
Bazegoen beste artikulu bat
|
gure
idazlea Silverio Lanzarekin alderatzen zuena. " Mende bat pasatu da Baroja, Azorin eta 98ko belaunaldiko beste kide zenbaiten aitzindari izandakoa desagertu zenetik, eta ikertzaileek ez dute lortu haren nortasun benetakoa zirriborratzerik.
|
|
|
Eta hirugarrenarekin, Gravity’s Rainbow rekin irabazi zuen, azkenik, 1974an National Book saria, herrialde hartako handiena, baina ez zen saria jasotzera agertu eta inork ez daki nolako itxura duen, inork ez du ezagutzen Thomas Pynchonen aurpegia.
|
Gure
idazlearen jarrera Pynchonena bezain legezkoa zela nabarmendu eta gertatuaren errua denona, gizarte osoarena ez ote den galdetu ondoren, isiltasunean gorde nahi izan duten beste zenbait idazle aipatzen nituen artikuluan, Salinger edo Thomas Harris esate baterako.
|
|
|
Narziso Balentziaga euskal pintoreak, Manuelamendi ontzian erbestera zihoala, kubiertara igo eta itsasoari begira Arroako baserriko idi parea pintatzen zuen.
|
Gure
idazleak ere, itsasoari begira mahastiak dituen herrixka batera itzuli nahi du –jarraitu zuen ikerlariak eta, mahai gainean zuen haren liburuetako bat irekiz, pasarte luze bat irakurri zigun, non zurtoin bihurrituen eta mahats hosto handien artean ezkutaturik orduak egiten dituen mutiko bakarti baten mundua deskribatzen duen, ezer berezirik ez, ezer frogagarririk ez behintzat, denoi gustatu ...
|
|
2004
|
|
|
Has gaitezen Jon Sarasuaren iritziak barreiatzen, bere berea du-eta gogoeta gai hau: ?
|
Gure
idazlerik sonatuenari duela gutxi aditu nion telebistan euskal kultura modernotasunera iritsi nahi eta ezinik zebilela, batzuek lortzen dutela, eta bere ustez ez dakit zein kantautore modernoagoa zela beste batzuk baino. Pena apur bat eman zidan bere sakoneko eskema zein zen ikusteak:
|
|
|
|
Gureko
idazleak ere emankorrak izan dira azkenaldian. Orain aste bi aurkeztu zuen Txalaparta argitaletxeak Lehenengo aldia ipuin erotiko liburua; Diego Martiartu arrasatearraren ipuin bat jasotzen du horrek.
|
|
2005
|
|
|
Izan ere, Frantziako Gobernuak irrati libreetarako baimena eman zuenean euskaltzale batzuk elkartu eta halako kate bat sortzea erabaki zuten. Lan hori gustokoa izan du guztiz; gainera jende askorekin harremana egiteko aukera eman dio, eta hori guztiz aberasgarria gertatu zaio
|
gure
idazleari.
|
|
|
Atzeraturik gabiltza
|
gure
idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken urteetan, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez daukala ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta zer ez dugu aditzen?
|
|
2006
|
|
|
hari egiten baitio erreferentzia eta galdera markaren bidez hasieratik iradokitzen baitzaigu beste hartan ekitearen alde idatzitakoa zalantzak inguratzen duelaorain. Eta, ene iritziz, bere zalantzen aitormen horrekin sekulako gizatasunaerakusten du
|
gure
idazleak. Bagenioen gorago, ekitearen aldeko jarreraz zehaztapenak egin ditugunean, Sarrionandia itsukeriatik urrun dagoela:
|
|
|
Eta zalantzaren onarpenarekin agitu legez, kritika eta autokritikaren beharraere praktikara darama
|
gure
idazleak, bere testuak horretara jarriz. Zeri egiten dio, bada, kritika (edo autokritika)?
|
|
|
Euskal gatazkaren aurrean nahiz edozein errealitate gatazkatsuren aurreanidazleak hartu beharreko jarreraz luzatuko ez bagara ere, badago aipatu nahikonukeen zerbait,
|
gure
idazlearen ibilbidean nolabaiteko jarrera aldaketarenerakusgarri datekeena. Izan ere, Sarrionandia hasierako lanetan isiltasunerantzlerratu bazen ere (inguruko errealitateari bizkarra emanda idatzita dirudite Izuengordelekuetan barrena eta Narrazioak lanek eta, hain zuzen ere, isiltasunerakojoera horixe azpimarratu zuen B. Atxagak aipatu narrazio bildumari egindako. Epilogoa, n), gerora bestelako jarrera agertu du, bai bere eginkizunean (Hnuy illanyha majah yahoo bilduman erruz aurki daitezke inguruko errealitateaz mintzodiren poemak, salaketa eta kritikaz tindatuak gainera), bai bere iritzia aditzeraematen duten adierazpenetan ere.
|
|
|
Bada, hain zuzen ere, saio honetan ildohorrexetik helduko diogu gaiari: nolabait,
|
gure
idazlearen pentsaera politikoamarrazten saiatuko gara, betiere testuen gure irakurketaren eskutik abiatukogarenez hurbilpen honen partzialtasuna eta subjektibotasuna hasieratik aitortuz.
|
|
|
Jarrera bandozaleek eskutik dakarten alderdikeriari ere egiten dio kritika
|
gure
idazleak (ik.. Alderdiak, bilduma berean).
|
|
2007
|
|
|
Egia erran, Sabin da bere idazlanetan sobera garbitzalea eta ez arras gure gostukoa. Bainan aitortu behar dugu hari esker eskuarak ezagutu duela pitz aldi harrigarriena eta
|
gure
idazle multzo eder bat dugula Sabinen sailakoa, La, ttek, P.: Sabin Arana Goiri, Herria, 1965eko abenduaren 2a.
|
|
|
Gorago esan dugu emango ditugula probak
|
gure
idazleek erabili dutela ta atzizkia esangura kausalean. Hona hemen horren adibide garau batzuk (euskara batuan edo paratu ditugu):
|
|
|
Bestalde, hona hemen adibide batzuk jakiteko zer lekutan (aditzaren ezker edo eskuma) erabiltzen duen perpaus osagarria
|
gure
idazle klasikoetan klasikoenak, Axularrek. Axularren liburua, Gero, 60 kapitulu edo kontakizunez dago osatuta.
|
|
|
Kultura, oro har, edergarria da hedabide gehienetan. Polito geratzen da
|
gu
idazleok horietan agertzea.
|
|
2008
|
|
|
Bigarren larriagoa da, sistema literarioaren egoera orokorrarekin zerikusia duelako, baita euskal gizartearen egoera orokorrarekin. Izan ere, kanonizazio prozesu literarioaren atzean beti baldin badago indar bat bultza egiten, egungo egoera literario nahasia ulertu nahi badugu hasi genuke ere galdekatzen zein indar dagoen kanonizatzeko bidean dauden
|
gure
idazle potoloenen atzean bultzaka. Hau da, gure sistema literario nerabea ote da idazle hauek kanonizatzen dituena ala beste nonbaitetik (gurea ez den sistema indartsuago batetik, espainiar sistemaz ari naiz, noski) dator bultzada?
|
|
|
Lerroz lerro arakatuko bagendu euskera oparoan eskintzen deuskun kulturea, harritzeraino helduko geintekez, konturaturik, zenbat gaitan dan
|
gure
idazlea jantzia, zenbaterainokoan ez dan guzurra baserriko kulturaren antologia geureganatzen deuskula: suge sagarrak, tresnak, ohiturak, sinesmenak, janariak, flora, fauna, eguneko nahiz gaueko har eta xomorro guztiak, eskolan etxean be ikasten diranak, edo iruntzitara, etxean batez be, eta arean eskolan:
|
|
|
«tiene todas las necesarias propias de sus raices[...] es la ocasión de buscar las voces oportunas que hasta ahora no ha tenido o tomándolas de otras lenguas, o inven tándolas o formándolas de sus fecundas raices». Lan horri ekingo dio
|
gure
idazleak hiztegiaren bitartez.
|
|
|
Bide horiek guztiak erabiliz lortu zuen Larramendik gaztelaniazko DAut en agertzen ziren berbak ematea. Hutsarte asko eta asko agertuko zitzaizkion
|
gure
idazleari, batez ere voces> facultativas> edo berba espezializatuak emateko orduan. Baina, esan bezala, Larramendiri multzo horretako berbak asmatzea zilegia iruditzen zitzaion.
|
|
|
Bi kasuotan Amundarainek hitz teknikoak behar zituen, zuzenbideko berbak, hain zuzen ere. Liberalismoak zabaldu nahi zuen hizkera berria ematen, beraz, nahiko beharleku izan zuen
|
gure
idazleak. Lan horretarako Larramendirengana jo zuen, askotan HH ak pro posaturiko berbari mailegua erantsiz, ikusiko dugun moduan.
|
|
|
Lizarragarenak irakurri dituenak ongi daki itzultzeketan ibiltzen dela, usu asko pentsatu gabeko iraultze lanetan aritzen dela, ezin baita onartu, Mitxelenak noizbait erran zuen bezala, gure apezaren eskuizkribu ugarietan kausitzen ditugun ezaugarriak Iruñerriko euskara gaizkara ren isla direla. Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela, baina ez dut uste eguneroko solasean
|
gure
idazleak ibiltzen dituen moduko erdarakadak ibiltzen zirenik. Maiz ezinezkoa da, gaztelaniatikako maileguak maila jasokoak direlako, hizkuntza horretan eguneroko jardunean erabiltzen ez direnak, eta lehen ere erabiltzen ez zirenak, itxura duenez.
|
|
|
Orobat anima liek egiten dituzten beste hauek: Txainkuria, aunka> (zakurrak), antzarka> (zerriak), kirrinka> (zerriak eta gurpilak), bee> (ardiak), karaka> (oiloak), karra > ka> (antzarak), kurruka> (usoak), marraka> (ahuntzak eta ardiak; katuarengatik marrakari> dela dio
|
gure
idazleak), marro> (behiak, zezenak, lehoiak), e.a.
|
|
|
Jarraian Elkanokoak darabiltzan esamolde, erranairu eta, oro har, fraseo logiaren munduan sar daitezkeen itemak aipatuko ditut. Mundu zabala da, eta aberatsa kasu honetan,
|
gure
idazleak maizxko ibiltzen dituelako, anitz aldiz aitzinean duen gaztelaniazko ereduari jarraikiz. Garbi ikusten da, dena dela, beste batzuk jatorrak direla, hots, alderdi honetan erabiliak zirela, eta, itzuli takoetan, beti errimarazten, errima ematen saiatu zela, ereduak zuen ozenta
|
|
|
saioan. Bidasoako txapelaundiei eskainitako hura gogora ekarriz, hau dio
|
gure
idazleak:
|
|
|
|
Gure
idazlearen kasuan nabarmenena izanen da nola ideia baten azaltzeko tropoak metatzen dituen. Ondotik heldu dira hiru arka animaliez betetzen hasiak:
|
|
|
Manifestua aintzat hartu ez dutenez gero, bere liburua ere ez aintzat hartzea izango litzateke, koherenteena?, Rodriguezen ustez. . Azken finean,
|
gu
idazleak gara eta hitzarekin egiten dugu lan. Nik zer ulertu behar dut?
|
|
2009
|
|
|
Honen moduko tradizinoko ipuinen bildumetan, idazlearen jasa ez da sortzaile izatea, ipuina lehendik sortua dalako; baina ipuina kontaera batez hornidutea sarrerea, amaierea, zehaztasunak, deskripzinoak, pertsonaien izenak eta izakerak eta beste zer asko, idazleak ipuinok girotu eta tokikotzeko egiten dauen ahalegina. Horretan ez dauka meritu gitxi
|
gure
idazleak. Pertsonaien izenetan eta jazoera lekuetan agiri dau ondoen ahalegin hori.
|
|
|
Herri ipuinetan pertsonaiak ez dabe sarri euren izenik izaten.
|
Gure
idazlearentzat, Urlia, Sandia eta Berendia barik, herritarrentzat ezagunak diran izenakaz bataiatzen ditu protagonistak, batean" Martin", bestean" Mari Pepa". Izenak, herrian edo beste herriren baten ezagunak izan diran pertsonaiak be sartzen ditu ipuinetan.
|
|
|
–Ez. Horregatik diot afera xelebrea izan zela, zeren Salustianok (hori baitzen
|
gure
idazle misteriotsuaren izena) kontu handia hartu baitzuen ez izenik ez helbiderik ez jartzen... baina gero gure gutun azaletako bat erabili zuen. Eta bertan gure helbidea inprimaturik dago!
|
|
|
Dragoi Bolatik Shin Chanengana igarotzeak, lehen begiratuan erabakigarria dirudien arren, ez ditu eragingo axaleko ondorioak baizik. Hurrengo iraultza sakona ez da etorriko harik eta etorkizuneko petrikiloak
|
gure
idazleen geneak eta garunak manipulatzen has daitezen arte.
|
|
|
Alde batetik, ikerketa lanak bultzatzen eta egiten ditugu, erran nahi baita bereziki gure ikasleek eta irakasleek behar dituzten literatura liburuen egiteko. Eta, bestetik, pentsatzen dugu ere behar ditugula ohoratu
|
gure
idazleak, bereziki zenduak direnak, haien lanak ikertuz eta ohorezko aipamenak eginez, kongresuen eta jardunaldien bidez, gure herritarrek behar dutelako jakin haien berri.
|
|
|
Maite ditut
|
gure
idazleak, denak, baita Iban Zaldua ere, baina biziki gogaitarazten nau idazleek prentsako elkarrizketetan agertzen duten joerak, euren gustuko idazle eta erreferenteak aipatzeko orduan. Orokorra bihurtu da, gainera:
|
|
|
Erregeak, txunditurik
|
gure
idazlearen goi mailarekin, erresumako sari nagusia eman zion. Alfonbra gorriak jarri zizkioten, jauregiko orkestrak musika gorenak jo zituen, gorteko emakume ederrenek dantza egin zuten idazlearekin.
|
|
|
|
Gure
idazleen aipuak erabili gabe,
|
|
2010
|
|
|
Espainiako Sari Nazionalak erreskatatzen du zaborretatik galtzera zihoan bitxia, medizina tradizionalak herri jakinduriatik ukendu edo erremedio baliagarri bat berreskuratzen duen bezala. Diamanteak itsutu egiten du, ordea, eta
|
gure
idazle sarituen errurik gabe, obra hori dotoreenetan paseatuko dute. Baina zaborrak zabor izaten jarraitzen du.
|
|
|
Baina... bai baina bat bai baitago hemen ere. Izan ere,
|
gure
idazle ezagunetakoa dena Espainian nola tratatzen duten ikustea etsigarria da; edo gure idazlea delako tratatzen dute horrela?
|
|
|
Baina... bai baina bat bai baitago hemen ere. Izan ere, gure idazle ezagunetakoa dena Espainian nola tratatzen duten ikustea etsigarria da; edo
|
gure
idazlea delako tratatzen dute horrela?
|
|
|
Susmoa daukat gaur egun estandarizatutako hizkuntz ereduak sobera mugatzen dituela gure aukerak, sobera traba eta beldur barreiatzen dituela hizkuntza baliatzen dugun guztion artean eta, nolabait, gehiegi egiten diogula muzin gure aurrekoek menderen mende eraiki duten literatur tradizio eta ondare prosodikoari. Aski da behako bat ematea
|
gure
idazle klasikoen lanari ohartzeko hiru ardatzen inguruan eraikitzen zutela beren estiloa: komunikazioa, indarra eta ederra.
|
|
|
Adibidez, ingelesek" far from" idazten dutena frantsesek" loin de" idatziko dute, espainolek" lejos de", eta beste hainbat hizkuntzatan ere antzeko pieza bat sortuko zen ideia bera adierazteko, pieza bat beharbada hasieran hizkuntzan ez zegoena baina Mendebaldeko unibertso erretoriko komuneko korrontean murgildu beharrez garatu behar izan dena. Gure hizkuntza ez dakit zenbateraino dagoen atxikia batasun horri, baina
|
gure aurreko
idazleek ederki sumatu zuten euskara ere koine horretara eramateko beharra. Horregatik hain zuzen gure adibidearekin jarraituz sortu zuten" tik urrun" edo" urrun da bait" bezalako esamoldeak, Duhalde, Larreguy, Hiribarren eta beste zenbaiten izkribuetan agertzen direnak.
|
|
|
Kaleratu duen azken eleberriak badu horretaz eta beste hainbatez. Egia esateko, azken lanekin erkatuz
|
gure
idazlearen irudimen jarioa agortzen hasia zelaren seinale ziruditenak, City of Glass (1985) edota Oracle Night (2003) lanetako Paul Auster baten arrastoak berreskuratu eta, askoren ustez, gainditu egin ditu. Alberdaniaren eskutik argitaratua eta Oskar Aranaren itzulpen lanari esker, Ikusezin izenburuaz euskaratua heldu zaigu, beste behin, errealitatea eta fikzioaren mugak lausotzen dituen," matrix" austeriarraren zentroan koka genezakeen, eredu bikaina.
|
|
|
Teologo eta exegeta ausartagoak beren jardunean mehatxatuta eta arriskutan zebiltzan, zinez. tze bidea frai alonsok, baina ez berehala bukatzeko: ...bizitzako idazle gogoarekin zerikusirik badutela uste dudalako da. aita pedro gertaera larrion ondo ondoan suertatu zen zorigaiztoko 1572ko urte hartan eta gero. gudiel atxilotu zutelarik, eta haren auzia aitzina eramateko, kapitulu nagusirako prestaturiko De Incarnatione testua eskatu eta jaso zioten inkisidoreek Malon etxaideri. ortodoxia hertsienaren zaintzaileak ondoan zituen, beraz24 badirudi
|
gure
idazlea oso barnetik ukitu zutela gertakari haiek: irakasle jarraitu zuen, baina idazlanak argitaratzeko ahalegin handirik egin gabe. eta harritzekoa da hori, idazketarako halako dohainak zituen batentzat. iradoki dudan bezala, frai luis engandik bi lezio handi ikasiak zituen aita pedrok:
|
|
|
aurkako kritikariek erabil ditzaketen arrazoi eta zemai aurreikusien artean aipatzen digu Malon etxaidek gai teologikoetarako gaztelania, eta ez latina, erabili izana: ...zor zitzaien begiramena ongi neurtuta zeuden latinez, ez hainbeste, hurrik eman ere, herrihizkuntzetan. teologiako zehaztasun zientifikoak latinezko terminologia eta tradizio linguistikoan zituen jarrita bere segurtasunak. hortaz, frai luis edo Malon en lan herritarrek, segurtasun beharreko garai haietan, zalantza eta nahasmendua ekar zezaketela uste zuten kritikariek. aurreko pasarte bat osatuz,
|
gure
idazleak honela laburtzen ditu arerioen arrazoiak:
|
|
|
Hain zuzen, Poza Lizentziatuak Malon Etxaideren liburuaren aurreko urtean kaleratu zuen berea (1587). hizkuntza sakratuenen horrekin batera, klasikoen iritzi ezagunak ere bazuen indarrik kritikarientzat, platon ek esan baitzuen" que no era l� cito profanar los misterios ocultos". azken argudio honi ironia finez erantzun zion Malon etxaidek. ikusiko dugu. kritikarien hurrengo argudio multzoa hizkuntzaren izaera edo egoeratik bertatik jasotako arrazoiekin osatzen zen: hizkuntza herritarra ezdeusa zen, baliabide gutxikoa, duintasun eskasekoa.
|
gure
idazleak azpimarratu zuenez, balioespen oker horren kontra mintzatu behar izan zuen frai luis ek:
|
|
|
Malon etxaide garai batean idatzi eta gordetako testura itzuliko da, eta bertatik ematen dizkigu gaztelaniaren aldeko argudio onak (oro har, beharbada herri hizkuntza orori buruz ere pentsa zitzakeenak) 48 gaztelaniaren duintasunaren arazoari adarretatik irmoki helduko dio Malon etxaidek; hasteko, laido eta irain makurtzat jotzen ditu hizkuntza horren ustezko ezduintasunaz dihardutenen iritziak: ...iko, greko erromatar edo eliztarren etsenplua bere aldeko argudiotarako ekartzean, Malon etxaide behin eta berriz saiatu zen haien historia kulturala jatorrizko testuinguruan lekutzen. ez zegoen ados kultura jasoko" misterioak" (erlijiosoak nahiz bestelakoak) ez zirela herritarren artean mugarik gabe zabaltzekoak uste zutenekin. eztabaidagai honekiko irribarre bihurri batekin idatzi zuen
|
gure
idazleak ondoko pasartea: hori gorabehera, oro har, idazle horien guztien jokabide praktikoa herri hizkuntzatan izkribatzea izan zela gogoratuko du, era bertsuan biblian nola mundu klasikoan:
|
|
|
Gabriel Arestik argitara eman zuen Boccaccioren Dekamerone ttipi bat bildumako ipuin batetik aterea da goitizena», adierazi dit. Urteak pasatakoan, aitortu zuen gaztetako azioa, eta orain Armiarma.com delakoan ezizen eta guzti agertzen da
|
gure
idazle eta irakasle galdakaotarra.
|
|
|
Idazle horien artean ezagunena Seamus Heaney da, jakina, hura ere, Yeats bezala, Nobel Sariaren irabazlea, eta hura bezala orobat bizi den garaiko alderdi guztietan konprometitu zalea dena. Nolanahi ere,
|
gure
idazle handienetako batzuek oso erreakzio gogorra izan dute idazketa modu horren kontra. Bai James Joyceri, bai Samuel Becketti, batere idazten jarraitzekotan, beharrezkoa gertatu zitzaien borondatezko erbeste modu batera jotzea, hain aurkitzen zuten itogarria Irlanda independenteko giroa, bere sexu errepresioarekin eta nortasun nazionalaren gaineko obsesio politikoarekin.
|
|
|
Galde daiteke zergatik ote dauden desberdintasun hauek bukaeretan, kontuan izanik egonkorra eta erregularra dela
|
gure
idazlea. Zergatik, tarteka, eskemetan sartzen ez diren hizkuntza erabakiak?
|
|
|
Hasiera bateko hurbilpenean, iruditu zitzaigun
|
gure
idazlea klasikoa izanagatik, paragrafogintza nahikoa ondo bereizita zeukala XVIII. XIX. mendeetarako, hots: sekuentziak ondo markaturik, paragrafo paraleloak, esaldi topikalen kokapena (paragrafo hasieran edo bukaeran).
|
|
|
19?. Aitzol, Ernandorena eta besteren lana gutxietsi gabe, Zubimendi egon zen 1935 eta 1936ko Bertsolari Egunen antolamendu gaitz haien oinarrian. Horretarako derrigorrezkoa zen lan astunaz gainera,
|
gure
idazleak eman zien haize publizitarioa gero, bertsoak argitararaziz eta jardun haiei buruzko komentarioak eginez. Mende erdi luze bat joan da hil zenetik, eta orain altxor preziatu gisa irakurtzen ahal ditugu hartaz idatzi zituenak.
|
|
|
181 Ikus
|
gure
idazleko 2.1 puntuan 45 oharra eta 2.3 puntuan 81 oharrak.
|
|
|
Fika bezala ari garela pentsa badaiteke XVII. mendeko
|
gure
idazleekin, botere erlazioak zertan diren eta askatasuna zenbaterainokoa dugun konprenitu nahian gabiltza hemendik Marokora eta Marokotik Euskal Herrira.
|
|
|
Ohartzen al zara umiliazioa dela gaurko editore frantsesek Frankfurteko liburu azokatik maletetan dakarten genero nagusia? Gure zenbat liburu itzultzen dituztela urtero amerikarrek uste duzu, eta zenbat kaka estatubatuar irensten ditugu guk ordainetan, salduko direla baitakigu, gure irakurleek erosiko dituztela baitakigu, salmenta horiei esker jarrai baitezakegu
|
gure
idazleei arnasa ematen eta, bidenabar, munduko beste herrietako idazleei kasu egiten?". Karpeta morea belaunen gainean pausatu eta jaka eranzteari ekin zion.
|
|
2011
|
|
|
Hainbesterako non diskurtso instituzionalak eta hegemoniko tradizionalak onartu besterik ezin izan duten egin eta eurenetan ere txertatu. Kirmen Uribe edo Jon Arretxe bezalako idazleen desetnifikazioa (hots, jadanik idazle bakarrik dira,
|
gure
idazle) onarpenaren marka litzateke, imaginario bilbotar osoaren harrera seinale. Ildo berean koka dezakegu 2.009ko urte bukaeran Bizkaiko Foru Aldundia euskarazko literatur solasaldiak antolatzen hasi izana Foru liburutegian, hain zuzen, Bilboko erdigune sinboliko finantzieroan (orain arte literatur solasaldi horiek euskara elkarte edo euskaltegien ekimenak izan dira, beti ere hiriaren ertzetan kokatuak – ertz espazial edo sinbolikoak).
|
|
|
Eskualde osoaren eta urrunagoko gazteariaren heziketaeta kualifikatze gune indartsuena zan, Bizkai osoan be lanbide irakaskuntzan ia bardinbakoa. Eskola honetatik hedatuko dau, bada,
|
gure
idazleak bere abade, irakasle eta hezitzaile jardunaren arlo handi bat.
|
|
|
|
Gure
idazlerik gehienak ez dira literaturako profesionalak, beste lan egonkorrago batzuetan ateratzen dute bizibidea.
|
|
|
Gure pertsonaiak ezagutu behar ditugu,
|
gure
idazleak, pentsalariak, eta horietan oinarritu, horien bidez antolatu munduko gertakarien narratiba eta gure historiaren kronika. Gogoan dut, beste askoren artean, aurten Gara n agertu den artikulu bat Gasteizen 1976an poliziak eraildako bost langileen gorazarrean.
|
|
|
Alde ederra litzateke etorkizunean Afrikako literaturari buruzko biltzarrek denbora gehiago eskainiko baliote Afrikako hizkuntzetan idatzitako afrikar literaturaren auzi txit garrantzitsuari, eta benetako afrikar sentsibilitatea sortzeko prozesuan horrek izango lituzkeen inplikazio guztiei. Izan ere, Afrikako hizkuntzek gure hezkuntza sisteman gaur duten bigarren maila iraulita geratuko litzateke
|
gure
idazleek beren hizkuntzetan jarriko balituzte beren dohain eta gaitasun itzelak. Ahaleginak egin dira berriki Afrikako hizkuntzen ikasketa Afrikako unibertsitate berri batzuen curriculumean sartzeko.
|
|
|
«Euskera zaarra ta erri izkera ondo ezagutzen dauz, eta bizkaierazko idazlerik jatorrenetarikoa do gu berau» (Bizkaiko Euskal Idazleak, 248 orr.), eta K. Etxenagusiak: «Erri euskera aberatsa ta
|
gure
idazle zarrena gitxik ezagutzen dabe Bizkaian Aita Linok baizen ondo. Gipuzkera ere ainbat idatzi dau, bai, a Obako fraide onen bizkaiereak berarizko gozotasuna ta berezkotasuna ditu ezaugarritzat.
|
|
|
Ezagutzen ditugun Jean Etchepareren kantak narratiboak dira. Kanta narratibo hauek,
|
gure
idazlearen kasuan, odoltsuak dira, eta gertaera lazgarriak deskribatzen dituzte. Kantu narratibo horiek euskaraz, balada arruntak?
|
|
|
Naparrik ez datorkigu burura.
|
Gure
idazleen artean, gaiñera: Iratzeder, Argarate, Monzon, Tauer txekoeslobarra, Mix polondarra euskeraz oso poliki idazten baitute (Euzko Gogoa, 1951).
|
|
|
Eta, behin pentsatzen hasita, esango nuke kontua hain zuzen ere alderantziz aurkez daitekeela, alegia, ustezko zailtasunak erraztasun direla, eta alderantziz: ba ote dago ezer berririk esaterik
|
gure
idazleari buruz?
|
|
|
" Koropilo hanitz daukatelakotz gauzek, eta piru bat baino gehiago baduelakotz egiak, direnak ere askotan hailgatzeko ez hain errexak,
|
gure
idazlearen erakaspena ez da beti, nahi baduzue, ororen adimenduan ximixta bezain zalu sartzekoetarik: hurriki, artetan gogoeta egonez, astirekin, xehatuz, da behar hartu.
|
|
|
Orduan, beste hainbatetan bezala, Villasanteren Historia de la Literatura Vascara jo nuen, Larresoroko Seminarioko buruaren gaineko xehetasunen bila. Makina bat aldiz aurkitu ditut liburu ezinbesteko horretan
|
gure
idazle ezezagunen datuak eta argibideak. Baina, Villasantek ez dakar Arnaut Abadiarik!
|
|
2012
|
|
|
Genitalitatea ez da tabu jadanik, baina bai sexuarekin dugun harremana, bizitzan dituen inplikazioak, eraikitzen ditugun irudikapenak.
|
Gure
idazleen bidaia liburuetan ez dago sexurik, memoria liburuetan ez dago sexurik, gure pertsonaia ezagunetako inork ez du aipatzen sexua bere zaletasunen artean. Bada murru bat sexuaz bereizten gaituena, gizartean dugun errespetua galtzeko modu bat bailitzan,, inpresentablea?,, indekorosoa?, narratsa eta zikina (hori bai, zikinkeria gozo bat) balitz bezala.
|