|
2000
|
|
|
Euskal Herrian, elizgizonek izan ezik, inork ez du dokumentazio eta informazioaren bilketaren kultura izan, are gutxiago transmisio bidea ahozkotasuna izan den kasuetan. Horregatik, zaila izan da neurri
|
batean
bertsolariak eta bertsozaleak egunero sortzen duten horren bilketaren beharraz jabetaraztea. Orokorrean lortu dugu.
|
|
|
Hain gazteak eta jadanik izen
|
bateko
bertsolariak. Zein izan dira zuen abiapuntuak?
|
|
|
Pitzadura mentala modernitatearen sintoma bat da. Seguru asko garai
|
batean
bertsolari eta entzuleak nahiko mundu ikuskera berdintsu bat eta balio antzekoak zituzten, baina bakoitzak bere baitan ere nahiko pitzadurarik gabeko ideologia zuen. Oso mentalidade trinkoa zen.
|
|
|
Sasoi
|
batean
bertsolari gazte kopuru hori arazo handia sortzera heldu izan da, hainbesterentzako lekua egiteak antolakuntza lana biderkatzen baitzuen. Hazkunde horri 1998ko txapelketan heldu gura izan zitzaion eta ohiko kanporaketa, finalaurre eta finaleko saioez gain, sailkapen saioak antolatu ziren.
|
|
2001
|
|
|
Ez dakit zer esan. Garai
|
batean
bertsolari saioetara joaten nintzen. Aspaldian ez naiz izan.
|
|
2003
|
|
|
34 urtekoa zala. Bat
|
bateko
bertsolari trebea, ta bertso barri egile ugaria izan zan (Bertso berriak, Xenpelarrek jarriak); bertso mota asko erabili zituan, eta Euskal Herriak bihotz bihotzean gordetan ditu oraindino Xenpelarren bertso eder asko (Jautarkolen liburua hor dozu; ganera, A. Zavala be ba ei dabil Xenpelarren bertso bilduma eder bat gertau gurean).
|
|
2004
|
|
|
Eta, hala ere, zu gero eta gehiago identifikatzen zara garai
|
bateko
bertsolarien bertsokerarekin.
|
|
2006
|
|
|
Izan daiteke era
|
bat
bertsolaria bertsotik bizitzeko?
|
|
|
gai jartzailea gaia ematen hasi da, poliki, ongi ahoskatuz, ahots sendoz. Halako
|
batean
bertsolariari honela esan dio: " haizeak darabilkizun hosto bat zara".
|
|
2008
|
|
|
Baina, bat
|
bateko
bertsolarien txapelketa nagusiez gain, hor zeuden bertso jaialdi xumeagoak eta bertsopaper lehiaketak ere. Eta behin eta berriro hartu zuen horietan parte, jaialdiak antolatzen eta gidatzen eta lehiaketetan epaimahaiko lanak egiten.
|
|
|
Estreinakoz Jon Maia eta Igor Elortzarekin bertan egindako saioa betiko gomutan izango dudalakoan nago. Bost saio, hogei
|
bat
bertsolari eta lehenengoz kantura doana zur eta lur uzten duen jendetza aditzen. Horra Gasteizen urteetan egin den lanaren beste emaitzetako bat.
|
|
2009
|
|
|
Bertsozaletasunean arrastoa utzi zuten txapelketa horiek, alde
|
batetik
bertsolariek beren burua ezagutarazteko baliatu zituzten, eta bertsolaritza bera hedatu zen, Bidasoa arrotik haratago, hainbat eskualdetan Iruñerriraino. Nafarroa Beherean Xalbador aski ezaguna zen ordurako, baita Mattin lapurtarra ere.
|
|
|
Urte guztiotan aurkezle izandakoen agerraldiek gidatuko dute festa eta 30en
|
bat
bertsolarik kantatuko dute oholtzatik. Hitzetik Hortzera hasterako plazaz plaza hamarkadatan ibilitako bertsolariak izango dira Bilbon, baita Hitzetik Hortzera baino gazteago izanagatik gaur egun plazaz plaza dabiltzanak ere.
|
|
|
Dokumentu historikoa izango da ikusgai: Alemaniako telebista
|
batek
bertsolari bizkaitarrei buruz egindako erreportajea. Ona, polita eta merkea.
|
|
|
Dokumentu historikoa izango da ikusgai: Alemaniako telebista
|
batek
bertsolari bizkaitarrei buruz egindako erreportajea.
|
|
|
zirikatzailea, erantzun zorrotzekoa... Bat
|
bateko
bertsolaria izan da ororen gainetik.
|
|
|
Hori ere gure lana delakoan dago, eta amorratu egiten da ezetz esaten diodan bakoitzean. Urteak daramatzagu gauza berari bueltaka, eta oraindik ere esaten dit garai
|
bateko
bertsolariak ez zirela gure modukoak. Nik ez dakit garai bateko zenbat bertsolari ezagutu dituen nire lagun honek, baina esaten duenez, lehen bertsoak edonon botata frogatzen zen bertsolaritasuna.
|
|
2010
|
|
|
Ama gutxiago aipatzen dizute, baina izango zuen bada eraginik zure bertsozaletasunean.Bai, hain zuzen, Maddalen Arzallusek eta biok egin genien horrelako omenaldi txiki
|
bat
bertsolarion amei. Batez ere, Maddalenen kasuan eta nirean ezagunak egin ginelako berak aita eta neba dituelako bertsolariak, eta nik ere aita; baina amak ere hor daude.
|
|
|
Abarrategi, beraz, bat
|
bateko
bertsolaria zena ez dago dudarik. Edozelan ere, bertsopaper saltzaile modura egin zen ospetsu eta ezagun Euskal Herriko lekurik gehienetan, eta Besamotzaezizenez. Manko (a) ere agertzen da inoiz edo behin?
|
|
|
–1935eko urtarrilaren 20an Donostiako kursaal en egin zen Euskal Herri guztiko Txapelketara azaldu zen. Baziren hogei
|
bat
bertsolari eta Uriartek bostgarren saria jaso omen zuen? 65 Esanda daukagunez, lau sari baino ez zituen banatu epaimahaiak; baina Jose de Artetxe idazleak ere aurretxoan ikusi zuen dimoztarra sari zerrenda posible horretan: –Lástima grande que la escasez de medios(...) impidiera que mayor número de bertsolaris pudieran ser destacados en la calificación.
|
|
|
Eta oilaskorik ez zen falta izan egun hartan; menu apala izanagatik, ondo betegarri eta goxoa. Anaietako
|
bat
bertsolaria zeukan Juanitok, aparta, Uztapiderekin ere noizbait plazan ibilia eta berealdiko giroa sortu zen haren omenaldi eta ateraldiekin eta hari erantzunez batak eta besteak botatzen zizkioten nolabaiteko bertsoekin. Ezkongaiak, gurasoak eta familiakoak ginen mahaian jarri zuten don Juan Antonio, kapitan pilotu.
|
|
|
Bertsoek hitza ezartzen dute airea baino lehen, kantuak ez, segurik. Hemen dateke giltza Iparraldeko bertsozaletasunaren biltzeko, kantari ere behar duela izan
|
bat
bertsolari osoa izateko. Antzerkiak ez du hizkuntzaren problema berdin pausatzen.
|
|
2011
|
|
|
Eta zer erran osabez?
|
Bat
bertsularia, han hemenka artetan ibilia Xalbadorren eta Mattinen itzalean, Kaliforniara joan aitzin bizia irabazteko. Bestea, apez misionesta, Japoniara joan zena eta han, japoniera ikasirik, bi urte barne Gabriel Marcel filosofo kristauaz mintzaldi bat egin zuena.
|
|
|
Frantsesez, gehienetan complainte bezala ezagutzen ditugu. Garai
|
bateko
bertsolariek tankera honetako kantak ere atera ohi zituzten bertsopaperetan. Pierre Topet. Etxahunek?, esaterako, tankera honetako kantu bat baino gehiago moldatu zituen.
|
|
|
Adibidez, 1956an jaialdia antolatu zuen Bilboko Arriaga Antzokian, eta 1959an Euskaltzaindiak AEBtik Western Basque Festivalaren antolatzaileengandik honako eskaria jaso zuen: «Zinta magnetofoniko
|
batean
bertsolarien agur bat eta beste euskal kanta batzuk batu» eta AEBra bidaltzeko6 Euskalgintzan erabateko zentralitatea zuen erankundea izanik, euskalgintzaren inguruan ari ziren taldeen asmoen berri jasotzen zuen eta gehienetan ekimen desberdinak babesten zituen (euskara ikastaroak, antzerki taldeak, bertsolaritza txapelketak eta abar). Bereziki aipagarria da Alfabetatze Batzordea.
|
|
2012
|
|
|
Bertsolaritzaren beste gauza polit bat da hori. Makina
|
bat
bertsolari ezagutu dut nik, hasi zaharretatik eta gaurko eskoletan dabiltzanak arte, baina sekula ez ditut bi bertsolari berdin ezagutu. Bakoitzak bere nortasunetik egiten du bertsotan, eta horrek bertsolaritza jantzi egiten duela uste dut.
|
|
|
Eta hori eskatzen dio entzuleak. Herri
|
baten aurrean
bertsolariak bere irudi bat ematen du, eta herri batek plaza batzuk ematen baldin badizkio bertsolari horri irudi hori gustatu zaiolako ematen dizkio; hara joaten den bakoitzean, herri horrek nahi du bertsolari horrek hortik ematea. Ez da berdin gauza bera nik esan edo Joxe Agirrek esan; edo beste bertsolari batek esan.
|
|
2013
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiak berehala eman zion baiezkoa Kafkaren aulkia saileko saio bat egiteko proposamenari. «Hurrengo berraragitzerako dozena erdi bat gauza ditut aurreikusiak, eta horietako
|
bat
bertsolari izatea da», azaldu zuen atzo, txantxetan, Kafkaren aulkia ren aurkezpenean. Ez du bere burua aditutzat, baina txikitatik maite ditu bertsoak.
|
|
2014
|
|
|
65). Alde
|
batetik
bertsolariak bere ikuspuntu propioarekiko distantzia hartu behar du, pertsonaia batek edo egoera batek behartuta, eta bestetik, bertso kidearen ikuspuntuarekiko ere kokatu behar du.
|
|
|
Bertsolaritza da guretzat arazo polit bat, erronka bat. Adimen artifizialeko arazo bat da, bertako kulturarekin lotua, eta erronka da robot
|
batek
bertsolari baten portaera erakustea. Eta horretan gabiltza.
|
|
|
Hari beretik zihoan Karmeldarretan urtero egin ohi zen bilera haietako
|
batean
bertsolari batek eginiko dei larria, hil kanpaia edo halako zerbait zirudiena. Atzetik ez zetorrela inor eta bertan behera amaituko ote zen dena?
|
|
|
Escualdunac ekin 10
|
bat
bertsolari pare entzun izan dira. Ez ditut nik denak entzun, ez baitut dena segitu.
|
|
|
Haste hastetik poesia lehia sartzen dute horretan eta bertsolaritza asimilatzen poesiari. Bat
|
bateko
bertsolariak ateratzen dira plazara poesia egitera. Lehia edo sailkapen horiek ekartzen duten nahasmenduen artetik poesia ateratzen denez...
|
|
|
Zeiharka agertzen dira toberen aipamenak dokumentu urri batzuetan. Hala nola Manex Etxamendi bertso jartzailearen Tobera munstra batzuez bertso paperetan43 Ez zen Etxamendi bat
|
bateko
bertsolaria. P. Lafittek egin zuen haren bertsoen bilduma eta Guicher i bertso sorta hori aipatu.
|
|
|
Ez da egin denboran gremio bakar
|
bat
bertsolariekin. Gazteen desmobilizatzaile ez dira epai mahaiak, ez dira elkarteko lehiak eta profesionaltasun istorio horiek, baina bahituak izateko sentimendua.
|
|
|
Galerianoaren kantuak bat
|
bateko
bertsolari batek egin zituela egituratik nabari zaio bertso sortari. Plumagaineko premu ri erantzuten du ala zorigaitzeko premu izatea... aitari galde eginik... eta ondokoan heldu da ene aita da gizon kontsideratua.
|
|
|
Eta bat
|
batean
bertsolariaren ahotsa nagusitu zen:
|
|
2015
|
|
|
Igor Elortzak ez du uste “txalo erraza” lortzeko denik. 2001eko txapelketaren osteko Argia astekariak antolatutako mahai inguru
|
batean
bertsolariei “emozio trafikanteak” zirela ezbaian aritu zirela gogoan du: “Ez genuen ondo hartu, baina arrazoi pixka bat bazuen.
|
|
|
behin oholtza gainean nengoenean, Agirre bihurtzen nintzen eta Amaia itzalean geratzen zen”, Agirreren arabera. Enbeitaren ustetan bada une
|
bat
bertsolaria maskara horrekin “betiko” haserretzen dena eta erabakitzen duena beti ezin duela horrela kantatu: “Zure hauskortasun horiek guztiak zergatik ezin dituzu agertu?
|
|
|
Bertso saio
|
batean
bertsolariek erakusten duten keinu bidezko lengoaia erreproduzitzea da modulu honenataza nagusia. Horretarako, bertsolari batek oholtza gainean egin ohi dituen mugimenduak aztertu (publikoari begiratu, bertsoa pentsatzerakoan eskuak atzean jarri, gora ta behera begiratu, kantatzerakoangorputzarekin egiten dituzten mugimenduak, etab) eta modulu honetan inplementatu dira.
|
|
|
Positibotasun hori erlatiboa da, ordea: izan ere, Lujanbiok kontatzen duenez, emakume
|
batek
bertsolari on bezala errekonozitua izateko hiru muga gainditu behar ditu: lehenengoa, «neska izateko ona duk» muga, bigarrena, «nesken artean onentsuena duk», eta hirugarrena, «bertsolari ona duk».
|
|
|
Orduan ama bazen pixka
|
bat
bertsolaria.
|
|
2016
|
|
|
...l gaurko moduan erakustea ez baita euskaraz gertatzen, gertatzen dena taula gainean ez da euskaraz gertatzen, orduan publikoa harrotua da horretan, jadanik erakustea errealitatean dauden konfliktoak taula gainean eta gainerat euskaraz berak ez duelarik hala pentsatzen, beti bada konflikto, lehen konflikto bat edo bigarren konflikto bat, eta bertsolaritzak eginen du bide, lan ona eramana baita alde
|
batetik
bertsolariak sortzeko ta lehiaketa historio hori eta belaunaldi berriak bere adin bereko jendea erakarriko du beti, baina euskaraz du jakin, izanen da geto batean, ikastolako umeen adin klaseko ehuneko bosten ehuneko hogeia.560
|
|
|
Beste gauza askotan, ordea, sitsek janda agertzen zaigu testua, adibidez Espainiako etorkinen gaiaren tratamenduan eta emakumeenganako komentario lizun eta baimendu gabeko zirrien kontuan. Auzi mingarriak gero, kontrasterik gabe emateko eta duela mende
|
bateko
bertsolari baten figura erreskatatzearen aitzakian!
|
|
2017
|
|
|
Oraindik orain, formari puntuazio ona ematen zaio, eta noski, txapelketan gaude, baina badago talka bat, zer esate horretan. Gainera, hartzen badugu txapelketa gure kultur idiosinkrasiaren adierazpide bezala, eta egozten badiegu gure ordezkaritza moduko
|
bat
bertsolariei, eskatu behar zaie diskurtsiboki ere ekarpen bat egitea. Horrek zenbateraino balio duen BECen sartzeko?
|
|
|
bi bertsokera, bi txapeldun handi, bi buruz burukotan errepikatu den binomioa, garai loriosetan ezagutu ditugun bertsolari pareen moduan. Eta buruz burukorako lehia bizian ikusten diren beste eskukada
|
bat
bertsolari, aurkezleak bi izenak ahoskatzerakoan publiko bakoitzak bereak espero ere izan zituen izenak. Osagai denak baditu, ea aurten.
|
|
|
Konkretuki: EEG (electroencefalograma, burmuinaren aktibitate elektrikoa neurtzeko), MEG (magnetoencefalografía, burmuinaren aktibitate elktromagnetikoa neurtzeko) eta MRI (resonancia magnétikoa). Bertako aditu
|
batek
bertsolariaren buruan ematen diren korapiloak teknikoki zer islada duten azalduko dizkigu.
|
|
|
Bertsolaria nere ustez, historian zehar izan da inprobisatzen duen pertsona bat, bertsolaria da betiere publiko baten aurrean bere ideiak eta pentsamenduak adierazten dituen pertsona bat. Nik uste funtzio diferenteak izan dituela historian zehar, beti izan du funtzio ludiko bat, hitzarekin jolas egiteak plazerra sortzen digu, bai ari gerenoi eta bai entzuten digutenoi, baina badu ere funtzio informatibo bat, garai batean askoz ere handiagoa, garai
|
batean
bertsolariak informazio gehixeago mugituko zuen herri xeheak baino, gaur egun herri xeheak bertsolariak aina informazio mugitzen du. Badu funtzio sozial bat, herriaren ainbat estratotan parte hartzen duelako eta nik uste baduela ere funtzio linguistiko bat ere.
|
|
|
|
Batetik
bertsolariok edo bueno ba sorkuntzara dedikatu garenok egin dugun ibilbidea, eta bestetik bertsolaritza mugimendua bera, gizarte mugimendu moduan, Bertsozale Elkartean mamitu dena, eta horretan eduki ditugu intuizio basiko batzuk.Hau da bertsolaritzaren transmisioa generaziola nola segurtatu, bertsolaritzaren sustapena gizartean nola ziurtatu, eta bestetik bertsolaritzaren jakintza, bertsolaritza...
|
|
|
Maontevideoko plaza
|
batean
bertsolariak kantuan ari dira. Inguruan jende dexente dago pilatuta.
|
|
|
Beiruteko plaza batean mahai
|
baten inguruan
bertsolari ezberdinak kantatzen ari dira.
|
|
|
Libanoko gazte
|
batek
bertsolaria izan nahi zuen eta jakintsu zaharrarenagan joan zen kontseju eske eta horrela galdetu omen zion. Bertsolari handi bat izateko zer egin behar dut?
|
|
|
«Beren jarrera harrotik/ heldu zidaten lepotik/ gau eta egun sufriarazi/ ziguten gogotik/ nahiz sendiaren ondotik/ eten ninduten errotik/ nire barrena ikusi nahi dut/ libre gorrototik».Sari asko irabazi dituzte zure bertsopaperek, eta bertsolariak sortu dituzu. Zergatik ez zara inoiz ibili plazako bat
|
bateko
bertsolari. Nire garaian ez zegoen girorik horretarako, eta ez zitzaidan inoiz bururatu plazan aritzea, esan bezala, bertsolariak orduan jaio egiten zirelako. Gainera, bertso jartzaile nahi ninduten, ordura arte horretan zebilenak beti apaizak izaten zirelako.
|
|
|
ez dago euskaraz jakin beharrik euskal abeslarien kantuekin gozatzeko. Horretan arrazoi zuen Granada Errekakoak, Txinatik Donostiara baino alde handiagoa dagoela abeslari
|
batengandik
bertsolari batengana.
|
|
|
" Xabier Lete abeslariak bialdu digun karta batean, era ontan mintzatzen da: " Julian Lekuona ta nik, garai
|
bateko
bertsolari aukeratu batzuen bertsoak kantatzeko asmoa aspalditik genuen. Ez, alegia, bertsolariei beren tokia kendu naian, gaurko jendeari garai bateko bertso zarrak erakusteko ta abesteko asmoz baizik:
|
|
|
Sarasua bat dator Gereñorekin gaurkotu egin behar direla bertsolariei jartzen zaizkien gaiak eta horien tratamenduak, baina, era berean, Basarriren ildo beretik mintzo da, bertsolaritzaren aberastasunetako
|
bat
bertsolariek darabilten hizkuntza bera dela, hor badagoela" gauzak esateko bertsolaritzaren berezko era bat"," liburuetan jaso ezin daitezkeen kontuak, ironia era batzuk" eta hori gorde egin behar dela.
|
|
|
Urbanotzen hasi den garaian, Sarasuak ederki igartzen du zein den bertsolaritza berriaren erronkaren funtsetako bat: asfaltoak eta hiritartzeak gaiak eta tratamenduak aldatzea badakartza, ados; bertsolarien janzkerak eta estetikak aldatzen badira, konforme; baina belarri
|
bat
bertsolari zaharrengan jarrita, ahozko hizkuntzaren naturaltasunarekin lotutako estetika hori galdu gabe, zorrotz jasotako aizkora kamusten utzi gabe.
|
|
|
Taldeko kide bat gehiago bihurtuta, rock kontzertuaren liturgiaren barruan kantatzen du Ormaetxeak; horixe baita testuingurua eta unea, rock kontzertua. Hori dela eta, bertso saio tradizional
|
batean
bertsolari baten ahotik sekula irtengo ez liratekeen aleak irteten dira Ormaetxearen ahotik: non ikusi da bertsolaria entzuleria dantzan has dadin xaxatzen?
|
|
|
Rocka eta bat bateko bertsoa zuzenean eta aldi berean uztartu nahi direlako sakrifizioetan hasi behar bada, bateria da sakrifikatu beharrekoa, ez gitarra. Garai
|
bateko
bertsolariak oker zebiltzan beren herrak gitarrari zuzenduta.
|
|
|
Hain justu, garai
|
bateko
bertsolariek erabiltzen zituzten hitzak eta oraingoek erabiltzen dituztenak izugarri aldatu direlako, hizkuntza bera eraldatu egin delako, arrotz egiten zaie adineko bertsozale askori egungo bertsolaritza. Garai bateko entzuleak eta bertsolariek (euskaraz eskolatu gabeak biak) konpartitzen zuten musika tresnak ahozkoa zuen iturburu, euskalki, kontrakzio, fonetismo eta hizkuntzak berezko dituen ekonomia lege eta trikimailu guztiekin.
|
|
|
" hitz egin bezala abesten dut, hori da ikasi nuena". Ez soilik berea, garai
|
bateko
bertsolari ia guztien ezaugarria da hori.198
|
|
|
Nafarroako eta Iparraldeko bertsulari txapelketa gehienetan parte harturik, txapela irabazi zuen 1983an Donibane Garazin. Hots, zonbait aldiz bertsu sail batzu idatzi baditu ere, egundainotik bat
|
bateko
bertsularia izan da Ezponda. Norbait lotuko balitz grabatuak izan diren bertsuak entzun eta hoberenak paperean idazteko lanari, balitaike hain segur liburu gotor baten osatzekoa.
|
|
2018
|
|
|
Bertso saio batek denetik izan behar du. Batzuetan pasatzen da zuk serio planteatu duzun gai
|
bat
bertsolariek umoretik jorratzen dutela. Horregatik, norbaitek gai bat pentsatzen duenean, gai horrek izan dezakeen ibilbidean edo garapenean ere arreta jarri behar du.
|
|
|
Ekarri ere ez zuten egin; lur haietan gelditu zen betikoz haren gorputza. Bertsolari polita omen zen (“Apextegiko Inaziari harek kantatu zittion toberak…”), eta horregatik, hain xuxen ere, gure ama oroitzen zen irakurria zuela aspaldiko egunkariren
|
batean
bertsolari etxalartar bati eginiko elkarrizketa, zeinek kontatzen zuen gerra hartan berean galdu zuela beratar lagun bat, bertsotan ederki egiten zuena. Amak konprenitu zuen osaba Luis izan behar zuela ‘beratar lagun’ hura.
|
|
|
Oholtza gainean momentu beroen protagonista ere izan zen Mitxelena. Kaxkak kontatzen duenez, garai
|
bateko
bertsolariei “berdin zitzaien ondokoa umiliatzea; haien mentalitatea ondokoa azpiratzea zen”: “Amurizaren aurretik horrela zen bertsolaritza.
|
|
|
Gazteak bertsotan probatzea gustatzen zitzaion eta Joxe Mari Iriondok dio Xabier Amuriza ere neurtu nahi izan zuela. Ez zen, bere garaiko bertsolari askorentzat bezala, bat
|
bateko
bertsolari peto petoa eta ez zuten espero 80ko txapelketa hartan gailenduko zenik. Amurizak, ordea, sekulako erakustaldia eman zuen.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolariak ziren hirurak, eta irakurleari bertso idatzi asko emanak. Besteak beste, hor dira Auspoa sailean, Bihotz barneko solasak (Auspoa 303, Arrosagaray), Ene ezkilen dangak (Auspoa 307, Alkat), eta Bertsuaren eremua (Auspoa 335, Mihura). Gazterik hil ziren hirurak ere, baina fruitu onak emanik.
|
|
|
Izan ere, bat
|
bateko
bertsolariaren helburua ez baita balio literario handiko testuak sortzea, entzuleengan emozioak eragitea baizik. Bertsoak betiere testua behar du, eta, aurrerago ikusiko dugunez, gaur egungo bertsolariek sarritan testu bikainak sortzen dituzte.
|
|
2019
|
|
|
Rufino bat
|
bateko
bertsolari ezaguna ez izan arren, behin Zaldibiako taldean kantatu omen zuen, garai batean Euskadi Irratiak antolatu zuen Pernando Amezketarra izeneko sarian. Eta, gainera, ez omen zen batere gaizki aritu, han hartako antolatzaileetakoa zen Joxerra Garzia lagunak birritan esan izan digunez.
|
|
|
Baina bertsolariek oholtzetan jardutea nahiko gauza berria da. Bertsolaritza praktika kultural zabalago moduan ulertzen badugu, ordea, mendeetako historia aurkituko dugu, eta hor gizonezkoak zein emakumezkoak aritu dira; garai
|
bateko
bertsolari askok aipatzen dute, adibidez, bertsotan egiten zuen familia inguruko andreren bat… Bertsolaritzak momentu historiko bakoitzean zein esparru hartzen zituen jakitea ezinbestekoa da, zeren, nik uste hortxe dagoela gakoa: fokua non jartzen dugun.
|
|
|
Miren Artetxe eta Uxue Alberdik luze eta dotore esandakoak modu sintetizatuan idatzita gehiegi desitxuratuko ez direlakoan, ondoriozta dezakegu bertsotan hika egitea estuki loturik legokeela bertsotan egiteko estilo jakin batekin, zeina naturaltasunaren eta freskotasunaren aldekoa baita. “Beste garai
|
bateko
bertsolariaren ahozkotasuna emulatzera edo gorpuztera dedikatzen diren” bertsolariak lirateke, Artetxeren ustez.
|
|
|
Lehen potorik egin gabeko saioak gutxi izaten ziren; orain, berriz, noiz edo noiz bakarrik entzuten da bakarren bat. Garai
|
batetik
bertsolariak asko ugaritu dira, eta bertsoen kalitateak gora egin du nabarmen. Gauzak dotore esaten dituzte, eta gaurko bertsolariak entzuteak gustua ematen du.
|
|
|
–Hala da, bai, zuzen zaude. Euskaltzaindia gizartean hartzen ari zen presentziaren adierazle nagusietako
|
bat
bertsolari txapelketen antolaketa lana izan zen. 1958an ekin zion bide horri, Bizkaiko Bertsolari Txapelketarekin, eta 1960an Bertsolari Txapelketa Nagusia antolatu zuen.
|
|
|
" Saioetan izen handiko bertsolariak egoten dira. Nafarroan badago korronte edo joera
|
bat
bertsolari gazteak parte hartzeko, eta gero eta gehiago ari dira sartzen". Plazara ateratzea, beraz, garrantzitsua dela uste du, izan ere," etorkizuneko bertsolariak izango dira edo gara".
|
|
|
Aia eta bertsolaritzaIdazle eta Laurgaingo zaintzaile ez ezik, bat
|
bateko
bertsolari, bertso jartzaile eta bertsozale porrokatua ere badela esan behar dugu Lertxundi —goraipatu zuen Iriondok liburuaren aurkezpenean— Horrelaxe aitortu dio KARKARAri protagonistak berak ere: Etxean bertsozaletu nintzen, gure aitak bertso zahar asko kantatzen zuen, eta bat batekoak ere tartekatzen zituen sarri.
|
|
|
Bertsolaritza da nire afizioa, eta badut lagun
|
bat
bertsolaria dena, German Urteaga, niretzat erreferente izan dena. Nik banekien transa nintzela, baina nire lagunak ez ziren, eta ez nekien norengana jo babes bila, saiatuta ere, kasu askotan ez baininduten edota naute ulertzen.
|
|
|
" Izan dira modu errepikatuan iraindu nautela sentitu dudan pare
|
bat
bertsolari. Gogoan daukat behin, hiru ginela bertso afari batean (ni gazteena):
|
|
|
" Orain ez asko, adin
|
bateko
bertsolari gizonezko bat, bertsoaldi batean, harira etorri gabe, nire titiak gora eta behera aipatzen hasi zen. Gogoratzen naiz guztiz desenkajatuta gelditu nintzela, nondik atera jakin gabe, oso deseroso; beste garai batean, nik ere bere maila berean jarrita erantzungo niola uste dut, beste astakeriaren batekin, baina ez neukan gogorik; atzean jesarri nintzenean saioan zegoen beste bertsolari emakumeak esan zidan:
|
|
|
Kanpotik ikusita ezer demostratu beharrik gabe egon dira hor. 2009ko Txapelketa Nagusian epaile
|
batek
bertsolari bati buruz esan zidan: “Neska polita da eta ondo kantatzen du”.
|
|
2020
|
|
|
Lehen saria Txomin Garmendiak eraman zuen; bigarren, Lazkao Txiki gelditu zen. Hogei
|
bat
bertsolarik edo, hartu zuten parte… Oso egoera txarrean aurkitzen zen jatorrizkoa, eta egin genuena izan zen ahalik eta kopia txukunena atera eta Ibai-Ertzi itzuli.
|
|
|
Irakurri dut bertsolariek urtero Markinan egiten zuten Bertsolarien Batzarretako
|
batean
Bertsolari izeneko aldizkari bat martxan jartzeko proiektua aurkeztu zenuela.
|
|
|
Koro Lasarte ere tartean zen. Pentsatu genuen polita izango zela hogei
|
bat
bertsolarirekin afari bat egitea eta unitate mugikorrarekin, alegia ohikoa baino bitarteko gehiagorekin, egitea jarraipena. Liernin egin genuen, eta hor atera zen Lazkao Txikiren ispiluarena.
|
|
|
Zavala, bertsopaperak bertsolarika eta gaika argitaratzean, ez zen bertsoak eskaintzera mugatu. Bertsolari bakoitzaren biografia ere eman zuen –ehun
|
bat
bertsolarirena, guztira– eta baita dena delako gai edo gertaera bakoitzaren testuingurua ere. Are gehiago, Bosquejo de historia del bersolarismo plazaratu zuen 1964an, bertsolaritzaren historia ezagutzeko funtsezko obra.
|
|
|
Entzuleen artean uste orokortu xamarra da, edo hala esango nuke nik behintzat, txapelketa bateko finalean eta baita gainerako saioetan ere gai edo ariketa umoretsuei espazio txikiegia gordetzen ez ote zaien. 8ko txikiko ofizioak, puntukako saioak (baldin baleude) eta gutxi gehiago, non eta trataera serioagoa jasotzera deituriko ariketaren
|
batean
bertsolariek bertsoaren grabitate lege naturalei erronka bota eta inork uste ez duen euskarriren batetik heltzen ez dioten ariketa horri. Bertsoaren bat bateko izaera modu oso egokian islatzeko gai diren ariketak izanik umoreari lekua egiten dioten horiek, ahalegina egin litzateke, aurrera begira, iraupenez luze xamarrak diren halako saioen aringarri diren ariketa horiei protagonismo gehixeago emateko.
|
|
|
«1995ean kokatzen naiz, Viktoria Eugenia antzokian egindako Bertso Egunean. Jexux Mari Irazu eta Maialen Lujanbiorekin kantatu genituen bertsook, eta atzean zeuden eserita adin
|
bateko
bertsolariak. Amaitu genuenean kantua, antolakuntzakoek ere ez zizkiguten oso begiratu goxoak egin.
|
|
2021
|
|
|
Hori izan zen justuki joan den urtean ezin izan zelako egin [eskolarteko] Euskal Herriko finala; antolatu zuten saio
|
bat
bertsolari" zaharragoekin", edo bertsolari on batzuekin aritzeko plazan. Gero, bada Haizea Dator egitasmoa:
|
|
|
tales son las palabras de Curros, cuya desgarradora elocuencia me hace extremecer". Artikulu luze batean, Bilintxen izaera xumea, lagunen maitasuna eta bere olerkigintza herrikoiaren balioa azpimarratu zituen, bat
|
bateko
bertsolari gisa izandako ateraldiren bat maisulan gisa seinalatuz. Beste ezeren gainetik, ordea, Bilintxen patu ankerra aletu zuen, pairatutako zorigaitz guztiak zerrendatuz:
|
|
|
Lehengai horri aldiro buelta berri bat emanda ezagutu ahal izan dira Villabonako desafioko bertsolarien biografiak eta bertsoak, eta bide beretik iritsi da gaurdaino euren garaikideak izan ziren beste dozena
|
bat
bertsolariren entzutea ere. Batzuetan ezizen soil gisa, garaiko bertsoetako aipamenetatik bakarrik ezagutzen diren Ametza, Otobezino, Martin Amorex, Prantxisko Irabarren, edo Albitxuarraren kasuan bezala.
|
|
|
Koplakarien il bear onek lari genkarzkin Euskaltzaletakoak. Alegiko errotan alkartu giñan ‘Lizardi’ zana, Yauregi olerkaria, Labaien antzezlaria eta Erauzkin bertsolari, gaitz orrentzako sendagairik aurkitzen ote genduan edo[...] Donosti zareran aiton bizargile
|
bati
bertsolari guduak antziñako erara taiutzen trebe zala igarri genion. ‘Consistorio de los Juegos Florales’ zalako aietan epaile bezela ibilia bait zan Uranga’tar Iñaki[...] Toribi yaunaren omenez ‘Centro Católico’ antzokian 1930’garen urtean Euskaltzaleak lenengoz eratu zuen Bertsolari gudua onetxek zuzendu zigun.
|
|
|
Beraz, nik esan nai nituzken gauz asko ta asko eziñ aitatu denborik ez dagoalako". Diskurtsoan lehen zati
|
batean
bertsolariak goratzen ditu: " Arrigarri ta zoragarrizko asmoak dituzte beren bertsoetan.
|
|
|
Eta azken urteotan ere izan du oihartzunik, audioan entzun daitekeen bigarren baten nortasunari buruzko hipotesiak planteatu izan baitira. Audioan" Asteasu" deitzen dio entzule
|
batek
bertsolari horri, eta hasiera batean Pello Errota izan behar zuela uste izan zen, asteasuarra baitzen. Jaione Landabereak diskoaren datak bitartekoa behar zuela ezarri zuen, ordea (2012:
|
|
|
Salbuespena, azaldu den gisan, Pello Errota litzateke. Garai hartako bat
|
bateko
bertsolari loriatuena izanik, zenbait kronika zabaletan dezenteko tartea eskaintzen zaio. Asteasukoa eta Fernando Amezketarra dira, kopuruz, Otañoren eta Bilintxen ondotik bertsolaritzaren garaiko protagonisten hirugarren lerroa osatzen dutenak.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolari petoen artean Pedro Jose Elizegi Pello Errota (18401919) asteasuarra da ziklo honetan oihartzun mediatiko handiena izan zuena.
|
|
|
Adinari erreparatzen badiogu, errotariak nahikoa gastatuta behar zuen mende berriaren hasiera honetan, eta Txirritak, berriz, erabat sasoiko. Gerora jaso izan diren kontakizunetatik eta hernaniarrak izan duen proiekziotik urte haietako bat
|
bateko
bertsolaririk onena eta ospetsuena berak behar zuela ondoriozta daiteke, baina prentsan" el humorístico Chirrita" gisako izenlagun sorta bat baino ez da jasotzen. Mende berriarekin bertsolaritzarekiko klase jasoen interesak behera egin zuelako zantzutzat har daiteke ikusezintasun hori.
|
|
|
Eta gaur egun, agian informazio zabalegia eta arinegia eskaintzen du hain aldizkari espezializatua izateko. Aldiz, aldizkarian datorren zenbait informazio oso bertsozale ez direnentzat ere egokia izan daiteke (batik
|
bat
bertsolari pertsonarekiko notiziak eta berriak). Baina noski, horiek aldizkaria erostea askoz zailagoa da.
|
|
|
Euzko Pizkundean, aldiz, 19ra igo zen kopurua, eta% 18ra portzentajea, eta Kepa Enbeita nahiz Basarri izan ziren bat bateko bakarrak. Eta frankismo garaian argitaratu zuten 248 sinaduretatik 54 agertzen dira BDBn, kopuru osoaren% 22, bat
|
bateko
bertsolariak Basarri, Xabier Amuriza, Abel Enbeita, Deunoro Sardui, Mixel Aire eta Txomin Garmendia izanik(% 2,4). Azken ziklo honetan, azkenik, bertso munduko sinaduren goranzko joera mantentzen da, 82 sinadurarekin portzentajea% 28ra iritsiz, eta prentsan argitaratzen duten bat bateko bertsolarien kopuruak inoizko hazkunderik handiena du:
|
|
|
Eta frankismo garaian argitaratu zuten 248 sinaduretatik 54 agertzen dira BDBn, kopuru osoaren% 22, bat bateko bertsolariak Basarri, Xabier Amuriza, Abel Enbeita, Deunoro Sardui, Mixel Aire eta Txomin Garmendia izanik(% 2,4). Azken ziklo honetan, azkenik, bertso munduko sinaduren goranzko joera mantentzen da, 82 sinadurarekin portzentajea% 28ra iritsiz, eta prentsan argitaratzen duten bat
|
bateko
bertsolarien kopuruak inoizko hazkunderik handiena du: 40 bertsolarik idatzi dute finalei buruz, sinadura guztien% 14 izateraino.
|
|
|
Horiek guztiak ziurrenik gai garrantzitsuak izan dira azken ziklo honetan prentsa orokorrean ere, proportzioak alda litezkeen arren. Zerrenda honetan ageri zaizkigun beste gai batzuk, ordea, aldizkari tematiko espezializatuari dagozkio zikloari baino gehiago, eta neurri handi
|
batean
Bertsolarik bertsolarien alderdi pertsonalenean sakontzeko egindako apustuari: bakoitzaren afizioak, ogibideak, egin izan dituzten bidaiak, haien familia ingurua...
|
|
|
Horrela, esaterako, 2009koaz honako lerroburua zekarren Berriak: " 418.000 ikuslek egin zuten bat uneren
|
batean
bertsolarien finalarekin" (Berria, 2009/XII/15, 35 or.). Eta 2017koaz honakoa: " Bertsolari txapelketako finalak 332.000 ikus entzule izan zituen" (Berria, 2017/XII/19, 37 or., Urtzi Urkizu).
|
|
|
Joxe Lizasorena oso hunkigarria izan zen, baita Azpillagari buruzkoa ere... Beste sail
|
bat
bertsolari klasikoen inguruan egindako monografikoak izan dira: Txirrita, Uztapide...
|