|
2008
|
|
|
Gainera, 3 hizkuntza adin ezberdinetan hasi ziren ikasten; hauetariko 12 bost urterekin hasi ziren ingelesa ikasten eta beste 12ak zortzi urterekin. Gipuzkoako Goierriko
|
herri
bateko ikastola bateko ikasleak dira guztiak. Herriko biztanleen% 59,7 elebiduna da eta euskararen kale neurketa% 35aren ingurukoa da.
|
|
|
Gipuzkoako Goierriko herri bateko ikastola bateko ikasleak dira guztiak.
|
Herriko
biztanleen% 59,7 elebiduna da eta euskararen kale neurketa% 35aren ingurukoa da. Beraz, soziolinguistikoki nahiko eremu euskaldunean hazitako gazteak ditugu.
|
|
|
Geuk ere goiztiartasunaren nagusitasuna erlatibizatzeko proposamena luzatzen dugu bada.
|
Herri
ezberdinetako hezkuntza eleanitzeko ereduetan aniztasuna nagusi izanik, ez genuke beldurrik izan esperientzia ezberdinak abiarazteko. Ez ditugu ahaztu behar, ordea, gure landa lanak dituen lagin mugak eta aldagai indibidualek emaitzetan duten pisua.
|
|
|
Gallardo, F. (2004): La adquisición de la pronunciación del inglés como tercera lengua, [doktore tesia], Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea, Leioa.
|
|
|
Taulan proposatzen den molde eraldatzailean parte hartzea aldi berean da tresna eta helburu, kontua da tresna hori erabiltzeko modua desberdina dela 2 edo 4 kasuan. Azken horretan,
|
herriaren
parte hartzeak helburu gisa esan nahi du botere ekonomiko, politiko edo kulturala ez dagoela talde edo elite konkretu baten menpe (Kaufman, 1997). Bestalde, parte hartzea eraldaketarako tresna moduan, aurretiaz baztertuta egon direnen ahotsa eta antolaketarako gaitasunak garatzeko bidea da, gehiengoak beren beharrak eta nahiak identifikatu, adierazi eta ase ditzan, arazo sozialak konpontzeko zuzenki lagunduz.
|
|
|
Hau da, oso estatus ezberdina izan duten hizkuntzen arteko botere eta truke harremanen alderdi bat. Euskara, ezagun denez,
|
herri
hizkuntza izan da; botere zirkulu eta erakundeetatik kanpo bizi izan da gehienbat, behinik behin Modernitatean. Euskarazko izenen historia, hortaz, botere eskaseko hizkuntza baten historiaren zati da.
|
|
|
Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan
|
herri
askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten
|
herriak
izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa
|
herriak
ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera
|
herri
gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
Ohikoa da izen batzuk edo izen baten hainbat aldaera erabiltzea: izen eta abizen ofizialak,
|
herri
aldaerak, goitizenak... batzuetan euskaraz, bestetan erdaraz7.
|
|
|
Zentzu berean, debekatuta daude izenen aldaera hipokoristikoak, txikigarriak, familiarrak edo lagunartekoak. Hala ere,
|
herriaren
erabilerak izen aldaera hori jatorrizko izenetik askatu edo guztiz bereizi duela frogatuz gero, Erregistroak, izen berria, onartzen du, horrela onartu dira Lola, Sandra eta, substantzia eta autonomia?
|
|
|
Erregistroei erreklamazioka eta kexaka eraginez eta erregistro ofizial horiek baztertzen dituzten
|
herri
erabilerei eutsiz ari da izengintza berritzen eta eraldatzen. Prozesu horretan jendea izendatzearen subjektu aktiboa, berenaz diharduen subjektu eragilea, bilakatzen da; ezarian erakundeen mugak eta murrizketak gainditzen ditu jendeak.
|
|
|
Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga guztiak gorde behar izan ditu: izen batzuk baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza, esate baterako); beste batzuk hipokoristikoak edo
|
herri
aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak dioen moduan, lexikalizatu, ez direlakoan; eta jakina, erabaki da zein diren emakumezkoen izenak eta zein gizonezkoenak.
|
|
|
Baina kasu guztietan bestelako irakurketa egin daiteke, Knörrek berak aipatzen duen «interes biziaz»:
|
herri
sormena da hor ageri dena, jendearen ekimen nahasia eta kontrolagaitza, bizia eta bizigarria.
|
|
|
Artikulu honetan Euskal
|
Herriko
izendatze praktikei buruzko ikerketa bat aurkezten da: jaioberrien izenak hautatzean gurasoei eragiten dieten logika sozialei buruzkoa, hain zuzen.
|
|
|
Alderdi linguistikoa alde batera utzita, gizarte zientzietan ere denetarik ikertu da:
|
herri
izenak eta izen ofizialak aurka jartzen dituzten botere harremanak, edo talde estatusaren eta norberaren izenaren arteko loturak, edo izenen modak eta tradizioak, edo izen espezializatuak, hots, lanbide eta jarduera zenbaiti lotutako izenak, edo izenak norberaren izaeran edo autoeragingarritasunaren pertzepzioan ukan dezakeen eragina...
|
|
|
Ikerketaren eremuari dagokionez, Euskal Herrian suertatu diren logika sozialak izan ditugu aztergai. Hitz gutxitan, inguruko
|
herrien aldera
, egoera berezia dugu gurean: berezia hizkuntza, kultura eta politika arloetan.
|
|
|
Representaciones e imaginarios colectivos en sociedades tecnologizadas: espacio/ tiempo, género/ generación, Euskal
|
Herriko
Unibertsitateak diruz lagundurik (1/ UPV00002.323/ 2004).
|
|
|
Orduan, mendekoek bere egiten dituztenean, goi kapitalek eta ondare sinbolikoek balioa galtzen dute. Goi klaseak ez dira berrizaleak besterik gabe, berria bilatzen dute hedatutakoak eta, batez ere,
|
herriak
bere egin duenak galdu duelako, bereizteko dohaina?; herriarena bada, ez da bereizgarria. Goitik beherako hegemonia eredu hau ondo aztertu dute N. Elias-ek edo P. Bourdieu k, eta izenen kasuan Besnard eta Grange ikertzaileek (1993).
|
|
|
Orduan, mendekoek bere egiten dituztenean, goi kapitalek eta ondare sinbolikoek balioa galtzen dute. Goi klaseak ez dira berrizaleak besterik gabe, berria bilatzen dute hedatutakoak eta, batez ere, herriak bere egin duenak galdu duelako, bereizteko dohaina?;
|
herriarena
bada, ez da bereizgarria. Goitik beherako hegemonia eredu hau ondo aztertu dute N. Elias-ek edo P. Bourdieu k, eta izenen kasuan Besnard eta Grange ikertzaileek (1993).
|
|
|
Baina eredu horrenak egin zuen aspaldi. Izenak ez dira menderatzaileengandik
|
herri
xumearengana isurtzen, ez dira ere sortzaile edo igorle bakar baten sormenetik agertzen.
|
|
|
bultzatzen ditu: kategoria arteko bereizketaren bila ari direnentzat, kategoria batetik besteetara hedatu den izenak ez du bereizgarritasun nahikorik (alegia, Nerea edo Ainhoa zenbat eta hedatuago Euskal
|
Herritik
kanpo, orduan eta euskal kategoria bereizteko indar gutxiago), bereizgarritasunari eusteko izen, endemikoagoak, bilatuko dituzte, eta ondorioz, kategoria barruan izen berriak agertuko dira eta izenak ugariagoak izango.
|
|
|
Gogora ditzagun:
|
herri
gustuak ahalik eta gutxieneko gastu eginez lor daitekeen inpaktu handiena du helburu; gustu jasoak, berriz, gastu oparoa nahiago du, inpresio estetiko landua, neurtua eta mugatua lortzeko. Kanpo inpaktu gogorraren ordez, barne inpresio ondo landua nahiago du juizio estetiko ikasiak, hau da, gutxi batzuen eskura dagoen kodeak.
|
|
|
nolakoa behar duen arautu egin dute... Egia esan, arau horiek ez dute
|
herri
erabilera zedarritzen, baina elkarrekintza publikoak eta ofizialak indar betean arautzen dituzte.
|
|
|
Literaturako, mitoetako edo toponimia zabaleko izenak onartu dira modu horretan. Legeak dionez «kontuan hartu behar da gure
|
herriaren
errealitate sozial, kultural eta politikoa», baina kasu guzietan Erregistro Zibilak du azken hitza.
|
|
|
–, (2007): La interactividad de las radios musicales españolas en Internet (2005), Doktorego Tesia, Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea, Leioa.
|
|
|
Hurrengo batean,
|
herriko
kontseiluko hauteskundeetarako kanpaina barruan ikusiko dugu 1888ko maiatzaren hasieran6 Eskualdunaren zenbaki horrek. Donibandar boz emaileak, deritzon hauteskunde proklama dakar, zeinak nolabaiteko programa aldarrikatzen baitu lehen zatian, eta bai hautagai xurien zerrenda zehazten ere bigarrenean;. A.
|
|
|
Errepublikanoen orde hautatu dituzte gizon zuzenak, bakhezkoak, langilea lagunduko dutenak eta guziz gainetik
|
herriaren
zoriona eginen dutenak.
|
|
|
Eskualduna astekariaren orrialdeetako haritik tiratuz jakin izan dugunez17, 1889ko apirilaren hasieran harrera handia egin zitzaion Elizaga erretore berriari. ...gandearekin batera eta goizeko zortzietan abiatuta, kale nagusietan garaitza arku bi eraiki ziren, lorez jantzita, eta urrezko letrekin idatzita La ville de Saint Jean deLuz à son pasteur eta Ungui ethorri zeramatzatenak; kale bazterretan eta leiho balkoietan jendetza ikaragarria; hirurogei zaldunez osoturiko eskolta bat zetorren, ilara bikainetan, apaiz eta agintari andanaren berebilen aurretik,
|
herriko
fanfarriaren doinuez alaituta; segizio luze horren ostetik, freren eta seroren eskoletako umeak, den denak elizarantz. Elizaren atarian herriko kontseilua eta alkate jauna zain, ongietorrizko hitzak esateko, frantsesez.
|
|
|
Igandearekin batera eta goizeko zortzietan abiatuta, kale nagusietan garaitza arku bi eraiki ziren, lorez jantzita, eta urrezko letrekin idatzita La ville de Saint Jean deLuz à son pasteur eta Ungui ethorri zeramatzatenak; kale bazterretan eta leiho balkoietan jendetza ikaragarria; hirurogei zaldunez osoturiko eskolta bat zetorren, ilara bikainetan, apaiz eta agintari andanaren berebilen aurretik, herriko fanfarriaren doinuez alaituta; segizio luze horren ostetik, freren eta seroren eskoletako umeak, den denak elizarantz. Elizaren atarian
|
herriko
kontseilua eta alkate jauna zain, ongietorrizko hitzak esateko, frantsesez. Goizeko bederatzi t, erdiak dira eta jaia hasi besterik ez da egin, baina guk hemen ez dugu egun osoa kontatuko.
|
|
|
Artikulu honetan politikari euskaltzale baten bizitzaren berri laburra ematen zaigu, batez ere Eskualduna kazetan oinarrituta. Medikua lanbidez, Donibane Lohizuneko auzapez bilakatu zen, Iparraldeko elite lokalaren artean arrunta den bezala, Errepublika gorriaren aurkako eta Euskal
|
Herri
zuriaren aldeko diskurtso ideologiko eta ekintza politiko nabarmenak aurrera eramanez. Auzapez gisa foralismo euskaltzalearen gailurtzat jo dezakegu, Hegoaldearen eta Iparraldearen artean politika, ideologia eta kultura mailan zeuden loturak haren jardunean garbi azaleratzen direlarik.
|
|
|
Mendearen azken hamarkada horretan, bestalde, Donibane Lohizune euskal kulturaren gune distiratsu bihurtu zen, eta hori neurri handi batean Albert Goienetxe alkatearen ekimenari esker. Urte horietan hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu ziren bertan, 1892an, 1894an eta 1897an, Euskal
|
Herriko
bihotzaren barruko taupadak begien bistan utzi zituztenak.
|
|
|
Arnaut bera ere aihertarra zen sortzez, baina laster hartu omen zituen itsasbazterreko erak. Politikaz xuri amorratua zen. Donibaneko
|
herriko
etxean grefiergoa zeukalarik, aldi berean Eskualdunaz arta hartzen zuen.
|
|
|
Egia esateko, xehetasun biografiko oso gutxi dakartza, eta batez ere auzapezaren heriotza supituak piztutako harridura eta saminean zentratua da? «etxe guziak doluminetan ziren»?, eta bai hiletaren kontakizunean ere? «Mundua han zen, ahokian.
|
Herri
guzia...»?. Nolanahi, ez dira falta Goienetxeren azken hatsaren gaineko zenbait argibide (Hiriart Urruti, 1971:
|
|
|
Goizean argitu gabe, hatzeman dute ohean hila; ez bertzeak ez eta, menturaz, bera ere ohartu gabe hila; ordu berean hila izan balitz bezen bero. Zer izialdura etxean, auzoetan, hiri eta
|
herri
guzian!
|
|
|
Alegia, aipu horretan irakurri dugun «notre région» delakoa zelan ulertu behar dugu: Donibane Lohizune eta inguruak diosku, ala, ostera, Ipar Euskal
|
Herri
osoari dagokio?
|
|
|
Beste era bateko berria irakurri dugu apirilaren hasierako Eskualdunan29; izan ere, Anton Abadia euskaltzale jakintsu eta mezenas handiak Goienetxe auzapezari idatzi zion, urte horretako euskal jaiak Donibane Lohizunen antolatzeko. Astekariaren arabera, artean datak zehazteke zeuden, baina, edozelan ere
|
herriko
jaien ostetik egingo ziren, hau da, ekainaren 24aren ostetik.
|
|
|
Handik hilabete bira, uztailaren hasieran irakurriko dugu 1892ko
|
herriko
jaiak bereziki distiranteak izan zirela, bai eguraldiaren aldetik eta bai jendetzaren aldetik31 Nolanahi den, Serbiako Natalia erreginaren bisitaldia da jaien kronikan azpimarratuta dagoena. Izatez, Natalia Kesko() errege bihurtuko zen Serbiako printze batekin esposatu zen 1875ean, eta baita dibortziatu 1888an32 Kontua da 1891n atzerriratu egin zela, eta Parisen, Londresen eta bai Bidarten ere bizi izan zela hurrengo urteetan, eta sarritxotan aurkituko dugu aipatuta Eskualdunako orrialdeetan.
|
|
|
[...] Non da behinere agertu Donibanen baino ederkiago
|
Eskual
herriko seme guziek ber gogoz begiratu behar dugun. Eskualduntasuna??
|
|
|
Egia esateko, ezinago harrigarri suertatu zait Ebrotik Aturrirainoko aipu hori, noiz eta 1892an! Badirudi, itxura batean, Donibane Lohizunen sortu zen giro horrek Euskal
|
Herri
osoa tindatu zuela geroago, luzaro barik. Nolanahi, Eskualduna astekariaren zenbaki berean badago, gainera, Journal de St Palaisen argitaraturiko beste kronika baten zati bat, berriro ere dioskuna bost mila lagunek lagundu zutela banderen bedeinkazioa.
|
|
|
Hurrengo abuztuaren 10ean46, bertso jarrientzako primak zehaztu ziren: gaia, Eskual
|
herria
, bere usaia eta libertate zaharrak; ehun libera txapeldunarentzat, eta berrogeita hamar bigarrenarentzat. Idazlanak beranduenez abuztuaren 20rako behar ziren Donibaneko udaletxean.
|
|
|
Jaun eskualdun suhar horri deus ez zaio sobera Eskual
|
herria
ohora dezaketen gauza guzien oso begiratzeko eta gorarik agertzeko.
|
|
|
Azalpen horretan ez da falta ere zazpi euskal
|
herrien
goraipamenik, ez Gernikako arbola kanta sustagarriarenik. Badago, bestalde, gizarte kronika bat, zerrendatzen dizkiguna Serbiako erreginaz gainera han egondako norbait ziren guztiak, esaterako Pierre Loti idazle ezaguna.
|
|
|
Goienetxeren 1895eko azken agerpenean, abenduko erdi aldean Eskualduna astekariak berriro gogoratzen dizkigu «zer gudukak dituen Donibaneko
|
herriko
kontseilu churiak, zortzi urthe hautan, Errepublikaren kargudunekin: dela prefet, suprefet edo horiek idurikilakoekin»61 Kontua da «duela zombeit egun oraino itsuskeria batzu egin dituzte jaun horiek, lege guzien kontra, nahiz bentzutu gure kontseilua, eta partikulazki ororen buruzagi:
|
|
|
Murde Goyeneche, medikua eta hauzapeza». «Joanden egun horietako zirtzilkeriak ikhustearekin,
|
herriko
gazteria elgarretara bildu da[?]. Bilkhura horren akhabantzan entzun ditugu beherachago emaiten ditugun zombeit phertsu ongi hunkitu horiek, herritar gizon gazte batek eginak, gure jaun meraren ohoretan».
|
|
|
(1) Bozkario handitan, kantatzen naiz hasi, Ohore emaiteko, gure jaun merari; Harrotz batzu nahi dute (bis)
|
herrian
ezarri, Promes ederrekilan gure buruzagi.
|
|
|
Segurki zirelakoan
|
herriko
etchean sarthu.
|
|
|
Alabaina, 1897ko lehen agerpena martxoaren 5eko kazetan dator65: Donibane Lohizuneko kronikan
|
herriko
kontseilua batu zela irakur daiteke, hain zuzen ere alkatea aukeratzeko. Aho batez aukeratu zituzten, bai alkatea, Albert Goienetxe medikua, bai lehen axuanta, Dominique Larrea botikaria, eta bai bigarren axuanta, Carlos Petit abokatua.
|
|
|
Abuztuaren 19ko zenbakian, astekariak hurrengo irailaren 8rako deituriko nekazari lehiaketaren egitaraua zekarren83; arduraduna Goienetxe medikua zen, eta lehiaketa, Donibaneko kantonamenduko zortzi
|
herrietako
laborarientzat gainera, irekia zen, Sara, Senpere, Ahetze eta Arbonakoentzat. Handik hamabost egunera, nekazari lehiaketa horren lehen kronika dakarkigu Eskualdunak84 Kronikak dioskunez, «lehenbiziko aldikotz azienda primak Donibaneko hirian», «herri guzietarik izan dire ekharriak kabala suerte guzietarik:
|
|
|
Bestalde, irailaren 23ko zenbakian irakurriko duzu86, Goienetxe alkateak eskutitz bana igorri diela itsas armadako ministroari eta
|
herri
lanetako ministroari, protesta erakutsiz egindako kudeaketa eskasarengatik. Izan ere, aurreko maiatzeko ekaitzek Arthako dikean oso kalte larriak sortu zituzten, eta dirudienez ez zen abuztuaren 19ra arte inolako aurrekonturik onartu Parisen, dikea konpontzen hasteko.
|
|
|
Alabaina, horren ostetik ere prozesua luzatzen hasia zen burokraziaren esku, eta hori dela-eta Goienetxek gutun suharra idatzi zien, konponketa lanak lehenbailehen abia zitezen. Ildo beretik, urriaren 28ko kronikak dioenez87,
|
herri
lanetako ministroak erantzun gutuna bidali zion Donibaneko alkateari, adieraziz Pirinio Apaletako prefetari 30.000 liberako kreditu berri bat ireki diola, dikeko konponketa lanei berrekiteko. Alabaina, kronikagilea bera arranguratzen da, proiektuaren aurrekontua 240.000 liberakoa izanik, soilik 30.000 libera bideratu baitira.
|
|
|
Martxoaren 24ko zenbakian jakin izan dugunez90, Oskar II.a Suediako erregeari egin zion ongietorria
|
herriko
etxean Albert Goienetxek, eta, besteak beste, 1892, 1894 eta 1897ko euskal jaien egitarau ilustratuak erakutsi zizkion; egunbeteko bisitaldia izan zen. Alabaina, erregea martxoaren 28an itzuli zen berriro Donibanera91, errebista pasatzeko udaletxe aurrean moilaturik zegoen itsas armada suediarraren eskola ontziari, Ellida korbetari.
|
|
|
Goienetxe, batetik, Donibane, Sokoa eta Ziburuko patroi eta armadoreen ordezkari gisa joanik, arrantzale kontuez mintzatu zen ministroarekin. Bestalde, Arthako dikearen arazoa ere gogorarazi zion Lockroy jaunari, eskatuz
|
herri
lanetako ministroari azpimarra ziezaion obra horren bai premia eta bai larria.
|
|
|
Erregeak eta ministroak alboratu eta hurrengo maiatzean Urruñan aurkituko dugu Goienetxe, laurehun bat laborariren artean94 Eskualdunak zehazten duenez, «Urrugnako
|
herriko
etchean, bezperak ondoan, egina izan da bilkura eder bat». Lehendabizi Donibaneko alkatea mintzatu da euskaraz eta gonbidatu ditu laborariak elkarren laguntzera eta bat egitera.
|
|
|
Zaharrak joan, arrotzak jin, gure bazterrak eta egoitzak eta jauntziak eta ohidurak, oro itzulipurdikatu dauzkigutela. Zaharrak joan eta gazteek heien urhatseri ez jarreiki, bainago hea Uztaritzen, Hazparnen edo Baigorrin?
|
herri
handienez eta eskualdunenez mintzatzeko, hiru mutiko gazte badiren eskuarazko dotzenerdi bat kantu dakitenik.
|
|
|
Norbeiti gogoratu zako Goyenetche aiphatuak moldatu liburuska, berriturik, argitaltzea eta Eskual
|
Herri
guzian milaka hedatzea.
|
|
|
Lehen aldikotz emaiten dire primak Donibaneko
|
herrian
eta urthe guziez, Jainkoak nahi badu, emanak izanen dire laguntzeko bai eta kuraieztatzeko toki hautako laborari jendea.
|
|
|
|
Herri
huntan berean, guziek badakizue, prestamuzko kacha bat altchatu duela gure jaun errotor kartsu eta ohoragarriak laborarien laguntzeko. Badakizue ere zer abantail handiak gure syndicat agricole deitzen den konfardien medioz onesten ditugun ongarri edo ongailuen izaiteko.
|
|
|
Baina zer balio dute obra, despendio eta lan horiek guziek orai arte bezala kampo
|
herriek
lehertzen balin bagaituzte bihiz eta aziendez eta gehiago dena hiri handitan diren tratularien meneko bizi behar. Gure ganat zuzenki ethorri behar luken dirua badoha kampo herritarat; guretzat bakharrik gelditzen dire gaizki saldu ondoan gure bihiak eta aziendak, zergak, phetchak eta bethi eta gehiago pagatzeko izurritea.
|
|
|
Baina zer balio dute obra, despendio eta lan horiek guziek orai arte bezala kampo herriek lehertzen balin bagaituzte bihiz eta aziendez eta gehiago dena hiri handitan diren tratularien meneko bizi behar. Gure ganat zuzenki ethorri behar luken dirua badoha kampo
|
herritarat
; guretzat bakharrik gelditzen dire gaizki saldu ondoan gure bihiak eta aziendak, zergak, phetchak eta bethi eta gehiago pagatzeko izurritea.
|
|
|
Hekien izpirituan sar arazi zoin nesesario den guzientzat elgar aditzea! Deus ez da hobeagorik batasun bat laborarien artean onesteko kompainia hau bezalako bat edo syndicat agricole deitzen diren konfardia hetarik
|
herri
guzietan izaitea bezala.
|
|
|
Ikhusten dugu egun guziez ez dutela balio ez izerdiak, ez lanak, ez lurretan emaiten diren onkhailuek, ez balin bagare kanpo
|
herrietarik
heldu diren bihi eta azienden kontra gerizatuak.
|
|
|
Oraino gure Eskual
|
herri
maite huntan, esker diogularik handien eta tikien artean den anaiatasun ederrari, elgar aditze eder bat izan dezakeguke gure artean eta hortarat behar dugu lanean hari gu guzien onetan.
|
|
|
Lehenik elgar aditzeaz. Joanden urthean mintzatu nitzauzue zombat behar liteken,
|
herri
guzietan, laborarien dretcho zuzenen eta intresen begiratzeko syndicats agricoles deitzen diren konfardia horietarik izan.
|
|
|
Enpresen Antolakuntza Saila, Donostiako Enpresa Ikasketen UE, Euskal
|
Herriko
|
|
|
Horrela, Ibarrola zutabeak kontraeraso bat gauzatzen zuen bitartean pinudian, beronen erdia berreskuratuz, Legutioren aurkako erasoa bertan behera geratu zen eta zenbait batailoi Areatza, Artea, Durango eta Bilbora erretiratu zituzten. Elosua Nafarrete sektoreko tropek, ordea, kontraerasoa egin zuten Bergara tontorrerantz eta Betolatza
|
herrirantz
; ibilaldi azkar bat egitera behartu zuten Alonso Vega-ren zutabea, sortutako zuloak ixteko. Egun horretan bertan laguntza berria jaso zuten matxinatuek eta Zestafe herria hartu zuten marokoar tropek20.
|
|
|
Elosua Nafarrete sektoreko tropek, ordea, kontraerasoa egin zuten Bergara tontorrerantz eta Betolatza herrirantz; ibilaldi azkar bat egitera behartu zuten Alonso Vega-ren zutabea, sortutako zuloak ixteko. Egun horretan bertan laguntza berria jaso zuten matxinatuek eta Zestafe
|
herria
hartu zuten marokoar tropek20.
|
|
|
Abenduaren 3tik aurrera erasoak asko moteldu ziren, nahiz eta artilleriak bere lana jarraitu eta noizean behin eraso gogorrak egin. Horrela, abenduaren 8an Meabe batailoiak Nafarrete
|
herria
hartu zuen, hurrengo egunean Gordexolak galtzeko hegazkinen ekintzak eta marokoar tropen erasoaren ostean21 Abenduaren 12an beste eraso bat egin zen Legutioren aurka kanoi eta gurdi blindatuekin, eta beste bat Zestafe Saimendi lerroaren aurka. 18an beste ahalegin bat egin zen Nafarrete Zestafe inguruan eta berriro ere Legution, frankisten defentsak gainditu gabe22 Are gehiago, 21ean azken horiek kontraerasoari ekin zioten:
|
|
|
Gordexola batailoiko konpainia bat Nafarretera heldu zenean, Jakakortaxarena apaizak inguruko tontor bat hartzeko esan zien. Hurrengo egunean egingo zutela esan, baina egunsentirako tropa nazionalak bertan ziren
|
herria
erasotzen. Polemikaren ildo nagusiak, ordea, beste zio bat zuen; izan ere, itxura guztien arabera, Gordexola batailoiko agintari gorenak ez ziren Nafarretera joan, aurreko egunean Gorbeiako gailurrean izan zirelako eskualdea ezagutzeko eta oso nekatuta jaitsi zirelako.
|
|
|
Legutioko
|
herria
|
|
|
Erasoaldiaren eragingune garrantzitsuena Legutio
|
herria
bera izan zen. Gerra Zibila ikertu duten gehienek ahazten duten elementuetakoa da hau, hain zuzen30 Uztailaren 26an udala desegin zen eta gestora bat izendatu, batzokia itxi eta zenbait lagun atxilotu edota urrundu zituzten, susmagarriak zirelako31 Abuztuaren 1ean udal idazkariak herriko mutilak (Elosua, Nafarrete eta Ollerietakoak salbu) eraman zituen Gasteizera matxinatuen armadak errekluta moduan deitu ondoren (3 boluntario baino ez ziren egon herri osoan eta 8 iheslari, Amerikan zegoen gazte bat eta beste 7 lagun).
|
|
|
Erasoaldiaren eragingune garrantzitsuena Legutio herria bera izan zen. Gerra Zibila ikertu duten gehienek ahazten duten elementuetakoa da hau, hain zuzen30 Uztailaren 26an udala desegin zen eta gestora bat izendatu, batzokia itxi eta zenbait lagun atxilotu edota urrundu zituzten, susmagarriak zirelako31 Abuztuaren 1ean udal idazkariak
|
herriko
mutilak (Elosua, Nafarrete eta Ollerietakoak salbu) eraman zituen Gasteizera matxinatuen armadak errekluta moduan deitu ondoren (3 boluntario baino ez ziren egon herri osoan eta 8 iheslari, Amerikan zegoen gazte bat eta beste 7 lagun). Azaroaren 30ean ebakuatu zituzten azken zibilak Gasteizerantz, nahiz eta ez den argi geratzen denek egin ote zuten alde32 Edonola ere, uztailetik abendura bitarteko borrokek 14 urteko neskato baten heriotza utzi zuten, (airez egindako bonbardaketa baten ondorioz, gerraren biktima zibil bakarra).
|
|
|
Erasoaldiaren eragingune garrantzitsuena Legutio herria bera izan zen. ...ahazten duten elementuetakoa da hau, hain zuzen30 Uztailaren 26an udala desegin zen eta gestora bat izendatu, batzokia itxi eta zenbait lagun atxilotu edota urrundu zituzten, susmagarriak zirelako31 Abuztuaren 1ean udal idazkariak herriko mutilak (Elosua, Nafarrete eta Ollerietakoak salbu) eraman zituen Gasteizera matxinatuen armadak errekluta moduan deitu ondoren (3 boluntario baino ez ziren egon
|
herri
osoan eta 8 iheslari, Amerikan zegoen gazte bat eta beste 7 lagun). Azaroaren 30ean ebakuatu zituzten azken zibilak Gasteizerantz, nahiz eta ez den argi geratzen denek egin ote zuten alde32 Edonola ere, uztailetik abendura bitarteko borrokek 14 urteko neskato baten heriotza utzi zuten, (airez egindako bonbardaketa baten ondorioz, gerraren biktima zibil bakarra).
|
|
|
30 Huidobro ren lana (2005) da
|
herri
bateko gertaerei lehentasuna ematen dien lan bakarrenetakoa.
|
|
|
32. El Tebib Arrumi? eta Martínez Esparza-ren ustez biztanle gehienak
|
herrian
geratu ziren. Enciso k ez du kontua argitzen, baina matxinatutako zaurituen zainketari buruz hitz egiten duenean hauxe dio:
|
|
|
Enciso k ez du kontua argitzen, baina matxinatutako zaurituen zainketari buruz hitz egiten duenean hauxe dio: apaizaren neskamea, Francisca Albizuri, izan zela
|
herrian
zenbait hilabetez gelditu zen emakume bakarra. Hilaren 11 arte medikuaren bi arreba, Pilar eta Epifania Ortíz de Zárate, bertan egon ziren lan bera egiten, «y algunas otras» (Enciso Viana, 1937:
|
|
|
73). Akta Liburuaren arabera, abenduaren 31n biztanleen% 90
|
herritik kanpo
zegoen (A. L.).
|
|
|
L.). 1937ko urtarrilaren 29an agintari militarrek
|
herria
erabat husteko agindua eman zuten.
|
|
|
Inguruko
|
herrietan
egoera desberdinak izan ziren, batzuk hustu egin zituzten, bereziki abertzaletasunaren aldeko auzotarrak eta beste batzuetan ezinezkoa izan zen bertatik ateratzea baimenik gabe. Herritarrek, gainera, gurdiak prestatu behar izan zituzten soldaduak hornitzeko (Huidobro, 2005: 110).
|
|
|
1937ko apirilaren 7an, Molaren tropek frontea apurtu ondoren, alkatea eta udalbatzako kide batzuk
|
herrira
itzuli ziren «y dada la lamentable situación en que ha quedado el pueblo, se realizan gestiones a conseguir ayuda y se higienice el pueblo, antes de que vuelva el vecindario y se consiga lo haga cuanto antes para que pueda proceder a sembrar...». Apirilaren bukaerarako 100 familia inguru itzuli ziren, eta bizitza normalizatzen hasi zen, Nafarreten salbu (hutsik zegoelako maiatzaren bukaeran).
|
|
|
Arrakasten artean 1937ko abuztuan Aragoiko frontean hasitako erasoaldia dugu: bertan borroka askoren ondoren, Belchite
|
herria
hartu zen. Hantxe mantendu ziren harik eta 1938ko martxoaren 10ean marokoar tropek berreskuratu zuten arte (De Diego, 1939), baina herria hartzen pasatutako denbora eta gastatutako indarrek kalte handia eragin zion Armada Errepublikazaleari.
|
|
|
bertan borroka askoren ondoren, Belchite herria hartu zen. Hantxe mantendu ziren harik eta 1938ko martxoaren 10ean marokoar tropek berreskuratu zuten arte (De Diego, 1939), baina
|
herria
hartzen pasatutako denbora eta gastatutako indarrek kalte handia eragin zion Armada Errepublikazaleari. Militar errepublikazale batzuk eraso ekintzen aldekoak ziren; beste batzuek, aldiz, jarrera defentsiboak hobesten zituzten (MartínBlazquez, 1938:
|
|
|
Legutioko erasoaldiak eragin nabarmena izan zuen bertan parte hartu zutenen artean, militarrak izan, edota inguruko
|
herrietako
zibilak izan. Espainiako beste fronte batzuetan gertatu ziren enfrentamentuekin konparatzen dugunean, gatazka mugatua izan zela konturatzen gara, soldadu kopuruari, iraupenari, bajari edota erabilitako armamentuari erreparatzen badiegu (San Millán, 1965:
|
|
|
Bi arrazoi daude, nire ustez, jarrera hori ulertzeko. Lehena, gerran eta gerraostean jasotako errepresioak asko ahuldu zituela talde horiek, bai kide kopuruari dagokionez (bizirik geratu ziren asko gainera ez ziren itzuli Euskal
|
Herrira
), baita erakundeen sendotasunari dagokionez ere. Frankoren heriotzaren ondoren indartsu atera ziren sozialistek eta komunistek ez zuten gerra gogoratzeko asmorik, trantsizio politikoak eskatzen omen zuen adiskidetze politikaren ondorioz.
|
|
|
65 Jeltzaleek bazuten, gainera, ezkerreko indarrek ez zuten elementu bat beren arteko harremanak mantentzeko eta gerraren oroimena ez ahazteko, hildako gudarien aldeko mezak. Amurrion, adibidez, Legutianon hildako Araba batailoiko gudarien aldeko mezak 1937an bertan hasi ziren,
|
herria
frankisten esku egon arren. Euzkadi 54, 1977ko abenduaren 15a, 13 or.
|
|
|
Ondorengo egunetan, Gopegi, Murua eta Zestafe okupatu zituzten Francoren aldekoek. Gotortze lanak egiteko, inguruko
|
herrietako
zibilak erabili zituzten, baita gau zainketak egiteko ere. Edozein kasutan, alde batekoek, zein bestekoek, ez zuten soldadu nahikorik fronte jarraitu bati eusteko, eta herri eta tontor garrantzitsuenen defentsa prestatzeari ekin zioten.
|
|
|
Gotortze lanak egiteko, inguruko herrietako zibilak erabili zituzten, baita gau zainketak egiteko ere. Edozein kasutan, alde batekoek, zein bestekoek, ez zuten soldadu nahikorik fronte jarraitu bati eusteko, eta
|
herri
eta tontor garrantzitsuenen defentsa prestatzeari ekin zioten. Borrokaren gunerik garrantzitsuenak inguru honetatik urruti zeuden egun haietan:
|
|
|
Nafarreteko apaizak, Txomin Jakakortaxarenak, kontatzen duenez, ugari izan ziren toki hauek aukeratu zituztenak aldaketarako eta berak batzuei zein besteei laguntzen zien. Trafiko hori geldiarazteko, matxinatuek
|
herririk
herri ibiliko ziren patruilak eratu zituzten. Jakakortaxarena bera atxilotu eta Gasteizera eraman zuten eta ia ia fusilatu zuten (Iakakortaxarena, 1990).
|
|
|
Nafarreteko apaizak, Txomin Jakakortaxarenak, kontatzen duenez, ugari izan ziren toki hauek aukeratu zituztenak aldaketarako eta berak batzuei zein besteei laguntzen zien. Trafiko hori geldiarazteko, matxinatuek herririk
|
herri
ibiliko ziren patruilak eratu zituzten. Jakakortaxarena bera atxilotu eta Gasteizera eraman zuten eta ia ia fusilatu zuten (Iakakortaxarena, 1990).
|
|
|
Inguruko biztanleek arazo bat baino gehiago izan zituzten familia eta ganaduak frontearen bi aldeetan banatuta zituztelako5 Are pasarte larriagoa gertatu zen Elosuan: urriaren 20an,
|
herriko
semea zen anarkista bat bertaratu, hamazazpi lagun kamioi batera igoarazi eta Ollerieta inguruan fusilatu zituen hurrengo goizean (Flores, 2002: 119).
|
|
|
Beurko agiritegia. Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea.
|
|
|
Egun horretako borrokek bi gune nagusi izan zituzten, Legutioko
|
herria
eta Gorbeia azpiko herrixkak. Azken kasu horretan, frankistek Murua galdu zuten eta Gopegin babestu ziren.
|
|
|
Azken kasu horretan, frankistek Murua galdu zuten eta Gopegin babestu ziren. Legutio inguruan egun osoz borroka gogorrak gertatu ziren, gudarien batailoi batzuek etengabe eta alde guztietatik presionatu zuten, eta, nazionalen iritziz munizio pila bat alperrik galdu zen15 Albertia mendi gainetik hegoaldera zeuden tontor txikia eta Antelarrako pinudia16 hartu zituzten,
|
herria
menperatuta geratu zen. Mendebaldetik, erasotzaileek, Betxina hartu ondoren, Legutioko aurreneko etxeetara heldu ziren eta herria inguratu.
|
|
|
Legutio inguruan egun osoz borroka gogorrak gertatu ziren, gudarien batailoi batzuek etengabe eta alde guztietatik presionatu zuten, eta, nazionalen iritziz munizio pila bat alperrik galdu zen15 Albertia mendi gainetik hegoaldera zeuden tontor txikia eta Antelarrako pinudia16 hartu zituzten, herria menperatuta geratu zen. Mendebaldetik, erasotzaileek, Betxina hartu ondoren, Legutioko aurreneko etxeetara heldu ziren eta
|
herria
inguratu. Egun horretako baja kopurua oso handia izan zen, errepublikazaleen artean bereziki.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea
|
|
|
1 Mikel Aizpuru, Garaiko Historia Saila, Gizarte Zientzien eta Komunikazioaren Fakultatea, Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea, Sarriena auzoa, Leioa Bizkaia, 946012309 mail: mikel.aizpuru@ehu.es
|
|
|
Lan honen jatorria 2001 urtean Legutio
|
herrian
eman beharreko hitzaldia da. Orduan bertan behera geratu zen, baina hurrengo urteetako irakurgaiek animatu ninduten gaia berraztertzera eta hartutako oharrekin ikerketa berria egitera.
|
|
|
Hain zuzen ere, arkitektura tradizionalaren parte handi batek oinarri bioklimatikoen arabera funtzionatzen du, artifizialki klimatizatzeko aukerak eskasak eta garestiak baitziren. Horrela, Espainiako iparraldean leihateak hegoaldera begira egitea, propietate termikoak dituzten materialak erabiltzea (egurra zein pezoa),
|
herrien
kokalekua eta beste hainbat gauza ez dira ustekabekoak, funtzio espezifikoa betetzen dute. Hots, EAEko hegoaldera zuzendutako leihateek berogailuen beharra murrizten dute, eta Andaluziako patioek aire egokituaren beharra murrizten dute.
|
|
|
Etxebizitzaren arazoa deitu zaion horren aurrean, erakunde publikoetatik esku hartzeko konpromiso hazkorra azaldu da, etxebizitzaren merkatu berezi eta konplexuaren egoera zuzentzeko eta gidatzeko. Esku hartzearen muinean babes ofizialeko etxebizitzen eraikuntza kokatu da aspaldion, eta, horrek, gure gizarteko norbanakoen momentuko ostatu beharrak asetzetik harago doazen ondorioak ditu, hain zuzen ere, etorkizuneko hiri eta
|
herriak
eraikitzen ari baikara.
|