|
2009
|
|
|
Erretorika hutsa gertatzen da hizkuntza askatasunaren argudioa, euskaraz aritu nahi duenari saihetsezinak diren muga soziolinguistikoak ez ezik, herri erakundeen esku baino ez dauden muga legal eta politikoak ere ezartzen baitzaizkio.
|
Euskararen
hazkunderako defizit kezkagarriak atzematen dira Nafarroan eta Iparraldean, eta okerrena dena: defizit horiek normaltasun handiz hartzen ditu tokian tokiko gizartearen parte esanguratsu batek, herri erakundeen aldetik ez dagoelako euskara erabiltzearen aldeko jarrera aktiborik.
|
|
|
Nolanahi ere, eskolak egin dezakeenari eta egin duen ibilbideari erreparatuta, esan behar da D ikasteredua dela euskalduntzeko eraginkorrena, nahiz eta ez bakarra eta ezta ere balio berekoa zirkunstantzia guztietarako. Hala irizten diote gurasoek ere, eta urte askoan izango da
|
euskararen
hazkunderako faktore ezinbestekoa. Ahuldu gabe eutsi litzaioke, hiru edo lau eleko hezkuntza sistema berrira egin beharreko egokitzapenak eginda ere.
|
|
|
Horretan zalantzarik duenak aski luke begiratzea hezkuntzara, hedabideetara, administrazioetara, unibertsitatera, informazioaren eta komunikazioaren teknologietara edo literaturgintzara, besterik gabe. Eta oraindik ere zalantzapean jarraituko balu, nahikoa luke
|
euskararen
hazkunde demografikoari erreparatzea, gehiago baitira, erruz gehiago, gaur euskaraz dakitenak, nahiz eta ez neurri berean jakin. Hori guztia behar beharrezkoa izan arren, eta gizarte osoaren ahaleginari esker (gurasoen, maisu maistren, euskara irakasleen, arlo ugaritako profesionalen, ehunka euskaltzaleren eta herri aginteen ahaleginari esker) egin diren urratsak berealdikoak izan arren, nekez esan daiteke euskararen aurrerabide iraunkorra bermaturik dugula baldin eta eremu ez formaletan, lagunartean, etxean eta hurbileko gizarte bizitzan euskararen erabilera trinkotu ez bada eta hazkunde nabarmenik gertatu ez bada.
|
|
|
Azken hauek uste dute zenbat eta euskara gehiago orduan eta euskal abertzaletasun gehiago izango genukeela gure gizartean. Uste okerra, eta ez beti oharkabean esaten dena, zenbaitzuek, beste interes batzuen eraginez, gehiegitan aireratzen baitute"
|
euskararen
hazkundea= abertzaletasunaren hazkundea" korrelazioa, jakin badakiten arren, datu soziologiakoek erakusten dutenaren argitan, hori ez dela errealitatean horrela. Izan ere, azken 20 urteotan euskarak nabarmen aurrera egin badu ere, eta bide horretan abertzaletasunaren aitzindaritza bistakoa eta erabakigarria izan bada ere, abertzaleen eta konstituzionalista deiturikoen portzentajeak ez baitira abertzaleen mesedean aldatu.
|
|
|
Euskadiko arkitektura juridiko instituzionalak ez du eragozten, bultzatu baizik, euskararen aurrerakada eta hazkundea. Ez daukagu motiborik pentsatzeko independentzia kaltegarri izango litzaiokeenik
|
euskararen
hazkundeari: ez independentziak, ez autodeterminazioak, ez Zazpiak Batek, ez lukete zertan euskararen garapenerako kaltegarri izanik.
|
|
|
Baina, ikastolei ondo merezitako merezimendu guztiak aitortuta ere, ezin dugu ahantzi ikastolak bere indarraldirik handienean ikasle guztien %12 eskolatzera iritsi zirela, eta ez beti euskara hutsez.
|
Euskara
hazkunde bidean jartzekotan, beraz, nahitaez hezkuntza sistema osora hedatu behar zen elebitasuna, eta horrexegatik aitortu beharreko zorra diegu kontu honetan ere urte zail haietan buruargitasunez jokatu zuten guztiei.
|
|
|
|
Euskararen
hazkundea ulertzeko giltzarri nagusia hain zuzen ere hementxe dago, hots, hizkuntza ereduen sistemaren baliagarritasunean, gurasoek gero eta proportzio altuagoan euskarazko irakaskuntza trinkoenaren alde egin izatean eta, jakina, irakasleek eta herri aginteek aldaketa hau ahalbidetzeko egindako ahaleginean.
|
|
|
Unibertsitatean ere izan du isla
|
euskararen
hazkundeak. Unibertsitatea, beranduago hasita bada ere, hazkunde horren eragileetariko bat izan da, eta izaten ari da.
|
|
|
Eta, hona garrantzitsuena:
|
euskararen
hazkundearen kronika deitu dugun bilakaera arrakastatsua ez ezik, galdera hauei emandako erantzunak eta galdera horien inguruabarrak ere kontuan hartzea ezinbestekoa da euskararen bizi indarraz edo osasun neurriaz egiazki jabetzeko. Argi eta garbi esanda:
|
|
|
Aldaketa prozesu sozial guztiek izan ohi dituzte gutxienez bi aurpegi, bata bestea baino hobea edo bat ona eta bestea ez hain ona edo txarra.
|
Euskararen
hazkunde bikainak ere badu bere alderdi ez hain bikaina, erabileraren ikuspegitik. Batez ere hezkuntzan oinarrituriko hazkundeak bere bereak ditu era horretako muga albora ezinezkoak.
|
|
|
herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, herritarrak oro har euskarari atxiki zaizkiolako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko bat eraiki eta, neurri batean bederen, gordetzen asmatu delako, nahiz eta ez zaion behar besteraino eutsi azken urteetan, elebitasunak aurrera egin duenean paradoxikoki. Faktore horiek ahulagoak izan diren lurraldean. Nafarroan esan nahi da?, askoz motelagoa izan da
|
euskararen
hazkundea; eta faktore horietako gehienen arrastorik ere izan ez den lurraldean. Iparraldean alegia?, euskarak atzeranzko bidean jarraitu du, nahiz eta, azken ikerketak dioenez, gazte elebidunen kopurua lehen aldiz oraintxe hasi den apurka bada ere gora egiten, orain arte hodei ilun eta zakarrez estalitako zeruan urdin koloreko argiune xume batzuk azaldu direlarik horri esker.
|
|
|
Galera horren arrazoiak askotarikoak direlakoan gaude, tartean badira paradoxiko samarrak ere. Esate baterako, eta paradoxikoa badirudi ere,
|
euskararen
hazkundea bera izan daiteke, zorioneko hazkunde etengabe horrek sortarazten dituen deserosotasunak direla medio, kontsentsu hura ahuldadeak jota balego bezala ikustera eramaten gaituena. Zalantzarik gabe, askotarikoak eta alde guztietakoak dira kontsentsuaren indar galtzearen arrazoiak.
|
|
2010
|
|
|
besteak beste, herritarren gogoa euskara hauspotzea izan delako, herri aginteek autogobernua euskararen zerbitzura jarri dutelako, euskarak puntako babes ofiziala izan duelako, hizkuntza politika eraginkor bat garatu delako, gizarteko hainbat arlotan sorturiko elkarteek euskara bultzatu dutelako, eta, oso bereziki, oinarrizko kontsentsu politiko batetik abiatu ginelako, nahiz eta —paradoxikoa dirudien arren— ez dugun kontsentsu hori behar beste zaindu edo hedatu elebitasunak aurrera egin ahala. Faktore horiek ahulagoak izan diren lurraldean —nafarroan—, askoz motelagoa izan da
|
euskararen
hazkundea; eta faktore horiek gehienak falta izan diren lurraldean —iparraldean—, euskarak atzeranzko bidean jarraitu du, nahiz eta gazte elebidunen kopurua lehen aldiz oraintxe hasi den apurka bada ere gora egiten. euskarak ez du bere historian gaur egun adina hiztun eduki, eta inoiz bereak ez zituen esparru sozialak eta funtzionalak ditu bereganatuak gaur. gutxi gorabehera zortziehun ...
|
|
|
Egungo elebidun gehienak hamar mila biztanletik gorako hiriguneetan eta hiriburuetan bizi dira, euskara erabiltzeko aukera gutxiago dituzten herrietan, eta hogeita hamabost urtez behetiko elebidun gehienek gaztelania dute lehen hizkuntza. Horrek guztiorrek zuzenean eta modu erabakigarrian eragiten du euskararen erabileran. ta ere, ezin dugu ahantzi ikastolak beren hedadurarik handienean ikasle guztien %12 eskolatzera iritsi zirela.
|
euskara
hazkunde bidean jartzekotan, beraz, nahitaez hezkuntza sistema osora hedatu behar zen elebitasuna, eta horrexegatik aitortu beharreko zorra diegu kontu honetan ere urte zail haietan buruargitasunez jokatu zuten guztiei.
|
|
|
...rasoek; gorantz, berriz, batez ere d eredua eta, neurri apalagoan, b eredua. euskaraz gaitasun altuagoa eskuratzeko baliagarriago edo lagungarriago diren irakastereduen aldeko hautua egin dute guraso gehienek. nahikoa da ikustea, irakaskuntza ez unibertsitarioa osorik hartuta, a eredua ikasturtean %80 izatetik 2010 %18raino jaitsi dela, eta d eredua %12 izatetik %58raino handitu dela garai berean.
|
euskararen
hazkundea ulertzeko giltzarri nagusietako bat, hain zuzen ere, hauxe da: irakastereduen sistema baliagarria izan dela, gurasoek gero eta proportzio altuagoan euskarazko irakaskuntza trinkoenaren alde egin dutela eta, jakina, irakasleek eta herri aginteek aldaketa hau ahalbidetu dutela. unibertsitatean ere izan du isla euskararen hazkundeak. unibertsitatea, beranduago hasita bada ere, hazkunde horren eragileetariko bat izan da, eta izaten ari da. euskararentzat guztiz berria da unibertsitatearen eremua; euskarak irabazi duen esparru berrietako bat da. urtez urte gehituz joan da unibertsitatean sartzeko hautaprobak euskaraz egitea aukeratu duten ikasleen kopurua.
|
|
|
1982ko euskararen legearen eskutik, 1983az geroztik irakaskuntza elebiduna garatu da a, b eta d hizkuntza ereduen arabera. gurasoek hautatzen dute, eredu horien artean, seme alabentzako gogokoen dutena. hogeita bost urtean zehar pixkanaka baina etengabe beherantz eraman dute a eredua gurasoek; gorantz, berriz, batez ere d eredua eta, neurri apalagoan, b eredua. euskaraz gaitasun altuagoa eskuratzeko baliagarriago edo lagungarriago diren irakastereduen aldeko hautua egin dute guraso gehienek. nahikoa da ikustea, irakaskuntza ez unibertsitarioa osorik hartuta, a eredua ikasturtean %80 izatetik 2010 %18raino jaitsi dela, eta d eredua %12 izatetik %58raino handitu dela garai berean. euskararen hazkundea ulertzeko giltzarri nagusietako bat, hain zuzen ere, hauxe da: irakastereduen sistema baliagarria izan dela, gurasoek gero eta proportzio altuagoan euskarazko irakaskuntza trinkoenaren alde egin dutela eta, jakina, irakasleek eta herri aginteek aldaketa hau ahalbidetu dutela. unibertsitatean ere izan du isla
|
euskararen
hazkundeak. unibertsitatea, beranduago hasita bada ere, hazkunde horren eragileetariko bat izan da, eta izaten ari da. euskararentzat guztiz berria da unibertsitatearen eremua; euskarak irabazi duen esparru berrietako bat da. urtez urte gehituz joan da unibertsitatean sartzeko hautaprobak euskaraz egitea aukeratu duten ikasleen kopurua. ikasturtean, sarrerako hautaprobak euskaraz egin zituztenak %27, 2 izan ziren, eta 2010ean, berriz, %57, 1 aurten, ikasturtean, euskal herriko unibertsitatean lehen aldiz matrikulatu diren ikasleen %44, 6 lizentziatura edo gradu ikasketak osorik euskaraz egiteko matrikulatu dira. duela hamar urte, ordea, 20002001 ikasturtean alegia, %30, 5 izan ziren lehen matrikula euskaraz egin zutenak. irakasleei dagokienez, berriz, lanaldi osoko irakasle elebidunen kopurua %13 izatetik %40 izatera igo da hamar urteotan. eta, unibertsitatearen arduradunek ezagutzera eman dutenez, gradu ikasketetako derrigorrezko kreditu guztiak euskaraz hartu ahal izango dira ikasturtean ehun.
|
|
|
|
Euskararen
hazkundea ulertzeko giltzarri nagusietako bat, hain zuzen ere, hauxe da: irakastereduen sistema baliagarria izan dela, gurasoek gero eta proportzio altuagoan euskarazko irakaskuntza trinkoenaren alde egin dutela eta, jakina, irakasleek eta herri aginteek aldaketa hau ahalbidetu dutela.
|
|
|
4 euSKara BiziBerriTzen JarraiTzeKo aurrean diTugun erronKa naguSiaK laburtu beharrez esan dezagun besteak beste hiru dema nagusi ditugula euskara etorkizunez beteriko hizkuntza izatea nahi dugunok: hizkuntza hegemonien diskurtsoa eta paradigma gainditzea; euskal hiztunen erkidegoa trinkotzea; euskararen ezagutzan eta erabileran aurrera jarraitzea, hots,
|
euskararen
hazkunde soziala ahalbidetzea.
|
|
2011
|
|
|
Baina horietatik bi baino ez dira talde osoak. Ø taldea euskal komunitatetik kanpo geratzen da, baina badu bere interesa,
|
euskararen
hazkunderako aukerak eman ditzakeelako talde honek ere (Sanchez Carrión, 1987; Zarraga et al, 2010).
|
|
2013
|
|
|
Bereziki, EAEko errealitateagatik. Nafarroan euskarak izan duen bilakaera oso motela izan arren, eta Iparraldean atzeraka joan arren,
|
euskararena
hazkunde baten historia da. Horrek ez du esan nahi, ordea, euskarak etorkizun oparoa bermatuta daukanik.
|
|
|
eta Iparraldean atzeraka doan.
|
Euskararena
hazkunde baten historia da.
|
|
|
Etxe mistoak, hau da, elebidunak elebidun hartzaile edota erdaldun elebakarrekin bizi diren etxeak, ugalduz doaz, eta linguistikoki homogeneoak diren etxeak gero eta gutxiago dira. Horrela,
|
euskararen
hazkundearen erakusgarri, 1991n Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako populazioaren %30 bizi zen erdaldun elebakarrek soilik osatutako etxeetan, eta 2006an ehuneko hori %18 baino ez zen; lurralde horietako gaur egungo lau etxetatik hirutan badago norbait euskara ulertzen duena. Erdaldunak soilik bizi diren etxeen kopurua jaitsi den bitartean, elebidunak soilik bizi direnena zertxobait igo da, eta etxe horietako biztanleen ehunekoa ez da aldatu epe horretan:
|
|
2016
|
|
|
Izan ere, hauxe da nik gaur azpimarratu nahi nukeen ideia nagusia:
|
euskararen
hazkunde eta garapen iraunkorra, euskara gizarte osoak bere egitetik bakarrik etor daitekeela, sekula ez ghettotik. Euskara biziberritzearen arrakastarako ezinbestekoa izan da, eta ezinbestekoa izango da, adostasun sozial eta politiko zabala, Euskararen Legearen gainean hezurmamitutako adostasunaren neurrikoa gutxienez, indarberrituta eta ahal den neurrian zabalduta, baina inondik ere atzera egin gabe.
|
|
|
Hauxe da, bada, nik gaur azpimarratu nahi nukeen ideia nagusia:
|
euskararen
hazkunde eta garapen iraunkorra, euskara gizarte osoak bere egitetik bakarrik etor daitekeela, sekula ez ghettotik. Euskara biziberritzearen arrakastarako ezinbestekoa izan da, eta ezinbestekoa izango da, adostasun sozial eta politiko zabala.
|
|
|
Hazkunde baten kronika da euskararen hogeita hamar urteotakoa. Baina, hazkundeari atzerapausorik gabe eustearekin batera, behar dugu
|
euskararen
hazkunde jarraitua garapen iraunkor bihurtu. Horretarako behar ditugu erantzun berriak aurkitu, eredua bera egokitu egoera eta premia berrietara, ahalik eta eraginkortasun handienaz jokatzen asma dezagun oraindik ere" luzea eta malkarra" den eta urte luzetan hala izango den euskararen bidean.
|
|
|
Ez gaude iluntasunean, ez da erritmoa makaldu — ezin esan besterik adierazleen argitan—, baina hemen ez du balio pilotu automatikoa jartzeak. Gizarte aldaketen eta
|
euskararen
hazkundearen ondorioz, errealitatea aldatu egin da, erronka berriak ditugu. Baina hori aurrera goazelako gertatzen da, maldan behera ez, baizik eta gailurrez gailur goazelako.
|
|
|
Beraz, garrantzitsua da identifikatuta edukitzea,
|
euskararen
hazkundea hazkunde iraunkor bilakatzeko ahaleginean, bidean topa ditzakegun arriskuak ere. Kezka honen bueltan, eta bereziki jarreren arloan, egiten ditudan apunte soil eta labur batzuk dira gaurkoak.
|
|
|
Mikel Zalbideren testuaren inguruko hausnarketa marjinalak – Xabier Aierdi euskaldunik" eta herrietan hiztun ezinduak ditugu.
|
Euskararen
hazkunde gertagarria gune geografiko zehaztugabe batean garatu beharra dago, jakin gabe trinkotzea edo sakabanaketa den aproposena. Arazo ikus litekeena, agian aukera da.
|
|
2017
|
|
|
16 adin tartea kontuan hartuta, %22, 5 ziren euskaldunak 1991n; orain, %55, 4 Orain dela 25 urte adin talderik euskaldunena zena, berriz, 65 urtetik gorakoena (%28, 5), gaur egun euskararen ezagutza apalena duena da (%20).
|
Euskararen
hazkundea gazteenetan ari da zabaltzen, euskaltegien bidez ikasi dute hezkuntzaren eta euskara. Erabilerari buruz, eboluzioa apalagoa izan bada ere, hobetu da azken 25 urteetan.
|
|
2019
|
|
|
Bi gertaera garrantzitsu dituzte gure komunikabideek aurrean: alde batetik,
|
euskararen
hazkundeak izan duen bilakaera, azken 25 urteetan 223.000 hiztun irabazi diraeuskararen eremu osoa kontuan hartzen duen VI. Inkesta Soziolinguistikoaren arabera (2016: 6); eta, era berean, Soziolinguistika Klusterrak egindako hizkuntzen erabileraren VII. Kaleneurketak (2017:
|
|
|
Hilaren 14ko amaiera egun handia aurkezteko egin dabe prentsa agerraldia gaur Gasteizen eta nabarmendu nahi izan dabe Gasteiz eta Araba osoa
|
euskerearen
hazkundearen eredu dirala eta 16 Korrika uri horretan amaitu zala gogora ekarriz, onartu dabe eurentzako sekulako pizgarria dala 21 edizinoan barriro be bertan amaitzea.
|
|
2021
|
|
|
" Zer gertatuko zen hemen, inprentarekin batera eta inguruko hizkuntza nagusien antzera, —gaztelania, frantsesa, ingelesa— euskara ere garatu eta hizkuntza handi egin balitz? [...] Bertsolaritzak bere izate zati handi bat
|
euskararen
hazkunde urriari zor dio beharbada" (1997: 201).
|
|
2023
|
|
|
Hala ere,
|
euskararen
hazkundea oso mantsoa da herrialdean: azken hamar urteotan, euskaldunen ehunekoa bi puntu eskas handitu da Nafarroa osoko datuak aintzat hartuta, eta Euskararen Legeak ezarritako zonifikazioak eragin handia du horretan.
|