|
2013
|
|
|
kasu guztietan Joanak presio latz eta handiei egin behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa
|
beste
bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan. Batetik, Margarita Nafarroakoa, Joanaren ama eta Frantziako errege Frantzisko I.aren arreba bakarra, alabaren ifrentzua, bizi osoa anaiaren zerbitzura higatu baitzuen, bere nortasun propioa guztiz ezereztuz maila ia ia erridikulu bateraino, zenbait gutunetan irakur daitekeen gisan.
|
|
|
Hots, Margaritak poz pozik onartu zuen erregearen tresna politiko huts eta debotoa izatea. Baina
|
bestetik
Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi handiko emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak baitzituen:
|
|
|
agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala. Bere ama eta lehengusinaren aldean Joana guztiz desberdin aurkezten zaigu, beraz, eta behin baino gehiagotan egileak paralelismo garbiak, baina aski diskretoak, trazatzen ditu garai bereko
|
beste
erregina protestante batekin: Ingalaterrako Elisabet II.a, zeinekin hainbat gutun trukatu baitzituen.
|
|
|
Filipe II.a Espainiakoa, kasu bietan Frantziaren kontrako koalizioak sortzeko xedez, eta kasu bietan zapuztua. Edo,
|
beste
alderdi batetik hartua, Joanaren seme Henrike Nafarroakoa ere agertu izan zen, serioski, erregina Elisabetek izan zituen balizko senarren zerrenda luzean, kasu honetan Filipe Espainiakoaren kontrako koalizio protestante gogor bat antolatzeko xedetan. Izan ere, politika eta erlijioa beti eskutik joan badira ere, badirudi XVI. mende honetan inoiz baino estuagoa izan dutela harremana, eta fedearen eskakizunak oso gutxitan nagusitu dira realpolitik tristearen aldean.
|
|
|
Eta hori lau ezaugarriri esker: lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta
|
beste
batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk behar dituzte.
|
|
|
Adibidez, Roalkerren arabera garbi dago konexio bat dagoela nafar auziaren eta protestantismoaren artean, alegia, Antonio Bourbonentzat protestantismora hurbiltzea bere etxearen (zentzu feudalean) eskubideak eta indarra sendotzeko aukera paregabea zen. Eta, hartara, protestantismora hurbildu zen eta Frantziako jaun feudalen arteko botere jokoan zeukan indarra biziki emendatu zen,
|
besteak
beste Filipe II.arekin zuzenean negoziatzea ahalbidetuz, edo Frantziako errege berri eta ahularen (Frantzisko II.a) babesle bezala agertuz. Aurrez aurre, Lorraine Guise etxea, Frantziako nobleziaren beste fakzio indartsu bat gidatzen zuena eta, bere aldetik, katolizismo muturzalearen karta jokatzen zuena.
|
|
|
Eta, hartara, protestantismora hurbildu zen eta Frantziako jaun feudalen arteko botere jokoan zeukan indarra biziki emendatu zen, besteak beste Filipe II.arekin zuzenean negoziatzea ahalbidetuz, edo Frantziako errege berri eta ahularen (Frantzisko II.a) babesle bezala agertuz. Aurrez aurre, Lorraine Guise etxea, Frantziako nobleziaren
|
beste
fakzio indartsu bat gidatzen zuena eta, bere aldetik, katolizismo muturzalearen karta jokatzen zuena. Erdian, Katalina de Medici, fakzioen arteko oreka zailari heldu nahian.
|
|
|
Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi handia dugu liburu honetan.
|
Besteak
beste, hau: gaur egun. Frantzia?
|
|
|
2011ko abenduaren 22ko zutabeari, Andu Lertxundik" Harriduraz" izenburua ezarri zion eta bertan,
|
besteak
beste, Elixabete Perezen hitzak aipatzen zituen, esanez, Koldo Mitxelenak gaur zer tresna ditugun ikusiko balu, harrituta geldituko litzatekeela. Eta gero oriotar zarauztartuak honela zioen:
|
|
|
A. Berriatua eta Anaitasuna aldizkaria erreferente garrantzitsuak gertatu ziren niretzat testugintza hartan, hizkuntza nazionalaren kontzientzia hartzeko. Gainera, Bizkaiko ikastoletan euskararen irakaskuntza mailakatzeko lanean aritu nintzen eta sortu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko langile bezala ere bai A, B eta eredu sonatuak Arantzazun diseinatzen parte hartu nuelarik
|
beste
lankide batzuekin batera, Xahoren Voyage en Navarre pendant l, insurrection des basques obraren modukoren batzuk gaztelaniara ere itzuliz.
|
|
|
ta, euskara batuaren, aldekoen artean sortzen ziren eztabaida eta gorabeherengatik ikastolen barrutian. Hamarkada horretan egin ninduten euskaltzain urgazle eta D eta B irakasle titulurako azterketak kudeatzen aritu nintzen
|
beste
zenbaitekin. UEUn ere parte hartu nuen itzulpen mintegiarekin eta bertan Telesforo Monzon izan nuen partaide suhar ekarpen interesgarriak eginez.
|
|
|
...lan, testu idatziak ez ezik ahoskatuak lantzea ezinbestekoa zenez, ahoskera, azentua, intonazioa eta abarren aurrean erabakiak hartzera beharturik aurkitu ginen eta hasieran idazteko nagusiki aldarrikatzen zen euskara batua besterik gabe hartzerik ez zegoela ikusi genuen eta laster ekin genion esatarien eta film bikoizketarien eguneroko lana bideratzeko arauak bilatu eta ezartzeari Txillardegi eta
|
beste
zenbaiten ekarpenak eta, askotan, geure sena beste gidaririk gabe. Gerora Eimako IABen Ahoskera testua lantzean ikusi dudanez eta, berriki Mintzolan Julia Marinek emandako hitzaldian entzun dudanez, gaia zabalik dago eta oraindik lukeen arreta eta lantzea ez dituela jaso aitor nezake.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman behar zuela, bai eta
|
beste
hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Hezkuntza Sailean diharduen EIMAko Ikasmaterialen Aholku Batzordea aipatu nahi dut, EIMA berorrek aurretik abiatutako lana sakontzen lagundu duena zenbait lan tresna argitaratuz eta euskal irakaskuntzako testuen zuzentasun eta egokitasuna zainduz. Aipaturiko Ikasmaterialen Aholku Batzordearen lanari esker, orain arte honako liburu hauek argitaratu dira: Ortotipografia, Kalko okerrak, Letra larriak erabiltzeko irizpideak, Onomastika, Izen zerrendak, Morfosintaxiaren inguruko zalantzak eta argibideak, Estandarizatu gabeko solasak..., Puntuazioa eta laster agertzekoak dira Ahoskera eta lanak ere,
|
besteak
beste.
|
|
|
Bestalde, Gifami, Gipuzkoako Foru Aldundiko itzulpengintza mintegia, EHU UPVko Ehulku, Ehutsi, Zio? ekimenak eta antzeko
|
beste
askok nabarmen laguntzen dute hizkuntzaren kalitatea jasotzen eta hobetzen.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde
|
beste
inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...ekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza
|
beste
batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren
|
beste
belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
giroan.
|
Beste
berba batzuekin esanda, lekeitiarra banintzan, baina ez arranegitarra.
|
|
|
Gure atariak burdinazko hesi baltza eukan, ate orri bi, maratilagaz ireki eta ixtekoak. Bera alde batean eta ni
|
bestean
egon ginen, antzinako korteju kontuetan neska mutilak egon ohi ziran lez.
|
|
|
Hori gorabehera, Eusebiok izan eban ahapaldi klasikoetatik aldendu eta
|
beste
bide batzuetan esperimentatzeko borondatea. Gatx egiten jakon, baina, errebeldea izatea:
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan, herriko
|
beste
bazter batzuetan beste lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan, herriko beste bazter batzuetan
|
beste
lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Ordurako irakurrita neukazan Arranegi eta
|
beste
lan batzuk. Ezin esan istorio hareek goitik behera harrapatzen ninduenik, azken eleberrigileen lilurapean nengoalako, baina Eusebioren idazkerari aparta neritzon:
|
|
|
Eta urteak joan ahala, idazkera ere soildu egin eban, hizkera errazteak herriko irakurleak erakarriko eutsozalakoan edo. Sanantolinetako programetan agertu zan, urtero, 1978tik 1989ra bitartean Eusebioren olerkiren bat, batean masta puntakoari,
|
bestean
elizari, hurrengoan Antzoriz lurmurturrari edo Karraspio Txikiri abestuz.
|
|
|
Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea. A. Arrueren ideologiaz eta hark politikari gisa egindako lanaz informazio jakingarriak ematen ditu delako artikulu horrek, baina
|
beste
alderdiaz, Arrue euskaltzaleaz den bezainbatean, apologia egiteaz gain ez dakar deus berririk, eta artikulu honen xedea hain zuzen A. Arrueren beste alde ez hain goresgarri hori azaleratzea da, argitan ezartzea, eta haren ekarpena merezi duen lekuan kokatzea.
|
|
|
|
Besteak
beste dio artikulugileak ezezaguna dela hark euskararen alde egindako lana, eta gainera giltzarri izan zela euskararen aldeko borrokan 50eko eta 60ko hamarkadan. Ez nator bat; ez ezezaguna izan da, baizik eta oso ezaguna, nagusiki fama kaskarrekoa, euskalgintzan norbait izan ziren euskaltzale gerra galtzaileen artean?
|
|
|
zinema eta literatur kritika, eta letra eta arte munduko famatuei egindako elkarrizketen bitartez eta, baina A. Arruek ere bere alea ekarri zuen: gastronomiari buruzko artikulu eta
|
beste
zenbait literatur kritikekin eta; inork ukatu ez diona, bestalde!
|
|
|
|
Beste
hau ere esan beharra dago: bi eredu nagusi zeuden 50eko hamarkadan:
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu,
|
beste
batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Erregimenak,
|
besteak
beste, A. Arrueren bitartez lortzen zuen euskal idazleak berak bilakatzea beren buruen zentsuratzaile; hartara ez zegoen zentsuratzaileei dirua ordaindu beharrik eta eragin bera lortzen zen, zentsuratzailerik gabe zentsura ezartzea. Zer hoberik erregimenarentzat!, noren bitartez eta A. Arrueren arartekotasunaz.
|
|
|
Han hemenka eskuratu ditudan datuen arabera, Donostiako Ordezkaritzan zentralizatu zen urtetan euskarazko argitalpenen, irakurketa?. Donostian zentsore talde bat badagoela badakigu, eta zerbitzuak eskaintzen dizkiela
|
beste
ordezkaritzei. Baina inongo paperetan ezin izan dut aurkitu, irakurle?,, informatzaile?
|
|
|
Edozein modutan ere, badirudi Antonio Arrue ez zela plantillakoa. Plantillan bazeuden
|
beste
batzuk, prentsa eta komunikabideen zentsura egiten zutenak. Aldizkari zuzendariek bi aipatzen dituzte sarritan:
|
|
|
Uste dut Parma' tar Pantzeska Xabier' en idazkari izandu zala. Ba dakizute gañera Parma au errege nai oietakoa dala eta
|
beste
karlista askok, Franco' ren aldeko diranak ez dutela begi onez ikusten. Diotenez euskel izlari ona da baña nik ez det jakin euskeraren alde itzaldi oietzaz gañera ezer egin duenik.
|
|
|
Ondoren Mitxelena Koldo' k erderaz Euskaltzaindia' k zerabilzkin asmoak azaldu zituan.(...) Nere Yorgi Manrique' rena azken ikutu zai dut. Aspaldi burutu nizun, baña zuzenketak egiteko,
|
besteren
iritxi begira nago. Arrue' k itzaurrea egiteko asmoa dio, ta dotore azaldu nai dute.?
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik,
|
besteak
beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak lortzen eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zi...
|
|
|
ETXANIZ, Nemesio, 1992, Izotz kandelak (eleberria) Gobernadore jaunari eta
|
beste
zenbait jauni (gutunak). Prest.:
|
|
|
Korronte psikologistek nahiz marxistek, bestalde, ekarpen interesgarriak egin dituzte literatur pertsonaien inguruan. Batzuek diote literatur pertsonaiek pertsonaren barrualdearen inguruan informazio aski zabala ematen dutela, eta
|
besteek
, jendartearen informazioa eskaintzen dutela. Biak ala biak, narratologiarekin eta kritika feministarekin batera, aski lanabes interesgarriak dira literatur pertsonaiaren nondik norakoa arakatzeko.
|
|
|
Beauvoirrek nahitaezko amatasuna kritikatzen zuen, eta estrategia horretan, Zirelliren hitzetan, apaizentzat, filosofoentzat eta zientzia gizonentzat amatasuna ekoizpen biologikoaren hautu bakarra eta zoriontasun paradigma zen bezala, Beauvoirrentzat, gatazka eta diferentzia gunea zen. Amatasuna
|
beste
modu batera interpretatzeko keinu bat egiten ari zen Beauvoir, Zirelliren hitzetan. Edonola ere, esan behar da berdintasunaren feminismoak nahiz feminismo materialistak berdintasunerako bidean aztertu dutela amatasuna.
|
|
|
Batetik, amatasuna erakunde gisa, eta, bestetik, amatasuna gozamen, ezagutza eta emakumeen botere gisa. Richek dio amatasunak, erakunde gisa ikusita, instintua inteligentziarekin nahasten duela, norberaren garapena eskuzabaltasunarekin eta
|
besteekiko
atentzioa norberarekikoarekin. Horregatik dio Richek amatasunaren erakundeari erasotzen dioten hainbat jardun, hala nola abortua, lesbianismoa edota harreman heterosexualetik kanpoko amatasuna, arriskutsuak direla.
|
|
|
Hala, amatasun berrien adibidetzat, honako hauek azpimarratzen ditu Imazek,
|
beste
batzuen artean: ama langileak, ama helduak, ezkontza erakundetik kanpo sorturiko amak, ama lesbianak eta ama bakarrak.
|
|
|
Horretan amatasuna modu naturalean sortua balitz bezala ulertzen da.
|
Beste
modu batera esanda, zerbait pribatua, biologikoa edota, asko jota, zerbait psikologikoa da. Zientziatik oso urrun eta aztertu gabe dagoen zerbait.
|
|
|
301). Eta emakume baten bizitzaren herena, gutxienez, zahartzaroa dela eta gorputzaren
|
beste
herena gantza. Era berean, esaten du gizonezkoetan adina nortasun seinalea dela; emakumeetan, aldiz, akats bat (Wolf, 1991:
|
|
|
Mari Txuri bakarrik geratzen da; izan ere, seme bakarra aspaldi ezkonduta etxetik joana du. Baina amaren asmoen berri duenean,
|
beste
lagun batekin bizitzen jartzera doala alegia, berehala datorkio hitz egitera. Mari Txurik transgresioari beste koska bat eransten dio; izan ere, semeari kasurik egin gabe, bere nahiari jarraitzen dio.
|
|
|
Baina amaren asmoen berri duenean, beste lagun batekin bizitzen jartzera doala alegia, berehala datorkio hitz egitera. Mari Txurik transgresioari
|
beste
koska bat eransten dio; izan ere, semeari kasurik egin gabe, bere nahiari jarraitzen dio. Urretabizkaiaren mezua argia da.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako;
|
beste
batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan. Zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia
|
beste
modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko leitmotiv a.
|
|
|
Txuri, alargun geratu da laurogei urteen atarian;
|
beste
nobela batzuetan, halako egoera gertatzen denean, pertsonaia atzera begira jartzen da, eta behin eta berriro memoriaren inguruan bueltaka ibili ohi da, errota bailitzan. Urretabizkaiak, ordea, beste ibilbide bat eraiki dio Txuriri.
|
|
|
Txuri, alargun geratu da laurogei urteen atarian; beste nobela batzuetan, halako egoera gertatzen denean, pertsonaia atzera begira jartzen da, eta behin eta berriro memoriaren inguruan bueltaka ibili ohi da, errota bailitzan. Urretabizkaiak, ordea,
|
beste
ibilbide bat eraiki dio Txuriri. Gorri Txuriren gaztaroko adiskide zaharra da, eta aspaldiko boladan herritik alde egina da.
|
|
|
Handirekin osatzen zuten gaztaroko adiskide triangelua. . Txuri eta Gorri guztiz desberdinak dira, bata errotuta dago, landare bat bezala;
|
bestea
munduan zehar ibili da eta beti dago egitasmo berriak pentsatzen, geldirik egotea ezinezkoa izango balitzaio bezala. Jakin badakigu Txuriren bizitzan gazi gozoak daudela, bizipozak izan dituela, eta hutsune nabarmen eta mingarriak?
|
|
|
Literatura alorrean, Joseba Gabilondo ikerlariak ere ondo aztertu du amatasunaz nola idatzi den, eta diosku abertzaletasunak barruko erbeste batera kondenatu dituela emakumeak, amatasun nazionalistaren eredua onartzen ez badute bederen. . Erbeste horretan emakumezkoen literaturak benetako bakardadearen kronika malenkoniatsu eta magnoa eman digu,
|
beste
ezein literatura maskulinistak ez bezala? (Gabilondo, 2006:
|
|
|
Ezaugarri horiek honako hauek dira: afeminatua ez izatea, garailea izatea, independentea izatea,
|
beste
inorekin ez kontatzea eta, azkenik, besteak baino indartsuagoa izatea. –El hombre debe aparentar ser audaz, incluso agresivo; demostrar que está preparado para correr todos los riesgos, incluso aunque la razón y el temor aconsejen lo contrario?
|
|
|
Ezaugarri horiek honako hauek dira: afeminatua ez izatea, garailea izatea, independentea izatea, beste inorekin ez kontatzea eta, azkenik,
|
besteak
baino indartsuagoa izatea. –El hombre debe aparentar ser audaz, incluso agresivo; demostrar que está preparado para correr todos los riesgos, incluso aunque la razón y el temor aconsejen lo contrario?
|
|
|
Bestetik, ez da garaile bat, izugarrizko inpotentzia sentitzen du senarrak seme alabak lapurtu dizkiolako. Independentea bada, baina seme alabak berreskuratzeko
|
besteengana
jo behar du; ez da batere lehiakorra, umila da oso, eta horrela azaltzen da bere seme alabengan pentsatuta idazten duen koadernoan. Hori izango litzateke, beraz, pertsonaia femenino honen karakterizazioa, betiere maskulinitatetik eskaintzen diren ezaugarriak iraulita.
|
|
|
Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia. Amatasun mistikotik hurbil dagoen irudikapen honek Zergatik panpox en eskaintzen den amatasun aldarritik gehiago du,
|
beste
bi eleberrietan ikusi ditugun amatasunek eskaintzen dituzten mugetatik baino. Izan ere, lehen bi eleberrietan amatasunaren alde negatiboak jartzen dira begi bistan.
|
|
|
229). Dolores Julianok (2004) eta Marina Subiratsek (2007) azpimarratu dute elkarbizitza, sendi tradizionaletik urrunduz,
|
beste
eredu pluralagoak hartzen ari dela, eta hor ikusten dituzte emakumeen sareak edota konstelazioak. Kontua da aztertu ditugun hiru eleberriotan Urretabizkaiak ez duela familia tradizionala irudikatzen, egitura horretatik urrundu egiten dela.
|
|
|
ekofeminismoa, adibidez, lurra eta amatasuna (Shiva, 1995) bandera bihurtu dituena, edota amatasuna eta bakegintza (Ruddick, 1984) uztartu dituen feminismoa.
|
Beste
joera bat amatasuna goresten duena Frantzian sorturiko diferentziaren feminismoa dugu (Muraro, 1994), zeinak amatasunarekiko zor sinbolikoa aldarrikatzen duen eta amatasuna, diferentziarako inflexio puntutzat ez ezik, botere gunetzat ere hartzen duen. Aztertzen ari garen bi literatur lan horiek begirada horrekin aztertu behar dira, amatasunaren boterea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Berdintasunaren feminismoak, ordea, amek umeak ulertzeko erabilitako hizkera gutxietsi egin ohi du, betiere amaren nortasuna gutxitzen eta ezabatzen duelakoan. Diferentziaren feminismoak, aldiz, Luisa Muraroren teoriei jarraituz, umeak ulertzeko amek erabiltzen duten hizkuntza
|
beste
modu batera ikusi da. Amak, umeen hizkera erabilita, gutxietsi beharrean egokitu egiten direla dio Murarok.
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia
|
beste
modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe.
|
|
|
Eusebio Erkiagak mamitutako sorkaria, ahalik eta modurik osoenean aztertzea jomuga, bi ikuspegitatik atzemango da. Batak, eleberriak kontaturiko istorioan eta, bereziki, istorio hori eratzeko moduan erreparatuko du;
|
besteak
, ordu arte garatutako eleberrigintzaren barrutian kokatuko du.
|
|
|
Lizunkeriari
|
beste
hutsegite batzuk ere batzen dizkio Etxaidek aurkeztutako Etxahunek: maltzurkeria, doilorkeria, bortizkeria...
|
|
|
Haatik, maiztasunak bereizten ditu kontrabandoaren pasadizoa eta maite jokoak. Behingoa den arau urraketa da bata;
|
bestea
, ordea, etengabea.
|
|
|
Maiztasunaren ikuspuntutik, behin baino gertatu ez den eta behin baino kontatzen ez den jazoera honekin kontrastatu egiten du Araibar, konkistatzaile, aren jarduerak. Bata
|
bestearen ondotik
datoz, konkistak?: errepikatzen den jarduna da.
|
|
|
berri bakoitzaren inguruko zertzeladak pilatuz doa kontalaria. Xehetasun gehiago edo gutxiagorekin harreman berri bakoitza aipatzea hautatu duen kontalariak
|
beste
jokabide bat hartzen du Araibarren bizibideari dagokionez: ohiko lan jarduera aurkeztu eta horri behin batean gehitu zitzaion kontrabandoarena erantsi.
|
|
|
Eleberrigintza tradizionalak hobetsitako balore sistemak,
|
besteren artean
, Jainkoaren Legearen Hamar Aginduak gordetzea eskatzen zuen, noski: landa giroan bizi ziren pertsonaia protagonistek zintzo asko gordetzen zituzten hamarrak.
|
|
|
Istorioaren denboraren iraganaz egindako laburpen horren bidez, andrezale ezaugarria egotzi eta Araibarren orainaldian kokatzen da kontalaria,
|
beste
sexukoekin dituen harremanez aurreneko xehetasunak emateko.
|
|
|
baino gehiagorik galdu zuen, galbidea ere erakutsi baitzion hiriak. Manu Araibarrek haurra berea gabe,
|
beste
norbaitena zela gaineratu zionean, Lolik berak aitortzen du:
|
|
|
gordin eta billoiz esan zion egia zitekeena. Loli k,
|
beste
gizonen batekin edo geiagorekin izan zuan soin jokoa; egia zan. (83)
|
|
|
ibili den Manu Araibar bere ezkontza bizitzan zoriontsu uzten du. Arras amaiera desberdinak batarentzat eta
|
bestearentzat
.
|
|
|
Etxeparek taxutzen duen emakumea ohoreak eta famak arduratzen duen bitartean, besterik du arreta-gune gizakumeak. Gizonezkoa den maitaleak eginiko eskariei (dela pota, dela berak nahi duena egitea...) emakumeak ezetza emateko dituen arrazoietan, bata erlijiosoa da. Jainkoaren gogoko ez izatea?;
|
bestea
, berriz, soziala: jakingo balitz, berak eta bere etxekoek fama eta ohorea galduko lituzketela.
|
|
|
Bereizten hasten da izen deituren jabe den bakarra izateagatik,
|
besteak
, izen propioaren jabe izatera iristen ez direnean edo, abizenik gabe, izen soilean gelditzen direnean. Izen soilaz izendatutakoentzat, izenik hedatuenak baztertu eta izen deigarriren bat erabiltzen du:
|
|
|
giro hiritarrekoak izateaz gainera, nahiak dituzte. Nola bata, hala
|
bestea
, bere nahia asetzen ahalegintzen da. Alabaina, oinarrizkoa den ezaugarri batek bereizten ditu elkarrengandik.
|
|
|
Adiña, edota aragiaren nekea...
|
Beste
zerbaiten susmoa edo gurari zimikoa sortzen zitzaion biozpean. (99)
|
|
|
Bizitza aldatu ote zuan, galdetu zion apaizak berealakoan. Eta
|
besteak
, orrenbeste ez, baiñan aldatu gogoa ba zuala erantzun zion. Ez zan egia osoa ori.
|
|
|
Horren esanetatik ondorioztatu behar denez, sentimendu berriak ez du ukipen fisikoa euskarri. Halatan, ukipen fisikoa bilatzen zuen harremanetik,
|
beste
euskarri bat duen harremanera igaro da. Jakina, ukipen fisikoaren gai horretan, uste izatekoa da badela mugarri erabakigarriaren ezarle den baldintza bat:
|
|
|
Inauteriek ez ezik,
|
beste
gai batzuk ere bultzatuko dute kontalariaren hitz jarioa: andrezkoen soinekoek (59), euskaldunak (155), XX. mendeak (158), haurrik ez duen emazte gazteak (162) eta abarrek.
|
|
|
Zenbait ospakizunetara (Inauteriak, Gabonak), urte sasoietara (uda) edo, goiz batean? (71) edo?
|
beste
goiz batean, bezalako marketara jotzen du kontalariak.
|
|
|
Batzuek gordinkeriren bat edo beste arkitzen omen zioten, eta eztakit azkenik pixkaren bat orraztu ez dizkioten.
|
Beste
batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen... Batzuen eta besteen artean aukeratu bear banu, ni aukeran, norbaitek sumatuko zuen bezala, azkenekoen alde agertuko nintzateke.
|
|
|
Beste batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen... Batzuen eta
|
besteen artean
aukeratu bear banu, ni aukeran, norbaitek sumatuko zuen bezala, azkenekoen alde agertuko nintzateke.
|
|
|
Jakina da XX. mendearen 50.eko hamarkadan haustura ideologiko batek zeharkatu zuela euskal gizartea. Hausturaren alde batera eta
|
bestera
kokatzen direnek ikuskera oso desberdinak dituzte: ukipen punturen baldin badute, ez da oso agerikoa.
|
|
|
ukipen punturen baldin badute, ez da oso agerikoa. Ondorioz, euskal idazlearen idazlanak ezinezko du batzuk eta
|
besteak
asetzea. Mitxelenarengandik jasotako aipua lekuko:
|
|
|
Mitxelenarengandik jasotako aipua lekuko: batzuk Erkiagaren eleberriari gordinkeriaren bat aurkitzen dioten bitartean,
|
beste
batzuk, prediku airea, hartzen diote.
|
|
|
Besterik ere, erantsi ahal izango litzateke: urtaldi horietan
|
beste
eleberriren batek argitaratzeko izandako eragozpenak, hain justu. Dirudienez, Jon Miranderen Haur besoetakoaren (1970) argitalpena hamarkada batez atzeratu zen.
|
|
|
EUDIMA proiektua, jomugan markatzaileen hiztegia duena. Proiektu horretan diskurtso markatzaileen sail ezberdinak aztertzen dira,
|
besteak
beste, birformulatzaile urruntzaileena. Sail horri dagozkion elementu batzuk besterik ez dira ekarriko lerro hauetara, izenburuan aipatutakoak, alegia.
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan sartzen ez dituen arren, aitortu egiten du
|
beste
hizkuntzatan (Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan sartzen dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean sartzen diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz, guztiarekin ere, edozelan ere, eta abar.
|
|
|
Batetik, Rouletek (1987, 111) ematen duen birformulazioaren definizioa eta Larringanek (1996, 245) zabaltzen duen azalpena onartuta, eta bestetik, Garcia Azkoagan (2013) aipatzen diren definizioak bilduta, birformulazioa diskurtsoa antolatzeko prozedura bat dela esango dugu, non hiztuna aurretik (esplizituki edo inplizituki) agertzen den atal batera itzultzen den, atal hori
|
beste
era batera adierazteko eta haren gainean zuzenketak, zehaztapenak eta laburpenak egiteko, edo harekiko urrunketa adierazteko, aldi berean, enuntziazio aldaketa eraginez.
|
|
|
Borgesek esaten zuena vs nik (testuaren egileak) esaten (uste) dudana; ortografia gaurkotu dut/ beharrezko bereizgarriak kontuan hartu ditut (gizatalde baten ikuspegitik beharrezkoak direnak, alegia). Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak
|
beste
norbaiti esleitutakoak izan daitezke. Besteen ahotsak, sarritan, berbaldi ekarriaren (bestearen diskurtsoa) eskutik sartzen dira.
|
|
|
Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak beste norbaiti esleitutakoak izan daitezke.
|
Besteen
ahotsak, sarritan, berbaldi ekarriaren (bestearen diskurtsoa) eskutik sartzen dira.
|
|
|
Enuntziazioaren heterogeneitatearekin lotuta dago; esatari batek berbazko jarduera bat gauzatzen du, baina esaten dituen hitzak beste norbaiti esleitutakoak izan daitezke. Besteen ahotsak, sarritan, berbaldi ekarriaren(
|
bestearen
diskurtsoa) eskutik sartzen dira.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da
|
beste
dimentsio batzuk ere aintzat hartzea. Gauzak horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela: dena den, edonola ere, edozelan ere, nolanahi ere, hala eta guztiz ere, izatekotan, rekin batera, hiztegiek ematen duten informazioari jarraiki,
|
beste
elementu hauek ere izango genituzke birformulatzaile urruntzaileen sailean
|
|
|
Lehen esan bezala, lan honetan dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan ereditugu aztergai,
|
besteak
beste, oso luze joko lukeelako sail bereko elementu guztien analisia orri hauetara ekartzeak. Aurreneko biei dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116).
|
|
|
Mokauadiskoa lasai hasten da, eta musikak jo ahala gogortzen doa. Lanak bildu dituen 11 abestietako batzuk berriak dira;
|
besteak
, ordea, Logela Multimediarekin egindako lanen moldaketak dira. Edonola ere, kantetan hitzek dute garrantzia [Musika eta irudia elkartzen direnekoa, MAITE ASENSIO,]
|
|
|
Zehaztapen bat sartuta, aurretik esandakoarekiko esataria enuntziatiboki nola kokatzen den agertzen du birformulazioak. Sarritan,
|
beste
ikuspegi bat sartuta, aurreko formulazioan edo predikazioan agertzen diren hitzak, iritziak, argudioak puntualizatzeko egiten dira iruzkinak edo zehaztapenak:
|
|
|
Bestalde, oso pozgarria da ikustea gero eta gehiago direla idazle gizonezkoak aitortzen dutenak beren lanaren ardatz nagusia maitasuna dela, eta berau izan dela gai nagusietarikoa literaturaren historian zehar.Denaden, emakume baten ahoan
|
beste
modu batera entzuten da egitate hori. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Beraz, eskua luzatu zuen tira egiteko, baina oraingoan kotxeak beragana egin zuen, eta Peterrek hesia saltatu eta bere barkuaren atzean babestu zen, hainbesteko ikara sartu zitzaion. Edozelan ere, ez duzue pentsatu behar koldarra zenik, zeren hurrengo gauean bueltatu egin zen, esku batean ogi azal bat eta
|
bestean
makila bat zuela; [Peter Pan, James Matthew Barrie/ Julen Gabiria (Alberdania, 2004) Orr.: 257]
|
|
|
Markatzailearen izaera polifonikoaren arrastoak marka esplizituen bidez geratzen dira agerian ahots ezberdinak testura ekartzeko duen ahalmenarekin, dela gakotxoen artean bildutako aipuak, dela zehar bidez ekarriak. Adibiderik ez zaigu falta, esate baterako, aurreko enuntziatu batean jasotzen diren
|
beste
baten hitzak puntualizatzeko:
|
|
|
Kazetariak zehaztapen bat egiten du Agotek adierazitakoaren gainean eta gainera, polifonia testuan bertan markatuta agertzen da, alde batetik, gakotxoen artean hitzez hitz jasotzen denean
|
beste
esatari batek esandakoa, eta bestetik, kazetariaren ahotsak protagonistak esandakoa birformulatzen duenean. Aurreko zatian ez ezik, birformulazioan ere beste baten ahotsak sartzeko balio du.
|
|
|
Kazetariak zehaztapen bat egiten du Agotek adierazitakoaren gainean eta gainera, polifonia testuan bertan markatuta agertzen da, alde batetik, gakotxoen artean hitzez hitz jasotzen denean beste esatari batek esandakoa, eta bestetik, kazetariaren ahotsak protagonistak esandakoa birformulatzen duenean. Aurreko zatian ez ezik, birformulazioan ere
|
beste
baten ahotsak sartzeko balio du. Aipuan agertzen den enuntziazioa nola ulertu behar den argitzeko instrukzio esplizitu bati zabaltzen dio bidea hurrengo adibidean:
|
|
|
|
Besteen
ahotsa baliatuz aurreko formulazioan azaltzen den gertakariaren gaineko iruzkinak egiteko ere balio du:
|