|
2000
|
|
|
Eurek ez zituzten ipuinak sortzen. Bilketa lan zientifikoa egin zuten,
|
herri
ipuingintza jasoz, bertan zegoelako herriaren arima islaturik. Ipuinak non, noiz eta nola kontatzen ziren agertzen zuten gero oharretan.
|
|
|
Lehen bi hauek ordea, ez zuten arrakasta handirik izan eginkizun zientifiko filologiko baten ondorioa baitziren. Alemaniako Erromantizismoaren baitan,
|
herri
ipuingintza eta poemagintza biltzeko xedea zuten. Hesse eta Rhin inguruak frantsesen esku zeuden garai haietan eta gizarteko klase altuek kultura frantsesa zuten gustuko eta hura lantzen zuten, alemaniar kulturaren kalterako.
|
|
2001
|
|
|
Errealitatean bazen literatur gai horren adibide garbirik: bikiak betidanik izan dira
|
herri
ipuingintzan antzaren eta izaeraren arteko zubi. Geroago etorri ziren egilearen aurka errebelatzen diren pertsonaiak edo, beranduago, pantailetatik ihes egiten duten heroiak, edo komikietako orrialdeetatik joan eta munduan bizitzen hasi diren pertsonaiak.
|
|
2021
|
|
|
|
Herri
ipuingintza euskal eta europar tradizio literarioetan.
|
|
|
Euskal Herriko zein Europako testuak oinarri hartuta, euskal
|
herri
ipuingintza europar tradizioan kokatu nahi da, bietan dauden ipuinen aldaera desberdinak aztertzeko eta konparatzeko. Obra jakin bat hartu da ikergai, Mari Xor edo ezagunagoa den Marierrauzkinena, hain zuzen ere; alde batetik, dituen euskarazko beste aldaeren artean alderatzeko eta, bestetik, bereziki Europako beste bertsioekin parez pare jartzeko.
|
|
|
GAKO HITZAK: Euskal literatura •
|
Herri
ipuingintza • Mari Xor • Azterketa konparatiboa. https://doi.org/10.26876/ uztaro.119.2021.7 Jasotze data: Onartze data:
|
|
|
Ildo beretik, azalpen ezin argigarriagoa ematen digu François Flahault ek (2001: 24)
|
herri
ipuingintza tradizionalaren eginkizun honen inguruan: " La fonction des contes dans la tradition orale europeenne est de faire passer le temps, autant que possible avec plaisir".
|
|
|
Modu horretan, errealitatearen berri ematen du
|
herri
ipuingintzak, narrazioen bidez jarraitu beharreko bidea zein den erakusteko asmoz. Horretan datza ikasbidea, beraz.
|
|
|
Aipatutakoak izan dira ahoz aho eta belaunaldiz belaunaldi transmititutako kultur adierazpide honen ezaugarriak eta funtzio nagusietako batzuk, eta hain zuzen ere, ahozkotasunaren berezko testuinguruak eragin du
|
herri
ipuingintzaren ezaugarri eta funtzio horiek aldatuz eta egokituz joatea, eta ez testuen edukiak soilik. Aldakortasun horri justuki heldu nahi zaio artikulu honetan, azterketa konparatibo baterako ardatz gisa, Mari Xor herri ipuina eta beste bertsio batzuk erkatzeko.
|
|
|
Aldakortasun horri justuki heldu nahi zaio artikulu honetan, azterketa konparatibo baterako ardatz gisa, Mari Xor herri ipuina eta beste bertsio batzuk erkatzeko. Hala ere, orokorretik zehatzerako bidea norabide bikoa izango da, antzekotasunak eta desberdintasunak ez ditugulako testu horietan soilik zehaztuko,
|
herri
ipuingintzaren aspektu desberdinei heltzeko asmoa baitago alderatze honetan.
|
|
|
Mito ugari ipuin bihurtuz joan dira eguneroko kontaketan, edota ipuin bezala kontsidera daitezkeenetan elementu mitikoak txertatu dira. Horrezaz gainera, 2 Dena den, folklorean orokorrean zein
|
herri
ipuingintzan tipologikoki bi horiek baino kasu gehiago daudela dio Natalia Zaikak (2011). Veronika Gorog Karady folkloristak emandako kasuistika aipatzen du Zaikak:
|
|
|
Mari Xor edo Cendrillonek, edo ezagunagoa den Marierrauzkin ipuinak, aldaera ugari ditu Europako
|
herri
ipuingintzan, bai ahozko tradizioan, bai idatzizkoan. Izan ere, gaur egun ezagunen egin dena idatzira igaro ondotiko aldaera da, Perraultek (1983) jasotako hura, hain justu.
|
|
|
Ipuinotan aztertu dugunaren arabera eta horien jatorria jakinda, egitura zikliko primitibo horri erantzuten diola iruditzen zaigu, gauzak ad infinitum errepikatzen baitira. Horrek ere,
|
herri
ipuingintzaren berezko izaerarekin zerikusi handia eta zuzena du gure ustez, memoria kolektiboak zein ahozkotasunak, oro har, errepikapenaren beharra baitute denboran testu, egitura, doinu, kantu, bertso eta abarren iraupena bermatzeko. Era berean, jendarte tradizional baten eta horren identitate eta ideologia ohiturazalearen ezaugarria ere izan liteke.
|
|
|
Esanahi sinbolikoaz gain, horrek badu azalpen kognitiboa; hau da, adituen arabera, gizakiaren epe laburreko memorian —edo STM ingelesez— errazagoa da 3 osagaiez osatutako elementuak gogoratzea (Cowan, 2001) 6. Nelson Cowanek zehazten du bitarte hori populazioaren gehiengorako eta, beraz, horrek ere azaltzen lagun dezake, sinbologia alde batera utzita,
|
herri
ipuingintzak berezko duen joera eta ezaugarria. Zentzu horretan, hainbat dira herri testu desberdinek (ipuinek, UZTARO 119, Bilbo, 2021eko urria abendua bertsoek, baladek, kantuek, atsotitzek, etab.) memorizazioa errazteko erabiltzen dituzten baliabide mnemoteknikoak:
|
|
|
Artikuluan zehar ikusi dugu
|
herri
ipuingintzaren mugak lausoak eta iragazkorrak direla zeharo. Jatorriaz harago, adituek tipologikoki bi talde nagusitan multzokatzen dituzte mitoa, elezaharra eta ipuina:
|
|
|
Edonola ere, generoaren ahozko izaeraren ondorioz egon den aldakortasunaren barruan ulertu behar dugu
|
herri
ipuingintza. Horrez gain, herri ipuinen berezko testuingurua ahozkotasuna da; horixe litzateke ipuinen oinarrizko abiapuntua.
|
|
|
Halaber, euskal tradizioko testuak eta europarrekoak konparatuta, ondorio nagusi batera heldu gara: euskal
|
herriko
ipuingintza egon badagoela, baina europar tradizioan kokatzea eskatzen duela nahitaez. Egia da ez dela erraza euskal ipuinez (edo bestelako herrietako ipuinez) hitz egitea, muga etnografikoak lausoak baitira, oro har.
|