|
2000
|
|
|
Jose Luis Mendozak (Pamiela," En el principio fue el mito", 9.or.) narrazio arturiko hauen erabileraz idatzi zuen moduan: " la literatura novelesca ha creado un espejismo fascinante y su nostálgica atracción viene doblada por su irrealidad." Sarrionandiarentzat aldiz,
|
mundu
heroiko eta legendario hori nostalgia, desesperantza ororen marko egoki bihurtzen da, iraganaren edo erreferentzia heroikoen ezinezkotasuna azpimarratzeko erabil baitezake eta amaieren fataltasun ezaguna eta aldatu ezina nabarmenago egiten dutenez.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere,
|
mundu
guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena mundu mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Beraz, estilo pertsonal horrek ematen dio bere obrari balore berezia. Izan ere, mundu guztiko literaturaren erreferentziek eta euskal herriko tradizio ezberdinek elkarturik aditzera ematen dute badela gure artean erdi ezkutaturik eta erdi galdurik dagoen errealitate bat bere liburuetan islatzen saiatzen dena
|
mundu
mailako beste errealitate askorekin harremanetan jarriz, era bateko eta besteko ispiluez baliatuz, errealismotik fantasiaraino, eta alderantziz ere bai.
|
|
|
Kausalitate magikoa errealitate harrigarriaren muinean kokatzen da Borgesen ustetan, eta kausalitate lojikoa ukatuz edo, hobe, gaindituz, harrigarritasuna lojikaren derrigortasunaren amets bilakatuko da. Kausalitate honen bitartez, fatalismoaren kutsua berpiztu da gure literaturan, eta ipuinaren sinbolizazio
|
munduak
zabaltzen irakatsi digu Borgesek. Borgesen jarraitzaile literario bezala, Atxaga, Jimu (Jose Mari Iturralde) eta Sarrionandia aipatu behar".
|
|
|
Zalantzarik gabe marinela aipatu ditugun idazle eta kritikoekin bat etorri beharra dago nabigatzailea edo itsasoratzen den, nahiz abiatzen den bidaiaren sinboloa da Sarrionandiaren poemagintzan nahiz narraziotan iraupen luzeenekoa eta nabardura gehien eskaintzen dituena, haren
|
mundu
ikuskerari buruz. Alde horretatik narrazio hauek bere aurreko eta ondoko idazlan poetikoekin dute zerikusi nabarmena:
|
|
|
Bestalde, mundu ikuskera filosofiko interesgarria ematen omen du aditzera liburu honek, hain zuzen ere laberintoarena. " Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak
|
munduari
zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Lopez Gasenik ere liburu honetako gaiak eta aurreko beste" saio" liburuetakoak jartzen ditu harremanetan; Sarrionandiaren beste konstante batzuk ageri dira han hemenka: literatura unibertsaleko mitoak iraultzeko desioa(" Ekibokazioa", literaturaren iturri garbienetara ere ironiaren herdoila eramateko gogoa(" Hamelingo xirularia"," Belle au bois dormant"); idazteko ekintza borondatezkoak
|
munduan
den askatasunik handiena ematen diola probatzeko nahia(" Maitasunari buruz"). Bigarren atal nagusia euskal kausarekiko konpromezuarekin zerikusia duten gaiak leudeke:
|
|
|
Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena dugun hau hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta
|
munduaren
lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela". Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen dena sorpresa da ordea:
|
|
|
" Beraz eman dezagun, nobela luzea dela". Autoreak generoaren gaiari buruzkoan duen ironia jarrera da ziurrenik, edo kritikoek nahiz
|
mundu
editorialak nobela luzeekiko duten erabateko estimazio eta errespetuari eginiko irrijorra sarkastikoa.
|
|
|
Liburua egiterakoan egileak hitzak aintzat hartzeko premia sentitzen duela dio, oraindik
|
munduko
gauzak izenda daitezkeela sinesteko. Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez:
|
|
|
Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio handia zera omen du egileak berak dioenez: " mintzairak oraindik balio duela eta
|
munduko
gauzak hobetu daitezkeela" sinetsi nahi du.
|
|
|
Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna dute,
|
mundu
fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte. Guztia ere, gainera, estilo narratibo poetikoaz eta dotoreaz emanik.
|
|
|
Susako kritikoak(" Narrazioak", Susa, 1989, 23 alea, 8 or.) zera dio liburu honetako gaiei buruz: "
|
Mundu
ederrak eraikitzen laguntzekoa da hizkera hori (sirenak, marinel zaharra, geltoki desertuak, printzesak, e.a.) bai, egunekotik nahikoa urrun dagoen heinean." (9 or.) Iñigo Kaminok ere(" Joseba Sarrionandia. Narrazioak", Argia, I, 4 or) bide beretik jotzen du:
|
|
|
Itsaso gartzeleratua", Hegats, 1989, I. alea, 5 or.) liburu honetan sumatzen den bilakaera aipatzen du, haren ahotsa orain" ahots nekatu eta etsitua" dela, kartzelaren zama bere gain daramanarena. Bereziki azpimarratzen du bere lehen liburutik hautatzen dituen poemen artean egin duen selekzioa eta berridazketa," Ez du idazten itsaso zabaletan zehar nabigatzaile inkonszienteak egingo zukeen eran, sufrimenduak ernarazten duen kontzientzia argitik baizik, alegia, poetak bere gorputzean"
|
munduaren
epilogoa" deitzen duen torturaren urraduren kontzientziatik." (8 or.)
|
|
|
J. Sarrionandiak metaliteratura aukeratu zuen bide bezala. Bere lan horrek
|
munduari buruzko
ikuspegi kezkatua agertzen zuen poeta erakutsi zigun. Borroka armatuari buruzko poemak irakurrita ere, beti nabaritu zitzaion urrunketa nabaria, berehalakotasunetik urrunketa, bihozpena edo ironiaren bidez lortzen zuena.
|
|
|
Borroka armatuari buruzko poemak irakurrita ere, beti nabaritu zitzaion urrunketa nabaria, berehalakotasunetik urrunketa, bihozpena edo ironiaren bidez lortzen zuena. (...) Bere estilo eta irakurketa
|
mundua
Erromantizismo, Sinbolismo, Espresionismo, Surrealismo, Futurismotik Errealismo sozialistatik baino hurbilago dago. Dylan Thomas, Pessoa, Eliot, Kavafisek eragin handia izan dute beragan.
|
|
|
Hitzaurrea egiten dion Txema Larreak berak Ni ez naiz hemengoari buruzko aipamena argitaratu zuen Pamiela aldizkarian (1985, 9.zb. 10 or.) Eta bertan aurki genezake" jalgibiderik ez duen
|
munduko
laberintoa" ri buruzko ohar interesgarria: " Laberintoa aspaldixe dugu Joseba baitan.
|
|
|
Laberinto honetan irteerarik ez, bizimodu merkatarira itzultzea salbu, eta irteera hau are eta urriagoa. Hau da, bada, Malcolm Lowryren
|
mundua
, edo Laberintoa eta eta poema batean dioenez gartzela, zeinetan gauza ederrenei ere funtsezko gabezia eta suntsidura bait darie".
|
|
|
Literatur piezei dagokienez, berriz, hiru aipatzen ditu Joxerra Gartziak beste guztien gainetik" Euria esan eta euria erortzea" (191 or.)," Ziutateko enparantzak" (201 or.) eta" Laberintoa habitatu" (206 or). Hirurak surrealismo girokoak direla diosku, Kafkaren
|
mundu
absurduetatik hurbil daudenak, eta amesgaiztoen logikan oinarrituak.
|
|
|
Bestalde,
|
mundu
ikuskera filosofiko interesgarria ematen omen du aditzera liburu honek, hain zuzen ere laberintoarena. " Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da.
|
|
|
Narrazioak", Argia, I, 4 or) bide beretik jotzen du: " Josebak bere ipuinetan aldi iraganetara labaintzeko joera dauka,() Baditu lehen aldian kokatutako ipuin horietan giro zahar preziosistak,
|
mundu
geldo fantastikoa (aspaldiko ipuinetako marfilezko objektuak, neska ederrak, petrikilo misteriotsuak, agure jakintsuak...)". Beraz, hona hemen zalantzarik gabe Sarrionandiaren ipuinen artean erakargarriena gertatu den ipuin mota.
|
|
|
Aipamen berezia merezi du poesia itzulpenen artean, Izkiriaturik aurkitu ditudan ene poemak liburuak (Pamiela, Iruñea, 1985). Izan ere, liburu honetan
|
munduan barrena
eta mendeetan gaindi sorturiko olerkigintzan, Sarrionandiak bere denboran irakurritakoen artean hurbilekoenak egin zaizkionen bertsioa egiten baitu liburu honetan. Horrela irekitzen da irakurlearen begien aurrean mundu zabaleko literatura askotariko horren mostra zabala, Sarrionandiaren" alter ego" diren idazle mota guztietako horien emaitza aurkezten digularik.
|
|
|
Izan ere, liburu honetan munduan barrena eta mendeetan gaindi sorturiko olerkigintzan, Sarrionandiak bere denboran irakurritakoen artean hurbilekoenak egin zaizkionen bertsioa egiten baitu liburu honetan. Horrela irekitzen da irakurlearen begien aurrean
|
mundu
zabaleko literatura askotariko horren mostra zabala, Sarrionandiaren" alter ego" diren idazle mota guztietako horien emaitza aurkezten digularik. Bere obraren zale diren irakurle euskaldunei aukera eskaintzen die haiek ezagutzeko, eta bestetik, literatur iturrien inguruko gogoetarako bide ematen die liburu honek literaturzaleei, geroago aipatuko ditugun saiakera liburuetako iradokizunek bezalaxe.
|
|
|
Lauaxetaren aipamena ez da alferrikoa, izan ere, nahiz asmoen eta
|
munduko
literaturaren ezagutza zabalaren aldetik, nahiz kosmopolitismo zaletasunaren aldetik, nahiz poesia landua eta" dekadentea" egite horretan, ahaidegoa aurkitzen baita bi idazle hauen artean, eta Sarrionandiak gerora ere Lauaxeta aipatu izan baitu euskal literaturan bere erreferentetzat Arestirekin batean. (Marinel zaharrak, 1987)
|
|
|
Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala.
|
Munduak
sortu eta egoerak azaltzeko gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik edo extasi poetikorik eragin gabe, intrigaren edo sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Poeta talde honetakoek oinarri filosofikoei dagokienez Nietszche, Heidegger eta Witgensteinen irakurle dira, eta beren obrak desenkantuaren filosofiaren adierazbide bilakatzen dira. Zientziak eta positibismoak eskaintzen duen
|
mundu
ikuskera segurua baztertzen dute eta historiaren nahiz progresoaren kontzeptuak zentzu gabe bilakatzen zaizkie. Horretaraz gero, izakia hutsaren hurrengo da, eta olerkiak egin lezakeen bakarra bizi den unearen adierazpen agonikoa jasotzea da (288 or.).
|
|
|
Izan ere, eleberri hau modu bitxian egituratua dagoenez, istorio hauek guztiak lotzea askotan zaila izaten da, irakurketa pausatua eskatuz. Aitzitik, arretaz eginiko irakurketa baten bidez Arrietak eskaintzen digun
|
mundu
iradokitzailea barneratzeko zailtasunik ez dugu izango. Gainera, patroi berri honen erabileraren atzean, ezarririko canon edo ereduak desjosi eta berriro josteko beharraren aldarrikapena ere ikus genezake.
|
|
|
Fokoaren mugimenduaren bidez, narratzaileak bereziki bi pertsonaiengana gerturatuko gaitu, bi maitaleengana. Haatik, pertsonaia hauen hausnarketa, zalantza... batzuk deskribatzen bazaizkigu ere, ez dugu bi pertsonaia hauen barne
|
munduan
sakontzeko ahalegin berezirik antzematen. Hau da, batik bat istorioaren gorabeherak hobeki ulertzeko beharrezkoa dugun informazioa azaltzen zaigu.
|
|
|
Hartara, kultura eta naturaren arteko lehia ikus daiteke. Iñaki eskolak irudikatzen duen kultur
|
mundura
egokitzen ez denez, baserrian lanean jarraitu du. Baina, kultur munduan murgildu eta egokiturikoek ez dute bere jarrera onartuko, baztertu egiten dute.
|
|
|
Belaundek egoki azaldu du pertsonaia honen barne munduaren desorekaren zergatia: " Tradiziozko baloreak, batzuetan zentzurik gabekoak, goraipatzen dituen errealitateak norberaren sentimenduak zapuztuz eta pertsonaren barru
|
mundua
deuseztatuz, frustrazio pertsonala baino ez dakar." (Egunkaria) Azkenean, Mario Afrika bere lagun trabestiaren laguntzaz Marilin bihurtzeko beharrezko indarra eskuratuko du. Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du.
|
|
|
Manhattan ikus 4.2, eta Speed gauak ikus 2.2, esaterako). Gainera, oso gertutik deskribatzen digu
|
mundu
hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den
|
mundu
horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea lortzen du.
|
|
|
Baina, nahiz eta idazlea amaren barne
|
munduan
sakontzen saiatu den, ez du gauza bera egingo gainerako pertsonaiekin. Ez dira hauen gogoeta eta pentsamenduak azaltzen, ez dakigu egin dutena egitera zein arrazoik bultzatu dituzten.
|
|
|
Eleberri psikologikoetan pertsonaia baten barne
|
munduan
, bere garapen psikologikoan, sakontzeko ahalegina nabarmentzen da.8 Ondorioz, eleberri hauetako pertsonaia nagusi guztiak pertsonaia biribilak izango dira.
|
|
|
Hau guztia ikusirik, bakarrizketa luze baten aurrean gaudela esan genezake. Gainera, narratzaileak eleberri psikologikoetan ohikoa den bezala, barne fokalizazioa darabil pertsonaiaren barne
|
munduaren
berri emateko. Kasu honetan, barne fokalizazio hori iraunkorra da, Alvaro izango baita fokoa eleberri osoan zehar.
|
|
|
izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa: narrazioaren
|
munduari buruzko
gure ezagutza ezberdina baita.
|
|
|
Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren berri emanez. Epe labur horretan ez da gauza gehiegirik gertatzen, ekintzak baino, pertsonaiaren barne
|
mundua
baita garrantzitsuena: bere psikologian sakontzea du helburu idazleak.
|
|
|
Besteak beste, Pirinioetako
|
munduaren
berri ematen digu gogoeta hauekin. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun, baina ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Lourdes Oñederrak Donostiatik Europa erdialdeko hiri batera ihesi doan emakume baten barne
|
mundua
aurkezten digu. Izan ere, nolabaiteko ilusioaren bila bere ohiko bizimodutik alde egiten du Teresak, baina, ezin izango du ilusio eza gainditu, bizitzaren aurrean duen nekea gainditu.
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak,
|
munduan
zeharkakoak izanik ere, munduaren larruan batera edo bestera jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri haundian, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko, edo bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia.
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak, munduan zeharkakoak izanik ere,
|
munduaren
larruan batera edo bestera jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri haundian, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko, edo bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia.
|
|
|
Izan ere, Mari Jose Olaziregik aipatzen duen bezala," protagonistaren erabaki ausarta amaieran, guztiarekin eten eta berriro hastera bultzatzen duena" (Egunkaria III) nabarmentzekoa da, erabaki hau hartu izanak luzatuko baitu bidaia fisikoa. Erzillaren eleberrian legez, barne
|
munduak
gidatzen ditu bai ekintzak, bai sentimenduak, bai gogoetak. Eta gogoeten bidez, zalantzak, izuak, desioak, galderak,... azalerazten ditu.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, fikziozko istorioak kontatzea da eleberrigintzaren oinarria; hots, fikziozko
|
munduak
sortzea. Baina, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu behar dugu, eleberrian eskaintzen zaigun mundu hori irudikatu ahal izateko:
|
|
|
Arestian aipatu bezala, fikziozko istorioak kontatzea da eleberrigintzaren oinarria; hots, fikziozko munduak sortzea. Baina, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu behar dugu, eleberrian eskaintzen zaigun
|
mundu
hori irudikatu ahal izateko: idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,...
|
|
|
idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,... Are gehiago, zenbaitetan errealitate horri erreferentzia zuzena egiten dioten elementuak ageri dira (datu historikoak, pertsonaia ezagunak, esaterako), eta hau ezagutu ezean, zailagoa egingo zaigu fikziozko
|
mundua
ulertzea edo irudikatzea (batzuetan hutsune batzuk betetzea oso zaila edo ezinezkoa izango baitugu).
|
|
|
Itxura denez, irakurleok ez dugu fikziozko errealismoaren inguruan eraikitako
|
mundua
zientzia fikziozko mundua baino errazago irudikatzeko ahalmenik. Izan ere, biak sortzeko eleberritik kanpoko gure ezagutzatik hartzen ditugu erreferentziak.
|
|
|
Itxura denez, irakurleok ez dugu fikziozko errealismoaren inguruan eraikitako mundua zientzia fikziozko
|
mundua
baino errazago irudikatzeko ahalmenik. Izan ere, biak sortzeko eleberritik kanpoko gure ezagutzatik hartzen ditugu erreferentziak.
|
|
|
Izan ere, biak sortzeko eleberritik kanpoko gure ezagutzatik hartzen ditugu erreferentziak. Baina, batzuetan fikzio horri egiantzekotasuna erantsi nahiz errealitateko
|
munduko
elementuei erreferentzia zuzena egiten zaie. Hartara, sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna helburu duten eleberriak izango ditugu hizpide errealismoaz9 hitz egitean.
|
|
|
Gainera,
|
mundu
gogor hori tonu samur batez estaltzea lortu du: " ez pentsa, ordea, ipuin garratzak, minberak, ilunak, direnik.
|
|
|
Egileak liburua hiruki modura egituratu zuela azaldu zuen: batetik, basapiztia horien bizimoduaren inguruko gorabeherak agertzen dira; bigarrenik, basapiztia horien eta gizakien arteko harreman gatazkatsuen berri ematen da; eta azkenik, basapiztia horien inguruko
|
mundu
mitologikoa islatzen da; hau da, aimalia horien inguruan sorturiko sinesmen ezberdinak. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
etsipena, maitasuna, desioen ezintasuna, itxaropena,... Izan ere, gaueko giroaren bidez," iluntasunaren baitan gordetzen den pasioa ageri da liburuko orrialde guztietan." (Egunkaria) Gaueko amets honetan, alkoholaren zorabioaren eraginez, hilak eta biziak batera agertuko dira. Izan ere, bizitzaren mozkorralditzat har genitzake ipuin hauek, gaueko ametsen
|
mundua
irudikatzeko erabilia. Xede honekin, askotan gaueko harremanen berri ematen zaigu.
|
|
|
Bestalde, gaueko giro honetan garrantzia berezia izango dute, bai itsasoak, bai marinel zaharrek. Gainera, honelako pertsonaiak taberna giroan tartekatuz, ametsen
|
munduranzko
ateak irekitzen ditu. Bertako marinel zaharrek Joseba Sarrionandiaren" marinel zaharrak" ekarri dizkigute gogora.
|
|
|
Ipuin bakoitza pertsonaiaren izena du izenburutzat. Pertsonaia hauen barne
|
mundura
gerturatuz, hauen ezinegona, bakardadea,... suma dezakegu. Javier Rojok egoki azaltzen duen bezala" guztiek antzeko egitura daukate:
|
|
|
El Correo XII). Bestalde, pertsonaien barne
|
mundu
honetan denek badute sentimendu komun bat: nolabaiteko bakardade sentimendua.
|
|
|
Senarra, Markos, bakarrik geratzean, rock musika talde bat duen bere anaiarekin Vigora kontzertu bat entzutera joatea erabakitzen du. Lauraren irteerak eta giro aldaketak kolokan jarriko dute pertsonaiaren
|
mundu
osoa.
|
|
|
pairaezina zaie erabakiak hartzeko ahalmena. Halatan, ezustean, nolabaiteko babesa damaien emaztearengandik urruti direlarik emaztearen erabaki baten ondorioz noski, ez baita harritzekoa halako ganorabakoengandik aldentzen ahalegintzea,
|
munduarenganako
eta beren buruarenganako haserre hitsa nagusitzen zaie, miseriazko ziminokeriak eginaraziz.(...)
|
|
|
Gainera, antza denez, ekintzek baino" garrantzia handiagoa dute barne gogoeta eta sentimenduak." (Aizu! 228) Garako iruzkingilea ere pertsonaien barne
|
munduari
Muguruzak eskaintzen dion arretari buruz mintzo da: " Mugalari lana egiten du Muguruzak bere azken liburuskarekin.
|
|
|
Bietan ere pertsonaren barru borrokak azaltzen dizkigu." (Carrere, Joxemari: Gara VII) Zalantzaz beteriko
|
mundu
txikiak sortuko ditu.
|
|
|
Izan ere, ipuin asko oso laburrak dira eta horietan ez dago horrelako zehaztasunetan ibiltzeko lekurik. Haatik, espazioa zehazten duenean ere, leku urrunetara joko du (Tanger, Istanbul,...), honela amets eta irudimenezko
|
munduak
geografia egokietan girotuz, mundu iradokitzaileak sortuz.
|
|
|
Izan ere, ipuin asko oso laburrak dira eta horietan ez dago horrelako zehaztasunetan ibiltzeko lekurik. Haatik, espazioa zehazten duenean ere, leku urrunetara joko du (Tanger, Istanbul,...), honela amets eta irudimenezko munduak geografia egokietan girotuz,
|
mundu
iradokitzaileak sortuz.
|
|
|
" Oso gai ezberdinak jorratu ditut eta denetatik dago: errealismo majikoa, fantasia, etsipena eta baita euskal nekazaritza
|
munduan
girotutakoak ere." (Egunkaria XII) Ipuin batzuk trenarekin estuki lotuak daude, beste batzuk tradizioari lotuak, beste batzuk inozotasunarekin eta ekologiarekin,..." Ipuin pirandeliano samarrak ere badaude." (Egunkaria XII) Beraz, oso bilduma irregularra da. Batzuetan oso ipuin motzak eskaini dizkigu, eta beste batzuetan bere eleberrigintzaren ildoko ipuinak osatu ditu.
|
|
|
Antzerki
|
munduan
ezaguna den Antton Lukuk bere lehen ipuinbilduma argitaratu zuen 1998 urtean. Hamaika ipuin eskaini dizkigu Antton Lukuk liburu honetan.
|
|
|
Narrazio labur hauetan zehar pertsonaia ugari deskribatzen zaizkigu, askotan aipamenetara soilik mugatzen delarik haien parte hartzea. Honela, hain narrazio laburren aurrean gaudela kontuan hartuta pertsonaien barne
|
munduan
askorik ez sakontzea itxarotekoa da. Honela mintzatu zen Joxi Ubeda pertsonaien inguruan:
|
|
|
desioaren inguruan. Honela Felipe Juaristik aipatu zuen bezala, pertsonaiak errealitate eta desioaren arteko mugako
|
mundu
batean bizi direla ematen du, desioa errealitatearekin nahasiz. (El Diario Vasco IX) Gainera, amodioaren inguruko kontuetan bikoteen arteko gaizki ulertzeak, korapiloak eta ezin ulertuak kontatzen dira.
|
|
|
Sakontasun psikologikoa bere obran gero eta handiagoa den bezala, bere lanean badago gero eta lortuago dagoen beste sakontasun mota bat ere, estilistikoa edo dei dezakeguna. Ipuin hauek
|
mundu
literario koherentea eskaintzen digute, eta estilo finkaketa batez horniturik. (Egunkaria I)
|
|
|
Bestalde, garai ezberdinak irudikatzen ditu: baserriaren
|
mundua
, nobela beltzaren hiria, gaur eguneko hiri zoroa. Hortaz, denbora zein espazioan aniztasuna da nagusi.
|
|
|
Kontateknikei dagokienez ere, aberatsa da oso liburua: aitorpen itxurako lehen pertsonekoak, narratzaile orojakilea dutenak, bi orrialdetan
|
mundu
bat eraiki eta birrintzen dutenak, giro kafkiano xamarrekoak, bai eta ikutu sinbolista dutenak ere. (Egunkaria XI)
|
|
|
Biziki desiratzeak errealitatea eta desioa nahastera eramango ditu, Jasone Osororen pertsonaien antzera. Honela, fantasiazko
|
mundu
batean bizi dira pertsonaia hauek, desioak ez lortzearen beldurrak sorturikoa.
|
|
|
Literaturaren beraren hastapenetatik dobleen lekuko ugari aurki badezakegu ere, gizakion barne
|
mundua
bere ardatz egin zuen Erromantizismoa izan zen desdoblamendu edo bikoizketaren gaiari etekin handiena atera ziona, Jean Paul alemaniarraren ostean Hoffmann eta hainbaten lanetan eraginez. Margarete Heinrich ipuinean, esaterako, idazleon testuetan sarritan ematen den biki berdin berdinen kasuaren adibide bat edukiko genuke, eta literatura modernoan dobleek gehienetan duten funtzioari jarraiki, oraingoan ere heriotzaren gertutasuna iragartzen digutela esango dugu. (Olaziregi 199814:
|
|
|
Non personaiek sentitzen duten ihes egin beharra, funtsezko osagaia den. Izan ere, pertsonaia nagusiak, hoegeita hamar urtetatik berrogeitara bitarte horretan daudelarik, beren ohiko
|
mundutik
itzurtzeko grinak harrapatuta daude. Helduarora iritsi dira ia ia konturatu gabe, eta egoera horretan badirudi errealitatetik ateratzeko nolabaiteko bidea asmatu nahi dutela:
|
|
|
Haatik, era ezberdinetako arrantzaleak aurkeztuko zaizkigu, eta gainera, batzuetan arrantzaleen berri eman ordez, haien zain daudenen gorabeherak testuratzen ditu. Hortaz, itsasoaren
|
munduarekin
nolabaiteko lotura duten pertsonaiak aurkezten zaizkigu, lotura hori zuzena nahiz zeharkakoa izanik (senideren bat itsasoan izanagatik edo). Gai hauetaz gain, droga eta sexuari ere askotan erreferentzia egiten zaie.
|
|
|
Gainera, aurreko narrazioetan ere Las Cortesera hurbiltzeko saioa egin zuen. " Edorta Jimenezek deskribatzen duen
|
munduan
, sexuaren ezagutza, sexu mertzenaria, emakumeek diruaren truk eman ohi dutena da, batez ere, aukeratutako bidea. Ondo girotuta daude ipuinak, sexoarekin batera droga eta musika, rock and rolla." (El Diario Vasco IV) Ipuin hauetan guztietan gaua, droga, sexua, rock and rolla,... agertzen diren arren, funtsean gizakien betiereko irrika, desira eta grinak azaltzeko asmoa dutela esan daiteke.
|
|
|
Hiri honen bidez
|
mundu
ezezagun, ilun eta ezkutu bat islatzea du helburu. Juan Luis Zabalaren ustez," Elementurik ilun, ezkutu eta zakarrenak sublimatu eta eder bihurtzen dituen literatura dugu, oro har, liburu honetakoa." (Egunkaria I)
|
|
|
Merkataritzako nabegazioan
|
mundu
zabaleko portuetan dabiltzan marinelak edo itsabazter urrunetan galdutako petroliountzien inguruko istorioak kontatuko zaizkigu; besteetan, gizon emakumeek gorpuzturiko istorio samin eta indartsuak: andrazko bat gizonezkoen untzi batera igo zenekoa, aspaldi ikusi gabeko marinelaren aurrean familiak sentitzen dituen gazi gozoak, aspaldiko piraten gorabeherak. (Rojo, Jabier:
|
|
|
Nahiz eta liburuen izenburuan asteko egun jakin bat agertu, ez dira ipuinak asteko egun horretan bakarrik kokatzen. Ostegunak deituriko bilduman, unibertsitateko ikasleen xelebrekeriak kontatzen dizkiguten bost ipuin eskaintzen dizkigu, eta Ostiralak liburuan, ordea, karrera amaitu ondoren lan
|
munduan
sartzear dauden ikasle ohiak aurkezten dizkigu sei ipuinetan: hots, ikasle eta langile artean dagoen bidegurutzearen berri ematen da:
|
|
|
Edozein herrialdetako liburu salduenen zerrenda begiratzea aski da konturatzeko horien artean literatura ona salbuespena dela. Gil Berak esan duen bezala (Ostiela 9, 23 orr.)" edozein literaturan gehiena zaborra da", baina gure literatur
|
mundu
nimiñoan ez dugu literatura ona, ez hain ona eta kaskarra desberdintzeko ohiturarik, ez horretarako tresna ikonografikorik (bilduma ezberdinak, adibidez). Lagun batek esan zidan, behin, euskal literaturak abenturazko eleberrien eta best-sellerren beharrean zegoela, hots," bigarren mailako" literatura baten beharrean.
|
|
|
Montoiak eleberri honetan garai historiko jakin batera garamatza. Izan ere, I.
|
Mundu
Gerrako lubakietako egoera irudikatzen zaigu. Honela, Frantziaren armadara gerratean parte hartzera joan behar izan zuten euskaldunetariko bat dugu eleberri honen protagonista:
|
|
|
Kokapenari dagokionez, lehen eleberrian
|
mundu
irrealak sortu ditu: espazioa, nekazari mundu asmatua.
|
|
|
Kokapenari dagokionez, lehen eleberrian mundu irrealak sortu ditu: espazioa, nekazari
|
mundu
asmatua. Bigarrenean, ordea, leku errealak deskribatzen ditu, sinesgarritasuna eta irudimena nahasteko asmoari jarraituz:
|
|
|
Laburbilduz, niretzako hauek dira eleberrigintza honen ezaugarri nabarmenak: alegiazko
|
mundu
batez aritu arren, mundu horren oinarrietan bada beti zientziarekin zerikusia duen zerbait. (Olasagasti:
|
|
|
Laburbilduz, niretzako hauek dira eleberrigintza honen ezaugarri nabarmenak: alegiazko mundu batez aritu arren,
|
mundu
horren oinarrietan bada beti zientziarekin zerikusia duen zerbait. (Olasagasti:
|
|
|
Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu: gero eta marjinatu gehiago dituen gizartea, hirugarren
|
munduaren
egoeraren okertzea ekarri duena, eta lehen munduaren barruan ere desorekak areagotu egingo dira. Honela, Ipar Amerikako eskuindarrek zerbait egiteko beharra ikusiko dute:
|
|
|
Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu: gero eta marjinatu gehiago dituen gizartea, hirugarren munduaren egoeraren okertzea ekarri duena, eta lehen
|
munduaren
barruan ere desorekak areagotu egingo dira. Honela, Ipar Amerikako eskuindarrek zerbait egiteko beharra ikusiko dute:
|
|
|
Kontrola lortzeko asmoz, burtsa dagoen hiri nagusietan lehergailu atomiko bat jarri nahiko dute. Bonbak jartzeko
|
munduko
leku ezberdinetako erakunde armatuak (IRA, ETA, Brigada gorriak, IK,...) engainatuko dituzte, Azken Epaia deituriko taldea eratuz. Giro honetan, etengabeko pizten duen istorio batean murgilduko gara.
|
|
|
Parkerren eleberrian emakumeak galtzaile irteten baziren ere," Arantxa Iturberenean, berriz, emakume guztiak ez dira galtzaile irteten. Hemen badago irabazle irteten denik, nahiz eta
|
munduaren aurrean
bakarrik izan irabazle eta ez bere barnean." (Egunkaria VII)
|
|
|
Grafikoki puntu gutxi eta koma asko ditu, pertsonaiaren oroimen erritmoaren arabera doa ipuina aurrera, atsedenik gabe, pertsonaiak oroimena arnasarekin batera bota nahiko balu bezala. Besteetan bezala, doinu hitsa da oraingoan ere,
|
munduan
esperantzarik ez dagoela adierazten digu pertsonaiak hasieratik bertatik. (Juaristi, Felipe:
|
|
|
Aitzitik, gure ustetan, ez da batere argia bigarren plano horrek eleberrian betetzen duen lekua. Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne
|
munduan
sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne munduan sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta.
|
|
|
Antza denez, Dionisosen jokaera ulertzeko giltza azaldu nahian dabil, baina, horretarako beharrezkoa izango litzatekeen pertsonaiaren barne munduan sakontzeko ahaleginik ez du egiten. Bestalde, gainerako pertsonaien hainbat gogoetaren berri ematen badigu ere, ez da beraien barne
|
munduan
sakontzeko ahaleginik sumatzen, pertsonaia lauak aurkeztu nahi dizkigu eta. Ez da garapen psikologikorik islatzen, barne hausnarketa ugariren berri eman arren.
|
|
|
Hortaz, narratzaileak pertsonaia gatazkatsuak, hau da, biribilak irudikatuko ditu. Pertsonaia nagusia aintzat hartuz, esaterako," Zalantza, ezinegona, beldurra eta barruko nahasdura dira Edorta Jimenezen pertsonaia arketipikotzat ere jo dezakegun Onofreren ezaugarri nagusietako batzuk." (Egunkaria I) Hartara, pertsonaien
|
mundu
aberatsa azaltzen da, sentimendu, kezkak, gatazkak, bakardadea,...
|
|
|
Bere berezkoak ditu askatasun eta justizia egarria ezagumen gutxikoa bada ere, XVI. mendeak ekarri zuen
|
mundu
eraberrituan jakintzak eta sineskeriak, handikien asmoak eta herri xehearen eguneroko epopeiak tupust egiten dute Bizkaiko kostaldean. (Hitzak eta ideiak 3)
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta
|
mundu
erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta
|
munduak
bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu,
|
mundu
manikeoak eraikiz.
|
|
|
Goraxeago aipatu bezala, Axun izango da bere parte hartze eta oroitzapenen bidez, bi planoak uztartuko dituen pertsonaia. Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean
|
mundu
manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta bi munduen arteko zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren. Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil, batik bat kanpo fokalizazioa.
|
|
|
Goraxeago aipatu bezala, Axun izango da bere parte hartze eta oroitzapenen bidez, bi planoak uztartuko dituen pertsonaia. Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean mundu manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta bi
|
munduen arteko
zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren. Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil, batik bat kanpo fokalizazioa.
|
|
|
Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean mundu manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta bi munduen arteko zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren.
|
Mundu
ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil, batik bat kanpo fokalizazioa. Are gehiago, ondoren zehaztuko dugun bezala, mundu bakoitzari bere kokaleku jakina ezarriko dio:
|
|
|
Mundu ezberdin hauetara gerturatzeko fokalizazioa darabil, batik bat kanpo fokalizazioa. Are gehiago, ondoren zehaztuko dugun bezala,
|
mundu
bakoitzari bere kokaleku jakina ezarriko dio:
|
|
|
Bigarren eleberrian, Udarbe eta Urtuella lekuko liburuan, denboran atzera egin du, baina berriro ere
|
mundu
kontrajarri bat aurkezten digu:
|
|
|
" Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria. Urtuellaren ardatza, berriz, meatzean dago, industrializazioan eta baita ideia berrietan ere." (Egan 48) Antza denez, gertu dauden bi herri hauen arteko urruntasuna deskribatzeko asmoz, bi
|
mundu
erabat ezberdin deskribatu dizkigu.
|
|
|
Laburbiltzeko, trilogia honetako eleberrietan aurkitu ditugun antzekotasunak bilduko ditugu: plano ezberdinen erabilera, eta hauek pertsonaia nagusi baten agerpenaren bidez lotzeko joera; nekazal
|
mundua
; pertsonaia lauak; denboraren jarraikortasuna plano ezberdinetan bada ere; paisaiaren deskribapenen nagusitasuna; eta polifonia: hainbat pasartetan gaztelera tartekatzen baitu.
|