|
2000
|
|
|
Ahalegina egitea berez azaleko diren gauzatan (eszenografian...) polita izan liteke, baina barruko mugen esplorazioa da benetako esperimentazioa: hartu dezagun bertsolari bat edo bi eta inbestigatu bat
|
bateko
bertsolaritzaren mugak non dauden. Egun, bat bateko bertsoa eta idazten den literatura ez daude hain urruti kalitate literario esaten zaion horretatik.
|
|
|
Momentu honetan dugun gabezia handienetako bat zera da: mundu zabalean bat
|
bateko
bertsolaritza zer den adierazten asmatu behar dugu. Gaur hemen dagoen bat bateko bertsolaritzak ez du inolako antzik ahozkotasunaren adituek deskribatzen duten ahozko poesiarekin.
|
|
|
mundu zabalean bat bateko bertsolaritza zer den adierazten asmatu behar dugu. Gaur hemen dagoen bat
|
bateko
bertsolaritzak ez du inolako antzik ahozkotasunaren adituek deskribatzen duten ahozko poesiarekin. Autoreak ez duela existitzen esaten dute, onomatopeia mordo bat daukala, joste lan asko baina originaltasun gutxi; sozialki liturgikoa dela baina ez errelebantea, komunikabide izateko batere onarpenik ez duena...
|
|
|
Zeren gaur egun, 40ko urteetan Balkanetan egindako grabazioetatik ateratzen dituzte ondorioak, edo Afrikako ez dakit zer triburekin berdin. Eraiki den ahozkotasunaren teoria guztia, gehiago dagokio Koldo Ameztoi ipuin kontalariari bat
|
bateko
bertsolaritzari baino. Inork ez daki hau hemen dagoenik, maila horretan.
|
|
2001
|
|
|
Hemendik aurrera ez dago aitzakiarik. Izan ere, bertso saio bat zer den edota bat
|
bateko
bertsolaritza zertan datzan jakin edo azaldu nahi duenak liburu bat izango du eskuragai. Bertsozale Elkarteak prestatu du, eta Joxerra Garziak, Jon Sarasuak eta Andoni Egañak parte hartu dute bertan.
|
|
|
Hiru ataletan dago banatua. Lehenengoan, bertsolariei inguru sozio-kulturalak nola eragiten dien aztertzen da; bigarrengoan, bertsolariek bertsoa nola sortzen duten arakatzen da; eta hirugarrenik, bat
|
bateko
bertsolaritza ikertzen lagunduko duen teoria bat aurkezten da. Ingelesez, frantsesez, euskaraz eta gaztelaniaz kaleratuko da liburua.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolaritzari dagokionez, zein dira, zure ustez, XX. mendeko mugarririk garran tzi ts uenak?
|
|
2002
|
|
|
Nori oparitu behar diot nik «Bat
|
bateko
bertsolaritza. Gakoak eta azterbideak» liburua?
|
|
|
BAT
|
BATEKO
BERTSOLARITZA. GAKOAK ETA AZTERBIDEAK
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolaritza bere konplexutasun osoan azaltzen saiatu dira Joxerra Garzia, Jon Sarasua eta Andoni Egaña, Bertsolari Liburuak en bidez plazaratu duten «Bat bateko bertsolaritza. Gakoak eta azterbideak» lanean.
|
|
|
Bat bateko bertsolaritza bere konplexutasun osoan azaltzen saiatu dira Joxerra Garzia, Jon Sarasua eta Andoni Egaña, Bertsolari Liburuak en bidez plazaratu duten «Bat
|
bateko
bertsolaritza. Gakoak eta azterbideak» lanean.
|
|
|
(Jakina, umorea egon, badago, eta bazegoen orain dela hogei urte ere? ahozko euskal literaturan, batik
|
bat
bertsolaritzan. Ahaztu gabe ahozko literaturan duela jatorria, nolabait, gure literatura klasikoaren obra komiko bakarretako batek, Gregorio Mujikak 1925ean argitara emandako Pernando Amezketarrak, oinordeko edo jarraipen zenbait izan zituena.
|
|
2003
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolaritza: gakoak eta azterbideak.
|
|
2006
|
|
|
Non arraio ikasi ote du ijito horrek bertsotan? Aurretik sortua ez balitz, Hendrixek asmatuko zukeen bertsolaritza, baina beste era
|
bateko
bertsolaritza, zoroagoa, kaotikoagoa, basagoa...
|
|
2007
|
|
|
Balorearen eraikuntza soziala Euskal Herrian oso bestelakoa da. Iritzi hau sendotzen lagundu zidan generoetako
|
bat
bertsolaritza izan zen; kantagintzarekin baso komunikatzaile asko dituena. Iaz BECen egon eta gero, astero egiten den telebista bidezko jarraipena ikusita, bertso eskolak… zaila da sinesten duela hiruzpalau hamarkada prestigio eskasa zuen genero bat zenik.
|
|
2009
|
|
|
Garai
|
batean
bertsolaritza
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolaritzari dagokionez, 1934an Aitzol eta garaiko beste euskaltzale aditu batzuen artean, lehenengo bertso lehiaketa eratu zuten, euskara suspertzeko bitarteko gisa batez ere, euskal kulturaren goraldian. Bertso guztiak kopiatu egin zituzten eta hor sortu zen lehenengo corpus handi samarra.
|
|
|
Ezponda garai
|
bateko
bertsolaritzaren azken ordezkaria da. Mattin, Xanpun, Alkhat eta Mendiboure zituen ohiko bertsokide.
|
|
|
Honela esan zidan behin Jon Maia [73] bertsolari eta musikariak: " berehala ohartu ginen bertsoen musikaltasunaz, eta konturatu ginen paralelismo handiak zeudela bat
|
bateko
bertsolaritzaren eta Estatu Batuetan salaketa sozial eta politikoko mugimenduek, ironia, raparen bidez adieraziz, egiten zuten inprobisazioaren artean.
|
|
2010
|
|
|
Eta hori lortu da, nabarmen. Gaur egun, 5 eta 6 mailako ia ikasle guztiek badute gutxieneko ezagutza
|
bat
bertsolaritzari buruz eta bertsolaritzaren teknikei buruz, bertsolarien biografiak ezagutzen dituzte. Guk planteatu dugun moduan, gutxienez lehen hezkuntzako 3 mailatik hasten dira, DBHko 1 mailetaraino.
|
|
|
Arrastoak, bertsolaritzaz historiarik ez dagoelako, haren esanetan: " Historiarik ez dago bat
|
bateko
bertsolaritzaz. Horregatik, arrastoak azalduko ditut".
|
|
|
60ko hamarkada Euskal Herri osoarentzat eta batik
|
bat
bertsolaritzarentzat hamarkada garrantzitsua izan zen: " Hor gauza bitxi asko gertatu zen:
|
|
2013
|
|
|
Gaur egun hedatuta dago pentsaera transmititzeko eta komunikatzeko bide bat dela. Ildo horretatik, Gartzia, Sarasua eta Egañaren Bat
|
bateko
bertsolaritza, gakoak eta azterbideak (2002) 149 liburua dugu. Ikuspuntu teoriko horrek erretorikaren generoan sartzen du bertsolaritza.
|
|
|
149 GARCIA, Joserra; SARASUA, Jon eta EGAÑA, Andoni (2002) Bat
|
bateko
bertsolaritza; gakoak eta azterbideak. Donostia, Bertsozale elkartea. tez bizipenak sortzen dituena (Hernandez 2011) 150 Bertsolaritza, beraz, ez da soilik tresna komunikatibo bat, euskaldunen begien aurrean gertatutakoa kontatzen duena.
|
|
|
Garzia, Joxerra; Bertsolaritza. Bat
|
bateko
bertsolaritzaren historia: proposamen bat.
|
|
2014
|
|
|
Bertsolaritza. Bat
|
bateko
bertsolaritza. Bertsopaperak.
|
|
|
Zenbat eta handiago entzuleria, txikiago homogeneitatea. [Bat
|
bateko
bertsolaritza, J. Garzia/ A. Egaña/ J. Sarasua (Bertsozale Elkartea, 2005) Or.: 146]
|
|
|
Gartzia, J.; Egaña, A. eta Sarasua, J. (2001): Bat
|
bateko
bertsolaritza, BertsozaleElkartea, Donostia.
|
|
|
Gartzia, J.; Egaña, A. eta Sarasua, J. (2001): Bat
|
bateko
bertsolaritza, BertsozaleElkartea, Donostia.
|
|
|
Iazko deialdiari erantzunez, Miren Artetxe ari da lanean bertsolaritzaren transmisioa aztertuz. Eskerrak emanez amaitu du Beñatek bere sarrera," gure aldetik, Mikel Laboa Katedra eta EHUri eskerrak eman nahi dizkiegu, deialdi hau abian jartzeko laguntza eman eta bidelagun izateagatik". Juan Kruz Igerabidek, bere aldetik, Mikel Laboa Katedraren egitekoetako
|
bat
bertsolaritza, dantza edota artearen baitan, gutxi ikertutako arloen ikerketak bultzatzea dela adierazi du eta urtero, hainbat beka deialdi kaleratzen dela. " horien artean, Mintzolarekin bertsolaritza bereziki aztertzeko beka deialdia.
|
|
2015
|
|
|
Beste artikulu
|
bat
bertsolaritzaren ingurukoa zen. Izan ere, Oh!
|
|
|
Horrekin batera, nabarmentzen zuten bertsolaritzako publikoa aldatzen ari zela, geroz eta heterogeneoagoa bilakatzen ari zela. Hori alde
|
batetik
bertsolaritza bera ari zen aldatzen, eta ondorioz, betiko publikoa
|
|
|
Testuak, bada, bertsolari zirtolari tradizionalaren figuraren gutxiestea kritikatzen zuen. Neurri
|
batean
bertsolaritza diziplina tekniko hutsera murrizten ari zela salatzen zuten, non, sinbolikoki, poto egitea zen bertsolariak egin zezakeen hutsegiterik larriena. Puntulariak, beraz, poto egitea ekidin behar du kosta ahala kosta.
|
|
|
Gartzia, Joxerra, Andoni EgaNa, eta Jon Sarasua. 2001 Bat
|
bateko
bertsolaritza: Gakoak etaazterbideak.
|
|
|
Carmen Larrañagak (1997) «Del bertsolarismo silenciado» artikuluan dioen moduan, bertso jarrien transmisioan paper garrantzitsua izan dute emakumeek. Hark azaldu bezala, bat
|
bateko
bertsolaritza, espazio publikoetan eginikoa nagusiki, gizonezkoen eremua izan da historikoki. Aldiz, eremu intimoagoan kokatu izan den bertso-paperen tradizioan emakumezkoen jardunak garrantzia izan du.
|
|
|
Halaber, gehienak bertso idatzietan jardun arren, bat batekoan ere euren aletxoa utzi dutenak badirela ikusi dugu. Bat
|
bateko
bertsolaritza aipatzen hasita, egun nagusitzen den bat bateko jardunaz hitz egiteko XX. mendera jo behar dugu. Urte horietan gertatu zen bertsolaritzaren «gizarteratzea», herriko plazak, frontoiak, elizak, antzokiak... ere bertso eremu bihurtu baitziren.
|
|
|
Eta horien inertziari edo jendeak espero duenari ihes egitea zaila dela dio. Horri, bat
|
bateko
bertsolaritzak duen denboraren muga erantsi behar zaio, bertsolariak segundo gutxiko tartea baitu bere ikuspuntua erabaki eta abesteko. Honek guztiak topikoetan jaustera daramatza sarri bertsolariak.
|
|
2016
|
|
|
Xabier Amurizak bat
|
bateko
bertsolaritza utziko duela jakinarazi du 75 urte bete dituen egunean, Euskadi Irratian. Hala ere, lanean segitzeko xedea agertu du, idazle gisa, bereziki.
|
|
2017
|
|
|
Badago elkartasun bat, eta badago talde kontzientzia bat, eta nik uste dut batzen gaituena dela, gauza asko dira, batetik herriz herri eta astez aste eta urtez urte elkarrekin gabiltzala, plazetan, eta azken
|
batean
bertsolaritza elkarlanezko jardun bat da, nahiz eta indibiduala ere baden, baina jardun kolektibo bat da. Eta gu kasik gure lagunekin baino gehiago egoten gara gure bertsokideekin, beraz azkenean gure lagunik minenak gure bertsokideak bihurtzen dira, eta urte guztian elkarrekin gaude, urtetan.
|
|
|
Eta nik uste dut hori benetan esaten dugula, gero topikotzat juzkatu liteke, eta esan," bai, zuek beti hain lagunartean, eta beti lehiarik ez dagoela esaten, eta gero denak lehiara zoazte". Eta egia da azken batean, badago lehiaren konponente hori, eta badago batez ere lehia autosuperazio bezala ulertuta, pixka
|
bat
bertsolaritza ere lehia ulertzeko modu berezi bat da. Eta uste dut horrek ere talde giroa indartzen duela.
|
|
|
Sistemaren egokitzapena: Aukeratutako sintesi sistema bertsolaritzarako egokitu behar da.HMM bidezko sistema
|
batean
bertsolaritzako kantatzeko estiloa karakterizatzen duten eredu egokiak lortu behar ditu espektro, frekuentzia nagusi eta fonemen iraupenerako. Eredu hauek sortzekodatu baseko seinale zatiei testuinguru etiketa egokiak jarri zaizkie.
|
|
|
Gaur egun ezagutzen dugun bertsolaritzaren antza orduantxe hartu omen zuen bertsolaritzak. 1850etik 1935era doan tartean Anton Abbadiak sorturiko Lore Jokoetako bertso sariketen bidez, arian arian, bat
|
bateko
bertsolaritza antzemana eta izendatua izan zen, ikuskizun bilakatua, ebaluagarri egina. Eta lehiak berak eraman zuen bat bateko bertso saioa modu jakin batean egituratzera, antzezpen antolamendu bat finkatuz.
|
|
|
Gaur egungo bertsolaritza ezin da ulertu, mugimendu gisa ere, Espainiako Gerra baino lehenagoko bi txapelketak() ez eta Euskaltzaindiak antolatutako txapelketak() aintzat hartu gabe. Ezin da azaldu gaur egungo bertsolaritza euskal gizartearen zati
|
batek
bertsolaritzari egotzi dion (eta bertso mugimenduak bere gain hartu duen) funtzio sozial eta sinbolikoa kontuan hartu gabe. Txapelketa
|
|
|
Uztapidek imajinatu ezineko parabola osoa gertatu da: lehenbizi euskara sartu zen rock eta twist izeneko lurralde arrotzetan, ondoren bertsoa barneratu zen hor barruan, eta behin bertsoa rock doinuen artean ezkutatuta, pop rock kulturako abesti bakan batzuk bueltan etorri dira bat
|
bateko
bertsolaritzara. Zeresanik ez, puska bat atzera jarraitzen dute rusoek.
|
|
|
Jarritako bertso berriez ari zela, ez bat
|
bateko
bertsolaritzaz, bertsoak kantatzeko moduari buruzko zertzelada interesgarriak eman zituen aspaldi Jon Sarasuak:
|
|
|
Gauzak zer diren: garai
|
bateko
bertsolaritzaren pilula izaera gertatuago zegoen rock' n' roll klasikoaren espiritutik egungo bertso opera luze eta motel asko baino. 70eko hamarkadako rock progresiboak rock' n' roll pilula primitiboaren garapen instrumental luzeak eta horren gaineko teknika erakustaldiak ekarri zituen bezalaxe ekarri du bertsolaritza multipolarrak bertsoarena.
|
|
|
Bertsoaren kadentzia berriekin lotutakoa izan daiteke bat
|
bateko
bertsolaritzak egingo duen hurrengo iraultza. Uztapidek eta Basarrik zuten halakorik egin, baina oraingo gazteek bai, badute horretarako oinarri eta ezagutza.
|
|
|
Abestiaren doinuan baitago beste gako garrantzitsu bat; bat
|
bateko
bertsolaritzan bizikleta edo trena izan daitekeen, baina rockean furgoneta barruan joaten den elementu horretan. Doinuak lagundu edo kontra egingo dio bertsoari, aldapa leundu edo malkartuko dio bertsolariari, baina bertsoa entzulearen belarrietara iritsiko bada, doinuaren bitartez iritsiko da beti.
|
|
2018
|
|
|
Bertsolaritzak erantzun diezaioke galdera horri. Garai
|
batean
bertsolaritza naturalki bezala transmititzen zen sagardotegian, etxean, plazan. Gune horietan zegoenak lortzen zuen zaletzeko eta, potentzialki, sortzaile bihurtzeko aukera.
|
|
|
Baina bertsolaritzak gizarte mugimendu bihurtzea erabaki zuenean, asmatu egin zuen, zeren hainbat hamarkadatarako bere geroratzea bermatu baitzuen. Arraroa egingo zaio baten
|
bati
bertsolaritza gizarte mugimendu bat dela esatea, baina, egia esan, erraz defini daiteke hala: egiturazko arazo historiko bati erantzuteko antolatzen da, munduari begiratzeko eta funtzionatzeko ikuspegi bat eraikitzen du, aukera leihoak aprobetxatzen ditu, gainerako agenteekin interakzioan sartzen da, jendea mobilizatzeko baliabideak martxan jartzen ditu, jende asko mobilizatzen du, eta, batez ere, bere egoeraren jabe egiteko eta bere existentziaren baldintzetan eragiteko antolatzen da.
|
|
|
Lehen, generoa okela besterik ez zen bertsolaritzan, txuleta. Orain, generoarekiko ikuspegi berdinzale
|
batek
bertsolaritza zabaldu, sakondu eta aberastu egin dezake. Genero aldetik eman diren aurrerapausoek lortu dute, adibidez, bertsozale ez ziren hainbat bertsozaletzea.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolaritza zen egokia, nahiz eta kantarien emanaldietan eskaintzen ziren bertso moldeek zentsura izan zuten muga, Anton Valverdek adierazi zuen gisa, agerraldi guztietan gertatu bezalaxe: " Eragozpenak, gutxi gora behera betikoak.
|
|
|
Alabaina, bertsolaritzak zuen tasun garrantzitsuetarik bat zen jendearen memorian altxatzeko dohaina. Doinuek, erritmoek eta errepikapenek hagitz baliabide eraginkorra bihurtzen zuten bat
|
bateko
bertsolaritza: iragankorra izanagatik, memorian gordeak izateko ezaugarri berezkoak zituen corpusa zen.
|
|
|
Urte batzuk beranduago, 2012an, Etxepare Institutuak bertsolaritzari buruz argitaraturiko liburuxkan laburbildu zituen Garziak bat
|
bateko
bertsolaritzari buruz teorizatzeko bide berriak(" Bertsolaria, emozioen kudeatzaile" atala, 36 or.). Interesgarria da bertan bildua. Bertsolaritza ahozko literaturaren baitako azpigenero gisa ikertzeak berekin ekarri omen du poetika idatziaren marko teorikotik abiaturiko ikerketak egitea; azken urteetan, ordea, marko teoriko berri baten formulaziorantz egin dute adituek:
|
|
|
Bertsoak betiere testua behar du, eta, aurrerago ikusiko dugunez, gaur egungo bertsolariek sarritan testu bikainak sortzen dituzte. Halere, bat bateko bertsoaren balioa testuaren kalitatera murriztea bat
|
bateko
bertsolaritzaren funtsari iruzur egitea litzateke.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolaritzaren helburua emozioak sortzea bada, aztergai dugun garaiaren dinamika nagusiari ongi egoki zekiokeen jarduna zatekeen: parametro emozionalek erdiz erdi jo zuten 50en akieratik aitzinerako euskal kultur dinamika osoa, eta, errana dugunez (Gandara, 2016), pertzepzio emozionala ardatz funtsezkoa izan zen euskal kulturaren, haren atzematearen eta egokitzapen modernoaren balioztatze prozesuan.
|
|
2019
|
|
|
Bertsolaritzan garatutako umorea (k) aztergai, genero ikuspegitik da lehen egin dudana. Boterearekin harreman zuzena duten bi eremu egungo bat
|
bateko
bertsolaritzaren testuinguruan aztertu ditut. Hau da, genero sistema eta umore sistema nola uztartzen diren.
|
|
|
Garzia, Egaña eta Sarasuak zaila ikusten dute horrelako planteamenduak bat egitea XX. mendearen bukaeratik garatzen ari den bat
|
bateko
bertsolaritzarekin. Zailtasun horrek bultzatu zituen bertsolaritza ulertzeko marko teoriko berritzaile bat eratzera.
|
|
|
Zailtasun horrek bultzatu zituen bertsolaritza ulertzeko marko teoriko berritzaile bat eratzera. Bertan, bat
|
bateko
bertsolaritza bi elementuz osatuta dago. Batetik, testua dugu (bertso batean transkribatu daitekeena); bestetik, entzuleriak eta bertsolariek partekatzen duten testuingurua edukiko genuke (ibid.:
|
|
|
Arreta berezia jartzen diote, hain zuzen ere, testuinguruari. Izan ere Garzia, Egaña eta Sarasuaren ustez, bat
|
bateko
bertsolaritzak ez du helburu gisa testuak ekoiztea, entzuleen artean zenbait emozio sorraraztea baizik (ibid.: 177).
|
|
|
Orain arte eta labur bada ere, azken mendean osatutako proposamen teoriko garrantzitsuenei errepaso bat eman diet. Mende
|
bat
bertsolaritza teorikoki lantzeko, baina baita ere sozialki eta mediatikoki izugarri zabaltzeko eta hazteko. Horrek guztiak ekarri gaitu gaur egun gauden egoerara.
|
|
|
Garzia, Joxerra; Egaña, Andoni; Sarasua, Jon (2001): Bat
|
bateko
bertsolaritza, Donostia, Bertsozale Elkartea.
|
|
|
" Bada egile jakin batzuen lanen azterketarik ere: dela Bilintxen bertsogintzarena, dela bat
|
bateko
bertsolaritzan belaunaldi desberdinetako ordezkari nagusi bihurtu ziren Txirrita eta Basarri bertsolariena. Bada, baita, oroz gain, ikuspegi historikotik gaia jorratzen duen azterlanik ere:
|
|
|
Bakarrik bertsotan nenbilenean, hil ala bizikoa zen goian ibiltzea. Orain bat
|
bateko
bertsolaritzaren, literatura idaztearen eta emanaldi propioen artean nabil, eta horrek antsietatea jaisten dit eta aukerak zabaltzen".
|
|
2020
|
|
|
1961eko urriaren 2an jaio zen Zarautzen eta 81eko irailean Itziarren, Salegi jatetxean, eztei bazkari batean egin zuen debuta. Argitaratu dituen lanen artean nabarmentzekoak dira Jon Sarasua eta Joxerra Garziarekin batean osatutako Bat
|
bateko
bertsolaritza, Sarasuarekin batean atera zuen Zozoak beleari, eta literaturaren arloko Pausoa noiz luzatu eleberria. Bertsoaren erregistro guztiak menderatzen ditu, terreno guztietan nabarmentzen da.
|
|
|
Kazetaritza eta Soziologia ikasketak egin zituen, eta Bertsozale Elkarteko Komunikazio arduradun izan zen. Joxerra Garzia eta Andoni Egañarekin batean idatzi zuen Bat
|
bateko
bertsolaritza lan mardulaz gainera, saiakera literario gisako bat utzi zigun Egañarekin batean egin zuen Zozoak beleari izeneko gutun trukearekin. 1991ko Gipuzkoako finalean txapela janzteko zorian zela egin zuen tongoak mito bilakatu zuen.
|
|
|
Are gehiago, Bosquejo de historia del bersolarismo plazaratu zuen 1964an, bertsolaritzaren historia ezagutzeko funtsezko obra. Eta, gainera, Euskaltzaindiaren baitan, bat
|
bateko
bertsolaritza indartzeari eta bertsopaperak berpizteari ere ekin zion.
|
|
2021
|
|
|
1845ean hartzen du gutxieneko jarraitutasun
|
bat
bertsolaritzak prentsan duen presentziak, hain zuzen Xahok Arielen bere kantutegia eta Aitorren kondaira argitaratzeari ekiten dionean. Aurrekoak, azaldu den gisan, testu solteak dira, bertsolaritzaren presentzia mediatikoaren prehistoriatzat har daitezkeenak.
|
|
|
Euskal kulturaren lehen modernizazio ahalegin gisa hartzen diren Lore Jokoetan euskal poesia gisa hautematen zen idatzizkoa eta bat
|
bateko
bertsolaritzaren arteko mugak oso lausoak izango dira Gabilondoren iritziz: "[...] bertako poesia bertsolaritzan inauguratutako bertso-paperen fenomenotik oso gertu dago, erabat biak ezin bereizi ahal izateko punturaino" (2009:
|
|
|
Eta hizkuntza ez ezagutzeak dakarkion muga ere aipatzen du Boucherrek, bat
|
bateko
bertsolaritzaz ari dela argi uzten duten hitzetan:
|
|
|
Deigarriena bat
|
bateko
bertsolaritzari egiten dion azpimarra litzateke. Abbadieren Lore Jokoak martxan jarri berriak dira Xahok liburu hau idazten duenean, eta, aipatu denez, Lore Joko horietan bertso jarriei, idatziari, askoz ere garrantzi gehiago emango zaie bat batekoari baino.
|
|
|
147). Xahok, aldiz, 174 bat
|
bateko
bertsolaritzak berezkoa duen izaera galkorra seinalatzen du: "[...] les productions de la Muse nationale, après être restées gravées quelque temps dans des mémoires privilégiées, se perdent sans retour au bout d’ un petit nombre de générations" 122 Azkenik, Manterolak, hamarkada batzuk geroago, proiektuak beste garapen maila bat duenaren adierazgarri, azalpen zabalagoa eskainiko du:
|
|
|
Foruen galerak eragindako erreakzio kulturalistaren baitan euskal literaturaren garapena lehentasunezko kezka bihurtuko da, eta bat
|
bateko
bertsolaritza literatur genero gisa lantzeko ahalegina ekarriko du horrek: " Rendre la notion de littérature plus accueillante, c’est, en même temps, légitimer l’inscription de l’improvisation orale en son sein.
|
|
|
Alegia, gabezia ez zela berezkoa, baina bazela. Eta berezkoa ez zela demostratzeko bertsolaritzaren adibidea jartzen du, bide
|
batez
bertsolaritzak garai hartan zuen indarra erakutsiaz (1878: 60).
|
|
|
Gailur berriak, bada, frontoitik antzokira ez ezik aipamen soiletik kronikara ere eramango du bat
|
bateko
bertsolaritza.
|
|
|
Hizkuntzaren garbitasunaren eta bertsolaritzaren gutxiespenaren atzean, bada, lehen ziklo horren haustura ageri da argi eta garbi. Poesia idatziaren tradizioa abiarazteko bertsoaren moldeak jartzen dira oinarritzat, eta bat
|
bateko
bertsolaritza bera genero literario gisa berregokitzeko ahalegina egiten da lehenik, baina modernitatea jasoarekin eta idatziarekin identifikatuz, benetan jasoa eta ondorioz modernoa izango zen euskal literatura baten bila, ahozkotasunarekiko nahiz bertsolaritzarekiko urruntze bat gertatuko da jarraian. Bertsolaritza gertuko ahaidetzat zuen tradizioa baztertu eta tradizio berri bat sortzea izango da xedea aurrerantzean.
|
|
|
Berrikuntza guztietan gertatzen da, datozenean, planteamenduak zeharo garbi egin gabe etortzen dira, eta hasieran shock bat bezala eragiten dutela. Joera
|
batean
bertsolaritza zerbait mitiko samarra bezala zegoen hartuta. Berezkoa, Jainkoak emandako dohain ezkutua, etab., lilura bat duena, misteriozkoa denez.
|
|
|
Azken urteotako ezaugarri nabarmenetako
|
bat
bertsolaritzaren dinamikaren azkartzea izan da. Talde hauetan esan denaren arabera, bertsolaritzaren dinamikaz hitz egin ordez, bertsolaritzaren zurrunbiloaz hitz egin litzateke[...].
|
|
|
Siadecoren txostenean irakur daitekeenez, adiera asko dituen beldurra da hori: " Azken urteotako ezaugarri nabarmenetako
|
bat
bertsolaritzaren dinamikaren azkartzea izan da[...] Honek, hemen aipatu den ‘erretzearen’ arriskua dakar: bertsolariak, gaiak, irtenaldiak, bertsozaleak ‘erretzearena’ alegia" (Siadeco, 1995:
|
|
|
Zozoak beleari, Ispilua eta Bat
|
bateko
bertsolaritza. Lan horietan, ikertzaile horien kezkak eta interesak agertu ez ezik, teoria oso bat gorpuztu eta zabaldu zen, besteak beste lehenago ez zelako teorizazio lan hori egin.
|
|
|
Zozoak beleari (1997) Garziaren hitzaurrea dakarren Egaña eta Sarasuaren arteko gutun trukaketa da; Jon Sarasua: bertso ispiluan barrena (1998) Garziaren eta Sarasuaren arteko elkarrizketa liburua; eta sei eskutara idatzita dago Bat
|
bateko
bertsolaritzaren gakoak eta azterbideak (2001).
|
|
|
Prozesu horren guztiaren muina jaso zuen lana, Barandiaranek dioen bezala mugimendu osoaren hausnarketa ofizialaren maila hartu duen hiru egileen artean gauzatutako Bat
|
bateko
bertsolaritzaren gakoak eta azterbideak izan zen. Bertsozale Elkartearen eta Bertsolariren baterako argitalpena izan zen, eta lau hizkuntzatan (euskara, gaztelania, frantsesa eta ingelesa) kaleratu zen.
|
|
|
352 Garziak 2000 urtean defendatu zuen" Gaurko bertsolaritzaren baliabide poetikoak" izenburua zeraman tesia, bat
|
bateko
bertsolaritzaren analisirako marko gisa erretorika epidiktikoa proposatuz, eta 1994tik ibilbide akademiko bat egiten hasia zen. Sarasuak" Bi begiratu euskarazko kazetari hizkerari" lanarekin lortu zuen doktoretza 1996an, eta ordutik ibilbide akademikoari ekin zion hark ere.
|
|
|
Sarasuak" Bi begiratu euskarazko kazetari hizkerari" lanarekin lortu zuen doktoretza 1996an, eta ordutik ibilbide akademikoari ekin zion hark ere. Egañak argi erakutsia zuen analisi sortzailerako bere usaimen zorrotza urte hauetan argitaratutako artikuluetan nahiz Bat
|
bateko
bertsolaritza liburuaren hirugarren egile gisa. Hirurak funtsezkoak ziren Elkartearen lehen hamarkadako ibilbidean, mugimenduaren intelligentsiako kide garrantzitsu, eta horiez gain mugimenduaren gogoeta partekatuan parte hartutako hainbat kidek ere erakutsia zuen bere gaitasuna.
|
|
|
Eta errepaso zabal horren ondotik, eginkizun zeudenen lehen zirriborro labur bat ere eskaini zuen: bertsogintzan erabiltzen diren baliabideez zehatzago aritzea, azterketa jaialdi nahiz txapelketez bestelako plazetara zabaltzea, bertsolari bakoitzaren estiloan sakontzea, eta bat
|
bateko
bertsolaritzaren historia osatu bat gauzatzea, besteak beste (2002: 805).
|
|
|
95). 2001ean argitaratu zen Bat
|
bateko
bertsolaritzaren gakoak eta azterbideak lanean, berriz, nazioarteko topaketa handi batzuk antolatzeko asmoa aipatzen zen:
|
|
|
Izatez, bilketaren alorrean garai honek eman zituen ekarpen berritzaileenak Makazagaren Bertsolariya, bertso jarrien bilduma hedabideratua dena, eta 1935eko nahiz 1936ko Bertsolari Guduetako bat
|
bateko
bertsolaritzaren zuzeneko transkripzioa izan ziren.
|
|
|
Denetariko horretan bertsolaritzak garrantzi nabarmena izan zuen. Horrela, antolatu ziren hamabi mahai inguruetako
|
bat
bertsolaritzari buruzkoa izan zen, eta egunean zehar egin ziren hemeretzi elkarrizketetatik hiruk (Pierre Bordazarre Etxahun Irurikoa bertsolaria, Manuel Lekuona eta Pierre Lafitte) zerikusia izan zuten bertsolaritzarekin. Bertso saioak ere eskaini ziren gainera; garrantzitsuena, Anoetako belodromoan 12.000 lagunen aurrean gaueko bederatzietatik aurrera antolatu zen jaialdi erraldoian eskainitakoa:
|
|
|
30). Bertsolaritzak Gipuzkoako gizarte tradizionalean daukan pisua ongi islatzen du, ordea, soinu bandaren zati handi
|
bat
bertsolaritzaren eskutik osatuz eta bertsolaritzaren historia erakusteko ahaleginaz.
|
|
|
Torrealdaik aipatzen du lehen frankismo idorrenean euskal kulturgintzak izan zuen arnasgunerik goiztiarrenetako
|
bat
bertsolaritza izan zela: " Oso goiz onartu zituen zentsurak, adibidez, Basarriren bertso liburuak; 1949an aurrena.
|
|
|
Hainbat ekarpen egin zituen, baina garrantzitsuenetako
|
bat
bertsolaritzaren hedabideratzean burututakoa izan zen. Honela azpimarratzen zuen, jada 1960an, Aita Karmelo Iturriak:
|
|
|
Jorratu izan den beste balio gehigarri
|
bat
bertsolaritzaren lanketak hezkuntza sistemari egin diezaiokeen ekarpena da. Bertsolaritzaren transmisiorako bitarteko gisa, aspalditik, 1980ko hamarralditik eman izan da bertsoa eskoletan, baina gerora planteatu dena pauso bat haratago doa, bertsolaritzaren lanketatik ahozkotasuna nahiz beste hainbat gaitasun garatu daitezkeela iradokiz:
|
|
|
814). Bat
|
bateko
bertsolaritza. Gakoak eta azterbideak liburuan zerrendatzen dira bide horretatik landu litezkeen gaitasunak:
|
|
|
Azken jauzi honen inguruko hainbat datu eman dira dagoeneko, baina zantzu esanguratsu gehiago ere eman daitezke. Horrela, esaterako, Bat
|
bateko
bertsolaritza liburuan bertsoaldi hautatuen emisioa ikus entzunezko hedabideetan azpigenero izatera iritsi dela esaten da (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001: 45).
|
|
|
Eta bilakaera horren atzean batari nahiz besteari egokitutako funtzionalitate berriak seinalatzen ditu: " Herriko kantak eta bertso paratuak[...] iraganarekiko erlazioan ziren identitate beharrekin lotu ziren[...] Bat
|
bateko
bertsolaritzak, ordea, komunitatearen orainaldiko errepresentazioa bereganatu zuen" (id.: 191).
|
|
|
orduan jauntxoak oso kontentu, haien gizatasuna zurituko zuten bertsoak entzunez[...]. Basarrik kaletar eskuxurien eta nekazari eskulatzen arteko zubia egin nahi izan du, beti ezinezko izan den zubi fantasma bat[...] gure bat
|
bateko
bertsolaritza ereduan izandu den bertsolaririk arrotzena eta desegokiena Basarri izandu da, inolako zalantzarik gabe. (Mazantini, 1991, 1," Basarri-rekin sahieska bertsolaritzari buruz")
|
|
|
Agur orrek osperik aundiena izan zezan, Louhoso’n batu ziran[...] Gipuzkoa’tik Uztapide, Lazkao Txiki, Mitxelena eta Garmendia. Bizkai’tik etorri ziran Azpillaga eta Mugartegi[...] Lekuona D. Manuel jaunak egin zigun itzaldi balios
|
bat
pertsularitzaz[...]. (Herria, 1965/VII/22," Pertsulariak.
|
|
|
15). Eta, aurrerago ikusiko denez, bertso munduak 1980tik aurrera garatuko den zikloan gauzatu ahal izan duen ekarpenik garrantzitsuenetako
|
bat
bertsolaritzaz ordura arte nagusi zen ulerkera esentzializatu eta tradizionalistarekin hautsi eta fenomenoaren erabateko gaurkotzea ahalbidetu duen frame berriaren ekoizpena izango da, hain zuzen.
|
|
|
Ez da, ordea, bertsolaritzaren politizazio horrekin disgustura dagoen bakarra. Zalegoaren zati
|
bat
bertsolaritzatik urruntzen ari dela abisatzen du zarauztarrak Goiz Argiko artikuluan: " Benetako bertsozale urrutiratu oiek inguratu bear dira berriro.
|
|
|
Perurena, P. (1987). Bat
|
bateko
bertsolaritzak jada ez dit balio niri. Korrok, 9 zk., 26 or. Helbide honetatik berreskuratua:
|