|
2000
|
|
|
Kode Zibilaren atzapar luzea mugaz gaindi ere badoa. Hego
|
Euskal
Herria ezagutuko du horrek, Napoleonen armadaren pean. Alta, Euskal Herriko Iparraldean ez bezalaxe, Hego Euskal Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak.
|
|
|
Hego Euskal Herria ezagutuko du horrek, Napoleonen armadaren pean. Alta,
|
Euskal
Herriko Iparraldean ez bezalaxe, Hego Euskal Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak. Egin ere, 1889 urtean egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada ere.
|
|
|
Hego Euskal Herria ezagutuko du horrek, Napoleonen armadaren pean. Alta, Euskal Herriko Iparraldean ez bezalaxe, Hego
|
Euskal
Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak. Egin ere, 1889 urtean egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada ere.
|
|
|
Etxeko gobernua ere, aita familiakoari aitortzen dio, eta oinordetza gorabeheretan legezko tokamenak agintzen ditu seme alaba guztientzat. Bestera,
|
euskal
foru zuzenbidearena, ohitura eta usadioen bidez sortua eta ekanduak moldatua, premia eta behar zehatzetarako; jabetza eskubidea familiaren mesederako sakon mugatu duena. Aita ama familiakoak aintzat hartu ditu azken horrek eta etxeko ondasunak oinordeko bati emateko aukera eta abagunea arautu, betiere, xedetzat hartuta etxaguntza ahalik eta batuen eskualdatzea belaunalditik belaunaldira14.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako
|
euskal
testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar Euskal Herrikoak batez ere.
|
|
|
Horietariko lehenak, Portalisen atariko hori XIX. gizaldi hasierako testuinguruan kokatu eta hortik bideratuko luke haren euskarazko esana. Baliabide izan ditzake horrek garai horretako euskal testuak eta, edu berean ere, Portalisen jatorrizko hizkuntzari hurbilen eta barrukoen gerta zekizkiokeen adierazmoldeak, Ipar
|
Euskal
Herrikoak batez ere.
|
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze lan horretan, batez ere, euskaratze hori egungo
|
euskal
irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan.
|
|
|
3 Code Civil eta
|
euskal
foruak: dema baten lekukotza
|
|
|
Gauza jakina da
|
euskal
foruek XIX. mendean bizi zuten azpiraldi luzea. Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu.
|
|
|
Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu. Areago, 1789 urtean bertan Versaillesko Estatu orokorretarako deialdia erregeak egin eta Ipar
|
Euskal
Herriko lurraldeetan nabari zen aspaldiko foruak zaintzeko gogoa. Hiru lurraldeotako lege beregainak ziren jokoan.
|
|
|
estatu nazional edo bakarraren gogoa. Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak; besteak beste,
|
euskal
lurraldeetako foruak. Gogora bedi lehen pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa.
|
|
|
Zaindu beharreko horrek, beraz, galdu gordean jarri zituen Lapurdiko, Behe Nafarroako eta Zuberoako lege bereziak, foruak eta, horien barruko ere,
|
euskal
lege zibilak.
|
|
|
Bi hitzetan esanda, ezabatze prozesu baten pauso laburrak. Urte gutxiren buruan,
|
euskal
zuzenbide zibila noraezean jarria, lur azpiko kobazuloetan ehortzia.
|
|
|
Ehorzketa, hala ere, ez zen guztizkoa gertatu. Notarioen jardunek eta
|
euskal
herritarren jaidurek luzaroan ahalbideratu zuten, Code Civil horren azpian, baserriak oso osorik zaintzea, ezkontza kontratuak eta oinordeko bakarraren izentazioa tartean zirela.
|
|
|
Gizarte eta legeria berri hark, neurri handi batean bederen,
|
Euskal
Herriarena deuseztatu zuen arian arian. Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra:
|
|
|
Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra: horra hor dema lazgarria; gaur ere, askok kontrakoa uste arren, esanahi berezi duena, batik bat
|
euskal
gizarte zibil baten moldakuntza berezkoan.
|
|
|
13 Bizkai, Araba eta Gipuzkoan, 3/ 1992 Legea, uztailaren 1ekoa,
|
Euskal
Herriko Foru Zuzenbide Zibilari buruzkoa eta horren gehigarria, 3/ 1999 Legea, irailaren 26koa; Nafarroan, aldiz, 1/ 1973 Legea, martxoaren 1ekoa, Nafarroako Foru Zuzenbide Zibilari buruzko Konpilazioa.
|
|
|
Bide bereBibliografia laburra a) Orokorra: b) Code Civil lege testua eta
|
Euskal
Herriaren foruak:
|
|
|
—: " Mariages en Labourd sous L’Ancien Regime", in Etude Juridique et Sociologique, Bilbo, 1989,
|
Euskal
Herriko Unibertsitateko Argitarapen Zerbitzua.
|
|
2003
|
|
|
Orduko hizkeraz hornitua, eta frantses hizkuntzaren aldi klasikoan burutua eta kokatua. Horren mezua ohargarri egin nahi izan diogu egungo
|
euskal
irakurleari, garai jakin bateko filosofia juridikoaren adierazle eta geroko eraginaren iragarle.
|
|
|
Hizkerari dagokionez, egunotako kide erakutsi dugu gure burua. Areago, euskaralpenaren tankera aukeratzean ere,
|
Euskal
Herria zatitzen duen mugaren gainetik jokatu da, bateko eta besteko ekarpenak eginez. Dena den, testu hau ez da XVII. mendean euskarak berak, frantsesaren eta biarnesaren ukituan zituen lurraldeetan, agerian erakusten zuen molde horretakoa.
|
|
|
Hitzetan, joskeran eta diskurtsoan begi bistakoak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean ondu den prozesuaren zantzuak. Izan ere, bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz
|
Euskal
Ikaskuntzen Institutuan aritu gara aspalditik euskararena eta zuzenbidearena uztartzen, uste baitugu egingarri zaigula euskara ere mundu juridikora ekartzea. Eskerrak eman bekizkie, hari beretik ere, Eba Gaminde eta Esther Urrutia bertako irakasleei, euskaratze lan neketsu honetan lagun eta aholkulari trebe izatearren.
|
|
|
Frantses testuari dagokionez, beti gogoan izan da, harako Arotzarena13
|
euskal
idazleak itzultzeaz esandako hura, alegia, txapela bakarra baino, hobe duela horrelakoetan itzultzaileak euskal txapela eta frantses boneta buru berberean janztea. Helburua halakoxea genuen.
|
|
|
Frantses testuari dagokionez, beti gogoan izan da, harako Arotzarena13 euskal idazleak itzultzeaz esandako hura, alegia, txapela bakarra baino, hobe duela horrelakoetan itzultzaileak
|
euskal
txapela eta frantses boneta buru berberean janztea. Helburua halakoxea genuen.
|
|
2004
|
|
|
27 Azurmendi, J.,
|
Euskal
Herria krisian, Donostia, Elkar, 1999, 193.
|
|
|
Azurmendi, J.,
|
Euskal
Herria krisian, Donostia, Elkar, 1999.
|
|
|
Horrela hasi zuen moderniak bere burua. Horrela adieraziko du ideia hauxe Joxe Azurmendik
|
Euskal
Herria krisian lanean.27 Kanpoko mundua, orduan, neuk egiten dut, neuk gauzatzen dut, neuk ematen diot taxua. Mundua, hartara, eraikuntza bihurtu ahal izango da, baina ez Jainkoaren eraikuntza, subjektuaren eta bere gaitasun razionalaren etengabeko eraikuntza baino.
|
|
|
Tractatus a hizpide dugunez gero, anekdota adierazgarri bat aipatuko dut. Liburuaren gure
|
euskal
bertsioaren argitalpenerako azal ezinago espresiboa prestatua zuen liburuaren mamia ongi ulertua zuen neska prestu batek: sexu markarik adierazten ez duen aurpegi bat, aurpegiaren erdiak gizaki baten trazak zituela eta beste erdiak argazki makina irudikatzen zuela, ahotik hitzez eta irudiz beteriko argazki bat ateratzen zela.
|
|
|
5 Ik. Tractatus logico philosophicus aren gure
|
euskal
itzulpenari paraturiko Hitzaurrea, Donostia, EHU, 1990, 53.
|
|
|
31 Viktor Franklen obra guztiz interesgarria ezagutu nahi duenak,
|
euskal
itzulpenik ezean (guk dakigula), Bartzelonako Herder argitaletxean aurki ditzake bere liburu gehienak: El hombre en busca de sentido; La voluntad de sentido; La presencia ignorada de Dios; El hombre doliente; Logoterapia y analisis existencial; etc. Frantsesezko itzulpenen erreferentziak ez ditugu ezagutzen, zoritxarrez.
|
|
|
" Uber Sinn und Bedeutung" izeneko idazlan mamitsura jo dezake irakurleak. Tractatus aren
|
euskal
bertsioari eskaini genion Hitzaurrea k ere argitasun nahikorik eman diezaioke, guk uste, euskal irakurleari (ik. 32).
|
|
|
" Uber Sinn und Bedeutung" izeneko idazlan mamitsura jo dezake irakurleak. Tractatus aren euskal bertsioari eskaini genion Hitzaurrea k ere argitasun nahikorik eman diezaioke, guk uste,
|
euskal
irakurleari (ik. 32).
|
|
|
Irudikapenaren atarian:
|
euskal
terminologia egokiaren beharra 19
|
|
|
Bi atalen arteko barne loturaz erraz ohartuko da irakurlea. Wittgensteinen filosofiari buruzko idazlanaren lehen zatiak (irudikapenaren teoriaz eta irudikatzearen etikotasunaz diharduenak, alegia) Udako
|
Euskal
Unibertsitaterako 1999an prestatu nuen izkribuzko hitzaldia jasotzen du ia osoan, zuzenketa txiki batzuk gorabehera. Hitzaldi hura Xabin Egaña aspaldiko lagunari eskaini nion eta orain ere eskaintzen diot gogo biziz eta esker onez.
|
|
|
Irudikapenaren atarian:
|
euskal
terminologia egokiaren beharra
|
|
|
Funtsean, Wittgensteinek berak erakutsi zigunez, filosofia oro hizkuntzaren kritika baita. Hartara, eta euskaraz ari garenez gero, zilegi bekigu esatea, inor mintzeko edo nahasteko inolako asmorik gabe, ez zaigula oso txukuna ez eta egokia iruditzen errepresentatu, errepresentazio erdaratikako hitzez baliatzea latinezko repraesentare, repraesentatio kontzeptuen ordain nagusi gisa,
|
euskal
irudikatu, irudikatze (irudikapen) hitz aberatsak eskura eta doanik ditugunean. Dioguna ez da inongo eta inorako garbizalekeriak eraginda, gure hizkuntzari berari dagokion funtsezko zerbaitek bultzatuta baizik.
|
|
|
Filosofia arloan ‘irudikatu’ dateke zentzurik orokorrena eta erabiliena. Euskaraz ‘presentatu’ aditza, testuinguru oso konkretu eta adierazkorretik kanpo, erabiltzen ez dugun bezalaxe, ez dut arrazoi linguistikorik ez eta filosofikorik ikusten ‘errepresentatu/ errepresentazio’ hitzak barra barra erabiltzeko, eta are gutxiago erdal hitzok irudikatu/ irudikapen
|
euskal
ordain jatorrak guztiz egokiak bigarren edo hirugarren mailan uzteko. Eta irudikatzearen ñabardurak adierazteko hor ditugu, urrutira jo gabe, antzeztu, aurkeztu, berraurkeztu, ordezkatu euskal hitz zehatzak bezain adierazkorrak.
|
|
|
Euskaraz ‘presentatu’ aditza, testuinguru oso konkretu eta adierazkorretik kanpo, erabiltzen ez dugun bezalaxe, ez dut arrazoi linguistikorik ez eta filosofikorik ikusten ‘errepresentatu/ errepresentazio’ hitzak barra barra erabiltzeko, eta are gutxiago erdal hitzok irudikatu/ irudikapen euskal ordain jatorrak guztiz egokiak bigarren edo hirugarren mailan uzteko. Eta irudikatzearen ñabardurak adierazteko hor ditugu, urrutira jo gabe, antzeztu, aurkeztu, berraurkeztu, ordezkatu
|
euskal
hitz zehatzak bezain adierazkorrak. Izan ere, errealitatearen berri ematerakoan errealitatea irudikatu egiten dugu eskuarki, zenbaitetan antzeztu egiten dugu, batzuetan aurkeztu edota berraurkeztu egiten dugu, bestetan ordezkatu ere bai.
|
|
|
Ildo beretik, hizkuntza eta logikaren termino guztiz funtsezko bat aipatzearren, perpaus hitza hobesten dugu beti ere ‘proposizio’ delakoaren kaltetan. Wittgensteinen Tractatus aren
|
euskal
itzulpenari paratu nion Hitzaurre luzean hobespen horren arrazoi sendoak eman nituen aspaldi. Hitzaurre hartan frogatu nuen zergatik egokiago den perpaus logikoez mintzatzea proposizio logikoez baino (ik. op., 22).
|
|
|
Perpaus logikaren gurasoek egin zutena hobetsi dugu guk, zalantzarik gabe. Ibon Sarasola ere ‘perpaus logikaz’ mintzo da bere
|
Euskal
Hiztegia eredugarrian. Hartara, mailegu bila joan baino lehen balia gaitezen aurrenik eta behar bezala gure hizkuntzak menderen mendez eraiki duen hitz eta esapideen altxor inork uste baino aberatsagoaz.
|
|
|
On, zuzen, zentzu, garrantzitsu eta duin hitzen" zentzu erabatekoa edo etikoa", eta ez" zentzu erlatiboa", hartzen duela jakinarazten digu. Ez baita berdin, diosku filosofoak, tenisean" gaizki" jolastea edo norbaitekin" gaizki (zital)" portatzea, berdina ez den bezala Bedaiorako bidea" zuzena" ez dela edo Lizarra Garaziko bidea ez dela" zuzena" esatea, Wittgensteinen adibidea
|
euskal
errealitatera (etikoki benetan garrantzia duen errealitatera) egokituz.
|
|
|
Wittgensteinen pentsamenduak, haatik, muga metodologiko (historiko metodologiko, hobe esan, apika) eta kontzeptual nabariak ditu. Gure filosofoaren argiak, handiak bezain sakonak, jada azaldu ditugu aurreko idazlanean eta Tractatus aren gure
|
euskal
itzulpenari paratu genion hitzaurre luzean. Wittgensteinen ikuspuntu eztabaidagarri batzuetarik abiatzen gara oraingoan, hura bezalako pentsalari erraldoi bati egin dakiokeen omenaldirik eta ezagutzarik bikainena —zintzoena orobat— tajuzko kritika bat egitea baita, berak ere beste filosofo eta pentsamendu batzuen kritika egin zuen bezala.
|
|
|
" erreala erreal den aldetik" aztertzea eta kontenplatzea. Xavier Zubiri
|
euskal
filosofo handiari zor diogu izkiriatu dugun azken esapidea. Areago diogu zor:
|
|
|
gizakia ezin da pentsatu banako bat balitzaxe, beste banakoetarik bereiz eta aparte. Gizakia,
|
euskal
senak zuzen antzeman duenez, giza-ki da, gizartean sortua eta gizartean bizitzera destinatua. Gizarteak ematen dio gizakiari bere oinarrizko nortasuna, gizaki bakoitzak gizarteari ñabardura eta eite propio bat ematen dion bezala.
|
|
2005
|
|
|
Orduko barrokismoari oratuta, Grotiusek testua molde klasikoan burutu eta mamitu zuen. Egin eginean ere, horren mezua ekarri nahi izan diogu egungo
|
euskal
irakurleari, garai jakin bateko filosofia juridikoaren erakusle.
|
|
|
Hitzetan, perpausetan eta testuaren bilbatze zereginetan ukatu ezinak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean euskara eta zuzenbidea bateratzeko ondu den prozesuaren zantzuak. Bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz
|
Euskal
Gaien Institutuan aritu gara aspalditik langintza horretan eta hau ere, lehen esandakoaren ildotik, horren emaitza da. Eskerrak irakasle kide dudan Esther Urrutia Idoiagari, esku trebea erakutsi eta aholku zorrotzak eman dizkidalako oraingo honetan ere.
|
|
|
Latin literaturako sarbidea. Udako
|
Euskal
Unibertsitatea, Bilbo, 2002.
|
|
|
Eranskina: Humboldten bi
|
euskal
testu 87
|
|
|
Bigarren testua: "
|
Euskal
hizkuntza eta nazioari buruzko idazlan baten iragarpena, beronen ikuspuntu eta edukiari buruzko oharpenarekin" (1812) 105
|
|
|
Gure liburuska honen helburua, beti ere, ez zen Humboldten
|
euskal
ikerketen berri ematea, baizik eta berak hezkuntzari eta hizkuntzari buruz landutakoa elkarreraginean aztertzea eta aurkeztea. Bertan aipatu ditugun hitzei orokorrean gainbegirada bat botatzea nahikoa da, hala ere, horietako askok bi euskal testu hauekin lotura zuzena dutela ikusteko.
|
|
|
Gure liburuska honen helburua, beti ere, ez zen Humboldten euskal ikerketen berri ematea, baizik eta berak hezkuntzari eta hizkuntzari buruz landutakoa elkarreraginean aztertzea eta aurkeztea. Bertan aipatu ditugun hitzei orokorrean gainbegirada bat botatzea nahikoa da, hala ere, horietako askok bi
|
euskal
testu hauekin lotura zuzena dutela ikusteko. " Testu zatiak" eta" iragarpena", beraz, ez dira inolaz ere esklusiboki euskalarien aztergaia, baizik eta baita autore honen pentsamendu antropologiko pedagogiko linguistikoa ulertu nahi duen edonorena ere.
|
|
|
" Testu zatiak" eta" iragarpena", beraz, ez dira inolaz ere esklusiboki euskalarien aztergaia, baizik eta baita autore honen pentsamendu antropologiko pedagogiko linguistikoa ulertu nahi duen edonorena ere. Esan beharrik ere ez dago, jakina, euskaldunontzat bi testu hauek, eta hauekin baita bere bestelako
|
euskal
ikerketek ere, interes berezia dutela eta, neurri handi batean, honengatik eskaintzen ditugula itzulita jarraian. Utz diezaiogun orain Humboldti" euskaraz" hitz egiten.
|
|
|
Hemendik aurrera irakurleak badaki
|
euskal
hizkuntzari buruz, berau hitz egiten duen herria ezaugarritzeko erabil daitekeen guztia. Unea da orain hau bera hizkuntza bezala deskribatzeko eta, honetarako xehetasunez arduratzen den diskurtso lehor bat ezinbestekoa denez, zilegi bekit hizkuntz ikerketa hutsetan interesik ez dutenei agur esatea.
|
|
|
Unea da orain hau bera hizkuntza bezala deskribatzeko eta, honetarako xehetasunez arduratzen den diskurtso lehor bat ezinbestekoa denez, zilegi bekit hizkuntz ikerketa hutsetan interesik ez dutenei agur esatea. Helburua ez da hemen
|
Euskal
Hizkuntza bera irakastea, baizik eta bakarrik adieraztea, nola berau beste hizkuntzetatik, zahar zein berri, nabarmentzen den. Honengatik, asmo honen arabera egituratuko dut nik aurkezpena:
|
|
|
"
|
Euskal
hizkuntza eta nazioari buruzko idazlan baten iragarpena, beronen ikuspuntu eta edukiari buruzko oharpenarekin" (1812) 206
|
|
|
Deskribapen berezi baina oso bat, benetako
|
euskal
herri leinuaren monografia bat, burutzeko ahalegin honetan, egiaz, saiatu egingo naiz oztopo horiek guztiak gainditzen eta niregan bertan dagoen oztopo handiagoak (aldez aurretik hau aipatzeak ez dakarkio ezer onik irakurleari) uzten didan bezainbeste argitasun eskaintzen. Euskaldunak euren ohituren, hizkuntzaren eta historiaren arabera ezaugarritzen ahaleginduko naiz, azken honen barruan jakina Espainiar penintsularen jatorrizko biztanleei buruzko ikerketa osoa kokatuko delarik.
|
|
|
Euskaldunak ikerketa objektu bezala aukeratu izana, lehenik eta behin, kasualitatearen emaitza da. Nire Espainiarako bidaiak haien nazioarekiko eta lurrarekiko interesa piztu zidan baina, egia esateko, oraindik ere gehiago estimatu nituen hauek, ondoren, hegoaldeko eta iparraldeko
|
euskal
probintzietan barrena bidaia espezifiko bat egin nuenetik eta bertako eskualde menditsu eta urrutienetan aste batzuk eman nituenetik. Baina oraindik ere beranduago, gai honi buruzko ikerketa —bitarteko bizigabe edo liburuekin bakarrik— egiten jarraitzen nuenean, geroz eta erakargarriagoa gertatzen zitzaidan euskal hizkuntzaren, herriaren eta lurraren singulartasuna.
|
|
|
Nire Espainiarako bidaiak haien nazioarekiko eta lurrarekiko interesa piztu zidan baina, egia esateko, oraindik ere gehiago estimatu nituen hauek, ondoren, hegoaldeko eta iparraldeko euskal probintzietan barrena bidaia espezifiko bat egin nuenetik eta bertako eskualde menditsu eta urrutienetan aste batzuk eman nituenetik. Baina oraindik ere beranduago, gai honi buruzko ikerketa —bitarteko bizigabe edo liburuekin bakarrik— egiten jarraitzen nuenean, geroz eta erakargarriagoa gertatzen zitzaidan
|
euskal
hizkuntzaren, herriaren eta lurraren singulartasuna. Euskaldunek, egiaz, hemen azaldutako helburuarekin burutu beharreko ikerketaren objektu oso interesgarria eskaintzen dute.
|
|
|
Baserri bakoitzak daraman izen propioa, finean, beronen tokitik edo berau inguratzen duten zuhaitz edo landareetatik hartutakoa delako, honengatik hain zuzen, herri edota lur guztia hizkuntz agiri bizi batean bihurtzen da. Beraz, hizkuntza aberatsenen eta osoenen egiturari eta naturari buruzko galderek, ia guztiek,
|
euskal
hizkuntzan aurki dezakete ere erantzuna. Honi buruzko atariko lanak, bestela, aldi berean dira nahiko eta gutxiegi, hain zuzen, lan horien berregitearen posibilitatea eta beharra aldarrikatzeko.
|
|
|
Honi buruzko atariko lanak, bestela, aldi berean dira nahiko eta gutxiegi, hain zuzen, lan horien berregitearen posibilitatea eta beharra aldarrikatzeko.
|
Euskal
hizkuntzak, beti ere, hain harrigarrizko eta berezko egitura bat du, orain arteko bere ikertzaile gehienek, honengatik, beronen beste edozein hizkuntzekiko antzekotasun oro ukatzen dutela. Hark argi eta garbi dakar arrasto jakin bat:
|
|
|
Azken honek argitzen digu, hain zuzen ere, zergatik ez dagoen proportziorik euskararen berezko askotariko forma eta zeinu ugarien eta berau egun hitz egiten duten familiek erabiltzen dituzten forma eta zeinu gutxien artean. Horrela, bada, bi aldetatik da
|
euskal
hizkuntza arras interesgarria: bai hizkuntzaren estudio orokorraren perspektibatik, bai eta Europako historiaurrearen perspektibatik.
|
|
|
Italiako zati bateko eta Frantziako jatorrizko biztanlegoari buruzko kuestioa, oraindik ilun diharduen eta inoiz erabat azaldu ez den herrien leinu zeltari eta hauen kokalekuari, migrazioei eta arrastoei buruzko kuestioa, euskarak gaelerarekin [Irish language] eta cymruerarekin [Welsh language] eduki dezakeen ahaidetasunari buruzko kuestioa eta, hauetaz aparte, eztabaidagarriak diren beste puntu askori buruzko kuestioak. Galdera eta kuestio hauek denak, atal batean gutxienez,
|
euskal
hizkuntzaren ikerketa zehatzaren laguntzarekin bakarrik azaldu ahal izango dira. Euskarak, azkenik, Europako sartaldeko hizkuntzen hitz askoren sorburua argitzeko balio du eta, gainera, hain da nahitaezkoa Espainiar hizkuntzaren iturrien estudioa gauzatzeko, honi buruzko ikerlan etimologiko bat guztiz ezinezkoa izango litzatekeela haren ezagutza zehatza gabe.
|
|
|
1 Lehenengoan, nik espainiar eta frantziar
|
Euskal
Herrian egindako egonaldian zehar idatzitako oharrak eman nahi ditut ezagutzera eta, horien bitartez, herritxo honi eta bere biztanleei buruzko irudi argi bat eskaini nahi nioke irakurleari. Irudi edo kontzeptu hau, batetik, erabat beharrezkoa da hizkuntzaren baitan gauza asko zuzen ulertzeko, bertan nazioaren ohiturak eta herriaren kokagunea naturalki lotuta, elkarri lotuta, aurkitzen baititugu.
|
|
|
Ez dugu ahaztu behar, beti ere, ideien balioa orokorrean ez dagoela hainbeste formulatu dituen autoritatearen edo formulatuak izan direneko dataren menpe, baizik eta batez ere ideia horien beraien edukiaren edota horiek guretzat eduki dezaketen esanahiaren menpe. Zentzu honetan, adibidez, eta
|
euskal
perspektibatik begiratuta, garrantzitsua da oso berak hizkuntz aniztasunaz egiten duen irakurketa antropologikoa eta, honekin, baita hizkuntzen ikas irakaskuntzari aitortzen dion zeregin hezitzailea. Gizarte honetan bultzatu nahi den euskararen normalizazioa eta honekin lortu nahi den elebitasun erreala, egiaz, egitasmo humanizatzaile zabalaren barruan ulertu beharreko prozesuak dira, ze, azken batean, hauek ezin dira teknikoki edota kuantitatiboki bakarrik planteatu.
|
|
|
Gizarte honetan bultzatu nahi den euskararen normalizazioa eta honekin lortu nahi den elebitasun erreala, egiaz, egitasmo humanizatzaile zabalaren barruan ulertu beharreko prozesuak dira, ze, azken batean, hauek ezin dira teknikoki edota kuantitatiboki bakarrik planteatu. Gogora dezagun, adibide honekin bukatzeko, idazlan honen eranskinean Humboldtek idatzitako bi
|
euskal
testu dakarzkigula, hain zuzen, berak burutu nahi zuen euskal ikerketa monografikoaren proiektua hobekien aurkezten dutenak. Kontuak kontu, eta orokorrean begiratuta, funtsezkoa iruditzen zaigu berak behin eta berriz aldarrikatzen duen ideia bat errepikatzea, alegia, hezitzaileak ezin duela bere lana hizkuntzatik at burutu eta, aldi berean, hizkuntz irakaslea hezitzaile bat dela sakon sakonean.
|
|
|
Gizarte honetan bultzatu nahi den euskararen normalizazioa eta honekin lortu nahi den elebitasun erreala, egiaz, egitasmo humanizatzaile zabalaren barruan ulertu beharreko prozesuak dira, ze, azken batean, hauek ezin dira teknikoki edota kuantitatiboki bakarrik planteatu. Gogora dezagun, adibide honekin bukatzeko, idazlan honen eranskinean Humboldtek idatzitako bi euskal testu dakarzkigula, hain zuzen, berak burutu nahi zuen
|
euskal
ikerketa monografikoaren proiektua hobekien aurkezten dutenak. Kontuak kontu, eta orokorrean begiratuta, funtsezkoa iruditzen zaigu berak behin eta berriz aldarrikatzen duen ideia bat errepikatzea, alegia, hezitzaileak ezin duela bere lana hizkuntzatik at burutu eta, aldi berean, hizkuntz irakaslea hezitzaile bat dela sakon sakonean.
|
|
|
ERANSKINA: HUMBOLDTEN BI
|
EUSKAL
TESTU
|
|
|
|
Euskal
gaiak, idazlan honetan behin baino gehiagotan aipatu bezala, berebiziko garrantzia du Humboldten bilakaera intelektualean. Hari esker ulertzen du honek, hain zuzen, zer nolako esanahia eta garrantzia duen berez hizkuntzak gizakiaren izaterako eta formaziorako, eta, honen haritik, zergatik eta zertarako garatu behar duen bere giza-teoria hizkuntz estudio orohartzaile baten eskutik.
|
|
|
Hari esker ulertzen du honek, hain zuzen, zer nolako esanahia eta garrantzia duen berez hizkuntzak gizakiaren izaterako eta formaziorako, eta, honen haritik, zergatik eta zertarako garatu behar duen bere giza-teoria hizkuntz estudio orohartzaile baten eskutik. Testuinguru honetan kokatzen da
|
euskal
monografia zabal eta oso bat burutzeko bere asmoa eta, berau horrela inoiz burutua izan ez bazen ere, egia da aztergai honen inguruko idazlan asko aurkitzen ditugula haren obran. Gure aldetik, eranskin honetan, ikerketa proiektu hori ondoen aurkezten duten bere bi testuak emango ditugu ezagutzera euskarazko bertsioan:
|
|
|
Itzulitako Humboldten lehenengo idatzia," Fragmente der Monographie uber die Basken"(), ez zuen berak baizik eta A. Leitzmann ek 1907an lehenengo aldiz argitaratu, hau izan zelarik ere hari izenburua jarri ziona. Idatzi labur hau, honela dio bederen editoreak,
|
euskal
gaiari buruzko eskuizkribu zabal baten barruan kokatu beharrekoa da, hain zuzen, ezagutzen ez ditugun arrazoiengatik desagertuta dagoen eskuizkribu batean. Izenburuak dioen bezala, guregana iritsitako idatzi hori hainbat testu zatirekin dago osatuta, finean, ezberdinak diren bostekin:
|
|
|
egitasmo osoaren iragarpen bat, etimologiari buruzko ohar orokor bat, hizkuntza baten barruan egin beharreko ikerketa etimologikoaren kontsiderazio bat, hizkuntz jatorriari buruzko gogoeta filosofiko bat eta hizkuntza guztien entziklopedia linguistikoaren plan bat. Idatziaren zatikako izaera honek, hain zuzen, zaildu egiten du bere barne loturaren ikuskera baita beronen
|
euskal
gaiarekiko konexioa antzematea ere, eta, jakina, hau guztia aintzakotzat hartu beharrekoa da bai berau itzultzerakoan bai berau irakurtzerakoan. Kontuak kontu," Euskaldunei buruzko monografiaren testu zatiak"() ezinbestean kontsideratu eta aztertu behar dira, baldin eta haren euskal ikerketak egoki hauteman nahi baditugu eta, C. Menzek dioen bezala, baita bere hizkuntz teoria orokorraren garapena zuzen ulertu nahi badugu ere200.
|
|
|
Idatziaren zatikako izaera honek, hain zuzen, zaildu egiten du bere barne loturaren ikuskera baita beronen euskal gaiarekiko konexioa antzematea ere, eta, jakina, hau guztia aintzakotzat hartu beharrekoa da bai berau itzultzerakoan bai berau irakurtzerakoan. Kontuak kontu," Euskaldunei buruzko monografiaren testu zatiak"() ezinbestean kontsideratu eta aztertu behar dira, baldin eta haren
|
euskal
ikerketak egoki hauteman nahi baditugu eta, C. Menzek dioen bezala, baita bere hizkuntz teoria orokorraren garapena zuzen ulertu nahi badugu ere200.
|
|
|
Euskaratutako bigarren testua, berriz," Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation, nebst Angabe des Gesichtspunctes und Inhalts derselben" (1812), Humboldtek berak eman zuen argitara. Aipatzekoa da, zentzu honetan, berak honen aurretik hizkuntz problematikari buruz, orokorrean," ohar" bakar bat zuela publikatua, hain zuzen 1801ean C. A. Fischer idazlearen bidai liburu batean, ohar hori gainera
|
euskal
hizkuntzari buruzkoa ere zelarik201 Euskal monografia bat burutzeko proiektua, aurreko" testu zatietan" eta bestelako eskutitzetan202 ikus daitekeen bezala, 1799an eta batez ere 1801ean Euskal Herrian egon ondoren pentsatutako zerbait da. Zentzu honetan aipamen propioa merezi du" aurkibide eskematiko" 203 batek, hain zuzen, euskaldunei eta euskarari buruzko monografiaren atal linguistikorako Humboldtek, Erroman bizi izan zen garaian(), prestaturiko aurkibideak.
|
|
|
Euskaratutako bigarren testua, berriz," Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation, nebst Angabe des Gesichtspunctes und Inhalts derselben" (1812), Humboldtek berak eman zuen argitara. Aipatzekoa da, zentzu honetan, berak honen aurretik hizkuntz problematikari buruz, orokorrean," ohar" bakar bat zuela publikatua, hain zuzen 1801ean C. A. Fischer idazlearen bidai liburu batean, ohar hori gainera euskal hizkuntzari buruzkoa ere zelarik201
|
Euskal
monografia bat burutzeko proiektua, aurreko" testu zatietan" eta bestelako eskutitzetan202 ikus daitekeen bezala, 1799an eta batez ere 1801ean Euskal Herrian egon ondoren pentsatutako zerbait da. Zentzu honetan aipamen propioa merezi du" aurkibide eskematiko" 203 batek, hain zuzen, euskaldunei eta euskarari buruzko monografiaren atal linguistikorako Humboldtek, Erroman bizi izan zen garaian(), prestaturiko aurkibideak.
|
|
|
Euskaratutako bigarren testua, berriz," Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation, nebst Angabe des Gesichtspunctes und Inhalts derselben" (1812), Humboldtek berak eman zuen argitara. ...etan, berak honen aurretik hizkuntz problematikari buruz, orokorrean," ohar" bakar bat zuela publikatua, hain zuzen 1801ean C. A. Fischer idazlearen bidai liburu batean, ohar hori gainera euskal hizkuntzari buruzkoa ere zelarik201 Euskal monografia bat burutzeko proiektua, aurreko" testu zatietan" eta bestelako eskutitzetan202 ikus daitekeen bezala, 1799an eta batez ere 1801ean
|
Euskal
Herrian egon ondoren pentsatutako zerbait da. Zentzu honetan aipamen propioa merezi du" aurkibide eskematiko" 203 batek, hain zuzen, euskaldunei eta euskarari buruzko monografiaren atal linguistikorako Humboldtek, Erroman bizi izan zen garaian(), prestaturiko aurkibideak.
|
|
|
Zentzu honetan aipamen propioa merezi du" aurkibide eskematiko" 203 batek, hain zuzen, euskaldunei eta euskarari buruzko monografiaren atal linguistikorako Humboldtek, Erroman bizi izan zen garaian(), prestaturiko aurkibideak. Hala ere, zeregin diplomatiko eta politiko berriak zirela eta, berak ez du
|
euskal
gaiari buruzko egitasmoa osotasunean zehazteko eta, are gutxiago, burutzeko betarik aurkitzen. Urte batzuk beranduago, indarberrituta edo, bere euskal ikerketaren proiektu zaharra berreskuratzen, sakontzen eta zehazten du, eta, zeregin honetan buru belarri sartzeko bere benetako intentzioa erakutsi nahian, honi buruzko" iragarpen" bat argitaratzen du.
|
|
|
Honekin lotuta, eta nahiz eta idazlan honen aztergai zuzena ez izan, zera gogorarazi nahi dugu: hark
|
Euskal
Herrira egindako bi bidaiek (1799 eta 1801) eta ondoren burututako euskal ikerketek osatzen dute, berak espresuki aitortzen duen bezala, biraketa linguistiko horren abiapuntua. Oinarrian, ondorio guztiekin onartzen duen aitorpen bat dago, alegia, gizakia printzipioz izaki linguistikoa edota hizkuntza giza-izakiaren funtsezko osagaia delako aitorpena.
|
|
|
Honekin lotuta, eta nahiz eta idazlan honen aztergai zuzena ez izan, zera gogorarazi nahi dugu: hark Euskal Herrira egindako bi bidaiek (1799 eta 1801) eta ondoren burututako
|
euskal
ikerketek osatzen dute, berak espresuki aitortzen duen bezala, biraketa linguistiko horren abiapuntua. Oinarrian, ondorio guztiekin onartzen duen aitorpen bat dago, alegia, gizakia printzipioz izaki linguistikoa edota hizkuntza giza-izakiaren funtsezko osagaia delako aitorpena.
|
|
|
Hala ere, bestalde, ez da posible argiak, ziurrak eta nolabait deigarriak diren analogiak arbuiatzea, aldiz, ona da hauek plazaratzea eta, honela, beste ikertzaileengan oraindik gehiago ikertu behar diren puntu hauekiko interesa piztea. Nik neuk ere, gainera, nuke aspektu hau ukitu gabe utzi, ze gehien erabili dudan
|
euskal
hizkuntzalariak [Pablo de Astarloa] honi buruzko sistema propioa eraiki du, eta berau, zuzena edo okerra izan, ezinbestean aipatu eta epaitu beharrekoa da.
|
|
|
Atal honi bukaera emateko,
|
euskal
hizkuntzaren eta beste hizkuntzen arteko konparaketa orokor bat eskainiko dut. Honen helburua, ahal den neurrian lortu beharrekoa, bikoitza da:
|
|
|
3 Hirugarren atalak, herriaren eta bere biztanleen deskribapena eta hizkuntzaren zatitze analitikoa egin ondoren, aurreko bi saiakera horien emaitza izango diren
|
euskal
nazio eta hizkuntzari buruzko hainbat ikerlan historiko eta filosofiko jasoko ditu. Kontua, hemen, honetarako eraginen bat duten zirkunstantzia guztiak aintzakotzat hartuko direlarik, zera izango da espresuki:
|
|
|
Kontua, hemen, honetarako eraginen bat duten zirkunstantzia guztiak aintzakotzat hartuko direlarik, zera izango da espresuki: beraiek gainerako nazio eta hizkuntzen artean betetzen duten lekua zehaztea, hain zuzen, euren jatorriaren arabera eta baita euren balio eta garrantziaren arabera ere, edo, bestela esanda,
|
euskal
nazioak eta hizkuntzak gizadiaren historian bete duten paperaren arabera eta horiek hizkuntzaren kontzeptua bera ezagutzeko eta zabaltzeko duten esanahiaren arabera. Azken atal honek, halabeharrez, neure ideien eta konbentzimenduen ondorioak bilduko ditu ere, baina ziur nago —aitzineko bi atalak burutuko ditudan bezala burututa— beste edozein adituk posible izango duela hirugarren hau eraldatzea edo bere erara besteren bat garatzea.
|
|
|
7 Honi buruzko material asko jaso zuen Humboldtek
|
euskal
bidaien aurretik, bitartean eta ondoren. Honen adibide dira bere" Gemischtes ueber die Vaskische Sprache"().
|
|
|
Aipatutako Humboldten" oharra", hemen, 1 liburukian, 139 orrialdeetan aurkitzen dugu. Humboldten lehen bi argitalpen linguistikoak
|
euskal
hizkuntzari buruz izatearen inguruan, ikus Flitner & Giel, in Humboldt, WfB V 459.
|
|
|
Fr. Crammerrek itzuli zuen alemanieratik frantsesera. Humboldtek 1801ean
|
euskal
hizkuntzari buruz idatzitako oharra itzulpen honetan argitaratu zen. Liburuaren bertsio originalak, bestela, Reise von Amsterdam uber Madrid und Cadiz nach Genua in den Jahren 1797 und 1798 Nebst einem Anhange uber das Reisen in Spanien izenburua zuen eta Berlinen argitaratu zen 1799an].
|
|
|
Zabaleta Gorrotxategi, Iñaki, 1996," W. v. Humboldten
|
euskal
ikerketen esanahia haren antropologian", RIEVRevista Internacional de Estudios Vascos 41, 2: 431, 2003c," W. v. Humboldt eta Euskal Herria:
|
|
|
Zabaleta Gorrotxategi, Iñaki, 1996," W. v. Humboldten euskal ikerketen esanahia haren antropologian", RIEVRevista Internacional de Estudios Vascos 41, 2: 431, 2003c," W. v. Humboldt eta
|
Euskal
Herria: Gernikako Erakusketaren Inaugurazioa", RIEV Revista Internacional de Estudios Vascos 48, 1:
|
|
|
Nazio honek, halaber, nik berau ezagutu nuenean, konstituzio aske bat zuen eta udalerri txiki askotan banatutako estatu konfederatu moduko bat osatzen zuen, non udalerri horiek, berriz ere, lekuan lekuko ohituren arabera bereizita zeuden. Horrela, bada, bere konstituzio eta bere karakterearen bizitasunagatik edo,
|
euskal
nazioak askotan ekarri zidan gogora Grezia zaharra bere estatu aske txiki askorekin. Atal honi, aurkezpenaren argitasunari inolako kalterik egin ez diezaiodan, bidai deskribapen motz baten forma emango diot, hain zuzen, herri honen txikitasunarekin eta nire eskurtsioaren iraupen laburrarekin bat datorren forma.
|
|
|
2 Bigarren atalak
|
euskal
hizkuntzaren analisi edo zatitze bat eskainiko du eta, honekin batera, baita gureganaino iritsi diren garai zaharreneko euskararen hizkuntz laginen eranskin bat.
|
|
|
Ohartarazteko modukoa da, beti ere, egitasmo hau oraindik ere asko hobetu beharrekoa dela eta, aldi berean, zeregin honetan asko eta asko aritu direla elkarlanean.
|
Euskal
hizkuntzari buruzko idazlan hau, beraz, ohar horiek aintzat hartuz eta ideia haren aurreratutako ekarpen bat bezala landuko dut.
|
|
|
Humboldten estudio antropologiko pedagogikoek, bestela, arreta berezia eskaintzen diote hizkuntzaren fenomenoari, batez ere
|
Euskal
Herrian egon ondoren; eta bere obra linguistiko eskerga ikusita, hura" hizkuntzalari" edo" hizkuntzaren filosofo" dela ere esan dezakegu. Aztergai honekiko interesa, egiaz, handituz doa bere bizitza guztian zehar eta, zinez dakigun bezala, ia esklusiboki ematen ditu bere azken hamabost urteak hizkuntzaren aspektu sakonenak aztertzen eta hizkuntzen aspektu ezberdinak ikertzen.
|
|
|
Lerro batzuk gorago iradoki dugun bezala,
|
euskal
kontuaren presentzia Humboldten obran ez da testimonial hutsa, eta, honengatik, idazlan honen aztergai zuzena ez bada ere, zentzuzkoa iruditzen zaigu irakurlego euskaldunari honi buruzko hainbat ohar eskaintzea. Lehenik eta behin datu batzuk:
|
|
|
Lehenik eta behin datu batzuk: bera bi alditan egon zen
|
Euskal
Herrian, behin 1799ko urriaren 10etik 18ra bitartean eta beste behin 1801eko apirilaren 27tik ekainaren 3ra bitartean. Bidaia hauetan zehar bildutako oharrak eta egindako deskribapenak bere zenbait eskutitz, egutegi eta bestelako testutan aurkitzen ditugu, hauen artean garrantzitsuena urte batzuk beranduago amaitutako" Die Vasken" (1805) 5 izenburukoa delarik.
|
|
|
Euskaldunekiko bere interesa, ordea, geroz eta gehiago zuzentzen da hauen hizkuntzarengana, euskararengana, eta honen lekuko esanguratsuena" Berichtigungen und Zusatze zum ersten Abschnitte des zweiten Bandes des Mithridates uber die Cantabrische oder baskische Sprache" (1811) 6 izango litzateke. Bidaia haietatik hogei urtera ere, gure autoreak
|
euskal
gaietan murgilduta jarraitzen du, zehazki ikerketa historiko linguistikoetan, eta honen emaitzarik ezagunena" Prufung der Untersuchungen uber die Urbewohner Hispaniens vermittelst der vaskischen Sprache"() da. Berak, azken finean, ez du Euskal Herria turista moduan bisitatzen eta bere euskal ikerketak ere ez dira denbora pasa egindako lanak:
|
|
|
Bidaia haietatik hogei urtera ere, gure autoreak euskal gaietan murgilduta jarraitzen du, zehazki ikerketa historiko linguistikoetan, eta honen emaitzarik ezagunena" Prufung der Untersuchungen uber die Urbewohner Hispaniens vermittelst der vaskischen Sprache"() da. Berak, azken finean, ez du
|
Euskal
Herria turista moduan bisitatzen eta bere euskal ikerketak ere ez dira denbora pasa egindako lanak: esan beharrekoa da, hasteko, euskal lurra zapaldu aurretik burutua zuela jada bere" antropologia konparatuaren" proiektua eta, egiaz, hau gauzatu nahian egiten dituela —beste batzuen artean— aipatutako bi bidaiak.
|
|
|
Bidaia haietatik hogei urtera ere, gure autoreak euskal gaietan murgilduta jarraitzen du, zehazki ikerketa historiko linguistikoetan, eta honen emaitzarik ezagunena" Prufung der Untersuchungen uber die Urbewohner Hispaniens vermittelst der vaskischen Sprache"() da. Berak, azken finean, ez du Euskal Herria turista moduan bisitatzen eta bere
|
euskal
ikerketak ere ez dira denbora pasa egindako lanak: esan beharrekoa da, hasteko, euskal lurra zapaldu aurretik burutua zuela jada bere" antropologia konparatuaren" proiektua eta, egiaz, hau gauzatu nahian egiten dituela —beste batzuen artean— aipatutako bi bidaiak.
|
|
|
Berak, azken finean, ez du Euskal Herria turista moduan bisitatzen eta bere euskal ikerketak ere ez dira denbora pasa egindako lanak: esan beharrekoa da, hasteko,
|
euskal
lurra zapaldu aurretik burutua zuela jada bere" antropologia konparatuaren" proiektua eta, egiaz, hau gauzatu nahian egiten dituela —beste batzuen artean— aipatutako bi bidaiak. Hala ere, euskal esperientzia honek berebiziko garrantzia du Humboldten garapen intelektualean, ze, berak espresuki eta askotan aipatzen duen moduan, hemendik aurrera hizkuntzaren eta hizkuntzen ingurura ekarriko du bere antropologia.
|
|
|
esan beharrekoa da, hasteko, euskal lurra zapaldu aurretik burutua zuela jada bere" antropologia konparatuaren" proiektua eta, egiaz, hau gauzatu nahian egiten dituela —beste batzuen artean— aipatutako bi bidaiak. Hala ere,
|
euskal
esperientzia honek berebiziko garrantzia du Humboldten garapen intelektualean, ze, berak espresuki eta askotan aipatzen duen moduan, hemendik aurrera hizkuntzaren eta hizkuntzen ingurura ekarriko du bere antropologia. Euskara bezalako garapen literario urriko hizkuntza batekin topo egiteak, hain justu ere, hizkuntzaren berezko izaera antropologikoa antzematera eta onartzera eramaten du eta, jada esan bezala, baita gizakiaren humanizazioa, formazioa eta hezkuntza bertan oinarritu eta bertatik bideratu nahi izatera.
|
|
|
Berak, beti ere, bere antropologia garatu nahi du eta, honetarako, garrantzitsua ikusten du euskaldunei eta euskarari buruzko" Monografia" bat egitea7: lehen unetik, eta hainbat argitalpen, eskutitz eta zirriborrotan ikus daitekeen bezala, berak
|
euskal
ikerketa orokor bat burutzeko asmoa erakusten du, alegia, herri eta hizkuntza honen alde ezberdinenak (etnografikoa, linguistikoa, historikoa...) uztartzen saiatuko den bat. Egitasmo honen berri, ondoen," Fragmente der Monographie uber die Basken"() eta" Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation" (1812) izenburuko idatzietan ematen digu.
|
|
|
Hain zuzen bi testu hauek dira, baita euskaldunontzat duten esanahiagatik ere, idazlan honen eranskinean euskaratuta eskaintzen ditugunak. Egia da, bestela, Humboldtek ez duela inoiz
|
euskal
monografia hori hasieran irudikatutako forman bukatu baina, gorago aipatutako ikerketek erakusten duten bezala, ukaezina da ere horretarako pentsatuak zituen atal guztiak, gehiago edo gutxiago, landu dituela. Idazlan honen helburua, beti ere, ez da autore honek euskal herriari eta euskal hizkuntzari buruz esandakoa aztertzea8 eta, honengatik, gai hau behin edo behin eta zeharka bakarrik aipatuko dugu ondorengo orrialdeetan.
|