|
2000
|
|
|
AHULDUA bere esan indarrean. Entzulegoaren zati handi
|
batek
hizkuntza bakantasunaren xarma ezinbestean galdu egin duelako. Askori berdin zaio hiru" ni" edo lau" gaur" dituen bertso bat entzutea, hitz potoloz borobildua bada.
|
|
|
Ez gaude prest horiek jakiteak ahalbidetzen duen kultur munduari eta nazioartean murgiltzeko ematen duen aukerei uko egiteko, beste arrazoreen artean, ikasi dugulako, berandu ikasi ere, gaztelania gure hizkuntz berezkoa ere badela, latinetik etorria eta hemen sortua, gure artean 2000 urteko bizitza duena eta bere baitan euskararen aztarnak ere badituena. Euskaraz inoiz mintzo zirela ziurtzat ezin jo dezakegun Nafarroako lurralde garrantzitsu
|
baten
hizkuntza da, Nafarroako Erresuma historikoaren benetako osagarri eta ardatza.
|
|
|
Era horretara jarraituz, 9 artikuluan, beste honako hauek azaltzen ditu: Justiziarako ere, bi aldeetariko
|
bati
hizkuntza gutxituan epaitzearen eskaria aski zaio, bere burua berea duen hizkuntzan defendatu ahal izateko. Horretarako, tribunalak, beharrezko diren bitartekoak jarri ditu, hizkuntza gutxitua dakitenekin osatuz eta aldi berean agiriak ere bere hizkuntza jatorrean jarriz.
|
|
|
Bestalde, beren kokapen ideologiko eta politikoetan ez dira hain ezberdinak, nahiz eta jatorriezberdinetakoak izan. Honen guztiaren ondorioz, bien arteko ezberdintasunak neurrihandi
|
batean
hizkuntzak ezarritakoak izan daitezkeelako susmoa dugu. Hipotesihorretatik abiatuko gara hurrengo paragrafoetan, bien arteko alderaketa xeheagoaegitera.
|
|
|
Euskarak hedabideetan duen arazo orokorra, batez ere eguneroko prentsarigagozkiolarik, elebitasunean bertan datza. Izan ere, gure artean ezagutzen dugunelebitasuna, alegia, hizkuntza biren erabiltze normalizatua, hots, zernahirako moduegoki eta zuzen
|
batez
hizkuntza biren erabiltze arrunta, aukera pertsonala da. Alegia, pertsona bera da elebiduna gure artean; urrun dago elebitasunetik gizartea, gureabehintzat.
|
|
|
Alternantziarena7 da zehatzen finkatu den ukipen fenomenoetako bat. Ukipen egoeran hiztunek, era batera edo bestera, maiztasun handiago edo txikiagoz, bi hizkuntzen artean alternatzera iristen dira8 Zerk eragiten du, ordea, alternantzia hori. Zerk eramaten du hiztun
|
bat
hizkuntza bateko osagaiekin batera bestekoak erabiltzera?
|
|
|
Zentzu horretan, eta prozesuan komunitate identitateak duen protagonismoa kontuan harturik, batasunaren zutabea ezinbestekoa suertatzen baitzaio Estatuari (gizarte kohesioaz ari gara, hitz batean)?, lurralde bateko biztanleen homogeneizazioa zein estandarizazioa batik
|
bat
hizkuntza nazionalaren bidez lortzen direla esan behar da. Estatuak, prozesuaren alde, praktikoa?
|
|
|
Breully ren275 ereduaren arabera esango genuke, Estatu espainiarrak lurralde zein populazio unitatearen izenean nazio espainiarraren izenean behin subiranotasun nahia planteatu zuelarik, guztiz logikoa zela, balizko nazio hori unitatearen ezaugarriekin lotzea. Ezaugarri horietako
|
bat
hizkuntza da276: hizkuntza ezberdinek herritarrak bereizten dituzte, edota komunitate ezberdinak eta hori guztiz arriskutsua da, edo izan daiteke, Estatu Nazio espainiarraren batasunerako.
|
|
|
Esku hartzeko modu bat (ez bakarra) ekintza positiboaren bidez burututakoa da. Horrela, eta hizkuntzaren adibidera itzuliz, zilegi da gobernu
|
batentzat
hizkuntza gutxiagotuan egiten diren argitalpenak diruz laguntzea, merkatuaren mekanismoek gehiengoaren idatzizko adierazpenak baino ez baitituzte bermatzen. Izan ere, autoritate publikoak gehiengo eta gutxiengo kulturalen hizkuntzen artean neutralak balira, balizko neutraltasun horrek gehiengoaren alde jokatuko luke, izan ere, gehiengo kulturalak, merkatuaren indarrei esker, lasterrago ala beranduago espazio publiko osoa bereganatuko lukeelako.
|
|
|
Ba tirabirak izan ziren, ez argitaratzeko gomendioak, kexu eta malkoak. Lastima, III. milurtekoa hastear den honetan badirudi euskarak nazi
|
baten
hizkuntza maitatua ezin duela izan. Badirudi euskaltzale guztiek abertzaleak, ezkertiarrak eta internazionalistak behar dutela izan.
|
|
|
Haur
|
bati
hizkuntza fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua zer edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke.
|
|
2001
|
|
|
Hezkuntza Koadernoak" liburua kaleratu du Eusko Ikaskuntzak. EHUk 1998an antolatutako udako ikastaro
|
batean
hizkuntza asituek plazaratutako iritziak biltzen ditu. Horien arabera, haur elebidunek ez dituzte elebakarrek baino gramatika akats gehiago egiten, eta garuna elebitasunerako ondo prestatua dago.
|
|
|
Baina, banaketa hori ere, neurri handi batean, arbitrarioa izan dela esan dezakegu. Izanere, kasu askotan zail egiten zaigu nozio, funtzio edota adierazpide linguistikojakin
|
bat
hizkuntza eskuratzeko prozesuaren atal bati lotzea.
|
|
|
Hiru dimentsio horien gainetik, hiru horien konbinaketa eta horrek dakarrenosotasuna lirateke hizkuntz taldeen indar edo bizitasuna eragiten duena (Bourhis, 1979; Giles, Bourhis eta Taylor, 1977). Datu demolinguistiko eta soziografikoaktaldearteko marko
|
batean
hizkuntz taldeek duten bizitasun erlatiboa ahalik etaobjektiboen ezagutzeko erabil daitezke. Esate baterako, hizkuntz talde bat ahulaizan daiteke aldagai demografikoetan, baina indartsua laguntza instituzionalari etaestatusari dagokienez.
|
|
|
2 Etnizitateari dagozkion orientazioen desberdintasunak talde etnikokokideen salientziari dagokionez ere alda daitezke. Giles, Bourhis eta Taylor-i (1977) jarraiki, talde etniko
|
bateko
hizkuntzak soilik har dezake salientziaidentitate etnikoko marka bezala beste talde etnikoekiko kontrastea azpimarratuz. Kasu horretan, beraz, komunitatearen osaketa kulturala interesgarrigerta daitekeen inguruneko faktore garrantzitsua izan daiteke.
|
|
|
Ildo horretatik, Berger etaBradac i (1982) jarraituz, hizkuntzak ziurgabetasuna gutxitzeko izandezakeen eragina azaltzeko, lau eredu planteatzen dira: 1) Norbaitek, taldearteko ezberdintasunei buruz edota talde pertenentziari buruzko iritziakemateko, beste talde
|
baten
hizkuntza erabiltzen duenean, eta taldeartekoezberdintasunak txikiak direnean, ziurtasuna ere gutxitzen da; 2) Taldearteko antzekotasuna epaitzeko, ezaugarri edo egoera psikologikoak erabiltzen dira; 3) Hizkuntzak talde pertenentziari buruzko iritziak ematera bultzatzen ditu gizabanakoak; horren ondorioz, antzekotasunaren oinarriakdiren ezaugarri psikologikoak ere epaitzen dira; kasu horretan ant... Gudykunst eta Lim ek (1986) eredu hauek birmoldatzen dituzte, topo egitekomunikatiboak sailkapen bat proposatuz:
|
|
|
‘Zu euskaldun naturala zara eta, ’ hasi da Imanol ia ahapeka, ‘esadazu, zer iruditzen zaizu familia
|
batek
hizkuntza hermetiko partikularra erabiltzea. Gure etxean ezin zen espainolez egin, aitak debekatu zuelako.
|
|
|
Mitxelena guztiz bat letorke âbere testuetan guztiz bat datorâ maiz erabili izan dudan Heinrich Böll en esaldi batekin: " Bizilegezko herri
|
batean
hizkuntza bizilegezko bat bilatzen saiatzea da nire eginkizuna". Hiz  kuntzalaritza eta euskal literaturari buruzko ikuspegia; euskara batuaren aldeko apustua; eztabaida soziolinguistikoaren plazan parte eraginkorra hartu izana...
|
|
|
Bizirik badago, gaurkoa bada, egungo eguneko arazoak, gogoetak, kezkak eta nahigabeak behar ditu adierazi; gaurko edertasunez jantzi nahi badu, gaurko lokatzetan du zikindu. Amets zoroa litzateke bakezko Arkadia miragarri
|
bateko
hizkuntza errugabea bezala gure mendean iraun dezakeenik sinestea.
|
|
|
Euskarak komunikaziorako tresna baliagarria izan behar du. Herritar
|
batek
hizkuntza bat ez mantentzea eta hurrengo belaunaldiari ez uztea aukeratzeko arrazoiak izateak, ez du zerikusirik berak hizkuntza horrekiko duen gutxiespenarekin, baizik eta sentimendu pragmatiko batekin, zeinak hizkuntza honen gaitasuna eta erabilera, nagusitzat hartzen den beste hizkuntza baten erabilerarekin konparatzen duen.
|
|
2002
|
|
|
Lehendabizi, eskola liburuak. Gure artean azken urteotan ikastolaren alde eginikako borroka ezaguturik, ez dugu denbora gehiago galdu behar herri
|
baten
hizkuntza eta kultura aurrera eramateko, eskola dela biderik aproposenetako bat azpimarkatu nahiz. Eskola, ikastola, erakunde errespetagarria da (baina ez dezagula ahaztu, errespetua eskatu ez baino irabazi egin behar dela, luzaro iraun dezan nahi badugu).
|
|
|
Jakin, badakigu gizakiz osatutako komunitate
|
batek
hizkuntzan bere nortasunaren ispilu edo irudia ikusi ohi duela eta herri kontzientzia pizteko bide eraginkorrenetakoa dela mintzaira. Hori hala da.
|
|
|
hizkuntzaren hautaketa kontzientea. Alegia, bizitzan une
|
batean
hizkuntzaren hautaketa egin behar da kontzienteki, batez ere gaztetxoen adinean eta nerabezaroan. Euskara dakiten gazte askok ez dute euskararen aldeko hautua egiten, beste faktoreek erraztasuna, arau soziala, …\ eraginda.
|
|
|
Lau urtetik aurrera, haurrak udako oporraldien zati
|
bat
hizkuntza bat ikasten eman dezake, bestelako jarduera osagarriekin batera: tailer kulturalak, musika edota kirolak, adibidez.
|
|
|
Gauzak horrela, Natur Zientzietan oraindik ikerketa gutxi egiten dira euskaraz, egiten diren apurrak EHUra eta zenbait elkartetara mugatuta daude, eta bideluzea dugu oraindik aurrean. Ez dugu uste lan hori erakundeek edo unibertsitateekegin behar dutenik, ia ezinezkoa baita lankide talde isolatu
|
baten
hizkuntza hautuaaldatzea. Aitzitik, arlo horretan aurreratuko bada, ikertzaileek berek horrela nahiizan dutelako izango da, hots, euskaldunak bildu egin direlako, talde dinamikanaldaketak sortu dituztelako, eta bide errazenetik urruntzeko borortdatea izandutelako.
|
|
|
Zazpi baino ez dira sartzen multzo horretan, eta esanguratsua da ikustea, horietako hiru abertzaletasunaren ibilbidearekin lotutadaudela zuzenean. Beste
|
batek
hizkuntzaren eta industrializazioaren arteko harremana jorratzen du; bosgarrenak Azkue aztertzen du musikologo moduan, seigarrenak Aurelio Arteta pintorea eta zazpigarrenak elektrizitatearen sektorearen garapenean euskal kapitalek izandako eragina aztertzen du. Azken lau horiek ez luketearazo handirik izango Bizkaiko multzoan sartzeko.
|
|
|
Kasu honetan, lurraldez erratu dena ez da estatu hizkuntza, haren dialekto bat baizik. Kasu honetan, hiztun baztertuak darabilen hizkera ez da auzokoa den estatu
|
bateko
hizkuntza ofiziala, estandarizatua eta hobetsia?, ezpada horren aldagai bat: dialekto bat, azken finean.
|
|
|
Deskribapen morfologiko
|
batean
hizkuntzaren forma okerrak analizatzen edo sortzen direnean, deskribapena gainsortzailea dela esaten da. Oso zaila da estaldura osoa lortzea eta gainsorkuntza erabat baztertzea, batez ere eratorpenean eta elkarketan, estaldura osatzeko jeneralizazioak egin behar direlako, gainsorkuntza eraginez.
|
|
|
Arriskuan dauden hizkuntzen atlasaren bigarren edizioa, 1996ko edizioan baino askoz zehatzagoa, gaur zabaldu zen, nahiz eta bihar ofizialki aurkeztu, Unescok 2000 urtean eratutako Ama Hizkuntzaren Nazioarteko Egunarekin batera. Erakunde horrek uste du komunitate
|
baten
hizkuntza arriskuan dagoela haurren %30ek ez duenean ikasten, eta hori gertatzeko arrazoien artean, komunitatearen desplazamendu behartua, kultura oldarkorrago batekin harremana izatea edo kultura menderatzaile bateko kideen ekintza suntsitzaileak aipatzen ditu. Europan, Unescok arriskuan dauden dozenaka hizkuntza identifikatzen ditu, eta, bereziki, lapoien saami hizkuntzen egoera larria nabarmentzen du.
|
|
|
Filologia ikasketak egina da eta maisuki daki euskaraz, euskalki guztietan. Baita beste
|
bat
hizkuntza ere. Atsotitzak eta erramoldeak piloka bidaltzen dizkit.
|
|
|
Hori bai maila. Eta badakigu badirela beste horrenbeste, poxi bat eskas dabiltzanak hizkuntza kontuetan, gaztelaniarekin edo frantsesarekin bakarrik aski lan baitute, beste tankera
|
bateko
hizkuntza arazo korapilatsuagoetan oldartu gabe eta hango esamoldeei antea hartu gabe bizi nahiago dutenak. Orain baditugu datuak, lehen ez bezala, orduan, orain dela hirurogei urte, ez baitzitzaion galdetzen baserrietako jendeari, zure gurasoen aitatxi edo amatxiri esan nahi dut, euskaraz mintzo zen edo ez.
|
|
|
Eta hemen eguneroko gauzak aipatu ditut, bazterrean utzirik umeak euskaraz gehien erabiltzen dituen hitzak, hezkuntzako liburuetan ageri direnak, hain zuzen ere. Horregatik ez da pasarazten neurri handi
|
batean
hizkuntza gurasoengandik umeengana, lehenago gertatzen zen bezala, haiek euskaraz hazi baitziren eta erdaraz hezi, baina oraingoak, gehienetan, euskaraz hezten baitira, baina erdaraz hazi.
|
|
|
2. Euskaraz arituko litzatekeen unibertsitatea onuragarria litzateke, erabat. Ze kalte dakarkioke gizarte eleaniztuna izan nahi duen
|
bati
hizkuntza komunitate bateko kideek hezkuntza sistema bere osotasunean euren hizkuntzan izateak. Kalterik al dakarkie erdaldunei erdaraz ikasi ahal izateak?
|
|
2003
|
|
|
Azken susmoen arabera, Frantziako Gobernua prest dago korsikera ikasgai gisa onartzeko eskola guztietan, gurasoek kontrakoa esaten ez duten bitartean (hots, aginduzkorik gabeko ikasgai gisa). Hizkuntzarena izan da Matignon go prozesuan eztabaida bizienak eragin dituen gaietako bat, korsikar abertzaleek tinko exijitu dutelako estatus berri
|
bat
hizkuntzarentzat.
|
|
|
" Gipuzkera eta euskara batua ez dira hain ezberdinak. Bestela ere, saiatuko gara lekuaren arabera pittin
|
bat
hizkuntza egokitzen".
|
|
|
Nolanahi ere, nire lan honekin azpimarratu nahi izan dudan beste gauza hauxe izan da: gizarte
|
bat
hizkuntza anitza izatea hau da, komunitate berberean bi hizkuntza edo gehiago mintzatzea egoerarik naturalena dela; naturala ez dena beste egoera baita, eta beti ere lurralde horretan aurretik egondakoen hizkuntzak galarazi dituztela pentsatzera derrigortzen zaitu.
|
|
|
Paradigma berri horrek, pasa berri den mendeko 90eko hamarkadan, Europako testuinguruan nagusi izan diren aldaketa politikoek eta administratiboek eragindako beharrizan sozial berriak zeinaren baitarik eleaniztasunean hezitako europar belaunaldi berriena nabari daitekeen hartu ditu ezinbestean kontuan. Izan ere, oinak lurrean, XXI. mendean, gainerako hizkuntzak ingelesa oro har, Euskal Herrian frantsesa eta gaztelania bereziki, albo batera utzita, gutxiengo
|
baten
hizkuntza gutxitu bat euskara mantentzea eta indarberritzea ez da posible, beraz, euskaldunon etorkizuna ez da elebiduna, eleaniztuna da. Alabaina, euskarak eskola eremuan hizkuntza nagusia izan behar du eta eskola eremuko hizkuntza planifikazio guzti guztiek gutxienez baldintza hori bermatu behar dute.
|
|
|
Eta gainera, XX. mendetik atera gabe, Aezkoako euskara modu beldurgarrian ahuldu zen. Hau da, desagertu ez zen desagertu, baina euskaldun multzo txiki
|
baten
hizkuntza izatera pasatu bai. Eta orain, XXI. mendearen hasieran, Aitor Aranak liburu honetan ikertzen duen eskualde nafarreko euskara Zaraitzun eta Aezkoan bakarrik entzun daiteke.
|
|
|
Bide horretan, Ekonomia Sailekoek hiztegia finkatzeko bi hilabetean behin biltzeko ahalegina iragarri zuten, eta Hizkuntzalaritzan, euskara ikasteko metodo berri bat moldatzeko taldea osatu zen. Batzarrean agertu zen beste kontu
|
bat
hizkuntzarena izan zen, gauza interesgarriak azaltzeko zituzten adituak zeuden, hainbat aditu, baina ez zekiten euskararik. Eztabaida luze eta bizi baten ondoren, euskara hutsezko izaera mantentzea erabaki zen.
|
|
|
Hirurogeita hamarreko" garai politiko berriak hizkuntza politika berria zekarren derrigorrez. Gatazkaren alde garrantzizko
|
bat
hizkuntzarekin lotuta baitzegoen Euskal Herrian; hizkuntza politika berria âelebitasunaâ deitzen da33". Deitu bai, baina deitu besterik ez.
|
|
|
Gizarte baldintza egokirik sortu ez zelako, euskaltegietan hasi eta euskara ondo ikasi zutenetatik gehienak ez ziren gauza izan normaltasun
|
batekin
hizkuntza hori inoiz erabiltzeko. Euskaraz normal hitz egitera iritsi ziren euskaldun berriek estrategia propioak garatu behar izan zituzten (lagun edota bilgune berriak bilatu, giro euskalduneko lan batean hasi...).
|
|
|
Lehen aldiz, erdaldun
|
bat
Hizkuntza Politika gidatzeko. Lehen aldiz, 50eko hamarkadan Diputazioak hizkuntza politika egiteko bideari ekin zionetik.
|
|
|
• Mundu globalizatu
|
batean
hizkuntza bat baino gehiago jakitea beharrezkoa da, baina euskara ez da egokia bizi modernorako eta, geroari begira, askoz garrantzizkoagoa da ingelesa ikastea.
|
|
|
Nafarroako hizkuntza politika arautu nahi duen dekretu berriak euskararen sustapena eta hedadura bulkatu beharrean, azkeneko hamasei urteetan egindako urratsak alde batera uzteko neurriak ebazten ditu. Hasteko, Foru Komunitateko orain arteko legediak euskara lurralde osoko berezko hizkuntza eta eremu
|
batean
hizkuntza ofizialaere badela onartzen du. Dekretu berriak, ordea, bi onarpen horiek isildu egiten ditu.
|
|
|
Euskaltzale amorratu askok, eguneroko jardunean erdara erabiltzera ezinbestez behartuta, amore eman (behar izan?) dute garai bateko asmotan; ilusioz beteta euskara ikasteari ekin zioten erdaldun batzuk, urteak joan eta urteak etorri gutxieneko erabilera maila lortzeko paradarik ezean, ikasitako guztia galtzen ari direla (edo, jada, galdu dutela) ohartu dira; hori guztia, haurrak euskalduntzeko ahaleginetan jarritako ilusio asegabea ahaztu gabe. Eta disonantzia kognitiboaren mekanismoa aintzat hartuta, garai bateko asmo utopiko eta egungo eskarmentu etsigarrien arteko amildegiak eragiten duen autokulpabilizazioa ekiditeko, norberak garai
|
bateko
hizkuntz ilusioak murriztu eta apaltzeko tentazioa senti dezake.
|
|
2004
|
|
|
X. ALBIZU. Euskalduntasunaz ari bagara, bada, nik ez dut ezagutzen herri
|
bat
hizkuntzarik gabe. Euskal Herriak bere hizkuntza galtzen badu, ez da Euskal Herririk izango.
|
|
|
Mende honetan munduan mintzatzen diren 6.000
|
bat
hizkuntzen %90 galduko dira edo ezinbesteko galbidean sartuko dira. Halaxe iragarri zuen 1992an Michael Kraussek argitara emandako The world' s languages in crisis artikuluan.
|
|
|
Hizkuntza da modu bakarra lekura iritsi eta barrenera sartzeko. Kazetari
|
batek
hizkuntza horiek beharrezkoak ditu. Ez baduzu arabiera hitz egiten, eta ez baduzu ulertzen eta errespetatzen legio musulmana, ezin zara kazetari ona izan.
|
|
|
Hizkuntzen aurreko jarrera hori ikusirik, giza baliabideen departamenduek enpresako aurrekontuaren %5 eta %10 arteko kopuru
|
bat
hizkuntzen ikaskuntzara bideratzen dute.
|
|
|
Autonomia erkidego
|
bateko
hizkuntza ofizialean gauzatutako epaiketa jardunak eta aurkeztutako agiriek baliozkotasun eta eragingarritasun osoa dute, gaztelaniara itzuli gabe. Nolanahi ere, ofizioz itzuliko dira jarduna eta agiriok, autonomia erkidegoko organo judizialen jurisdikziotik kanpo ondoreak sortu behar dituztenean, salbu eta ondoreak sortu behar dituztenean berezko hizkuntza ofizial berbera duten autonomia erkidegoetan.
|
|
|
Ezker eskuin behartuak gizarte liberal omen den honetan. Baina gero Herri txiki
|
baten
hizkuntza ikastera ezin omen da inor behartu. Zergatik muga hori?
|
|
|
Urliaren edo sandiaren arrastoan abiatu ordez, Isabel izeneko irakasle
|
baten
hizkuntza sozializazioari begira jarriko gatzaizkio. Dena delako izen hori gure kolkotik atera ez dugunez, jabearen berri ematea dagokigu lehenbailehen.
|
|
|
Hizkuntza etengabe aldatzen ari den gauza izanik, belaunaldi berriak dira aldaketa iturrietako bat. Bestalde, belaunaldi
|
batek
hizkuntza bati ematen dion berritasunerako lehengaia, bereganatuen dagoen erregistrotik hartzen du, egunerokotasunaren bizipenean darabilenetik. Gure testuinguru eleaniztunean, sakonean, erdarak dira oraindik belaunaldi euskaldun horientzat erreferentzia eta adierazpide iturri nagusi.
|
|
|
Urruneko etorkizunaz hitz egitea baino beharrezkoago zaigu oraingo eta erdi epeko Euskal Herrian euskarak bere burua nola sendotu eta beste hizkuntza eta kulturekiko harremanak nola bideratuko dituen pentsatzea. Gaur gaurkoz gure gizartean gehiengoa bi ez ezik hiru
|
bat
hizkuntza eta kultura ezagutzera beharturik dago, hezkuntzako lehen urteetatik hasita eta hiru hizkuntza eta kultura horiek (euskara, gaztelania/ frantsesa eta ingelesa) ahalik eta ongien pertsona beraren baitan txertatu eta baliarazteko biderik eraginkorrenak bilatzen saiatu genuke, azken batean Euskal Herriko bizikidetza eta ekonomian, hitz batean, kohesioan inbertsioa egitea baita?. 684...
|
|
|
Herri
|
baten
hizkuntza nortasuna gordetzeko eta sustraitzeko nekez aurkituko dugu masa hedabide bat baino tresna indartsuagorik. Masa hedabide hauei esker hizkuntzak hedapen eta ezarpen nabarmena izango du etxezulorik zuloenean ere.
|
|
|
Berriro diot: ba ote du ordea zerikusirik funtzio jakin
|
batean
hizkuntzak bereganatzen duen sustraipen gaitasunarekin Lertxundiren sakonera espiritualak. Arima ez da gorputza, badakigu, jakina, baina gorputza zer den dakigun neurri berean ote dakigu arimaren berri?
|
|
|
–Helduekin egindako beste ikerlan batzuetan lortutako emaitzekin ere bat datoz aipatutako ondorioak. Ikerlan horietan adierazten dute, alde
|
batetik
hizkuntzaren erabilpena eta identitate talde desberdinen sorkuntzaren artean harreman estua dagoela. Bestalde, identitate talde desberdinek jarrera linguistiko desberdinak adierazten dituzte?.
|
|
|
Baina, nolanahi ere, guk dakigula, euskal nazionalismoak ez du begi zorrotzik erakutsi, ez orduko hartan eta ez orain go honetan. Borroka politiko hutsaren lilurak estali izan du neurri handi
|
batean
hizkuntzaren eta kultur arazoaren gorria. Gainera, hori gutxi balitz, kontuan zera hartu behar da:
|
|
|
Hizkuntza eta kultura giro horrek zizelkatu du bere nortasun antropologikoaren irudia. Zizelak eta irudiak ahotan hartuak ditugunez, eskultore
|
baten
hizkuntza bizipenak aipatuz has gaitezke nahi baldin bada. Hala, Oteizak, joan berri zaigun Oteizak, testigantza garratz hau utzi digu euskarari dagokionez:
|
|
|
145 Jose Mari Pastor: . Egun munduan mintzatzen diren 6.500
|
bat
hizkuntzen herenak desagertu egingo dira datozen hamarkadetan. Horixe entzun berri da Halle hirian eginiko Sprachkontakt jardunaldietan.
|
|
|
Zergatik ez gurean? Edozein herritan, hitz batez, gauza bat da folklorea, eta beste gauza
|
bat
hizkuntza: folklorea aspaldiko denboren lekukoa da, HIZKUNTZA ORAINAREN TRESNA.
|
|
|
Horra kakoa. Herri batek edo presuna
|
batek
hizkuntza bat jakitea ez da deus, mintzabidetzat ez ba du. Hizkuntza bat hildakoren mintzabide billakatu denean, hizkuntza hilla da.
|
|
|
" Hizkuntzalaritzaren azterpideak balio eredua du etnologiazko ikaspenetan" (Lévi Strauss, Anthropologie Structurale, 26). Ez dugu ahaztu behar ere Lévi Strauss’en bilduma gotor huntan, heren
|
bat
hizkuntzari buruzko azterketa batzuk osatzen dutela.
|
|
|
Hizkuntzalariek diotenez, etnia
|
batentzako
hizkuntza antiparren antzekoa da: " Lehenagoko belaunetan zehar bildutako esperientzia osoaren jabe, hizkuntza bakoitzak ikuskera berezi bat ematen dio ondorengo belaunari, kosmoaren ulerkera bat, pentsabide bat, mundua begiratzeko erabilli duen betaurreko bat, prisma bat" (Ulmann).
|
|
|
Ba zegoen gure herrian antolamendu bat, edo araudi sorta bat hobeki. Alde
|
batetik
hizkuntza, horiek bezela, ez dago pertsonaren eskuetan, ez da bere meneko: gizonarengandik at billakatzen da.
|
|
|
Errejionalistek eta norteñotzarrek ez dute huntaz ezer entzun nahi: ezkondu eziñak ezkontarazi nahi dituzte; eta hizkuntzaren politika hori (erresuma
|
bati
hizkuntza bakar bat) Fraintzia’ren lepora botatzen dute, eta ez dute guretzako nahi, gu" euskeromano" deituz!
|
|
|
Héraud’en ustez hizkuntza bakar bati ez datxeko derriorrez, eta jendeek nahi ala nahi ez, erresuma bakar bat; baiña, istilluei azkena eman ahal izateko, erresuma
|
batek
HIZKUNTZA BAKAR BATEN hiritarrak lituzke bildu. Erresumak, jatorrizko hizkuntza bakar baten eremuan eraiki lirake, dio.
|
|
|
Hizkuntzen aldaketak berez piskanaka gertatzen dira, eta etnien arteko politikazko mugak baiño iraunkorrago. Denbora luzea behar izaten da herri
|
bati
hizkuntza aldarazteko. Irunberri’n eta Gares’en milla urtez entzun dira euskera eta españera; eta Brussel’en berdin frantsesera eta neerlandera.
|
|
|
Baiña etnia
|
baten
hizkuntza hil ezkero, etnia hiltzen da.
|
|
|
Literaturari buruz siñistarazi nahi digutena ere ez da egia. Perrot hizkuntzalariak azaltzen digunez," berrogei ta hamar
|
bat
hizkuntza baizik ez dago, oparo ala urri, literatura bat dutenik" (La Linguistique, 26).
|
|
|
Euskalgintzak beti egin dion kritika nagusia honako hauxe izan da: langile multzo
|
batek
hizkuntz eskakizuna betetzea duela ardatz, baina erabileraren inguruko neurriak ez direla aurreikusten Administrazioa euskalduntzeko planetan.
|
|
|
Suediako Kristina erreginak deitu zuen berarentzat filosofo gisara lan egin zezan. Emakumea jakingura zen oso, sei
|
bat
hizkuntza ezagutzen zituena, egunero orduak ikasten ematen zituena eta urteetan Descartesekin postatrukean ibilia. Baina iparreko lur hotz eta heze haietara bidaiak ez zion batere onik egin Descartesi, gutxiago oraindik erreginak ezarri zion ordutegiak.
|
|
2005
|
|
|
Unibertsitateko aukera aprobetxatu du, baina Manelek nahiko lukeena da euskara jario errazean erabiltzera heltzea. Berak badaki gauza bat dela hizkuntzaren egitura ezagutzea eta beste
|
bat
hizkuntza hori ondo hitz egitera heltzea. Manelen ustez, «kontua ez da hizkuntza zaila dela, kontua da hizkuntza horrekin harremanik izatea zaila dela.
|
|
|
Euskara hiztun komunitate txiki
|
baten
hizkuntza da. Eta txikiari gutxiespenez begiratu ohi diogu, eta beraz, baita euskarari eta euskaraz egiten dugun orori ere.
|
|
|
Euskarak ez du mugatzen, batzuetan lagundu ere bai. Bat
|
batean
hizkuntza zahar baina zineman berria entzutea eskertu egiten du jendeak eta igual aldatzen ari dira gauzak. Nik uste pelikularen kalitateak eta emaitzak duela eragina.
|
|
|
Zenbaterainoko erantzukizuna du gaur egun eskolak gazteen euskalduntze alorrean? Batetik, eskolak bere eginkizunetako
|
bat
hizkuntza gaitasuna hobetzea izan ohi du: berdin da, horretarako, gaitasun hori izan elebakarra, ele bikoa, ele anitza...
|
|
|
Galderan aipatzen den beldurra, hau da, ez ote den izango euskararen kaltetan, jakina, gauzak nola egiten direnaren arabera, baina ez du zergatik euskararen kaltetan izan. Pentsatzen dut eta ikusi dugu gauzak uztargarriak direla, azken
|
batean
hizkuntzak metatu egiten direlako, ez direlako konpartimendu itxiak eta gaitasun hori zabaldu daitekeela planteamendu integratu baten bidez hizkuntzen garapenerako. Gure esperientzian garbi ikusi dugu eleaniztasun goiztiarra ez dela izan kaltegarria ikasleentzako, ez dutela kalterik izan euskarari dagokionez, mesedetxoa baizik, ez dutela kalterik izan gaztelaniari dagokionez, mesedetxoa baizik, ez dutela kalterik izan adimenari dagokionez, mesedetxoa baizik, ez dutela izan kalterik euskararekiko jarrerari dagokionez, berdintsu.
|
|
|
Galderan aipatzen den beldurra, hau da, ez ote den izango euskararen kaltetan, jakina, gauzak nola egiten direnaren arabera, baina ez du zergatik euskararen kaltetan izan. Pentsatzen dut eta ikusi dugu gauzak uztargarriak direla, azken batean hizkuntzak metatu egiten direlako, ez direlako konpartimendu itxiak eta gaitasun hori zabaldu daitekeela planteamendu integratu
|
baten bidez
hizkuntzen garapenerako. Gure esperientzian garbi ikusi dugu eleaniztasun goiztiarra ez dela izan kaltegarria ikasleentzako, ez dutela kalterik izan euskarari dagokionez, mesedetxoa baizik, ez dutela kalterik izan gaztelaniari dagokionez, mesedetxoa baizik, ez dutela kalterik izan adimenari dagokionez, mesedetxoa baizik, ez dutela izan kalterik euskararekiko jarrerari dagokionez, berdintsu.
|
|
|
Hasierako bi edo hiru urtetan hizkuntza moduan ikasiz. Hurrengo urteetan, agian, curriculumeko ikasgairen
|
bat
hizkuntza honetan ikas daiteke.
|
|
|
Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile
|
batek
hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
Hortaz, hizkuntzen aldaketen nondik norakoak ulertzea funtsezkoa da gertatuz doazen aldaketak ebaluatu ahal izateko' 0 Filologia ere funtsezkoa zaigu euskarak mendeetan zehar garatu dituen baliabideak ezagutzeko eta orain arte gertatu diren aldaketen noranzkoa finkatzeko. Edonola, Filologia idatzitako testu jakin batzuetan oinarritzen da eta, beraz, garai
|
batean
hizkuntzak onartzen zituen bideen berri ematen digu; ez digu, ordea, ezinezkoak ziren erabileren berri ematen. Hau da, testuetan mota bateko eraikuntzarik ez agertzeak ez du ezinbestean esan nahi testua idatzi zen garaiko hiztunentzat erabilera hori ezinezkoa zenik eta hilda dauden hiztunek
|
|
|
Honelako ikurrek testu idatziak laburtzeko balio dute, baina irakurtzeko orduan deskodetu egin behar dira hizkuntza bakoitzean. Batzuetan idatzizko segidaren hurrenkera ez dator
|
bat
hizkuntza jakin bateko sintaxian dugun hitz hurrenkerarekin eta irakurketa hizkuntzaren arabera egiten da: 1 cm idatzi, baina zentimetro bat irakurtzen dugu euskaraz22?
|
|
|
ten diren hiztun talde desberdinen multzoak sortzea. Mutur
|
batean
hizkuntza galdu duten hiztunak daude, beste muturrean hizkuntza zeregin desberdinetarako eta erregistro desberdinetan erabiltzen duten hiztun osoak, eta azkenik hiztun erdiak edo ele erasanak2S, hizkuntz ahalmenean zenbait hutsune dituztenak.
|
|
|
Gainera oraindik kaukasiar hizkuntza guztiak beraien artean ahaidetuta dauden edo ez, argi ez dagoenean (Tovar, 1981: 12), eta talde hau 30
|
bat
hizkuntzek osatzen dutenean, euskara hauekin guztiekin ahaidetuta dagoela baieztatzeko ez dago nahikoa elementu sustraikide. Gainera adituek, XIX. mendea baino lehenagoko kaukasiar hizkuntzei buruz ezer gutxi dakite salbuespena georgiera delarik.
|
|
|
Eta linguistikarekin. Horretarako, ordea, diziplina bakoitzak berari dagokion metodologia baliatu behar du, bere berea dentalaiatik eta bere tresneriarekin begiratu behar du, baina ahaztu gabe zubiak behardituen auzi bat ulertzeko zubiak behar dituela aplikatutako metodologiak ere.Nirea ez den beste diziplina
|
bateko
hizkuntza arrotza entzuten jakitea, nirea ez denposizio arrotz horren ahotsa ere entzuten hasteko modu bat da.
|
|
|
ikastalde bakoitzean ikasleenaniztasuna dago eta talde bakoitzak lan ezberdin bat egiten du. Adibidez, talde
|
batek
Hizkuntza lantzen du, beste batek Matematika eta, azkentaldeak Ingurunea.
|
|
|
" Hizkuntza normalizatuko bada, aurrena hiztunak behar baititugu. Gauza
|
bat
hizkuntza jakitea da, eta bestea, omen dakien hori erabiltzen ote duen. Erabilera ez da hain nabarmena; ezagutzak egiten duen gorakadari ez dio erantzuten".
|
|
|
Baserri ba tera zihoala gogoratzen naiz, hori bai. Euskara ikasten ari zela esan zidan eta ene buruari galdetu nion nola arraio ote zitekeen izan, euskara hain ondo eta bizi hitz egiteaz gain, dozena
|
bat
hizkuntza ezagutzen zituen gizona, baserri su kaldeetan sartuta ibiltzea. Atsotitzen lan eskergak ekarrizuen erantzuna, urte dezente beranduago.
|
|
|
Mugarik gabeko eremu zabal honetan, oraindik, euskarri eta konparazio puntu bezala balioko duen gertaera gutxiegi dago. Nazio
|
baten
hizkuntzak bere formazioan neurri eta bitarteko izateko erari buruzko duda muda gehiegizko kontzeptuak ditugu, egiaz, hemendik aurrera benetan landu beharreko eremu berri bat —urrutitik begiratuta bederen gainetik bakarrik landua izan den bat— ez antzemateko: giza espeziea ezagutzeko eta duintzeko balioko duen hizkuntzen, historiaren eta herrien estudioen elkarketa.
|
|
|
Gizabanakoen hizketaren esku dago hizkuntzaren errealizazioa, baina, aldi berean eta ikusi bezala, hizketa hori pertsonala izateaz gain soziala ere bada eta, honengatik, ezinbestekoa da ere horizonte linguistiko komun batez hitz egitea. Giza komunikaziorako beharrezkoa den marko hau da, hain zuzen, nazio
|
baten
hizkuntzak —historia eta kultura jakin bat duen giza-talde baten mintzairak— ahalbidetzen eta eskaintzen duena, eta honengatik esan dezakegu bi horien artean elkarreragin sakon eta zabala ematen dela105. " Hizkuntza" eta" nazioa" hain daude beraien artean" lotuta", ezinbestean behar dutela izan elkarrekin pentsatuak eta kontsideratuak:
|
|
|
Hau dela eta, beraz, aberatsa da pertsona
|
batek
hizkuntza bat eta berean aurkitu dezakeena, baina askoz ere aberatsagoa izango da pertsona horrek berak hizkuntza ezberdinetan ikusi eta ikasi ahal izango duena. Norberarenak ez diren bestelako hizkuntzak ikastea, beraz, esanahiz beteriko jarduera bat da, ze hauek" eskuratuz"," berpiztuz" eta" birsortuz" gizakiak bere mundu ikuskera oraindik ere gehiago hornitu ahal izango du134 Ez dugu ahaztu behar, gorago beste modu batean adierazi bezala," hizkuntza ezberdinak ez direla era berdinean osatutako kontzeptuen esanahikideak" 135, baizik eta" hizkuntza bakoitzak zerbait berria aurkitzen duela beti" 136 Hizkuntza ezberdinen ikaskuntzan, beraz, helburua ez da bakarrik informazio teknikoen edo datu hutsen transmisiorako tresna batez jabetzea, baizik eta gainera pentsatzeko eta sentitzeko era ezberdinak ezagutzea eta ulertzea.
|
|
|
Arau honek ezagutzen dituen salbuespenak honako kasutan bakarrik ematen dira: nazio
|
baten
hizkuntz formazioak oztopoak aurkitzen dituenean, herri batek beste baten hizkuntz elementuak hartzen dituenean edo berau hizkuntza arrotz bat erabiltzera, guztiz edo neurri batean, behartua denean. Kasu hauek, beti ere, ezagunak zaizkigun hizkuntza guztietan agertzen dira —ze gure eta jatorrizko hizkuntzen zein herrien arteko hesia hain da handia, haienganako lotura etenda dagoela— eta Amerikako oihan sakonenetan ere nekez aurkitu ahal izango genuke guztiz nahastu gabe geratutako —beste baten hizkuntza ikasi aurretik isolatutako— leinu bat.
|
|
|
Arau honek ezagutzen dituen salbuespenak honako kasutan bakarrik ematen dira: nazio baten hizkuntz formazioak oztopoak aurkitzen dituenean, herri batek beste
|
baten
hizkuntz elementuak hartzen dituenean edo berau hizkuntza arrotz bat erabiltzera, guztiz edo neurri batean, behartua denean. Kasu hauek, beti ere, ezagunak zaizkigun hizkuntza guztietan agertzen dira —ze gure eta jatorrizko hizkuntzen zein herrien arteko hesia hain da handia, haienganako lotura etenda dagoela— eta Amerikako oihan sakonenetan ere nekez aurkitu ahal izango genuke guztiz nahastu gabe geratutako —beste baten hizkuntza ikasi aurretik isolatutako— leinu bat.
|
|
|
nazio baten hizkuntz formazioak oztopoak aurkitzen dituenean, herri batek beste baten hizkuntz elementuak hartzen dituenean edo berau hizkuntza arrotz bat erabiltzera, guztiz edo neurri batean, behartua denean. Kasu hauek, beti ere, ezagunak zaizkigun hizkuntza guztietan agertzen dira —ze gure eta jatorrizko hizkuntzen zein herrien arteko hesia hain da handia, haienganako lotura etenda dagoela— eta Amerikako oihan sakonenetan ere nekez aurkitu ahal izango genuke guztiz nahastu gabe geratutako —beste
|
baten
hizkuntza ikasi aurretik isolatutako— leinu bat. Hori bai, hizkuntza batek elementu arrotz bat hartzen duen unean —edo hizkuntza hori beste batekin nahasten hasten denean—, orduan bertan, hark bere aktibitate asimilatzailea jartzen du martxan, beste elementu hori bere jatorrizko analogiaren arabera ahal bezainbeste eraldatuz.
|
|
2006
|
|
|
I. Otxoa. Hizkuntzaren mugak, eta horrekin
|
bat
hizkuntzarik gabe komunikatzeko gaitasunaren bideak. Mongoliako bidaiaren aurretik hizkuntza asko agertu dira, baina ez da egon beste era bateko komunikaziorik, komunikazio paralinguistikorik, berbala ez denik.
|
|
|
Korapiloa askatzeko honako kontingentzi taula hau eratu dugu,
|
batetik
hizkuntz gaitasunaren araberako sailkapena eta, bestetik, jatorrizko hizkuntzaren araberakoa, barruan, kasurik kasuko etxeko hizkuntzaren araberako sailkapena ezarri dugu.
|
|
|
551 Ezagunki, arraza indoeuroparren teoria, hizkuntza indoeuroparren lurkartaren gainean asmatu da, eta beste oinarririk gabe. Printzipioz problemarik ez luke egon behar" arraza" ez indoeuropar
|
batek
hizkuntza indoeuropar bat, edo, aldez beste, arraza indoeuropar batek, hizkuntza ez indoeuroparra mintzatzeko (jiddisch hizkuntza semitarra ote?, espainolez mintzo den Jacako jendea ez ote euskaraz mintzo den Hondarribikoa baino" arraza" euskaldunagoa?), baina tesi arrazial handietan ez dira horrelako txikikeriak aintzat hartu ere egiten.
|
|
|
Eta hizkuntza familiak biltzen dituzten mapetan arrunt nabarmen eta bereizi ageri gara: kolore ezberdinez, argi
|
baten gisara
hizkuntza indoeuroparren itsaso zabalaren erdi erdian. Eta, are gehiago, mundu osoan, beste zenbait hizkun  tzarekin batera, hizkuntza exotiko, bakartu, ahaiderik gabeko eta misteriotsuen zerrenda pribilegiatua eta deigarria osatzen dugu.
|
|
|
Haurrekin komunikatzeko erabiltzen den hizkeraz bi hitz egin ditugu, baina haurrek komunikatzeko erabiltzen dutena ere interesgarria da oso. Kitzikagarria da benetan haur
|
bat
hizkuntzaz nola jabetzen den ikustea. Eta badaude, jakina, haurren lehen hitzetan gauza harrigarriak, eta agian sekula argituko ez diren misterioak.
|
|
|
2005eko irailean ICANN erakundeak lehenengo aldiz estaturik gabeko nazio
|
baten
hizkuntza eta kultura bati eskainitako domeinu bat onartzen zuen: . cat. ICANN da nazioartean mundu osoko helbide eta domeinuak kudeatzen dituen erakundea.
|