|
2000
|
|
|
Kontaktu horren ondoren, 1969ko udaberrian itzuli nintzen Amerikatik Donostiara. Euskal
|
Herri
berri bat aurkitu nuen. Herri baten iratzartzea izan zela esango nuke, gerraosteko lausoaren ondoren argi izpi baten begiztatzea.
|
|
|
Euskal Herri berri bat aurkitu nuen.
|
Herri
baten iratzartzea izan zela esango nuke, gerraosteko lausoaren ondoren argi izpi baten begiztatzea. Halako zerbaitekin amets egina nintzen, baina errealitatean gerta zitekeela itxaropenik gabe.
|
|
|
Beste zazpi urte iraungo zukeen lanak guztira. Nire gogoa, ordea, Euskal
|
Herrira
itzultzea zen, baita hara joan aurretik ere. Ez nion eskaintza onartu.
|
|
|
1973 inguruan barrika petrolioaren prezioa izugarri igo zuten; 20 dolar urtebetean, 3 dolar balio izatetik 23ra. Baina
|
herria
miserian eta injustizian bizi zen. Aski zenuen Caracas gaineko muinoetara begirada jasotzea gizarteko ezberdintasunak eta injustizia latza ikusteko.
|
|
|
|
Herri
langilea, noblea eta demokratikoa da venezuelarra, jende apala. Unean unekoa bizitzea gustatzen zaiona.
|
|
|
Unean unekoa bizitzea gustatzen zaiona. Baina ezberdintasun eta injustizia sozial iraingarriak pairatzen dituen
|
herria
da. Ni han egon nintzen garaian horrela zen behintzat.
|
|
|
Ikusitako lekuen argazkia oroimenean gordetzea ezinbestekoa izango du haien izenak gogoratzeko. Venezuelako maparen kopia eskatu dugu liburutegian, eta Antxonek esan bezala agertzen dira
|
herrien
eta ibaien deiturak. Bila asko saiatu beharrik gabe erakutsi dit non dauden halako edo holako.
|
|
|
Irrati eta egunkarien bitartez jarraitzen genituen Euskal
|
Herriko
gorabeherak. Txiki eta Otaegiren epaiketak eta heriotza zigorrek oihartzun handia izan zuten nazioartean, eta han ere bai, gure artean.
|
|
|
1976ko ekainean bueltatu nintzen Euskal
|
Herrira
. Neure konturako bidaia bat egin nahi nuen lehen lehenik:
|
|
|
Hiru urte ziren Carrero Blanco garbitu zutela. Ekintza haren aintzan abestiak jotzen zituzten edozein
|
herritako
jaietan. Bazirudien bizi bizirik irauten zuela almirantearen azken moduarekiko pozaldiak.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
78ko giroa pareka liteke, hein batean, Parisko maiatz hartakoarekin. Hemen ere, Euskal Herrian, autoritateak eta autoritatearen indarrak gainezkatzen ari zen gizartea.
|
|
|
Dena lardaskatu, eta hurrengora arte. Espero dezagun, hurrengoan behin betikoa izatea gure
|
herriaren
mesedetan, bake eta demokraziaren mesedetan.
|
|
|
Asiarrak isilak dira oso. Ez dute beste kultura eta
|
herri
batzuetakoek adinako espanturik eta zalapartarik sortzen. Ezta hurrik eman ere.
|
|
|
Antxon gazteekin ondo konpontzen dela ikusten dut. Ezin dut irudikatu
|
herriko
plazan eserita, eguzki izpi bila, jubilatu mordoskaren inguruan, penak kontatzen edo zer esanak amaituta, denbora joan zain egon ohi diren aitona aspertuen moduan. Bere izaerarekin egokiago dagoke gazteekin berriketan edo eztabaidan tabernaren batean, ikasleekin matrakan.
|
|
|
" Zeukan izenik gogora ekarri ere nahi ez dudan Manchako basa
|
herri
batean, orain denbora asko ez dela, aiton seme bat bizi zen, arma tokian lantza gordetzeko, eta ezkutu zaharra, zaldi argala eta galgo zakur korrikalaria zeukaten horietatik bat". Horrelaxe hasten da On Kixote liburua.
|
|
|
Buzo urdin bat eta udako zapatilak eman zizkiguten, ez barruko arroparik ez galtzerdirik. Egin kontu negu gorria zela, sekulako hotza egiten duela Manchako basa
|
herri
hartan, berehala izozten direla patioko putzu zulotxoak. Halaxe geratu ginen denok urte amaiera hartan:
|
|
|
Jende asko zen gerraren beldur eta ihesi zebilena, eta bidean aurrera egin ahala handitzen ari zen iheslarien saldoa. Ordiziatik abiatu ginenean familiaren kontua zirudiena,
|
herri
osoen hustea eta ihesbidean pilatzea izan zen Bilbon. Hango egonaldia arrunt luzatu izango zen.
|
|
|
Adiskide egin ginen. Baina ez zen ohitu Euskal
|
Herriko
bizimodura, eta ostera alde egin zuen Errusiara. Hango sentitzen baitzen jada, familia hemen eduki arren.
|
|
|
Dena den, Oloten bazegoen lau muturreko iturri bat
|
herri
erdian, gainean harrizko untxia zeukana; huraxe nuen nik denbora pasatzeko lekurik gustukoena. Atzamarrez jarioa estutu eta ura hara edo hona bideratuz, ingurukoak zipriztinez bustitzen ibiltzen nintzen.
|
|
|
Oloten denboraldi luze samarra egin ondoren, Tortellatera eraman gintuzten, Torre Chiquet izeneko etxera,
|
herritik
apartatuxe. Gutaz gain, Tortellaten baziren beste iheslari batzuk:
|
|
|
Gogoratzen dudana da, gaua zela Ordiziara iritsi ginenean. Paperezko farolatxoz josia zegoen
|
herria
, Madrilen erorketa ospatzeko. Gero jakin genuen, bezperan hil zela gure amona.
|
|
|
Ordiziako jauntxo batek bazuen denda bat... Asturiasko CNTko haiek heldu ziren
|
herrira
, eta jauntxo horren etxeari lehergailuak ipini eta dena leherrarazi nahi izan zuten, familia osoa barruan zela. Gure aita aurrean plantatu omen zitzaien, eztabaidan aritu ziren, eta azkenean konbentzitu egin zituen halakorik egin ez zezaten.
|
|
|
Amona, ama, izeba, izebaren seme txikia eta gu bi anaia –gutako hirugarrena, arreba alegia, gerraostean jaio zen–, beraz, sei lagun abiatu ginen Tolosara autobusean. Gurpil mazizoak zeuzkaten autobus haiek, inguruetako
|
herrietatik
Ordiziako azokara baserritarrak eta eramaten ibiltzen zirenak. Amaren ahizparen etxera gindoazen Tolosara, baina han ere gerra mugimenduak izan, eta egun gutxi egin genituen.
|
|
|
|
Herri
oso bat izan zitekeen, dena hain simetrikoki egina ez balego, hainbeste alanbre eta hesi eta burdina ez balego.
|
|
|
|
Herrira
agertzen nintzen noizean behin, amari bisita egitera, baina ostera Donostiara itzultzen nintzen, neure barruti bakartira. Arreba txikia Nievesek ere gaizki pasako zuen garai hura etxean.
|
|
|
Inguruetako auzuneak eta
|
herriak
maite nituen. Hondartza ez nuen batere gustuko; mendia nahiago:
|
|
|
Ez baitzegoen. Aitaginarrebaren eskaintza onartzea beste erremediorik ez zitzaidan geratu, eta lau urtez aritu nintzen kamioiarekin arraina partitzen, Donostia inguruetako
|
herrietara
, Nafarroara, Zaragozara... Orduak eta orduak egiten nituen kamioiaz, atsedenik gabe, egunean hogeita hiru ordu askotan.
|
|
|
Gustatu egin zitzaigun Granadako Almuñecar... eta guk han pisu bat erosi! Orduan oso
|
herri
txikia zen Almuñecar. Goizean itsasotik etortzen ziren arrantzaleei erosten genien.
|
|
|
Urtero oporretan
|
herri
horretara joaten hasi ginen. Bigarren urterako bizkaitar batek jatetxea ipini zuen:
|
|
|
Restaurante Bizkaia, San Cristobal hondartzan. Urte batzuk geroago kanpotarrez betetzen hasi zen
|
herria
, eta orduko bi mila inguru biztanletik auskalo zenbatera igaroa den gaurdaino.
|
|
|
Edozein gogogabetzekoa zen. Baina, Euskal
|
Herriko
gazteren batzuek, ikasle gazteren batzuek, EAJtik aldendu eta talde independentista bat osatu zutela esaten zuen prentsak. Hala eta guztiz, EAJ ezagututa, nolabaiteko sinpatia sentitu arren, ez zitzaidan interesatu.
|
|
|
Beste ezeren aurretik deskonfiantza sorrarazten zidaten EAJrekiko kontuek, eta alderdi horretatik sortutako ezer ez zitzaidan egiten erakargarri.
|
Herri
arazoaz txepel eta epel bazebilen EAJ, arazo sozialez ez zen batere arduratzen. Edo agian interesatzen zitzaion, edozein oligarkiari interesatzen zaion moduan.
|
|
|
Edo agian interesatzen zitzaion, edozein oligarkiari interesatzen zaion moduan. Eta hori gutxi balitz,
|
herri
arazoari zegokionean ere, begiratu besterik ez zegoen zelako tratuetan eta lanetan zebilen. Burgesak ziren niretzat, eta eskuindarrak; abertzaletasun ezkertiar baten aurrez aurre zeudenak, Espainiako erregimena bera bezain konfesionalak.
|
|
|
Urte ilunak baitziren, nahiz eta gerra aspaldi amaitua zen. Gaur egun edozein
|
herritan
badaukazu lekuren bat, biltoki edo tabernaren bat, bertara joan eta edozertaz mintzatzeko, politikaz, herriko kontuez edo nahi duzunaz. Baina garai hartan ez zen halakorik.
|
|
|
Urte ilunak baitziren, nahiz eta gerra aspaldi amaitua zen. Gaur egun edozein herritan badaukazu lekuren bat, biltoki edo tabernaren bat, bertara joan eta edozertaz mintzatzeko, politikaz,
|
herriko
kontuez edo nahi duzunaz. Baina garai hartan ez zen halakorik.
|
|
|
Bizikleten gurpilekin karrerak egiten genituen, alanbre kakotu batez bultza eginez, Legorretaraino joan etorria, Itsasondotik igaroz.
|
Herriko
jaietan txirrindulari lasterketa izaten zen, txapel okerrek zaindutako karrera. Espaloiak jendez beteta zeuden txirrindulariak ikusi nahian, eta neuk ere zerbait ikusi nahi.
|
|
|
Begira egoten nintzaien danbolinean zelan egiten zuten xigorketa.
|
Herri
osoa eta inguruak gozatzen ziren kafe usainez. Oiangu inguruan nenbilenean ere hartzen nuen usain hura, kafea xigortzen ari ziren seinale.
|
|
|
– Kontxo, Sanchonuño –esan du, erremolatxaren plastikozko zorroari beha– Segovia eta Cuellar artean dago
|
herri
hau. Alkateak Jose Luis izena du, eta emazteak Sara, Sarita.
|
|
|
Castellonen nengoela, kartzeleroen bitartez bidaltzen zizkidan goraintziak Jose Luis honek.
|
Herri
txikia da Sanchonuño, edo txikia zen behintzat. 1958 inguruan txaranga kontratatzen zuten herriko jaietarako, eta meza nagusian ere txarangak jotzen zuen organoaren faltan.
|
|
|
Herri txikia da Sanchonuño, edo txikia zen behintzat. 1958 inguruan txaranga kontratatzen zuten
|
herriko
jaietarako, eta meza nagusian ere txarangak jotzen zuen organoaren faltan. Mierarena zen hango industria nagusia, pinuei urratuak eginez lurrezko ontzitxoetan biltzen den erretxina alegia.
|
|
|
Nire
|
herrian
arrotza naiz
|
|
|
Euskal
|
Herriko
lorategi batean
|
|
|
|
herri
desberdinetan bizitzea
|
|
|
Muga ondoko
|
herri
batean bizi gintezke
|
|
|
Errepidearen ondoko taberna batean afaldu eta
|
herriko
beste pare bat tabernatan baxoerdi batzuk hartu genituen. Pentsatu nuen gaztetxera joatea ere, batez ere Lauaxeta harritu eta asaldatua ikusteko beste aukera eder bat izan zitekeela pentsatuta, baina itxita zegoen.
|
|
|
Isilik jarraitu genuen berriro bidean aurrera, baina pixka bat aurreraxeago neskari galdetu nion ea nora jo nahi zuen zehazki, Nafarroako zein
|
herritara
.
|
|
|
– Bai, hala uste dut –erantzun nion– Autobidearen bestaldean dagoen
|
herria
Gorriti da.
|
|
|
– Ez jakinat ba... Gure hizkuntza, gure
|
herria
, gure... gure arbasoek galdutako guda gogor eta ankerra... Hori guztia bardin jan?
|
|
|
– Zein da gertuen dagoan
|
herria
––galdetu zidan Lauaxetak.
|
|
|
– Leitzara jaistea izango dok onena –erabaki zuen deblauki, txikikeriak utzita, nire galderari erantzun gabe–
|
Herrira
jaitsita, zer jazo dan jakiteko aukera izango juagu. Nik ezin juat mendian jarrai, ezer jazo ez balitz legez.
|
|
|
– Tira, hori egia dok, bai –aitortu zidan burumakur Lauaxetak– Nolanahi be, gitxienez
|
herrira
jaitsi geunkek, han zer dinoen jakiteko.
|
|
|
Basoan zehar jaitsi eta bidearen azken zatia Plazaola, Frankiko Trena edo Tren Txiki esaten zioten trenaren bide zaharrean egin genuen, tunel txiki batzuk ere pasatuz Erasote auzoan.
|
Herritik
gertu geundela, gu genbiltzan estratatik Guardia Zibilaren lanroberrak ikusi genituen errepide nagusian gora Uitziko mendaterantz, eta pixka bat geroxeago helikoptero ilun bat zeruan.
|
|
|
Zoratuta zagoze danok! Ez juat gaurko Euskal
|
Herri
zoro hau ulertzen!
|
|
|
Ez zuen atertzen, goitik behera euria gogotik eta indarrez jaurtitzen jarraitzen zuen zeru ilunak.
|
Herriko
beste ostatu batzuetan baxoerdi batzuk edan ondoren, berriro ere plaza nagusikora itzuli ginen, han bazkaltzeko asmotan.
|
|
|
– Goizueta munduaren azken zuloa duk. Basoa besterik ez dik inguruan,
|
herririk
batere ez. Gertuenak Leitza eta Hernani dituk, bata 20 kilometrora eta bestea 25era.
|
|
|
Ordubete ingururen buruan,
|
herri
barrutik zetorren mutil gazte bat hurreratu zitzaigun, 20 urte pasatxokoa, zira jantzita.
|
|
|
Baietz esan genion, jakina, eta
|
herri
barrura itzuli ginen oinez, mutilarekin batera. Plazako ostatuaren parean zegoen autoa, 4L gorri zahar bat.
|
|
|
Hernanikoa zela azaldu zigun mutilak, eta izebari josteko makina bat ekartzera etorria zela handik Goizuetara. Izebaren etxetik irtetean autoa abian jartzerik ez zuela jabetuta, Goizuetara heltzean Hernani aldera auto stop egiten ikusi gintuela gogoratu eta guregana jotzea erabaki omen zuen,
|
herrian
ordu hartan ez baitzegoen lagun ziezaiokeen inor.
|
|
|
Gosaldu, jatekoz, edatekoz eta egunkariz hornitu eta Euskal
|
Herriko
mapa handi bat erosi genuen Hendaian. Ezin izan ginen inorekin ere euskaraz mintzatu, eta Lauaxetaren frantses dotore baina aukeran zaharkituxea izan genuen komunikaziorako tresna.
|
|
|
Ez nintzan lapurreta egiteko, hilteko eta nolanahiko maitakeria lohietan narrasteko askatasunaz ari.
|
Herri
zintzo baten askatasun deunaz ari nintzan. Zuk badakizu hori, ez eizuz kontuak nahas.
|
|
|
Neure baitako oinaze zahar batekin lotutako bihotz borroka bat iradoki zidaten hitz haiek. Hitz haiei kasu egitera, Tolosatik gertu zegoen
|
herri
batera joan behar nuen. Neure buruari kontzienteki aitortu gabe, Lizartzara joateko ideia buruan bueltaka aspaldidanik nuela jabetu nintzen bat batean.
|
|
|
Kirol denda batean Lauaxetarentzako eder bat erosi ondoren, Tolosa utzi eta Lizartzarantz abiatu ginen oinez. Margaren gutunak, neure gogoarekin guztizko harmonian," txaretatik, zelaietatik, soroetatik, basoetatik, mendietatik,
|
herrietatik
" pasatzeko agindurik zidanez, zuzenean joan beharrean Altzo herritik eta Otsabio menditik barrena joan ginen Lauaxeta eta biok Lizartzarantz, bidea luzatzeko beldurrik gabe. Bide hartatik jota ere, bagenuen gauerako Orexara heltzerik, aise gainera, baina ni bidea patxadaz egitearen alde nengoen, eta gaua Lizartzan pasatuko genuela esan nion Lauaxetari.
|
|
|
Kirol denda batean Lauaxetarentzako eder bat erosi ondoren, Tolosa utzi eta Lizartzarantz abiatu ginen oinez. Margaren gutunak, neure gogoarekin guztizko harmonian," txaretatik, zelaietatik, soroetatik, basoetatik, mendietatik, herrietatik" pasatzeko agindurik zidanez, zuzenean joan beharrean Altzo
|
herritik
eta Otsabio menditik barrena joan ginen Lauaxeta eta biok Lizartzarantz, bidea luzatzeko beldurrik gabe. Bide hartatik jota ere, bagenuen gauerako Orexara heltzerik, aise gainera, baina ni bidea patxadaz egitearen alde nengoen, eta gaua Lizartzan pasatuko genuela esan nion Lauaxetari.
|
|
|
– Zure aurreko bizian ez zen gaur adina antena izango Euskal
|
Herriko
mendietan –komentatu nion Lauaxetari– Ezta gaur adina pinurik ere, noski, lehen pagoa, haritza, lizarra eta abarra zen toki askotan pinua baita nagusi gaur. Zuen olerkietako izadi liluragarria etengabe hondatzen ari dira.
|
|
|
– Mungiarrak dituzu gazte hauek, Estepan. Zu hazi zinen
|
herrikoak
. Zuk ezagututako herritarren bilobak.
|
|
|
– Galdetu behar genion ea zure
|
herriko
talde horren musika gustatzen al zaion.
|
|
|
– Lizartzan jaioa da Lizardiren aztertzaile sakonenetako bat –azaldu nion Lauaxetari, jaiki eta beherantz abiatu aurretik, Lizartza aldera begira, artean ere
|
herria
, mendi magalean ezkutatua izaki, ikusterik ez bagenuen ere– Berak ere erruz idatzi du: poemak, ipuinak, nobelak...
|
|
|
Otsabiotik Lizartzara, mendi gailur batetik
|
herri
batera jaistean ohi denez, gero eta bide hobea aurkitu genuen. Herrigune nagusira heldu baino lehen, bide ertz batean eseri ginen, Lizartzako etxeei begira.
|
|
|
Mendi ibilaldietan aurkitzen nituen hilarri guztiek hunkitzen baninduten ere, haiek aparteko indarra hartu zuten nire begien aurrean. Zirrara eragiten zidan inguru hartan gerra bat izan zela irudikatzeak; inguruko baserritar batzuk Francoren aldekoen eskuetan hiltzen eta beste batzuk inguruko mendietan Euzkadi Francoren atzapar etsaietatik defenditzen, armak eskuan hartuta,
|
herriaren alde
bizia emateko prest. Ez ziren artean 60 urte baino, eta hori huskeria bat da, 40 urte bizi izan den edonork ondotxo dakienez, 20 urte baino ez dituenari hala ez iruditu arren.
|
|
|
Ez ziren artean 60 urte baino, eta hori huskeria bat da, 40 urte bizi izan den edonork ondotxo dakienez, 20 urte baino ez dituenari hala ez iruditu arren. Txikitatik nituen entzunak gerrako kontuak, etxean eta
|
herrian
, baina sekula ez nituen une hartan bezain gertu sentitu. Inguruko aktualitate garaikidea baino askoz ere gertuago.
|
|
|
Asko ikasi zuen oso denbora gutxian. Gernikan berpizturik azaldu zenetik bi hilabete pasatxo ziren nik ezagutu nuenean, eta ordurako aski laketua zegoen XX. mendearen hondarreko Euskal
|
Herriko
bizimodura. Ordurako bazekien dirua erabiltzen eta neurtzen, eta baita jendearen tratabidea bizi zen garaira egokitzen ere, gehiegizko kunplimenduak baztertuta.
|
|
|
Telefonoz deitzen zionean, ordea, Kortazarrek telefonoa hartu bai, baina ez zuen entzuten Lauaxetaren ahotsik. Kortazarren etxera ere joan zen Lauaxeta, Mungiara, bere haurtzaroaren lekuko izandako
|
herrira
hain zuzen ere, baina Kortazarrek, atea zabaldu zuen arren, ez zuen ate ondoan ikusi ere egin. Beldur handiz luzatu zuen eskua orduan Lauaxetak Kortazarrengana, baina, Euskaltzaindiko egoitzan bezala, han ere espiritu hutsal bihurtua zela jabetu zen, aurrean zuen gizonarentzat ikusezin, entzunezin, ukiezin, atzemanezin guztiz.
|
|
|
Horrenbestez, asko ikasi arren, jendearen aurrean piztia arraro baten gisa agertu gabe bizitzeko gauza izatera heltzeko lain bai behintzat, galdua sentitzen zen Lauaxeta, bakarrik, deserroturik, abandonaturik, arrotz Euzkadi edo Euskal
|
Herri
berri, bizi eta interesgarri hartan. Lagunak behar zituen, konfiantzako gidari bat zen haren amets handia.
|
|
|
Lau pareta artean egoteari utzi eta lurrari lotu, lurra lantzeko eta eguneroko lagun egiteko ez bazen ere –beranduegi bainuen nekazari egiteko–, lurra neure oinekin zapalduz ibiltzeko gutxienez. Norabide jakinik gabe, noraino helduko edo noiz itzuliko nintzen jakin gabe, bidez bide, joan eta joan, euskal txara, zelai, baso, mendi eta
|
herrietan barrena
, aspaldiko partez bizitzarekin aurrez aurre topo egiteko esperantzan. Albiste ahalik eta garrantzitsuenen inguruan bizitzeari utzi eta bestelako albiste batzuen bila jo nahi nuen, albiste askoz txikiago baina batez ere askoz neureagoen bila.
|
|
|
Mugi zaitez zeure kolorerantz, bidezkoan egon arte eta hostoen zurrumurrua gozoa egin arte. Pasa zaitez txaretatik, zelaietatik, soroetatik, basoetatik, mendietatik,
|
herrietatik
.
|
|
|
Neuk neure buruari azken egunetan emandako aginduak ematen ez zizkidan ba Margak!: oporrak hartu eta lanbidea arriskuan jartzeko, lasai porrot egiteko, denbora hartu eta itzulinguruak egiteko, zuhaitz eta ur guztiak entzuteko, bigarren mailako gauzen aurrean makurtzeko, neure kolorerantz mugitzeko, txaretatik, mendietatik,
|
herrietatik
pasatzeko... Neuk idatzia zirudien gutun hark.
|
|
|
Gorbeiapeko txatartegian berriro elkartu ginenez geroztik, etenik gabe gabiltza Lauaxeta eta biok bidez bide, aste eta jai, udazken, negu, udaberri eta uda, txararik txara, zelairik zelai, sororik soro, basorik baso, mendirik mendi,
|
herririk
herri. Lauaxetari niri bezain atsegin zaio orain mendian oinez ibiltzea, eta baita oskarbi denean izarren azpian eta euria ari duenean eliz atari edo borda batean babestuta lo egitea ere, edo behiala isotermo izandako kamioi kaxa orain txabola bihurtuan bestela, inoiz edo behin suertatu izan zaigun bezala.
|
|
|
Gorbeiapeko txatartegian berriro elkartu ginenez geroztik, etenik gabe gabiltza Lauaxeta eta biok bidez bide, aste eta jai, udazken, negu, udaberri eta uda, txararik txara, zelairik zelai, sororik soro, basorik baso, mendirik mendi, herririk
|
herri
. Lauaxetari niri bezain atsegin zaio orain mendian oinez ibiltzea, eta baita oskarbi denean izarren azpian eta euria ari duenean eliz atari edo borda batean babestuta lo egitea ere, edo behiala isotermo izandako kamioi kaxa orain txabola bihurtuan bestela, inoiz edo behin suertatu izan zaigun bezala.
|
|
|
Horretaz pentsatzen aritu nintzen loak hartu aurretik, Lauaxetaren zurrunga leunak aditzen nituen bitartean. Nik beti esaten nuen Urolako tren zaharrak itxuratxarki traizionatu zuela Aizarnazabal, Zumarragatik Zumaiarainoko bidea arinago egitearren Urola ibaiaren ondotik urrundu eta gure
|
herria
baztertuta utzirik. Baina neuk ere neure herria baztertzea erabaki nuen gau hartan, Aizarnazabaldik ez pasatzea.
|
|
|
Nik beti esaten nuen Urolako tren zaharrak itxuratxarki traizionatu zuela Aizarnazabal, Zumarragatik Zumaiarainoko bidea arinago egitearren Urola ibaiaren ondotik urrundu eta gure herria baztertuta utzirik. Baina neuk ere neure
|
herria
baztertzea erabaki nuen gau hartan, Aizarnazabaldik ez pasatzea. Ez, trenak bezala, bidea arinago egin nahi nuelako, ezagunen bat ikusi eta hark, aitzitik, ni, ustez agerian izanagatik, ikusiko ez ninduen beldur nintzelako baizik.
|
|
|
Zelatunera bakoitza alde banatatik heldu izana ez zen kasualitatea. Zarauztik bide zetorren Txiki, Nuarbetik Otaegi, eta Zelatun, azken batean, bi
|
herrien
erdi-bidean zegoen gutxi gorabehera.
|
|
|
Erosoago eta etxekoago sentitzen gara leku batzuetan besteetan baino, ezin dugu hori ukatu. Min egiten digu erdaren nagusigo larderiatsuak, geure
|
herrian
erdara beltzean aritu beharrak, karral karral, baina osorik maite dugu gure eguraldiaren mapa, gure aberria, eta gure aberri osoaz gara, ezertaz arduratzerik dugun neurrian, arduratzen. " Aberria ala hil!" esaten da, baina hil eta gero ere hezur hozten ez den maitasuna da abertzaleak aberriari diona, Lauaxetaren eta bion kasuek erakusten dutenez.
|
|
|
Jende askorekin egiten dugu topo hala ere. Bigarren mailako errepide batera edo
|
herri
txiki bateko plaza ingurura jaisten garelarik maiz ikusten dugu Goizeder, ihesean beti, polizia autoen uluak eta argi urdin birakariak orpoz orpo; batzuetan, haatik, mendian ere ikusten dugu, herri batetik besterako bidea oinez egiten, eta horrelakoetan gurekin solasaldi labur bat egiteko astia hartzeko moduan izaten da. Mateo Txistu noiznahi ikusten dugu basoan, baina hark ez du sekula guregan erreparatu ere egiten, hain dago bere etenik gabeko ehizean tematua.
|
|
|
Jende askorekin egiten dugu topo hala ere. Bigarren mailako errepide batera edo herri txiki bateko plaza ingurura jaisten garelarik maiz ikusten dugu Goizeder, ihesean beti, polizia autoen uluak eta argi urdin birakariak orpoz orpo; batzuetan, haatik, mendian ere ikusten dugu,
|
herri
batetik besterako bidea oinez egiten, eta horrelakoetan gurekin solasaldi labur bat egiteko astia hartzeko moduan izaten da. Mateo Txistu noiznahi ikusten dugu basoan, baina hark ez du sekula guregan erreparatu ere egiten, hain dago bere etenik gabeko ehizean tematua.
|
|
|
Lanaz aparteko ilusiorik ere ez nuen, ordea, garai hartan, eta horrexek eusten ninduen eguneroko zeregin hutsal hari lotuta. Aizarnazabalen jaio nintzen ni, Urola bailarako
|
herririk
gordeenean, eta gazte samarrik Tolosara ezkondu, baina Sorkundek utzi ninduenean Andoainen hartu nuen pisu koxkor bat errentan, lantokitik gertu, Martin Ugalde idazle eta Euskaldunon Egunkaria ko Ohorezko Lehendakaria jaio zen kale berean, Kaleberrin. Lanetik etxera itzuli orduko telebista pizten nuen garai hartan, egunero, inon ziren lehiaketarik lerdoenak edo futbol partidarik aspergarrienak ikusteko prest.
|
|
|
Hamaika eta erdiak ziren Andra Mari elizako erlojuan.
|
Herriko
kaleetan barrena, lanak ematen zizkion Lauaxetari benetan Gernikan zegoela sinesteak. Batez ere erlauntza itxurako etxe eskerga haien artean ibiltzeak ikaratzen zuen, baina autoen abiadurak ere eman zion sustorik.
|
|
|
Pozezko irria loratu zitzaion Lauaxetari aurpegian Egunkaria ko eguraldiaren mapak Euskal
|
Herriko
zazpi herrialdeak batzen zituela ikustean, eta zinema emanaldien agendan Donibane Garazi, Donapaleu eta Mauleko aretoetako programazioen berri ere ematen zela. Gainerakoan ez zen Nafarroa Behereko edo Zuberoako albiste gehiagorik, baina Haur Kantu Txapelketako finalaren berri ematen zuen artikulu batek; igandean Miarritzen jokatzekoa zen final hura, Euskal Herri osoko kantariak lehiakide zirela, baxenabartarrak eta zuberotarrak haien arteko asko eta asko.
|
|
|
Pozezko irria loratu zitzaion Lauaxetari aurpegian Egunkaria ko eguraldiaren mapak Euskal Herriko zazpi herrialdeak batzen zituela ikustean, eta zinema emanaldien agendan Donibane Garazi, Donapaleu eta Mauleko aretoetako programazioen berri ere ematen zela. Gainerakoan ez zen Nafarroa Behereko edo Zuberoako albiste gehiagorik, baina Haur Kantu Txapelketako finalaren berri ematen zuen artikulu batek; igandean Miarritzen jokatzekoa zen final hura, Euskal
|
Herri
osoko kantariak lehiakide zirela, baxenabartarrak eta zuberotarrak haien arteko asko eta asko.
|
|
|
Sorkunderekin bizi nintzelarik, eta baita ezkondu arretik ere, maiz joaten ginen biok mendira, ia ia astebururo, igandeetan batez ere, astelehenean Egunkaria rik plazaratzen ez zenez gero igandea beti jai izaten nuela baliatuz. Euskal
|
Herriko
mendi gailur garrantzitsuenetan izan ginen elkarrekin, behin baino gehiagotan horietako asko eta askotan: Gorbeia, Anboto, Udalaitz, Aizkorri, Erlo, Ernio, Txindoki, Beriain, Larrun, Orhi, Iparla, Auñamendi, Hiru Erregeen Mahaia...
|
|
|
Buruntzara joan nintzen, Belkoainera, Andatzara... Trena edo autobusa hartuta inguruko
|
herrietako
mendietara ere joaten hasi nintzen gero, baina mendi txiki eta ez oso urrunetara beti: Intxurre, Otsabio, Mendikute, Illaun, Irukurutzeta, Atxolin, Azkonabieta, Gaintxipitxa, Gaztelu, Ertxin, Indamendi, Aldura, Igoin, Urdaburu, Zaburu, Urdelar...
|
|
|
Intxurre, Otsabio, Mendikute, Illaun, Irukurutzeta, Atxolin, Azkonabieta, Gaintxipitxa, Gaztelu, Ertxin, Indamendi, Aldura, Igoin, Urdaburu, Zaburu, Urdelar... Batzuetan, inongo gailurretara igo gabe,
|
herri
batetik besterako bidea egiten nuen, mendizalerik gabeko bide galduetan barrena maizenik, txara sasiz betetakoetan galtzak urratzeko beldurrik gabe.
|
|
|
|
Herri
eta auzo txikietako hilerrietan denbora luzea ematen nuen garai hartako ibilaldietan, orduak batzuetan, hilarrietako izenen jabeei buruzko asmaketa zoroetan murgilduta. Hilarrietako harrietan idatziak oso bestelakoak iruditzen zitzaizkidan pertsonen izen deiturak, ilunagoak eta tristeagoak, gaixoagoak eta ahulagoak, xahutuak, umelduak, harrokeriaren arrastorik gabeak, eskuragarriak, gertukoak guztiz.
|
|
|
1937an hila zen, gogoan zituen Gasteizko hilerriko fusilamenduko xehetasunak. Orain, ezerezetik bat batean jalgia, ezkutuko indar batek heriotzaren ilunpeetatik biziaren argira itsumustuan erauzia, plaza bateko bankuan eserita berpiztu berria zen, gerra aurreko traje dotorez jantzita, gorbatadun eta betaurrekodun, baina fusilatu zutenean aurpegia estaltzen zion bizarraren aztarrenik gabe; eta ez zekien non eta noiz berpiztua zen, zein
|
herritan
eta zein urtetan, ez zekien noiz arte, eta, batez ere, ez zekien zertarako.
|
|
|
Horretaz pentsatzen ari zela," Gernika Garbiketak S.L." errotulua irakurri zuen ondoko bidetik igaro zen furgoneta txuri batean. Gernikan baldin bazegoen, urte mordoska bat izan behar zuen iragana
|
herria
suntsitu zuen bonbardaketatik.
|
|
|
Euskaraz irakurri zuen Lauaxetak: " Euskal Herria edo Euskadi euskaldunen
|
herria
da. Sustrai sakoneko herria dogu, kultura berezia daukana eta hizkuntza bereziaren, euskerearen, jabe dana.
|
|
|
" Euskal Herria edo Euskadi euskaldunen herria da. Sustrai sakoneko
|
herria
dogu, kultura berezia daukana eta hizkuntza bereziaren, euskerearen, jabe dana. Zazpi herrialdek osatzen dabe Euskal Herria eta hiru administraziotan banatuta dagoz:
|
|
|
Zazpi herrialdek osatzen dabe Euskal Herria eta hiru administraziotan banatuta dagoz: Euskal
|
Herriko
Autonomi Elkartea eta Nafarroako Foru Komunitatea Estatu Espainiarrean, eta Iparraldea Estatu Frantseseko Pirineo Atlantiarren Departamentu barruan." Eusko Legebiltzarraz mintzo zen taula beste testu batean: " Euskadiko Autonomi Elkarteak bere Legebiltzarra dauka.
|
|
|
Euria hasten badu, berriz, aterpe zabala dugu eliz atariko teilatupe irekian. Ateak itxita izan arren, teilatupe irekiak eta arkupeak behintzat abegikorrak izaten dituzte Euskal
|
Herriko
elizek horrelako kasuetarako.
|
|
|
" Bizikletan etortzen zen hona", esan zuen;" esaten zigun: halako eta halako
|
herrietan
, mendi lepoz lepo ibili zela... Gero Simca zahar batean zebilen.
|
|
|
ustez irri gaixto bat, beti azio txarren bat barrundatzen ariko balitz bezala; zeinerako, bestalde, guztiz inkapablea zirudien. Biak ere
|
herri
koskorra atzean utzi duten mutilen legean, garbi, sinple, galtza bakeroez, koadroekiko alkandorez jantzita zeuden. Handia zen bien arteko konplizitatea, erraza tratua etxeko emakumeekiko.
|