|
2000
|
|
|
Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa. Ez al zen, bada, katedral hura, monumentu ezin astunagoa, alde batetik, zeren egina baitzen, eta beti da astun, baina baita arina ere, bertzetik, zeren baitzirudien ezen, Galileoren iritzien gainetik, zerurantz egin zezakeela noiznahi den, bere bi dorre haiekin —zeinak izan baitzitezkeen lantzak edo tragazak, lurraren baitan zetzàn Greziako mitologiako jigant batek edo gure
|
euskal
lurretako jentil batek jaurtiki berriak—, grabitate indarra garaituz gero. Arratsez iritsi nintzen Burgosat, eta arrats hartan hala ikusi nuen katedral hura.
|
|
|
Beti izango zaitut goguan, baña joan nahi det ostera
|
euskal
lurreko arbolpe artan nere ezurrak uztera.
|
|
2001
|
|
|
Nafarroan lekuko batek baino gehiagok dio, adibidez, galduxe zebilela hizkuntza zaharra hain euskalduna izan zen Lizarra aldean, lehenbiziko karlista gerratea sutan zegoelarik. Ez dirudi garai horietan
|
euskal
lurraren barrunbean hizkuntza galduan zebilenik, ezta Iparraldeko  mugan ere. Mugatik hurbil, gehiagoren artean hautaturik, Bilbo aldea aipatuko dut.
|
|
|
Gerta daiteke gaia, ikergaia, lekuan lekukoa izatea,
|
euskal
lurrean euskal lurrekoa, beraz; hala nola historian, hizkuntza kontuetan, etnologian, geografian eta are geologian bertan. Oker jokatuko genuke, halaz guztiz, lekuko gai hori lekuko ikuspegi meharrez tratatuko bagenu, eta ez sub quadam aeternitatis seu universalitatis specie, non eta noiznahikoa balitz bezalaxe, Barandiaranek beti erakutsi digun bidean gabiltzala.
|
|
|
Gerta daiteke gaia, ikergaia, lekuan lekukoa izatea, euskal lurrean
|
euskal
lurrekoa, beraz; hala nola historian, hizkuntza kontuetan, etnologian, geografian eta are geologian bertan. Oker jokatuko genuke, halaz guztiz, lekuko gai hori lekuko ikuspegi meharrez tratatuko bagenu, eta ez sub quadam aeternitatis seu universalitatis specie, non eta noiznahikoa balitz bezalaxe, Barandiaranek beti erakutsi digun bidean gabiltzala.
|
|
2002
|
|
|
Hamairu narrazio labur sakonez osatu du Xabier Montoiak «Baina bihotzak dio», bere azkenengo ipuin bilduma. Narrazio horien protagonista nagusiak, zahar edo gazte izan, beti dira euskaldunak, baina munduko edozein bazterretan aurkituko ditu irakurleak, erbesterik latzenean, hau da,
|
euskal
lurraren hotzean ez daudenean bai, behintzat. Berdin izan daitezke Madrilera halabeharrez joandako gaztetxoa, Londresen lanean dabilen ezpeletarra, arazoei bizkar emanda Italiara doazen bizkaitarrak, Fleury Merogisen preso dagoen saratar ama gaztea, neba drogazalearen bila Indiara doan bizkaitarra, K2-ko gailurrera ailegatu nahian dabiltzan nafarrak, Australiara emigratzen duten ezkondu berriak, Mexikora ihesean doan familia...
|
|
|
Karlos del Olmok plazaratu duen azken antzerki lanak," Elurrezko eskeletoa" izenburua daramanak, Jose Bergamin du pertsonaia nagusi, Espainia atzean utzi eta Euskal Herria borondatezko erbeste leku aukeratu zuen pertsona. Duela hemeretzi urte, 1983ko abuztuaren 29 batez berak nahi bezala
|
euskal
lurrean Hondarribian hilobiratu zutenean, ehunka lagun bildu zen zeremonia hartan. Del Olmok intelektual honen gogoeta eta zaletasunak islatzen ditu" Elurrezko eskeletoa" n, kontrapuntu gisa beste lau pertsonaia agertuz:
|
|
|
Hirugarren heterodoxoa, euskaldun ez zen bat, baina borondatezko erbeste moduan Euskal Herria aukeratu zuena. Jose Bergaminek berak esan zuen ez zuela Espainian hil nahi, horretarako
|
euskal
lurra nahiago zuela.
|
|
|
Ta aukera ortaz baliaturik, uste danez 1851 gn. urtean azaldu zitzaigun
|
euskal
lurretara.
|
|
|
Leenago aipatu bezela, Madrilleko gobernuari ez zitzaion batere gogoko izan Iparragirreren kantu ernagarria, eta Joxe Mari kartzelatik atera arren, ez zuan onek giro egokirik izan geroztik
|
euskal
lurretan, eta erbestera bidean jarri zan. Asturias-en zear, Galiziraiño jo zuan eta azkenez Portugal-en egotalditxoa egiñaz, Ameriketarantz abiatu, 1857 urtetik geroz.
|
|
2003
|
|
|
Odol garbitasun kontzeptuaren eta kantabro tubalismoaren mitoaren gainean eraiki zen hidalgia unibertsal horrek izugarrizko abantailak eman zizkien VizcaÃno guztiei, XIX. mendera arte jatorrizko noblezia hori Espainiako Inperioaren edozein tokitan ezagutu eta onartzen baitzitzaien. Aitzitik, kanpotik etorri eta
|
euskal
lurretan bizi eta lan egin nahi zuenari ate guztiak ixten zitzaizkion, horretarako bere odol garbitasuna âkristau zahar izaeraâ eta oinetxe jakin batekoa zela frogatu behar baitzuen.
|
|
|
" siendo su gobierno aristocrà ¡ tico mixto de democracia" (Sobre los fueros de Guipúzcoa, 1983: 229). Izan ere, mende bukaera aldera,
|
euskal
lurretara bisitari etorri ziren atzerritar gehienek ere gogotik miretsi zituzten âberezikiâ Bizkaia eta Gipuzkoako egitura soziala eta bertako erakundeak. Wilhelm Humboldt hizkuntzalari prusiarra dugu bisitari horien artean ezagunetarikoa (bi bidaia egin zituen Euskal  Herrira, 1799 eta 1801ean).
|
|
2004
|
|
|
Hona landutako garai batzuk:
|
Euskal
lurretako giza presentziaren lehen lekukotasunak, euskaldunak erromatarrek lurraldea konkistatu zuten garaian, geroztik jasan zituzten inbasioak eta lurraldeen lehen zedarriak, Nafarroako erresumaren irmotzea eta gainbehera, bandoen arteko gerrak, erregimen foralen finkatzea eta sistema horren krisia, liberalismo politikoa, karlistaldiak, klase gizartearen ezartzea eta bilakaera, aldaketa demogra...
|
|
|
Erdozaintziren lan ezagunenak irakurtzen dituen edonor berehala ohartzen da zuhaitzak, amak, sorterriak edota
|
euskal
lurrak garrantzi handia izan dutela poetarengan eta pisuzko elementuak direla haren obran. Irudi horiek eta beste hainbat ez dira inolaz ere berriak, tradiziotik heldu zaizkigu eta hainbat kantu eta bertsoren iturri izan dira, euskal literaturan ez ezik, literatura unibertsalean ere bai; horiei loturik beste irudi berriago batzuk ere aurkitzen ditugu, gizarte hiritar eta moderno batetik datozenak.
|
|
2005
|
|
|
Orain arte keinu txiki batzuk ikusi dira eta ez da gutxi, baina, orain, errealitatean erakusteko aukera iritsi zaio, eta berak ere mugitu du, hiru urte baitauzka Espainiako hurrengo hauteskunde orokorrak iritsi aurretik. Hauteskunde hauek arnasa eman diote
|
euskal
lurretan, baina soka motzean lotuta geratu da Espainian. 17ko gauean hasi eta egun hauetan ere argi ikusi denez, PPk badu helduleku ezin hobea Zapatero astintzeko:
|
|
|
Badakigu honek euskal sistema aldatu egiten duela. Orain artekoan, euskal liburugintza izan da protagonista,
|
euskal
lurretan dago lana, euskal liburugintza Euskal Herrian errotu behar da, ezpairik gabe.
|
|
|
Cuento vasco de Navidad narrazioak basajaunak gure artean bizi ziren garaira garamatza. Gure arbasoak
|
euskal
lurretara etorri aurretik jada hemen ziren beraiek, askoz denbora gehiago zeramatelako bertako basoetan bizitzen. Mesfidantzaz begiratu zieten etorri berriei, eta gauza bera gertatu zen haiekiko gure arbasoen partetik.
|
|
|
Berak, azken finean, ez du Euskal Herria turista moduan bisitatzen eta bere euskal ikerketak ere ez dira denbora pasa egindako lanak: esan beharrekoa da, hasteko,
|
euskal
lurra zapaldu aurretik burutua zuela jada bere" antropologia konparatuaren" proiektua eta, egiaz, hau gauzatu nahian egiten dituela —beste batzuen artean— aipatutako bi bidaiak. Hala ere, euskal esperientzia honek berebiziko garrantzia du Humboldten garapen intelektualean, ze, berak espresuki eta askotan aipatzen duen moduan, hemendik aurrera hizkuntzaren eta hizkuntzen ingurura ekarriko du bere antropologia.
|
|
|
aspalditik zebilen bere antropologiarentzako giltzarri moduko zerbaiten bila eta, bere pentsamenduaren nolabaiteko krisiaren emaitza bezala, giltzarri hori hizkuntzaren baitan aurkitzen du. Honela, bada, eta
|
euskal
lurretan lehen aldiz egon eta gutxira, F. A. Wolf lagunari lehenengo aldiz aitortzen dio etorkizunerako bere asmo berria, alegia, era" esklusiboago" batean" hizkuntzaren estudioaz" arduratzea eta" hizkuntzen arteko konparazio zehatz eta filosofiko bat" burutzea58 Hortik gutxira F. Schillerri idatzitako beste eskutitz batean, oraindik ere argiago ikus daiteke zer nola... Karta honetan" hizkuntza" antropologikoki kontsideratzen da:
|
|
2006
|
|
|
Historiaren hariak izenburuko liburuan: Historiaurretik hasiz
|
euskal
lurraren adina, gizakia Nafarroan, erromatarren garaia, lehen euskal estatua, VIII X. mende arteko kasiarrak eta dinastia piriniarrak, XI. XII. mendeetako Euskal Herria, independentziaren amaieraren hasiera, Nafarroako estatu europarraren desagerpena, iraultza liberalaren aroa, Lehen Karlistaldia, Borboikoen Errestaurazioa, XX. mendeko testuingurua eta frankismo ostea eta Trantsizioa aztertu ditu... Historia osoko une ezberdinetan «nafar» izeneko jendeek bizileku propioa izan duten eremua »zabalagoa hasieran, gero eta estuagoa mendeak igaro ahala» hartu du bere lanaren marko gisa.
|
|
|
|
Euskal
lurreko arbolpe artan
|
|
|
|
euskal
lurraren azala.
|
|
|
Egile klasikoek Erdi Aroko egileengan izan zuten eraginaren ondorioz antzinako euskaldun basati horien irudia erakusten zuten kronika, biografia eta bidai narrazio batzuk ikusi eta aztertu ostean, Erdi Aroan garatu ziren beste kronika mota bat aztertzera sartuko gara,
|
euskal
lurretan gertatutako gatazka eta bando gerrateen gaia landu zuten kronikak, hain zuzen ere. Testuinguru honetan, bi kronika komentatuko ditugu:
|
|
|
Alonso de Palenciaren Enrike IV.aren kronika eta Lope Garcia de Salazarren Bienandanzas e Fortunas. Baina, kronikak ikusi aurretik, ukitzen duten gaia, bando gerrateak eta gatazkak
|
euskal
lurretan, aztertuko dugu.
|
|
|
lapurretak, bandolerismoa, etab. Bidaiariekiko euskaldunek erakusten zuten hospitalitatea beraien interesen araberakoa zela zioen. Euskaldun batzuk gerlari onak zirela idatzia utzi zuen, eta lurralde honetako hizkuntza eta ohiturei buruz ere idatzi zuen61
|
Euskal
lurretan bizitzen ari ziren gatazka eta bando gerrateen inguruan,. Era ya en muchos la queja de los atropellos de vizcaínos y guipuzcoanos, esan zuen.
|
|
|
Euskal Herrian hiri gutxi zeuden, eta gainera, V. mendeko inbasioen ostean, asko suntsiturik gelditu ziren. Ordura arte, ez dira ezagutzen komunitate kristauak
|
euskal
lurretan. V. VIII. mendeen artean, hiri bizimoduak jasandako atzerakadaren ondorioz, ez dirudi kristautasuna gehiegi zabaldu zenik lurralde honetan zehar, VI. mendean Iruñean apezpiku egoitza ezartzearen salbuespenarekin.
|
|
|
XI. eta XII. mendeetan, kristautasunak aurrera egiten jarraitu zuen; kristautze prozesuak garapen garrantzitsua izan zuen landa eremuetan, gotzainen autoritatea gailendu zen eta kristautasuna Nafarroan, Gipuzkoan eta Bizkaian zehar zabalduz joan zen. Edonola, badirudi denbora luzez elkarbizitzen egon zirela eusko kristauak eta eusko paganoak, sinesmen ezberdinak
|
euskal
lurretan mantenduz. Zenbaiten ustez, XV. mendearen bukaeraraino jar daiteke zalantzan euskaldunen kristautzea51.
|
|
|
Alonso de Palenciaren kronika bezalako kronika orokorrez gain,
|
euskal
lurrekin lotutako garaiko jendearen kronika partikularrak aurkituko ditugu. Normalean, kontakizun horiek eskualdearen esparrura mugatzen dira eta gertakarien garaikidetasunari lehentasuna ematen diete.
|
|
|
Aymeric Picaud erromes moduan Santiagora joan zenean, XII. mendeko
|
euskal
lurretako biztanleak ezagutu zituen. Deskribatzeko orduan Pirinioez Iparraldeko bascli (baskoiak) eta Pirinioez Hegoaldeko nauarri (nafarrak) bereizi zituen, baina hizkuntza eta ohitura berberak partekatzen zituztela aipatuz.
|
|
2007
|
|
|
Jose Antonio Agirre lehendakariaren esanetan, Asturiasera bigarren aldiz joan behar izateak urrian jada hainbat batailoi joan zirelako ezusteko handia eragin zuen Eusko Jaurlaritzan. Gainera, Legutioko eraso antzuaren eskarmentua bazuten ere, Gipuzkoako eta Arabako fronteetan zeuden gudariek galdetzen zuten Oviedora joan beharrean zergatik ez zuten erabiltzen saio hori
|
euskal
lurrak berreskuratzeko. Azkenean, Agirrek berak amore eman eta boluntarioz osatutako bi brigada bidaltzea lortu zuen.
|
|
|
Eta haien etorkizuna bi multinazionalen behar eta planen baitan egongo da.
|
Euskal
lurretako siderurgia lantegietako 10.000 lanpostu baino gehiago multinazional horien esku egongo dira hemendik aurrera.
|
|
|
Horrela ixten da euskal altzairu berezien sektorearen kontzentrazio prozesua. Ez da ahaztu behar sektore honek Espainiar Estatuan dituen lantegi gehienak
|
euskal
lurretan daudela. GSB altzairua 1993an sortu zen Azkoitiko Acerias y Forjas (Aforasa) eta Patricio Echeverria Aceros enpresek bat eginda.
|
|
|
Gaur egun, Bizkaiko eta Nafarroako foru zuzenbideetan" baserria" eta" etxea" dira ardatzak, Espainiako Zuzenbidean" norbanakoa" delarik. Jakina,
|
euskal
lurra eta Espainiakoa ez dira era berekoak; ez dira berdinak azaleraz, ez dira era berekoak orografiaz, ez dira berdinak ez eta
|
|
|
Emaitzak hauek izan ziren: %67, 11ko parte hartzea egon zen, eta %32, 89ko abstentzioa (abstentzioaren ehuneko handia
|
euskal
lurretan egon zen); emandako botoen %87, 87 aldekoa izan zen (erroldaren %58, 97), %7, 83 aurkakoa (erroldaren %5, 25), botoen %3, 55 zuriak izan ziren (erroldaren %2, 37) eta botoen %0, 75 baliogabeak izan ziren (erroldaren %0, 50). Legeetan ezarritako betekizun horren ostean, 1978ko abenduaren 27an, Gorteetako bi ganberak batera bilduta, Joan Karlos erregeak Konstituzioa sendetsi zuen, eta Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratu zen 1978ko abenduaren 29an.
|
|
|
Baso azalerak 7.000 hektareako gorakada izan du azken 9 urteetan.
|
Euskal
lurraren %55 basoek harturik dago eta aurreneko aldiz hostozabalek koniferoak gainditu dituzte.
|
|
|
Baso azalerak 7.000 hektareako gorakada izan du azken 9 urteetan.
|
Euskal
lurraren %55 basoz beteta dago eta aurreneko aldiz hostozabalek koniferoak gainditu dituzte.
|
|
|
Martxoko hilabete honetan burutu diren zenbait manifestaldi aipatzera eta hala berean horien ondorio batzuk argitan ezartzera nator. Madrilen egin zuten manifestaldi handia (07) aski ez eta hemen datozkigu
|
euskal
lurrera, Iruñera, joan den larunbatez, Espainiako bandera eta inon diren ikur klase ezberdinak hartuta, hango bazter guztietatik (Extremadura, Asturias, Zaragoza...) pepito eta frankista guztiak. Hori ezin eramana daukatena, euskaldunok euskaldun izan nahi dugula eta beste gabe!
|
|
|
(Dena dela, agian ohartxo bat merezi du konstatatzeak, Mirande edo EAJ PNVko Euzko Deya n irakurriz gero hain problematikoa kausitu ohi den arraza hori, Amigos del Pasen Buletinean inolako problemarik gabe aipatzen dela garai horretan).
|
Euskal
lurraren Barojaren maitasuna eta azaldaketa literario paregabea goraipatzen da, etab. (Azorinek ere hori ez du gaizki egin), eta, artikuluaren azken aldera, haren gutartasuna esanahitsukiro bi puntu hauetantxe nabarmenduz harritzen gaitu. Bat, Don Pioren golko funtsean kristaua:
|
|
|
Agian distantzia geografikoa da auzia nahasten ari dena. Demokrata batek justizia Irakeko Kurdistanentzako eskatzen du, eta ez Espainiako
|
euskal
lurrentzako. Baina bereizketa hori nork egiten du ‘demokrata’ espainiar batek ez bada...
|
|
2008
|
|
|
zatzen ari dela, baita testuaren esanahi edo semantika> berria ere, ez baitio berdin, esaterako,
|
euskal
lurraren sortzearen mitoaz jardutea, itobeharrean dagoen gizarte batean (horrelaxe Txakolinaren> Ospatzea n, 93 olerki zenbakietan) ala gizarte sortu berri baten atarian (horrelaxe Hiru> > bakarka> bertsioan): –ikus berpiztea egia dela?
|
|
|
asmatu zeinek. Erromatarrak ez ziren ausartu
|
euskal
lur sakratuan sartzen, eta halakorik egin zutenean. Veleia, Pompaelo edo Oiasso bezalako hiri guztiz indigenetan bizitzeko?, euskaldunen baimenarekin izan zen, eta haiek, guk, ezarritako baldintzen pean.
|
|
|
Berrehun bat ibiltari bazegon beren alkuetan jarririk. Hegazkin ederra
|
euskal
lurretik airatu bezain laster, hona, lemazain edo" piloto" deitua mintzo: Ni naiz Leonid Burrunbatxev. Ongi etorri Elianov deitu aireko eder honetan.
|
|
2009
|
|
|
Lagun batek esaten zidan Jaungoikoak bi aldeko gela eman zigula, sua egotekotan alde batetik bestera aldatu ahal izateko. Eta halaxe izan zen; gure aberria deuseztatu zuen gerra totalitarioak etxetik bota gintuenean, Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoako gure anaien
|
euskal
lurretara joan ginen babes bila". Anaia euskaldunen babesa jaso zuten arren, beste asko aurrean izan zituzten gerrak behartuta mugaz bestaldera joandakoek.
|
|
|
El fué quien primero expresó su dolor por el despojo de que fuimos víctimas el año 1876? 41. Euskal Herria maitatzen,
|
euskal
lurra eta parajeak ikusten, euskal jendea miresten Truebak irakatsi ziola aitortzen du Gregorio Mujikak 42. Baina ez berari bakarrik, mundu osoari baino, berak dioenez: idazle maitagarri paregabea izaki irakurzalearentzat, eta frantses, italiano, portuges, aleman, ingeles, errusora itzulia izaki, Euskal Herria eta euskal herrietako jende xumea beste inork ez bezala Truebak eman ei dio ezagutzera munduari 43. Haren ondotik etorri den ia guztiengana eta guztira iristen da, Mujikari sinestekotan, haren eragina Euskal Herriko literaturan:
|
|
|
|
Euskal
lurra galduta, armada garaitua eta erretiradan, Eusko Jaurlaritzak bategin zuen Santanderren bertan zegoen Defentsa Batzordearekin. Jose AntonioAgirre lehendakariarekin batera, Telesforo Monzon, Eliodoro de la Torre, GonzaloNardiz... hiriburu hartan egon ziren harik eta frankisten esku erortzear egon zenarte.
|
|
|
Katrapona pasabide bitxia batetik, harresi hondarrak bestetik. Adibidez, egungo elizaren jatorrizko egitura X. mendean altxatu zen,
|
euskal
lur guztia lur askea bera Iru, eko Erresumaren barruan zegoen garaian. Bestalde, eraikin berriago bat ageri da, elizari itsatsia; kareharrizko eraikina da (argi ikus daiteke), Inkisizio dorrea deitua.
|
|
|
" Oi,
|
euskal
lurra; haur batez erdituko zara, eta haur horrek otsoekin partekatuko du esnea, eta usoekin ogia; izenik esan ezin den Beste Haren ikurrari helduko dio eta aro berri baten hasiera ekarriko du, non otsoa eta ardia mahai berera eseriko diren".
|
|
|
" Oi,
|
euskal
lurra; haur batez erdituko zara, eta haur horrek otsoekin partekatuko du esnea, eta usoekin ogia, izenik esan ezin den Beste Haren ikurrari helduko dio eta aro berri baten hasiera ekarriko du, non otsoa eta ardia mahai berera eseriko diren".
|
|
|
Testuinguru hori bere ondorio guztiekin hartu behar da. Antropologian adituak ziren Frantziako eta Ingalaterrako zientzialariek,
|
euskal
lurretan Cro Magnon [46] gizakiaren segida bat dagoela frogatzen zuten aztarnak aurkitu zituzten, burezur eta beste giza aztarna batzuetan?. Beraz, ikuspuntu zientifikotik begiratuta, Europako txoko horretan gainerako herrietan baino arraza garbitasun handiagoa zegoela froga zitekeen.
|
|
|
Batetik, Gaztelara segan egitera doan aitona; bestetik, Goierriko industrietan lan egitera datozen gaztelauak. Gaztelako langilea arrotza sentitzen zen
|
euskal
lurrean aitonaren garaian, eta arrotza sentitzen da orain ere. Beraz, hizkuntzaren garrantziaren dimentsio desberdinen bidez, proiektu politiko/ identiario bat, zehatza eta argia, nazionalismo espainiarren eta honek azken hogeita hamabost urtean inposatu zituen elementu sinboliko eta linguistikoen erabat aurkakoa?
|
|
|
Ikus dezagun, hasteko, Anje Duhaldek musikatutako Xalbadorren bertso bat.
|
Euskal
lurraren eta han bizi den jendearen arteko seme alabatasun loturaz dihardu.
|
|
|
gure baserritarrak denak zituen beharrezko laguntza bila abiatzen zenean, eta jaiera ukandako santurik bada martxoaren hasieran ere. Emeterio eta Zeledonio, Kalagurri eta Aragoi aldekoak izan ziren III IV. mende inguru haietan, orduko gure
|
euskal
lurretakoak. Gure baserritarra zeruari begira harrapatzen zuten data hauek:
|
|
2010
|
|
|
Akaso Italia berari ere bai. Apirilaren bukaeran Standard & Poor' s ek arrisku maila neurtzen duen agentzia horietakoa Espainiaren konfiantza ahalmena jaitsi zuen eta Greziako beldurra barreiatu da zezenaren azalean, baita haren Iparraldean ere,
|
euskal
lurretan alegia. Eta Gipuzkoan, adibidez, beldurra bada langabezia %9an dagoenean, pentsa zer izan behar duen %28 duen Kanarietan.
|
|
|
Ongi iruditzen zait Unamunok, euskaraz bere mundua adierazteko zailtasunak zituela-eta, gaztelaniaren aldeko hautua egitea; ongi iruditzen zait egun batean Gaztelaz maitemindu eta geroztik gaztelauak eta gaztelau lurrak euskaldunak eta
|
euskal
lurrak baino are gehiago maitatzea; baina, urrats haiek esplikatzeko, eta bere burua zuritzeko, azken batean?, gezurrak erabiltzea argudio gisa, bata bestearen ondotik erabili ere!?, hori bai iruditzen zaidala gaizki: hori ez diot barkatzen?
|
|
|
Zuk ez dituzu heroiak eta aintzakotzat hartzen, edo orain hartzen dituzu eta orain ez; nik ordea, beti hartzen ditut aintzakotzat; are gehiago: sinetsia nago Francok erail zituèn gudariak, soldaduak eta zibilak gogoan izan genituzkeela egunero; izan ere, Franco hil zen, baina beldur naiz sekula baino biziago ez ote den
|
euskal
lurra zatikatzen duen konstituzio sasidemokratiko honekin?; zuk ez zenituen heroiak hain aintzakotzat hartzen, baina nik, aintzakotzat hartzeaz gain, miretsi eta goretsi egiten ditut, guztiontzako ispilu izan daitezen, eredu eta jarraibide, gaurko mundua, baita Euskal Herria ere, jakina, maite dut lirika, baina ez gutxiago epika, gure herria herri zapaldua den heinean?, heroi eredugarrien beharre...
|
|
|
Nere lagunik maitatuenaOmb·laztana, zu zera, Argatik nator zure kolkora, Ni malkuak isurtzera, Iduriturik naramazulaAtariko intxaurpera... Beti izango zaitut, goguan, Bañan joan nai det ostera,
|
Euskal
lurreko arbolpe artanNere ezurrak uztera.
|
|
|
Gaur egun ikusi besterik zenbat Euskal Etxe dauden goi eta behe herrialde haietan guztietan. Tartean ezin uka bandidu edo bandolero jenderik izan ez zenik. Bigarren multzoa, han aberastu eta
|
euskal
lurrera itzuli zirenak, hemen bizitzeko “indiano etxe” dotoreak eraikiz. Hirugarren, han agintera iritsi eta Espainiarengandik independentzia lortzen, Bolibar, Mina eta beste askoren antzera bizia eman zutenak.
|
|
|
Zuk ez dituzu heroiak eta aintzakotzat hartzen, edo orain hartzen dituzu eta orain ez; nik ordea, beti hartzen ditut aintzakotzat; are gehiago: sinetsia nago Francok erail zituèn gudariak, soldaduak eta zibilak gogoan izan genituzkeela egunero; izan ere, Franco hil zen, baina beldur naiz sekula baino biziago ez ote den
|
euskal
lurra zatikatzen duen konstituzio sasidemokratiko honekin...; zuk ez zenituen heroiak hain aintzakotzat hartzen, baina nik, aintzakotzat hartzeaz gain, miretsi eta goretsi egiten ditut, guztiontzako ispilu izan daitezen, eredu eta jarraibide, gaurko mundua, baita Euskal Herria ere, jakina —maite dut lirika, baina ez gutxiago epika, gure herria herri zapaldua den heinean—, heroi eredugar...
|
|
|
Ongi iruditzen zait Unamunok, euskaraz bere mundua adierazteko zailtasunak zituela-eta, gaztelaniaren aldeko hautua egitea; ongi iruditzen zait egun batean Gaztelaz maitemindu eta geroztik gaztelauak eta gaztelau lurrak euskaldunak eta
|
euskal
lurrak baino are gehiago maitatzea; baina, urrats haiek esplikatzeko —eta bere burua zuritzeko, azken batean—, gezurrak erabiltzea argudio gisa —bata bestearen ondotik erabili ere! —, hori bai iruditzen zaidala gaizki: hori ez diot barkatzen... zuri ere ez, Damaso!; aitortu ere, aitortuko baitizut, zure idazkitik honako aipu hau gertatu zaidala mingarrienetakoa:
|
|
|
Uda osokoak egun batean gainditu ditu hainbat eskualdetan. Halere, gure
|
euskal
lur egarrituetan, tamainan portatu da eremu gehienetan eta gozatu ederrik eman dio amalurrari, landarediari, bai ordeketan eta baita pendizetan ere. Luizi asko sortu dituela:
|
|
|
Ohore eta sarien bidez euskal idazleen artean sortu nahi den pizgarriak ez ditu geroko literatur bildumak aberastu nahi, merezimendua aurkitzea eta saritzea nahi bada ere. Txapelketa hauen sortzaileek eta babesleek Herriak berezko mintzaira duelako lekukotasuna ematea da bereziki bilatzen dutena,
|
euskal
lurreko sasikumeek ukatzen dizkioten eta abertzaletasunak exijitzen dituen maitasuna eta begirunea zor zaizkionari. Horrela bada, jatorrizko hizkuntza normalean bazterturik dagoen tokietan aditzen da, eta doi doia jasaniko eskalea, gorazarre eta ohorea hartzen duen zilegizko errege bilakatzen da".
|
|
|
1937ko otsailean, Agirreren aginduz, Asturiasko frontera joan zen, Oviedo eskuratzeko asmoarekin, Amayur, Euzko Indarra eta Prieto batailoien buruzagi gisa. Idatzirik utzi zuen, aginduak bete arren, ez zihoala gustura
|
euskal
lurretik kanpora borroka egitera. Buruzagi estimatua omen zen gudarien artean, abegi onekoa, lehenena erasoan eta erretiradan azkena.
|
|
|
Eztabaida orainean kokatzen da: alegia, erabakitzeko edo gure gizartea nahi dugun moduan eraikitzeko eskubidea dugun, ala armaden, inperioen eta errege erreginen menpe segitzen dugun; ze balio, sinbolo edo erreferente nahi ditugu gure ordezkari; eta azken batean, helburu dugun etorkizuneko
|
euskal
lurraren gizarteratzeari ze eduki emango diogun.
|
|
2011
|
|
|
Dear, zurekin etzanda nago Euskal Herria dirudien laino bati begira, gustura.
|
Euskal
lurretan etzanda banengo, ez uste izan zure tankerako laino batekin konformatuko nintzatekeenik. Burua jiratu duzu irribarrez eta orain pare bat aste ikasitako maite zaitut esan didazunean euskaraz, eguzkia irten da lainoaren atzetik.
|
|
|
Kronista batzuek diote hilabetekoak izan beharrean urtebetekoak izan zirela hamabi izurri hauek. Nolanahi ere den, euren ondorioz
|
euskal
lurretan hondamendia nagusitu zen eta ia biztanlerik gabe geratu zen. Abere guztiak desagertu zirenez, kanpotik ekarri behar izan zituzten berriak.
|
|
|
Abendaño leinuaren sorreraz legendak eta historikoak diruditen datuak nahasten dira. Zenbait arma erregek dio Galiziatik etorria zela lehenbiziko Abendañotarra, baina Cachopinek dio Abendaño leinukoren bat
|
euskal
lurretatik joan zela Galizia aldera eta han Mendaño izeneko familia sortu zela, Abendaño izenaren ebakera okerretik eratorria.
|
|
|
Biak hala biak jo eta su ari ziren elkarri min egiten eta bazterretan odola jariarazten. Erregea lanpetuegi omen zegoen bere gerretan, orain mairuen aurka, Portugalen aurka gero,
|
euskal
lurretako liskarrei kasu egiteko. Eta egoera hori aprobetxatu nahi izan zuen Pedro Fernandez Velascok, Haroko kondeak.
|
|
|
Ondorengo urte eta mendeetan
|
euskal
lurretan indartsuagoa izango zen armen boterea justiziarena baino. Familiak euren leinuko enbor nagusiaren inguruan biltzen ziren, ahaide nagusiaren gidaritza errespetatu eta goratuz.
|
|
|
Urte askoan zehar ikusi zituen
|
euskal
lurrak anai arreben arteko liskar hauek eta bereziki latzak izan ziren Bizkai aldean izandakoak. Bizkaian hain zuzen ere, garai batean behintzat, talde bi hauetako bakoitzak herrialde bat zuen mendean hartua eta bertan zen indartsuen:
|
|
|
Beste kronista batek, Fernando Zarate komendadoreak hain zuzen, XVI. mendean idatzi zuen kronikan dioenez, Iñigo Aritza
|
euskal
lurretako errege zela (824), aipatutako sarraldi horietako batean musulmanek, Baxamelin izeneko buruzagi baten agindupean, Arabako lautada korritu ondoren, egundoko sarraskia egin omen zuten Aramaioko haranean, ondasunak lapurtuz, biztanleak erailez eta bazterrak errez. Segidan, Durango aldera abiatu ei zen musulmanen gudarostea herri hura ere arpilatzeko asmotan.
|
|
|
Baina aldi berean hainbat hirigune ere sortu ziren eta hiribildu horiek aurrerantzean izugarrizko garrantzia hartu zuten. Mendebaldeko
|
euskal
lurretan, batzar nagusiek hartu zuten indarra, handikien agintea murriztuz; eta horrela, aro berrian, XVI. mendean, Enkarterriak, Bizkaia, Gipuzkoa, Araba nortasunez ageri dira. Elkarrekin konferentziak egiten zituzten.
|
|
2012
|
|
|
Orain datorrenaz zerbait ezagutzen dugu
|
euskal
lurretan, oso testuinguru desberdin batean bazen ere, Ibarretxe planarekin hemen aski bizi izan baitzen Madrilen erantzunaz. Eta Rajoyren erantzuna gero eta gogorragoa izango da.
|
|
|
lehenik eta behin, Euskal Autonomia Erkidegoan «autogobernu estatusa egokitzeko apustua» egin behar dela. Urtetan,
|
euskal
lurren antolaketari buruzko hainbat proposamen egin direla gogoratu du Urkulluk, eta atzera bota direla guztiak: 1991 urtean autodeterminazio eskubideari buruz egin zen proposamena eta 2004an Ibarretxek galdeketarako egin zuena aipatu ditu.
|
|
|
Euskal Herriko eraikuntza kulturala Euskal Herrian bizi diren kulturgileenadministrazio auzotartasunean oinarrituta eraiki behar dela diotenen arabera, aldiz, Euskal Herrian bizi direnek egiten dute euskal kultura, kontuan hartu gabesorkuntzarako euskara, gaztelania, frantsesa edo beste hizkuntzaren bat erabiltzenduten. Beraz, edozein delarik darabilten mintzaera,
|
euskal
lurrean sortzen direnadierazpen kultural guztiak modu berean lagundu eta babestu behar dira.
|
|
|
1968an, euskara batuko auto turboduna abian jarri aurretik,
|
euskal
lurretan ziren Frai Bartolome Merzedesa, Kardaberaz Volvoa eta Axular Rolls Roycea. Zergatik litzateke onuragarri euskara batuko autoak besteei esatea:
|
|
|
Oren aldaketarengatik arrats apalak argi nagitzen ziren
|
euskal
lurretan. Zoramena zen.
|
|
|
Askatasunaren zainlari eta Nafarroako errekak laster eta argi menditik behera dabilanak eta iturri hura zaldiarekin gelditu baitzen erresumako neska pollitenak irri ezti batekin agur egin baitzizaion orhoit da Errege Azkarra eta begi bustiek mortua gordetzen lehen ezpata ukan zuelarik nola bihotza indar eta herriko itxurez bete zitzaion eta han zabal eta urrun zeruzelaia eta
|
gogoan
euskal lurraren eztitasuna eta herri min latz batek itotzen bihotza... barrandari baten deiak gauaren ixila zauritzen eta xutiturik
|
|
2013
|
|
|
Liburu horretan erakusten da herriminaren emozioa transmititzeko euskaldunek bertsolaritza erabili zutela sarritan. Urrutira joandako euskaldunak bertsoen bitartez harremanetan sartzen ziren
|
euskal
lurretan utzitako lagun eta senitartekoekin. Beharbada, herrimina sentimendu unibertsala da, gizaki guztiok sufritzen dugun mina izan daiteke, eta euskaldunak sentimendu hori bideratzeko bertsoez baliatu ziren.
|
|
|
Produkzioa izaten ari den jaitsieragatik baino kezkatuago dago Torrealdai, bere azterketaren berri emateko idatzi duen artikuluan igartzen denez, beste joera batengatik: kanpoko argitaletxeen nagusitasun gero eta handiagoagatik; «etxe nagusia
|
euskal
lurretatik kanpo daukatenak» izendatzen ditu «kanpoko»: Santillana Zubia, Anaya Haritza, Edelvives Ibaizabal, Edebe Giltza?
|
|
|
Etxe nagusia
|
euskal
lurretatik kanpo daukatenak izendatzen ditugu horrela. Gero eta gehiago dira (orain 45, hots, ekoizleen %17, 5) eta gero eta gehiago argitaratzen dute (%38).
|
|
2014
|
|
|
Zehazki,
|
euskal
lurretan sortutako azken maki mugimendua 1962 urtekoa izan zen. El Campesino komunista" ez ortodoxoaren" taldea Iparraldetik Nafarroan sartu zen eta Guardia Zibilarekin topo egin ondoren borrokan aritu ziren.
|
|
|
Irabaztekotan oinarri horiekin irabaziko du Salmondek.
|
Euskal
lurretan aktore baino so egile garen une zehatz honetan, prozesu arrakastatsuagoetatik ikasteko aukera bikaina da.
|
|
|
Separatismoa... Baina, gainera, badute mehatxu handiagorik
|
euskal
lurretatik harago. Batetik Katalunian, bestetik etxean bertan, Podemosekin.
|
|
|
Munduko Alkaterik onenak euskotartasuna ulertzen zuen modu berezi hartan: besoak mundura zabalik, unibertsaltasunera begira, baina oinak
|
euskal
lur honetan ondo finkaturik. Abertzale atipikoa benetan, bera barik Euskadik patriota handia galdu du.
|
|
|
Akinoko Tomas eta, oro har, dominikoak jabego pribatuaren alde jarri ziren, moralki neutroa zen giza erakundea. Salamancako Eskolak kolektibismo perutarraren berri bazuen (eta agian
|
euskal
lurretakoaz ere bai). Ordura arte, balioaren teoria nagusia Erdi Arotik zetorren:
|
|
|
Ba, sortzez euskaldunak, arrotzen mutil bilakatuak gaituk ezin bertzez.
|
Euskal
lurrak, denak bat behar litezkenak, muga batzuz bi partetan ezarri ditiztek. Guri duk muga horien sekulan ez onartzea.
|
|
|
Liburuak, hiru atal dauzka eta baitaratzen ditu itzulpena, azterketa paratestuala eta linguistikoa, eta Ur Apalategiren aitzin-solasa. Sho Hagiok, bestenaz, hitzaldia emanen du urriaren 21ean Tokioko Cervantes Institutuan"
|
Euskal
lurra, jendea eta hizkuntza" izenburupean. Tokioko Euskal Etxeko kide dira Hiromi Yoshida eta Sho Hagio.
|
|
2015
|
|
|
Erregimenak, gainera, ez zuen nazioartean inoren laguntzarik. ETAko militanteak eragozpenik gabe bizi eta antolatu zitezkeen Frantziaren agindupeko
|
euskal
lurretan, errefuxiatuaren legezko estatus eta guzti, hasiera batean.
|
|
|
Hauteskundeetako lasterketa betean gaude jada eta sinplifikazioan erortzeko arriskuari eutsiz,
|
euskal
lurretako panorama orokorra halakoa litzateke alderdiei begira: batzuk maldan beherakoari nola eutsi ari dira –PP, PSOE, UPN–; besteak gehiengoak nola indartu pentsatzen –EAJ, Bildu–; eta berrienak –Podemos, Geroa Bai, Ciudadanos– aurreikuspen oparoei nola eutsi amesten.
|
|
|
Euskal Herriak zer toki ukan ote zuen gerla hortan? Historia hori gaizki ezagutua da jende gehienen ganik edo baterez, bereziki Hegoaldeko
|
euskal
lurretan. Historia hortaznobeki jabetzeko du Baionako Euskal Museoak erakusketa aberatsa muntatua," Gerla Handia, Baiona eta Euskal Herria" izenekoa.
|
|
2016
|
|
|
1937ko apirilean eraso basari ekin zioten faxistek: Molaren karlistak, tropa italiarraren eta abiazio naziaren laguntzarekin, enbataren moduan oldartu ziren artean libre zegoen
|
euskal
lur muturtxoaren kontra. Hori dela eta, Begoñaren aitak inori entzuten zionean Hitlerrek ez ziola inoiz Frantziari erasoko, Maginot lerroaren aurka ez zela ausartuko, irribarre etsi bat marrazten zitzaion aho ertzean, eskarmentua izaten baita ezkorraren kontsolamendua, eta halaxe esaten zion:
|
|
|
Mendiz mendi luzaz ibil bedi Zuekin haize hegoa!
|
Euskal
lurrean ederrak dira Aritza eta pagoa. Zuen emaitza izan dadila Horien idurikoa!
|
|
|
Instituzio berri horri esker hedatu da ipar Euskal Herrian laborantza (nekazaritza) iraunkor, sano eta gizatiar baten aldeko mugimendua. Eta horren ondorioz, gaur egun,
|
euskal
lurrak ematen dituen ekoizkin mota guztiak ahal bezain sanoak eskura ditzake edonork gure Herrian.
|
|
|
Gerla denboran familia batean semea erresistentzian sartua da eta, aldiz, etxekoek ez dute arrangurarik alemanen aurka; amak
|
euskal
lurra du aipatuko:
|
|
|
Ba, sortzez euskaldunak, arrotzen mutil bilakatuak gaituk ezin bertzez...
|
Euskal
lurrak, denak bat behar litezkenak, muga batzuz bi partetan ezarri ditiztek... Guri duk muga horien sekulan ez onartzea...
|
|
|
Guk, Euskadiko semeek, hartu nahi daukuten
|
eskual
lur huntako premuek, eskualdun izenaren ekartzeko gai girela erakuts dezagun. Eskualdun egin gaituzte arbasoek:
|
|
|
Ba, sortzez euskaldunak, arrotzen mutil bilakatuak gaituk ezin bertzez...
|
Euskal
lurrak, denak bat behar litezkenak, muga batzuz bi partetan ezarri ditiztek... Guri duk muga horien sekulan ez onartzea...
|
|
|
" Erriari: ikusirik zer larritasun zorigaiztokoa arkitzen dan Españi guzian, eta batezere
|
gure
Euskal lur maitean Ameriketara juteko oitura txar orrekiñ, utzirik emengo egiazko poztasunak ango amets eruen truk, asi giñan izkribatzen eguneroko paperetan Ameriketaratu bear tristearen kontra".
|
|
|
Arteka marteka, lanak uzten zizkion txolarte bakanetan, gogotik izkiriatzeari ekin zion, eta aipatuaz gainera, 1879 urteko apirilaren 11tik aitzina Le Courrier de Bayonne egunerokoan agertu zituen euskara eta euskal gaiei buruzko artikulu andana bilduma gisa atera zuen 1880 urtean Paueko Menetiere baitan Legofe de Gascogne, Pays Basque, Pyrenees, Pau, Bayonne, avec une carte du departement des Basses Pyrenees izenburuaren azpian. Hiru urte beranduxeago, eta
|
euskal
lurretatik Ameriketarako joaldiak asaldaturik, Recit Basque, Mendigor Içareder liburukia argitaratu zuen Baionako Lasserrerenean.
|
|
|
" Euskararen sagartzea" kanpaina hortan, milaka sagarrondo nahi lituzke saldu. Sagarrondoak eta sagarrek bai eta sagarnoak beti garrantzia handia ukan du
|
euskal
lur huntan. Horiek hazten gaituzten bezala, euskarak ere hazten gaitu.
|