|
2000
|
|
|
estatu nazional edo bakarraren gogoa. Horretarako, oztopo nabarmenak, eskualde anitzetako legeak; besteak beste,
|
euskal
lurraldeetako foruak. Gogora bedi lehen pausoa, Herri Batzarraren Dekretua, 1789 urteko abuztuaren 4koa.
|
|
2003
|
|
|
" sola esta nación entre todas las provincias y reinos del mundo conserva sus leyes habidas en la ley de naturaleza de antes que Nino, rey de Babilonia, adulterase la à ¡ urea edad y corrompiese el mundo con la idolatrÃa, y sola ésta ha conservado su lengua primera". Naturaren lege hori gero
|
euskal
lurraldetako foruetan jaso den bera dela ere aditzera ematen du. Esteban Garibai (Compendio Historial, 1571) izan zen, ondoren, tesi baskoiberistaren garapena egin zuena:
|
|
2012
|
|
|
Nafarroa Behereko, Lapurdiko, Zuberoako eta Biarnokoerlijio gatazken aitzakiarekin, militarki okupatu zituen lurraldeok eta BatasunarenDekretua argitaratu zuen 1620an; ondorioz, Nafarroa eta Biarno frantziar koroarenbarruan sartu zituzten. Hau da, erresumaren independentziarekin amaitu zuten, etaaldi berean, monarkiaren barruan zeuden gainerako
|
euskal
lurraldeen foru ereduakmurriztu zituzten. Monarkiaren absolutismoak batasun sistema zorrotza finkatu zuenFrantzian, zeina bururaino eraman zen Frantziako Iraultza delakoarekin:
|
|
|
Monarkiaren absolutismoak batasun sistema zorrotza finkatu zuenFrantzian, zeina bururaino eraman zen Frantziako Iraultza delakoarekin: 1789ansuntsitu zituen Frantziak
|
euskal
lurraldeetako foru sistemaren arrasto guztiak.
|
|
|
Espainiako Gobernuak ikusten zuen alde batetik Batzar Nagusietako ordezkarien adostasunik ez zuela lortzen eta bestetik
|
euskal
lurraldeetan Foru konstituzioaren legedian oinarriturik, antolatzen eta beren kabuz administrazio publiko berria sortzen ari zirela erresumako legedietatik at. Bestalde, Nafarroako agintariek onartu zuten Espainiar konstituzioaren nagusitza baina Araba, Bizkaia eta Gipuzkoakoak pase foralaren aitzakiaz Gobernu zentralaren aginduak indarrean jarri orduko aztertu egiten zituzten.... Foru Konstituzioaren zatia zen pase foralaren prozedura:
|
|
|
Lurralde ikuspegia eta lurraldeko biztanleen boterea irudikatzen zen. Beraz, Espainiar erresumaren baitan, foruen bidez
|
euskal
lurraldean foruen bidezko administrazioa izanik, Mateo Morazak 1876an aipatu zuen" Estado autonomoa" hezurmamitzen eta egituratzen joan zen. Euskal herrialdeetan Espainiar estatuak ezik, tokian tokiko Estatu administrazio publikoa gihartu zen.
|
|
2014
|
|
|
2 Aro Modernoan euskal lurraldeak Gaztelako eta Frantziako monarkien barruan bazeuden ere, ohikoa zen errege erreginek foruak errespetatu eta beteko zituztela zin egitea. Baina zer ziren
|
euskal
lurraldeen foruak. Testuan foruen ezaugarri batzuk akatsekin agertzen dira.
|
|
2016
|
|
|
Aitzitik, Estatuak birritan inposatu du bere nahia armak erabilita. Halaxe egin zuen
|
euskal
lurraldeetako foruak eta berezko zerga sistema osoa ezabatzen zituen Cadizeko Konstituzioarekin. 1812an Batzar Nagusiek konstituzio berriarekiko euren errezeloak azaldu zituztenean batez ere Bizkaian izan zen erresistentzia handiena Frantzisko Xabier Castaños buruzagi militarra bidali zuen Cadizeko gobernu liberalak, agindu zehatza zekarrela:
|
|
2018
|
|
|
Iraultza liberala estatuaren boterearen zabalkundean kokatu behar da, eta zabalkunde hori berdintasunez eman behar zen balizko nazioaren lurralde guztietan. Horrela, soberan zeuden lurralde ezberdinetako lege propioak, eta soberan egon behar ziren, agintari zentralisten arabera,
|
euskal
lurraldeetako foruak. Nafarroaren kasuan, Foruen deuseztapena behin betiko egin zen I. Gerrate Karlistaren ondoren, 1839ko eta 1841eko legeekin.
|
|
2020
|
|
|
Historia horretan,
|
euskal
lurraldeetako foruak indargabetu osteko pizkunde kulturalista foralista ageri da, abertzaletasunaren gorakada, 36ko gerrak inposaturiko etena, 1960ko urteetako herri mugimenduen bizkortzea, eta masa kulturaren garaiak. Eta euskal kulturaren historian arrasto sakona utzi duten eragileak:
|