|
2002
|
|
|
Badaolerkiederrenenartean, Siongaitzathartuta, sentimendu handikokantu
|
bat
, nonjuduenerbesteasaminkiaipatutahitzgogotsuekinitzuliaamestenduen. Honeladio: Zureatsekabeagatiknegaregineztxakalanaizenarren, zuregatibuen1
|
|
2005
|
|
|
Azentuerabereizgarriamendebaldeanbainoaskoz berriagoa da hemen. Zubereraz hitz
|
batek
azentuera markatua (oxitonoa) badauka, arrazoiaizandaitekebukaeranbokalbatgaldudela, ·gizoná (g) ek> gizonék,, fa/ habáa eta> alhabá kasu aipatuetan bezala (edo ta mendían > mendín berriagoan). Modu honetan hitzbatoxitonoa badazubereraz, kontraziobatpairatuduelasusmatudezakegu.Bainahonekmaileguzaharrakedo konposatu zahar fosilduak aurkitzeko ez digu laguntzen. Mendebaldeko azentua, aldiz, lagungarriagoa izan daiteke etimologia lanetan.
|
|
|
Azentuaatzizkimarkatuarenaurrekosilabanagertzenda (azentuerarik kontserbatzaileenean). Gertakari hauklitikoekin ereaurkitzen dugunez gero (cf.gizoná be (re), gizónbarikikusHualde, ElodietaetaElordieta1994: 59), hipotesibezala, proposatu dezakegugaurregungoatzizkimarkatuen etamarkatugabeenartekobereizkuntzagarai batekoatzizkienetaklitikoenarteko kontrastemorfologiko
|
bati
dagokiola.Taldeklitikoetanazentuberezia sartzen zenmugamorfologikoa markatzeko (hitzelkartuetan bezala), etaordukoklitikoakgaurkoatzizkimarkatuakdira.Klitikoenetaatzizkimarkatuen arteko loturadiakronikoaargietagarbiagertzenzaigusoziatibo edokomitatiboaren kasuan.Baisingularrean etabaipluralean ere, atzizki hauforma mugatuari eranstenzaio, etaezerroari.Biformekazentumarkatuadute, bainasilaba desbe... lagun a gazlagunágaz, > lagun ak gazlagúnakaz.
|
|
|
elplural[...] se formó envascoenépocatardía, cuandolaleyqueconvertía a-a+ aen ea, etc., ya no era operativa. Azentuzkogertakariak
|
bat
datoz Mitxelenaren hipotesihonekin.
|
|
|
koa, adib.lurr eanetaez:: ··turr an (bainabaso an, etab.). Alomorfoenbanaketak· Can protoformaeskatzendu.Beraz, ·baso Canizangogenuke, alde
|
batetik
, eta·turr e Can, bestaldetik, bokal epentetiko batekin kontsonante taldeaapurtzeko (deklinabidearenantzeko kasuguztietan bezala, cf.lurr eko). Atzizkiarenhasieranzegoenkontsonanteazeinzenezzaiguaxolaorain.
|
|
|
koa, adib.lurr eanetaez:: ··turr an (bainabaso an, etab.). Alomorfoenbanaketak· Can protoformaeskatzendu.Beraz, ·baso Canizangogenuke, alde batetik, eta·turr e Can, bestaldetik, bokal epentetiko
|
batekin
kontsonante taldeaapurtzeko (deklinabidearenantzeko kasuguztietan bezala, cf.lurr eko). Atzizkiarenhasieranzegoenkontsonanteazeinzenezzaiguaxolaorain.
|
|
|
Printzipio horretan oinarrituz ezartzen dituzte, aldebatetik, batasunmotorearendenbora eskemak, eta, bestetik, koartikulazioaren agindumotoreenberrantolatze moduak, artikulatzaile ezberdinek halakohelburu jakinbatiritsibehardutenean, egoeraezberdinetatikabiatuz.Azalpenaketaereduakugariizanikere', gertaerahonenesplikaziozehatzagoa etaosatuagoalortu nahibadugu, behartzen gaitufonetikan ez ezik, fonologian etaseguruenik hizkuntzarenbestezenbaitosagairenazterketa emaitzetaneremurgiltzera.Argihila, neure buruariezbesteri, egitendizkiodan galderakdira, hots, aldez aurretik programatuaedo planifikatua ote ekoizpen prozesua. Nola liteke, bada, seinale fisikoakkanporatzeko, denboraezinagolaburrean (segundoko 15hizketa hotsezberdin kanpora baititzakegu) hots asmoa edoesanasmoakodatzea horrenbeste agindu (psiko) neuromotorkoordinatuz? ra,
|
bata
besteen ezaugarriak gainjarriz definitzendute; Lagefoged ek (1975,48) definitzen du. Beste zenbait autorek, berriz, Óhman ek eta besteek (1967), aldakortasuna dela eta hiru prozesu bereizten dituzte:
|
|
|
murrizte, berrantolatze etakoartikulatze gertaerak. Koartikulazioa, besteengainetik, aginduenarabera, etahorieierantzunez, artikulatzaileakmugitzendireneko uneada, ondorenmurriztealetorke, hots asmoaren segidako jarrearakxedatzen duen neuronen agindu
|
batek
, artikulazio jarreraetetendueneangertatzen denefektuadamurrizte, e.b.hizketaren abiadura bizkortzeak, zenbait bokal etakontsonanterenneutralizazioalekarke. Berranto! atzea, berriz, traktoaren itxuraketarenaldaketa baten ondorioda; ingurunearen arabera gertatzen dena etahalako hots batidagokiona; e.b., bidehonetatikazaltzen ditu armoniabokalikoa etaamaierakokontsonanteenahoskabetzea errusiaeraz.
|
|
|
Koartikulazioa, besteengainetik, aginduenarabera, etahorieierantzunez, artikulatzaileakmugitzendireneko uneada, ondorenmurriztealetorke, hots asmoaren segidako jarrearakxedatzen duen neuronen agindu batek, artikulazio jarreraetetendueneangertatzen denefektuadamurrizte, e.b.hizketaren abiadura bizkortzeak, zenbait bokal etakontsonanterenneutralizazioalekarke. Berranto! atzea, berriz, traktoaren itxuraketarenaldaketa
|
baten
ondorioda; ingurunearen arabera gertatzen dena etahalako hots batidagokiona; e.b., bidehonetatikazaltzen ditu armoniabokalikoa etaamaierakokontsonanteenahoskabetzea errusiaeraz.
|
|
|
EuskaraBatuariburuzkolehenurratshorietan, Txillardegigenuengidaria.Partehartzaile batzukizendatzenditutlasterikusikodendokumentu
|
batean
, horibaita1964ekoabuztuaren29an Biltzararenirekitzekoeginnuen mintzaldia, orainartepublikatugabea: Solaun, Monzon, Txillardegi, Eneko Irigarai, AndiazabaletaIdiart (Roger) apaizak. Gainera, bilkurazenbaitetan izanzirenJulenMadariaga, JeanHiriart UrrutyetaPierreLafitte, biapaizak azkenera, bainaerabakiorraizanzenguretzathaienlaguntza.
|
|
|
DIBARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Iurretako euskal lore jokoetan, 1891an, aurkeztua izan zen kantu
|
bat
, titulutzat Euskaldunen loriak zeukana. Hamahiru bertsu, bakoitzak hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitz, itxuraz beraz Iparraldetik etorria, airea Adio Euskal Herria edo Gernikako arbola, hona zein diren kantu horren ezaugarriak.
|
|
|
Hiru urteren buruan, Donibane Lohizuneko euskal bestetako sortu zuten kantu zeingehiagokara, Dibarrart, Baigorriko elizako xantreak, igorri zuen kantu
|
bat
Eskuara, Eskualdunak eta heien loriak deitua. Kantuak hamabi bertso zeuzkan, bakoitza hamahiru silabako (7+ 6) lau neurtitzekoa, airea Adio Eskual Herria eta lehen neurtitzak hauxe zerasan:
|
|
|
Gaia herbera edo bederen idurikoa, lehen neurtitza adibidez, hitz
|
baten
aldaera bakarrik dauka guziz 1 zahar eta bi kantuak konparatuz ez da dudarik Dibarrart izan zela Iurretako kantuaren egilea eta, aldaketa zenbait eginik, aurkeztu zuela kantu bera Donibane Lohizunen 1894an.
|
|
|
Tuba/ en haurrak ziren Tubaloak deitzen, Iberak deithuz ere Eskualdunak ziren, Heiek Banderatzat gurutze
|
bat
zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
Noeren seme
|
bat
zen] apet deitzen zena, Eta Tuba! ] apeten seme bortzgarrena, Hura zen Espainia beretu zuena, Hartarik da ethortzen gure hastapena.
|
|
|
Geroxago Iberak erraiten zioten, Iberek banderatzat kurutze
|
bat
zuten, Tuba/ en izenaren lehen letra baitzen.
|
|
|
DIBARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Segitzen du bertze ipuin edo leienda
|
batekin
:
|
|
|
Interesgarria da ikustea nola V. bertsoan lehenbiziko hiru neurtitzak ber dinak diren xehetasun ttipi
|
bat
goiti beheiti: Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena.
|
|
|
Gurutze harek zuen 1 Kurutze hark baitzuen eta nola osoki aldatu duen azkena. Nork daki nola eta nondik Baigorriko zapatainak eta elizako xantreak ikasi zuen latinezko Romatarrek idazten du neurtitzaren neurriaren zaintzeko eta hori euskal fonetikaren kontra labarum hitzaren erran nahia edo, orduko ideien arabera, kontsonanteak berdinak izanez, lokarri
|
bat
sortu zen lauburu eta labarum en artean latinek kantabro zaharrei harturik hitza.
|
|
|
Donibane Lohizuneko kantuan, aldiz, ez da holako sinesteetan sartzen. Uzten ditu alde
|
batera
etimologiak edo, hobeki erran, sasi etimologiak, erakusteko lauburuaren izena, zinez euskalduna zela eta hala amaitzen du bertsoa:
|
|
|
Aldaketatxo
|
bat
edo bertze gora behera bigarren eta laugarren neurtitzetan, bertze biak berdinak direlarik, Dibarrart ek aldarrikatzen ditu garai hartako ideiak, hartuz euskarak dauzkan kalitateak jakintsun handienen arabera: ederra, garbia, lehena.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi
|
bat
har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Erdi jakintsun
|
baten
omen du ustea Eskuarak erdaratik duela bastea, Gaixoa! iduri dik horrek erraitea, Arranoa dugula pikaren umea!!!
|
|
|
DI BARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi jakintsun (1894), gero trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo behar den ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora azalduz, ezin sinetsizko gertakaria arranoa pikaren umea jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari
|
batena
da, dena ironia, dena zizta eta zirikada, emeki emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino, dena gatz eta piper.
|
|
|
Orduan sortzen da errepublikaren kontrako literatura
|
bat
, kantuetan bereziki, Adema olerkaria buru delarik. Haren kantuek 70eko hamarkadan sekulako arrakasta daukate.
|
|
|
eta urrunago aipatuz errepublikazaleen artean Kadet Astaphutz
|
bat
, Errepublikako president izateko gai gisa azaldua.
|
|
|
Geroxago, 80ko hamarkadan hauteskundeetan borrokatuko dira errepublikazaleak eta eskuindarrak. Orduan, alde
|
batetik
, Le Réveil basque, Paueko astekaria, Berdoly k sortzen du 1886an eta handik laster, 1887an, Louis Etcheverryk Baionan Eskualduna astekaria. Bien arteko gudukak hiruzpalau hauteskundetan erakusten du gorrien eta xurien arteko eztabaida eta nola emeki emeki errepublikazaleak nagusitzen diren bai itsas aldean eta bai barnekaldean.
|
|
|
DI BARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Iduri luke, prediku alkitik, predikari
|
batek
erakusten duela uholdea, itun zaharreko uholdearen parekoa. Hitz batekin betetzen du lehen neurtitzaren lehen hemistikioa.
|
|
|
Iduri luke, prediku alkitik, predikari batek erakusten duela uholdea, itun zaharreko uholdearen parekoa. Hitz
|
batekin
betetzen du lehen neurtitzaren lehen hemistikioa.
|
|
|
Denetan, salbu Euskal Herrian, xoko pollitean, bereziki mendietan, bizi den jende sanoa, garbia, kutsadurarik gabe gelditzen delakotz; zer da Euskal Herria?: lurreko parabisu
|
bat
, uharte parekoa, bertze mundu pagano hartarik berezia.
|
|
|
Gurek aithortu bethi] ainko
|
bat
bakharrik!
|
|
|
Hain zuzen, euskaldunak bizi diren parabisu hori betidanik begiratua izana da edozein kutsaduratik. Uhain pareko hitz zerrenda
|
bat
botatzen du Dibarrart ek, lehenik Satan, deabru nagusia, dituen seme guziekin eta gero pagano mota guziak, Arriano, Kristoren jainkotasuna onartzen ez zuena, ahantzi gabe mairuak Euskal Herrian gaindi ibiliak.
|
|
|
1894: ZAZPIAK
|
BAT
EN IDEOLOGIA
|
|
|
DI BARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Antoine d' Abbadie-ren lore jokoetan, 1879tik hasiz, Iparraldean eta Hegoaldean ospatzen baitira aldizka, agertzen dira zazpi probintzien aipamenak, hala nola Klaudio Otaegiren olerki
|
batean
: Elkar gaitezen denok Napar Euskaldunok, 1881ean Iruñeko jaietan.
|
|
|
1883an Martin Hazpandarrak hala izenpetzen du aurkezten du Eskuara eta Eskual Herria maita deritzan kantu
|
bat
. Biltzen ditu Euskal Herriko zazpi probintziak, nahiz deitoratzen duen Arabaren galtzea, galdu baitu hizkuntza.
|
|
|
Hain zuzen lurretan, 1891an Dibarrartek aurkezten duelarik bere Eskualdunen loriak badator bertze kantu
|
bat
akrostiko moduan egina Ama euskarari (Akrostikoa) Zazpiak beti bat tituluarekin.
|
|
|
Ez da kalitate handiko hamalauduna, bainan azaltzen du giro berri
|
bat
, aldarrikatuz goraki eta akrostiko modura Zazpiak beti bat.
|
|
|
Iparraldean ere nabari da giro aldaketa eta bereziki Gratien Adema Zalduby ren baitan. Hura bera, Errepublikaren kontra bortizki azaldu zena, orain, hogei urteren buruan, agertuko da Zazpiak
|
bat
ospatuz.
|
|
|
Donibane Lohizunen, 1892ko abuztuan herriko etxeak, Goyhenetche medikua alkate delarik, besta euskaldunak antolatzen ditu Antoine d' Abbadie-ren ohoretan. Alabainan euskal letretako mezenas hain ezagutua Académie des Sciences eko president edo buru izendatua izana da eta karia horretara omenaldi
|
bat
eskaintzen zaio. Hain zuzen, mintzaldiei ihardesteko xutitu zen Antoine dAbbadie eta amaitu zuen bere eskerrezko mintzaldia aldarrikatuz:
|
|
|
Hain zuzen, mintzaldiei ihardesteko xutitu zen Antoine dAbbadie eta amaitu zuen bere eskerrezko mintzaldia aldarrikatuz: Zazpiak
|
bat
! Eguo hartan kantatua izan zen Gratien Adema Zalduby k eginikako olerkia.
|
|
|
Zazpiak
|
bat
nahian Ginauden aspa/ di handian. Oi 1 zein liteken ederrago, Baldin Eskualdun herrian, Eskualduna librorik halago Bere zuzenen erdian.
|
|
|
Ahapaldi
|
batean
bi ideia nagusi agertzen dira: lehena, zazpi probintzien arteko batasuna, bigarrena, herri batu horren askatasun nahia.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu
|
bat
, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala.
|
|
|
Agur eta ohore Eskual herriari, Laphurdi, Basa Nabar, Zibero gainari, Bizkai, Nabar, Gipuzko eta Alabari, Zazpiak
|
bat
besarka loth beitez elgarri.
|
|
|
DIBARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Gauden gu Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta. Hastean eta koplartetan denek
|
batean
kantatzeko egina da errepika eta kantari batek kantatuko ditu koplak.
|
|
|
Gauden gu Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta. Hastean eta koplartetan denek batean kantatzeko egina da errepika eta kantari
|
batek
kantatuko ditu koplak.
|
|
|
Karia hortara antolatua izan da, Lore jokoetan bezala, kantu sariketa
|
bat
. Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman zuen lehen prima.
|
|
|
Bi Eskualdun izenpeturik Eskualdunac deritzan kantuak ereman zuen lehen prima. Bi azken ahapaldiek 15 et 16.ek aldarrikatzen dute Zazpiak
|
bat
fama
|
|
|
16 Biba beraz goraki, biba Zazpiac
|
bat
!
|
|
|
Iduri dute casic zeruco choco
|
bat
. Zazpietaco seme, Escualdunac oro, Gauden elgar maitatuz orai eta gero.
|
|
|
Hona, beraz, zer giro berezian Dibarrartek aurkezten duen jadanik Iurretara igorri zuen kantua bertze ideología
|
bat
azalduz. Euskaldun bestak ziren.
|
|
|
DIBARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak. Eskualduna ren aitzin solasarekin bat egiten du eta agertzen du, denbora berean, urguilu pixka
|
batekin
zer den egiazki euskaldun jendea.
|
|
|
X. bertsoa da aldaketa ttipi
|
batekin
1891 ko IX.a.
|
|
|
XL Mendien bi aldetan, zazpi probintzia, Zazpiak
|
bat
zirela ez da ahantzia... Zer bihotz min anaien hola berextia, Eta librotasuna ondikotz galtzia!!!
|
|
|
Zazpiak
|
bat
aipatzen du, bainan ez bertze olerkariek bezala. Zalduby batek aldarrikatzen du Zazpiak bat en geroa, biharko ametsa.
|
|
|
Zazpiak bat aipatzen du, bainan ez bertze olerkariek bezala. Zalduby
|
batek
aldarrikatzen du Zazpiak bat en geroa, biharko ametsa.
|
|
|
Zazpiak bat aipatzen du, bainan ez bertze olerkariek bezala. Zalduby batek aldarrikatzen du Zazpiak
|
bat
en geroa, biharko ametsa.
|
|
|
«Zazpi Eskual herriek
|
bat
egin dezagun»
|
|
|
< < Zazpiak
|
bat
besarka loth beitez elgarri»
|
|
|
Aintzineko bertsoetan laudatu ditu Dibarrartek mintzaia, jostetak, euskaldun fedea, deitoratu Zazpien batasunaren haustea, eta orduan, agintari gisa, manatzen die haurrei ikhas dezaten, atxik dezaten. Berdin kontserbatzailea, bainan bertze bizitasun eta kar
|
batekin
. Horretan datza bi bertsoen arteko diferentzia.
|
|
|
Iparraldean Eliza kontserbatzailea da, galdu baititu zituen abantailak, bereziki Jules Ferry k bozkarazi dituen legeekin. Gizartea laikotzen ari da eta 90eko hamarkadan Frantziako Elizak bihurgune
|
bat
hartzen du Lavigerie kardinalaren mintzaldiaren ondotik (1890/XI/12) Errepublika onartuz. Bainan Iparraldean sortzen da sekulako eztabaida Jauffret apezpikuaren inguruan.
|
|
|
Denbora berean, Zazpiak
|
bat
en ideología sortzen ari da Euskal Herri osoan, harreman gehiago bada Abbadie-ren Lore jokoei esker, ideologia horren alde eta maisu gisa dago Gratien Adema Zalduby Dibarrartek miresten duena. Baigorriko xantrea, beti kontserbatzailea, moda berriari jarraikiko zaio.
|
|
|
DI BARRART en KANTU
|
BATEN
ALDAKETAK
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu
|
batean
aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume
|
batekin
ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta handia ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa
|
batekin
Donibaneko itsaso bazterra. Kantu horren sortzailea, nahiz ezagutua ez den, Donibane Lohizunekoa izan daiteke.
|
|
|
paradigma nagusien gainbehera eta ondorioz zatiketa edo banaketa. Beraz, teoria jakin
|
baten
aplikazio aurkitu beharrean, oraingoan, unean uneko gertakizunen azter ketaren ondoren geure teoria sortu behar, jakina, hizkuntza ulergarrian, ikerke ta historikoak parekatu ahal izateko eta ondorioak atera., historia isolaturik ez dagoelako. Mundua bera dugu partikulartasun nagusia eta horrexegatik ezin dugu partikulartasun biltegia eginez historia burutu dugunik pentsatu.
|
|
|
Gurean gutxi landu da. Ikuspegi orokorra eta ebaluazioaren antzekoa beste artikulu
|
batean
landu nuen'. Hala ere, aipatzekoak ondokoak, monografi luzeak eta orokorrak landu dituztelako:
|
|
|
Historiografiazko lana eta azterketa burutzerakoan, Voltaire eta Muniberen garai ilustratuan bereizten zen bezala, alde
|
batetik
erudizio enpiri koa, datuetan oinarrituriko ezagutzak ditugu eta aldi berean edo ondoan interpretazioak, literaturak. XVII. mendean, Hobbesek Leviathan liburuan esan zuen bezala, gauzez (things) ez dago asko esaterik, baina diskurritzen hasten garenean, speech ak sortzen ditugu eta, orduan bai, ona edo txarra deritzogu eskubide osoz.
|
|
|
Lan entziklopedikoetan, aipatzerakoan
|
baten
bat, Bernardo Estornes Lasak Auñamendiko entziklopedia asmatzen eta argitaratzen egin zuena, azpimarratu behar dugu. 1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu.
|
|
|
Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe. Baina euskal subjektua esaten dugunean orri
|
bat
delakoaren bateratasuna ez diogu erantsi behar halabeharrezkoa balitz modua. Subjektua egin eta desegin egiten baita eten gabe historian barrena eta beharbada euskal subjektuez, pluralean, hobe legoke pentsatzea.
|
|
|
Horietatik bi izango ziren nagusie nak: Nafarroa, alde
|
batetik
, Bizkaia, bestetik. Larramendik XVIII. mendean Bizkaia frantsesa ere aipatuko du; hara zer idatzi zuen:
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko
|
batez
burutua zegoena, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bide... Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar talde berri
|
batentzat
, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio berrien baitan he... Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Sarrera Diego Catalán. ...creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi
|
batetik
euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio berrien baitan herri nortasuna azpimarratu zuen. Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen erabiltzen, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz.
|
|
|
Goi Ertaroan, historia guztiak unibertsalak ziren eta gerora unibertso horren probintzien historiak idazten hasi ziren. Vasconiaren notitia berez unibertso horren probintzia da eta unibertsaltasun horrekin komuntasuna lotu nahian edo, latinez idatziko du, berez probin tzia soil
|
baten
historia zena. Partikulartasuna eta unibertsaletasuna konbina tu nahi ditu modu horretan.
|
|
|
M. Montaigne eta F. Bacon izango dira gizarte zientzien arloan libertino eru ditoen eredu teoriko berriak eta modernitatearen aitzindariak.Oihenartek bere kontzeptu historiografikoa finkatzerakoan herri eta hiz kuntz komunitateari garrantzi sakonagoa erantsi zion bestelako gertakizun historiko eta politikoei baino. Bere gogoetaren bidez espazio
|
bat
definitzen du eta espazio horretan bizi diren gizataldeez arduratzen da, bere nortasun eta erakundetze juridiko politikoak desberdinak izan arren. Horra bere original tasuna eta ondorioz bere horno vasconicus en sorrera asmatu zuen, kanpora begira bereziki.
|
|
|
Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac
|
bat
, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin:
|
|
|
Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak
|
bat
, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin:
|
|
|
Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak
|
bat
izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria bat agertu zuen izenburu honekin:
|
|
|
Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan. 1765eko apirilaren 18ko Herri Adiskideen batza rrean elkarteko idazkariak, M. Olasok memoria
|
bat
agertu zuen izenburu honekin: Instrucciones para escribir la Historia Nacional, hau da, txostena bes teak beste Historia de nacion vascongada idazteko plangintza da, Euskal Herriko hiru probintzietara mugaturik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabara.
|
|
|
Instrucciones para escribir la Historia Nacional, hau da, txostena bes teak beste Historia de nacion vascongada idazteko plangintza da, Euskal Herriko hiru probintzietara mugaturik, Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabara. Giro berean beste txosten
|
baten
asmoa azaldu zen: Plan del discurso previo a la Historia Nacional de las tres provincias bascongadas dividido en tres partes y un apéndice o suplemento.
|
|
|
Testuak irakurriz, badirudi beste Euskal Herririk ez zela ageri. Egia esateko eta bere garaian garaiko ikuspegian murgilduz gero, probintzia soila gainditzeak eta Irurac
|
bat
izeneko elkarguneaz aritzeak, urrats nabarmen berria suposatzen zuen, ez baitugu ahaztu behar tokian toki ko aginteak probintzi mailakoak baino boteretsuagoak zirela. Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País.
|
|
|
Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren.
|
Batez
ere, 1793ko urte az geroztik, hiru komunitate jatorrizko kategoria erabiliz, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabr... Kontraesana dirudi.
|
|
|
J. H. Ozaeta et gero J. J. Landazuri izan ziren kan tabrismoaren defentsan gehien saiatu zirenak Henrique Flórez eta M.Riscoren aurka13Kantabrismoaren arazoa goitik eta behetik arakatu zutenhainbat dokumentazio sortuz. Ikasleen azterketetan, adibidez, galderatariko
|
bat
hauxe zen: ¿ Que entendemos hoy por Cantabría?
|
|
|
Iparraldeko eta hegoaldeko euskaldunen egoera desberdina izan zen, ipa rraldean erabat suntsiturik gelditu baitziren euskaldunen ohizko erakundeak eta bestelako berri
|
bat
indarrean ezarri zen tokian tokiko aginteak mugatuz, zentroko gidaritzaren arabera. Horrela batzar errepresentatiboak desagertuz, bat eta bakarra zen estatu nazio esparrukoa aldarrikatuko zen.
|
|
|
Iparraldeko eta hegoaldeko euskaldunen egoera desberdina izan zen, ipa rraldean erabat suntsiturik gelditu baitziren euskaldunen ohizko erakundeak eta bestelako berri bat indarrean ezarri zen tokian tokiko aginteak mugatuz, zentroko gidaritzaren arabera. Horrela batzar errepresentatiboak desagertuz,
|
bat
eta bakarra zen estatu nazio esparrukoa aldarrikatuko zen. Hegoaldean, aldiz, ohiko Batzar Nagusiak, batzar errepresentatiboak, kultura politikoaren erakusle eta ikur bihurtu ziren.
|
|
|
Vasconia osoaren ikerketa premia sortu zitzaion, bere aintzin solasean azaldu zuenez gero. Jaurgainek onartzen du vascoiberismoa eta iparraldearen inba sioa17 Hegoaldean, aldiz, historiografía ohizko erakundetze politikoaren zer bitzuan eta defentsan burutzen zen,
|
batez
ere probintzia bakoitzekoa azpima rratuz. Nortasuna hizkuntza, herri edo etnia bereizkuntzetan oinarritu ordez, egitura eta erakundetze politikoaren bidez hartzen zuten probintzia bakoitze ko bizilagunek.
|
|
|
tikoaren eragina. Narrazioak eta diskurtso historikoaren enpirismoa erabat banatu ziren eta mende
|
batez
bi joerak elkarren aurka jarraitu zuten.
|
|
|
K. Etxegarai ren eta E. Labayruren historiografia berria ez da huts hutsean burutzen. Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde
|
batetik
, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri
|
bat
idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken batean, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Cánovas del Castillo politikariak errestaurazio borbonikoa prestatu eta indar tu zuen 1874 urteaz geroztik 1898 arte, Espainiako erakundetze politiko nagu sia antolatu zuen, non karlista tradizionalistak, alde batetik, eta errepublika noak, bestetik, sistematik at gelditzen ziren. Cánovas del Castillok 1886an Historia general de España berri bat idazteko taldea sortu zuen eta Espainiako Historiazko erret akademia proiektu historiografiko berriaren abiapuntu nagusi ere bihurtu zen, azken
|
batean
, Cánovasek asmatu zuen sistema konsti tuzional berria legitimazio historiko politikoan sartzeko.
|
|
|
Europa mailan bigarren erdian, Ranke historialari alemanak zientzia his toriko berriaren oinarriak ezarri zituen,
|
batez
ere lan egiteko tekniketan indar nagusia ezarriz eta horrela zientzia historiko sorburuen kritika positiboa egi ten zuen eta dokumentuen egiaztasunean oinarritzen zuen diskurtso histori koak benetakotasuna. Baina aldi berean, Ingalaterran, adibidez, historiaren lana halako espekulazio kutsua eta literaturaren atalean edo esparruan koka tzen zen.
|