|
2013
|
|
|
Hitzak, hitzak, hitzak... Berebiziko interesa dute Euskal
|
Herriko
alderdi katoliko errebeldearen liderra zen Karlos Lukuzekoaren (Charles de Luxe) eta bere erregina legitimoa zen Joana Albreten artean 1571ko abuztuaren eta abenduaren artean gurutzatu zen gutuneria aztertzea (284 or.). Nor zen kontzientzia askatasunaren aldezlea eta nor tiranoa. Roelkerren jarrera garbia da:
|
|
|
50 hamarkadan nire ingurunean zeuden euskarazko irakurgaiak zenbatzeko eskuetako hatzak aski ziren: Lardizabalen Testamentu zahar eta berriko kondaira, Maiatzeko lorak, Irigoien Zumarragako parrokoak itzulitzako Bizi, Arantzazuko Aste Santua eta Zeruko Argiaren lehen aleak, eta
|
herriko
apaizak alde egitean oparitu zidan Xabiertxo.
|
|
|
Hain zuzen, Arrasaten antolatu nuen lehen itzulpen mintegia J.R. Etxebarria eta X. Kintanaren laguntzarekin. Ez zen garai erraza izan?
|
erri
euskeraren, ta, euskara batuaren, aldekoen artean sortzen ziren eztabaida eta gorabeherengatik ikastolen barrutian.
|
|
|
Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai guztietan erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du,
|
herri
literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Ai, gure
|
herriko
kaigana,
|
|
|
Lumeari eragin? Bai, orduantxe hasita nengoen-eta nire lehen idazlanak taxutzen, ipuin sariketetara aurkezten, Sustraia
|
herriko
fotokopia aldizkari xumean nahiz Idatz & Mintz dotorean testuak argitaratzen. Amak, mostradore atzetik, keinu bategaz adierazi eustan joateko Eusebiogaz buelta bat emoten.
|
|
|
–Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta egiten genduan beharra?. Halan azaltzen dira hiru lagunak mendira eginiko txango honetan, gogoa lurreko arduren tenkadan,, negar
|
herritik
–gora-nahian, zeruko ametsen premian.
|
|
|
nigar
|
herri
hau dugu arru beltz, negute,
|
|
|
Ezin ukatuzkoa da Lizardiren ikutua eguzkiaren pertsonifikazioan, hiztegian eta izenondoen erabileran, edota inbokazioetan; ezta Lauaxetak Artxanda gainetik barruntaturiko uriko bizimoduaren eta
|
herriaren
bizimoldearen arteko kinkarena. Edukiaren aldetik, bere garaiaren kume danaren sinesmena, piztuerarena?, soin ustelkor hau dugu hemengo hirizar??
|
|
|
Atari ertzeko solasari Orixerenganako mirespena lotzen deutsodan moduan,
|
herriko
beste bazter batzuetan beste lotura batzuk jatortaz, eta nago, atzera begiratuta, esangura gehigarria hartu geinkiela toki horreei, ze, esate baterako, non eta Abadeen Moilan aitatu eustan zein zan bere prosazko eredu txalogarriena, Juan Bautista Eguzkitza, Lemoako abadea.
|
|
|
Ezin esan istorio hareek goitik behera harrapatzen ninduenik, azken eleberrigileen lilurapean nengoalako, baina Eusebioren idazkerari aparta neritzon:
|
herri
herriko berben ondoan (matarlako, didar, auskaka?), berba exotikoak topaten nebazan (kera, egitada, zertzelada?), neure ariketetan uztartzeko apuntaten nebazanak, idazle kutsu jantziagoa emotearren.
|
|
|
Ezin esan istorio hareek goitik behera harrapatzen ninduenik, azken eleberrigileen lilurapean nengoalako, baina Eusebioren idazkerari aparta neritzon: herri
|
herriko
berben ondoan (matarlako, didar, auskaka?), berba exotikoak topaten nebazan (kera, egitada, zertzelada?), neure ariketetan uztartzeko apuntaten nebazanak, idazle kutsu jantziagoa emotearren.
|
|
|
Adituarenak eginez, laburrean, hauxe esan neban haren nobelagintzaren gainean: uriko giroa ekarri ebala (bere garaikoen baserri girotik desbideratu) eta deskripziorako joera nabarmena eukala, dokumentaletako informazioa eskaintzerainokoa; kutsu didaktikoa edo ikasbide morala eriela haren lanei; umorez, ironiaz eta zorroztasunez janzten ebazala alkarrizketak, lirikarako isuria inoiz bazterrean laga barik; ahozko hizkerarenganako atxikimendu indartsua eta
|
herri
literaturaren eragin zuzena erakusten ebazala, testularitzaren teknika, esaera zaharrak, bertsoak eta kantak tartekatzeagaitik; literatura eta kultura garaikidearen eta unibertsalaren erreferentziak egiten ebazala?
|
|
|
Modernitateak ernegazio puntua eragiten eutsan. Eta urteak joan ahala, idazkera ere soildu egin eban, hizkera errazteak
|
herriko
irakurleak erakarriko eutsozalakoan edo. Sanantolinetako programetan agertu zan, urtero, 1978tik 1989ra bitartean Eusebioren olerkiren bat, batean masta puntakoari, bestean elizari, hurrengoan Antzoriz lurmurturrari edo Karraspio Txikiri abestuz.
|
|
|
J. M. Torrealdaik Artaziak liburuan oso ongi laburbiltzen du frankismoak maite zuen euskara zein zen: . Frankismoak maite(?) duen euskara
|
herri
mailakoa da, tradizionala, antigoaleko kulturaren ekarlea. Horri deitzen dio jatorra.
|
|
|
Nere uste kaxkarrean, zuk bear zenukean, bete betean, aurreneko saria. Ikusi dut Bordarik aurkeztu zuen
|
erri
poema ere. Ez dago gaizki, bainan errikoiaren errikoiez, inspirazino laburreko arkitu dut.
|
|
|
Aiek euskera gaur arkitzen dan eror zuloan geruago ta sakonago ikusi nai dute; usteltzen, iltzen. Ez nago ni
|
erri
bertsularien aurka, aitzitik aien alde nago. Bakoitzari berea ordea...?.
|
|
|
|
Herriko
seme kutun izendatu zuten 1953an Urretxun Iparragirre. A. Arruek parte hartu ote zuen jaialdi horretan?
|
|
|
|
Herri
poema, bertsoak nahi zituzten olerkiak bainoago Urretxun Iparragirre omentzeko. Bertsoak maite al zituen A. Arruek?
|
|
|
1962an jokatu zen gerraondoan estreinako Euskal
|
Herriko
bertsolari txapelketa. N. Etxanizek Ibinagabeitiari gutunez kontatzen dionez, hor ere azpijokoan aritu ziren A. Arrue eta txartelak saltzeko orduan:
|
|
|
Urretabizkaiak, ordea, beste ibilbide bat eraiki dio Txuriri. Gorri Txuriren gaztaroko adiskide zaharra da, eta aspaldiko boladan
|
herritik
alde egina da. Gorri Txuriren senarraren hileta elizkizunetara etorriko da, eta hantxe elkartuko dira, herioa dela medio, iragana eta oraina.
|
|
|
Gabilondoren arabera, eleberriak ez ditu amaren sinesmen politikoak legitimatzen ez kondenatzen, ezta amatasuna zertan datzan ere diskurtso politiko bateratzaile baten arabera erabakitzen. . Bestela esanda, Euskal
|
Herritik
kanpo, Babel globalean bizi den eta gazteleraz mintzatzen den alabaren aurrean, eleberriak jouissance bat aurkezten du, zeinak ama, alaba eta laguna batzen dituen? (Gabilondo, 2006:
|
|
|
Lizunkeriak inoiz harrapatu bazuen euskal idazketa, Etxeparek moldatutako bertsoetara jo behar. Geroztik,
|
herri
literaturaren barrutiko adierazpenen batzuetara mugatu zuen bizilekua, barruti landutik zeharo desagertuz. Hala izan da XX. mendearen bigarren erdira arte.
|
|
|
hortik at galtzeko arrisku bizia dago. . Gaiztoak or bealdean bizi dira, diotenez; zenbat eta berago, gaiztoagoak; zenbat eta
|
erri
andiago, okerragoak eta ugariagoak, zioen Txomin Agirreren Garoako (1912) Joanes artzainak, eredugarrietan eredugarriena den euskal eleberrigintzako pertsonaia nagusiak.
|
|
|
buruen buruenik, antzarren festaren ospakizunak salatzen du. Erreferentea agerian utzi izanagatik, badu zalantzarik
|
herri
ala hiri kategoriari atxikitzerakoan. Behin edo behin,. Atxaga erritxoa?
|
|
|
Behin edo behin,. Atxaga erritxoa? (100) dio, hurrena,?
|
erri
koxkor? (133); baina, baita, iritxo? (135) ere.
|
|
|
Loli Mena?
|
erri
koxkor batetik? (14) Bilbo hirira jostunaren ofizioa ikastera joana da:
|
|
|
(24).
|
Herri
koxkor bateko baserritar hori limurtuko du Araibar zaldunak eta haurdun suertatuko da. Orduan, haurra sabelean daraman horrek irtenbide bat baino ez du ikusiko:
|
|
|
ez gizakumea den pertsonaia nagusiak, ezta hiria bizileku duten emakume lizunek ere.
|
Herri
koxkor bateko baserritik hirira joan eta bertako arriskuak saihesteko behar besteko ahalmena erakutsi ez duena bihurtzen da biktima bakar. Hain zuzen ere, landa girotik birjina atera zena hautatzen da sakrifiziorako, eskaintza horren bidez Manu Araibar hiritar lizuna salbatzeko:
|
|
|
ohituren deskripzioa, kasu. Araibar zaldunak Atxaga
|
herrian
ospatzen den antzarraren festaren deskripzioa, esate baterako.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea
|
|
|
Dena den, idazten entrenatu daiteke, eta entrenamendu hori bizitzako helburu bihurtu. Gola sartzen duen jokalaria bezain ona da bere
|
herriko
taldean txukun aritzen den futbolaria, nahiz eta egunkarietan aurrekoa agertu. [Zortzi unibertso, zortzi idazle, Ana Urkiza (Alberdania, 2006) Orr.:
|
|
|
Corpus edo testu bilduma ezberdinen gainean egiten du bilaketa: ZIO corpusa; Euskal
|
Herriko
Unibertsitateko eskuliburu itzuliak; Zuzenbidea/ lege testuak; Zuzenbidea/ testu akademikoak; Pentsamenduaren Klasikoak; EPD liburuak; EPD prentsa; Zientzia eta Teknika Corpusa; EITBko dokumentalak; Goenkale corpusa. Erauzgailu horri esker, adibideaz gain, testu zati hori agertzen den tokiari eta egiletasunari buruzko informazioa eskuratzen dugu, azkar eta testu kopuru handiaren gainean.
|
|
|
Gaur egun ü bokala Ipar Euskal
|
Herri
osoan dago, frantsesaren bidez sartuta: faktüra, kandidatüra, nümero...
|
|
|
Bilbao: Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea, 176 [Sareko argitalpena: http://testubiltegia.ehu.es/Ahozko-Hizkuntza/09_ahozko_azalpena_unbertsitatean.pdf].
|
|
|
Larringan, L. M., 1996, Testu antolatzaileak bi testu motatan; testu informatiboan eta argudiapen testuan.Doktorego tesia (argitaratu gabea), Gasteiz: Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea.
|
|
|
Bilbao: Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea.
|
|
|
(Universidad del PaÃs Vasco/ Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea)
|
|
|
Esperanto mintzaira ote dute egun batez Europa egiten duten 25
|
herri
horietakoek. Gauza bat bada ororentzat argi argia dena, denak lehertuko dituela emeki emeki ingles mintzairak hola segituz.
|
|
|
(34) Euskal Herrian ditugun unibertsitate handi bi, hots, Deustuko Unibertsitatea eta Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea, honelako lan bat egiteko elkarrekin harremanetan jarri genituen [ZCP Lt, Zigor Kodea, Deustuko Unibertsitatea (2004)]
|
|
|
testu informatiboa eta argudiapenezkoa. Doktorego tesia, Universidad del PaÃs Vasco/ Euskal
|
Herriko
Unibertsitatea.
|
|
|
Bilbo: Euskal
|
Herriko
Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua, 113
|
|
|
Artikulu hau Universidad del PaÃs Vasco/ Euskal
|
Herriko
Unibertsitateak (UPV/EHU). Unibertsitatea Gizartea modalitatean, finantzatu duen US10/ 10" Euskarazko diskurtso markatzaileen hiztegia (I)/ Diccionario de marcadores discursivos del euskera (I)" ikerketa proiektuaren emaitzetariko bat da.
|
|
|
Poesia egiteko moduan
|
herri
literaturatik hasi eta molde berrietara egokitzeko ahaleginerainoko tartean daude, ur bietatik edaten dute eta. Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan sartutako berrikuntzak ageri agerian dauzkate batzuek eta besteek.
|
|
|
Baina haren aldean, deskripzioetarako joera handiagoa dauka eta herrikoiagoa da hainbat ezaugarritan: estrofa mota batzuk,
|
herri
kantuen erara atondutako estrofak, herri kantuen aipamenak, konparazioak, paralelismoak?
|
|
|
Baina haren aldean, deskripzioetarako joera handiagoa dauka eta herrikoiagoa da hainbat ezaugarritan: estrofa mota batzuk, herri kantuen erara atondutako estrofak,
|
herri
kantuen aipamenak, konparazioak, paralelismoak?
|
|
|
Olerki serio eta jostagarriak ditu, narratiboagoak eta lirikoagoak. Eguneroko gauzetatik hasi,
|
herriko
gorabehera eta pertsonaiak, nahiz barrukoagoak, denetarik aurkituko dugu. Hari nagusi batzuk erakusten ahaleginduko gara.
|
|
|
–Aberria behin eta berriro ageri da Eusebioren poesian. Norberaren
|
herriak
, harenganako zaletasun eta maitasuna zabaldu beharrak ez dauka neurririk. Eta aberriari lotuta dago gehien gehienetan euskara, gure hizkuntza, berak hain maite eta hainbeste landu zuena.
|
|
|
–Maitasunak, ostera, beste adar asko ditu. Lehenago aipatu dugu
|
herriari
eta euskarari dien maitasuna. Familia edo senideen artekoa ere sendoa da, amarena kasurako.
|
|
|
–Lekeitioren historia, ohiturak, lekurik ezkutuenak,
|
herriko
kontuak eta kantuak, pertsona ospetsuak, gertaera historiko zein barregarriak. Hori dena jasota dauka Eusebio Erkiagak, esan dugun moduan behatzaile on ona zen eta.
|
|
|
–Kostaldeko
|
herrikoa
izan arren, Erkiaga baserri munduari lotuta dago, eta hori agerian dago poemotan. Nekazaria, baserria, eta horrekin lotuta natura, behin eta berriro aurkituko ditugu.
|
|
|
–Herrikoitasuna denean igartzen da Erkiagaren testuetan, halako usaina darie testu guztiei. Hainbat bider aipatzen ditu kantu ezagunak, jendeak edozein aukera daukanean kantatzen dituenak; mitologiaren aipamenak dira halako beste ezaugarri bat; atsotitz zaharren kutsua darien hainbat aforismo sartzen ditu; kostako
|
herrietako
beste ohitura bat ere nahiko sarri igartzen zaio, gaitzizenak erabiltzearena. Behin baino gehiagotan azaleratzen ditu halakoak.
|
|
|
–Beste ezaugarri formal batzuetan ere ikusiko dugu
|
herri
literaturaren eragina, errepikapenetan, adibidez.
|
|
|
Bazekien Aita Lino Akesolok gure idazlearen zehaztasunaren berri, bere hiztegirako lanean ibili zenean. Euskal
|
Herri
osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak. Bizkaieradun idazlerik eredugarrienetakoa izanda, euskara molde guztiak batzen ahaleginik handienetakoa egindakoa ere bada.
|
|
|
Hortaz, dena delako estrategia erabiltzeaz jardutean, soziolinguistikan bezala, idiolektoak izan behar ditugu kontuan, hau da, dena delako berbaldia jaso behar duenaren sistema. Bestela esanda, Hizkuntza Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi dugu maiztasunen arabera, Euskal
|
Herri
osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat, joko duelako hiztun askorentzat eta askorentzat guztiz egunerokoa eta ez markatua dena (arrotza beti inorena, bestearena).
|
|
|
–
|
herrian
an zebillen goitti ta beitti?,
|
|
|
Kataluniako eta Euskal
|
Herriko
poesia sistemak konparatzen ditu hitzaurregileak. Bestalde, dagoeneko itzulita dauden lanen berri ematen da.
|
|
|
Urte horretan [1876an] amaitu zen Bigarren Karlistaldia, eta, foruak abolituta, kontzientzia berri bat sortu zen Euskal Herrian. Autonomia galtzea gertaera erabakigarria izan zen euskal kulturarentzat oro har, eta berdin berdin eragin zien karlistei eta liberalei,
|
herri
gisa zuten nortasunaz jabetu zirelarik.
|
|
|
–
|
Herri
gisa zuten nortasunaz, jabetzeaz mintzo da L. Otaegi eta, gure iduriko, Euskal Pizkundea ulertzeko ezinbestekoa da ohartzea nortasunaren gaineko kontzientzia hartze hori loturik dagoela foruen abolizioak eragin zuen galera sentimenduari.
|
|
|
(ibid., 2 ahap.). Erraz ikusten ahal da zeinen ongi bat egin zezaketen gerra bat eta bestea segidan galtzetik sortutako etsipenak eta Erromantizismoak proposatzen zuen
|
herriaren
arima berezko, zahar eta puruaren berpizteak. Era berean, herriaren hizkuntza eta bere historia goraipatzen dira eta, Euskal Herrian, aipaturiko galera sentipenak berehala sortzen du iragan lorios baten irudia, zuzenean bat egiten duena alemaniar idealismoak dakartzan ideiekin.
|
|
|
Erraz ikusten ahal da zeinen ongi bat egin zezaketen gerra bat eta bestea segidan galtzetik sortutako etsipenak eta Erromantizismoak proposatzen zuen herriaren arima berezko, zahar eta puruaren berpizteak. Era berean,
|
herriaren
hizkuntza eta bere historia goraipatzen dira eta, Euskal Herrian, aipaturiko galera sentipenak berehala sortzen du iragan lorios baten irudia, zuzenean bat egiten duena alemaniar idealismoak dakartzan ideiekin.
|
|
|
Garai honetan oso ezagun egin ziren Lore Jokoetan parte hartzen zuten edo sarituak izan ziren olerkariak. Hauek bertsolaritzari loturiko formen bidez, une hartan hura baitzen?
|
herriaren
–literaturen forma ezagunena?
|
|
|
Euskal Pizkundean gutxienez hiru modutan iristen zen bertsoa
|
herriarengana
. Alde batetik, bat bateko jaialdiak zeuden, desafioak edo herri jaietako saioak.
|
|
|
Euskal Pizkundean gutxienez hiru modutan iristen zen bertsoa herriarengana. Alde batetik, bat bateko jaialdiak zeuden, desafioak edo
|
herri
jaietako saioak. Beste alde batetik, herriari idatziz iristen zitzaion bertsolaritza zegoen.
|
|
|
Alde batetik, bat bateko jaialdiak zeuden, desafioak edo herri jaietako saioak. Beste alde batetik,
|
herriari
idatziz iristen zitzaion bertsolaritza zegoen. Bertsolaritza idatziak, era berean, bi bide zituen Euskal Pizkundean:
|
|
|
Horrek esan nahi du badutela antzik bertsopaperek, lore jokoetako kantuek eta aldizkarietako bertsoek eta bertso liburuek; eta ez dela erraza horien artean hesiak jartzen, baina ez direla nahasi behar batzuk eta besteak. Bertsopapera
|
herri
xeheagoarentzat da; testuingurua paperean ez datorrena du, hartzaileek berez ezagutzen dutenez; iraupen gutxiko gauza erakargarria besterik ez da berez bertsopapera. Ez hala, ordea, lore jokoetako kantua edo bertso liburua, hartzaile erosoagoa dutenez bai kulturaz eta bai diruz ere, eta autore jantziagoa eskatzen dute eskuarki aldizkariak eta bertso liburuak, bertsogintzaren iraupen luzeagoa (1982:
|
|
|
Aitzolek poesiak
|
herriaren
askapena ekar dezakeela sinesten du, baina garbi ikusten du ez duela edozein poesiak balio proiektu hori gauzatzeko. Herria berpiztu dezakeen forma poetikoa bertsolaritzarena da, Aitzolen ustez.
|
|
|
Ikusten denez, Aitzolentzat bertsolaritzak ezinbesteko funtzioa du,, factor impulsivo y dinámico en la vida de un pueblo? baita
|
herri
literatura, alegia, nazio eraikuntzarako baliagarria den literatura. Hona hemen aipaturiko artikuluaren amaiera:
|
|
|
Horrela bada, Aitzolen proiektu kultural eta politikoa bertsolariaren indar eragilean euskarritzen da. Areago, Aitzolen ikuspegia da bertsolaritza dela
|
herriaren
arimaren isla estetiko zuzenena, eta hori bertsolaritzaren forman ere ikusten dela. Adierazgarria da eta merezi du gogoratzea, alde horretatik, Aitzolek 1935eko ekainean Jokin Zaitegiri idazten dion gutuna; bertan, Aitzolek eskatzen dio Zaitegiri bere poesian beharrezko ikusten duen biraketa estilistikoa gauzatzeko mesedez:
|
|
|
Eta horregatik aitortu zitzaion bertsogile honi, azken batean, poetaren kategoria, parametro erromantikoenetatik ere
|
herri
baten sentimenduen islatzaile ezin hobea izan zelako. Eta ia ia bakarra.
|
|
|
Zeren eta bertsogile gehiago eta, agian,, poetago? ziren idazleak ere aurki litezke Hegoaldeko poesia lehiaketen giroan (Pello M. Otaño zizurkildarra, J. Artola...), baina haien ekarpen interesgarrienak, maizki, lirikotasunerako bidean geratu ziren
|
herriaren
ahots bihurtzea bilatzen zuen poesia mota gailentzean. (2002: 211)
|
|
|
Salaberrik argitzen duen bezala, bertsolariaren ahotsa
|
herriarenarekin
identifikatzen da, bertsolariak bere ahots partikularraren bidez subjektu kolektibo bat islatzen du, eta subjektu indibidualaren eta kolektiboaren bat egite horrek erabat baldintzatzen du Pizkundean poesiaz dagoen pertzepzioa. Lotura horrek, alegia, bertsolaria nazioaren eta herri kontzientziaren adierazle estetiko bihurtzen duen loturak, Pizkunde guztian irauten du.
|
|
|
Salaberrik argitzen duen bezala, bertsolariaren ahotsa herriarenarekin identifikatzen da, bertsolariak bere ahots partikularraren bidez subjektu kolektibo bat islatzen du, eta subjektu indibidualaren eta kolektiboaren bat egite horrek erabat baldintzatzen du Pizkundean poesiaz dagoen pertzepzioa. Lotura horrek, alegia, bertsolaria nazioaren eta
|
herri
kontzientziaren adierazle estetiko bihurtzen duen loturak, Pizkunde guztian irauten du. Kontzepzio horren indarra agerikoa da, Arrese Beitiaren kasu paradigmatikoak erakusten duen bezala, Pizkundearen hasieran, Erromantizismoaren indarra nabarmena denean.
|
|
|
Gurean, eta gurea bezalako
|
herrietan
, herri/ komunitatearen balioek beti hartuko diote gaina poetaren, ni, aren sentimenduari. Nola sortuko zen, bada, poesia lirikorik?
|
|
|
Gurean, eta gurea bezalako herrietan,
|
herri
/ komunitatearen balioek beti hartuko diote gaina poetaren, ni, aren sentimenduari. Nola sortuko zen, bada, poesia lirikorik?
|
|
|
Lauaxetaren Bide barrijakArrats beran (1931) eta gero(, 1935) hizkuntza poetikoa urrundu egiten da iradokizun modernistatik, eta ahozko tradizioaren baliabide poetikoetara hurbiltzen da poeta. Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta gero etorri ziren Harri eta
|
Herri
(1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko Herri Hau (1970). Sinbolismotik herri lirikara egiten du Arestik, T. S. Eliot edota Espainiako 27ko belaunaldia erreferentziatzat dituen poesiatik tradizio popularraren ezaugarriak poesia kultuan txertatzen dituenera, subjektu poetiko singularretik subjektu poetiko kolektibora, poesia ilunetik poesia adierrazagora.
|
|
|
Lauaxetaren Bide barrijakArrats beran (1931) eta gero(, 1935) hizkuntza poetikoa urrundu egiten da iradokizun modernistatik, eta ahozko tradizioaren baliabide poetikoetara hurbiltzen da poeta. Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta gero etorri ziren Harri eta Herri (1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko
|
Herri
Hau (1970). Sinbolismotik herri lirikara egiten du Arestik, T. S. Eliot edota Espainiako 27ko belaunaldia erreferentziatzat dituen poesiatik tradizio popularraren ezaugarriak poesia kultuan txertatzen dituenera, subjektu poetiko singularretik subjektu poetiko kolektibora, poesia ilunetik poesia adierrazagora.
|
|
|
Gabriel Arestik Maldan behera (1960) idatzi zuen lehendabizi eta gero etorri ziren Harri eta Herri (1964), Euskal Harria (1967) edota Harrizko Herri Hau (1970). Sinbolismotik
|
herri
lirikara egiten du Arestik, T. S. Eliot edota Espainiako 27ko belaunaldia erreferentziatzat dituen poesiatik tradizio popularraren ezaugarriak poesia kultuan txertatzen dituenera, subjektu poetiko singularretik subjektu poetiko kolektibora, poesia ilunetik poesia adierrazagora. Antzeko zerbait egiten du Bitoriano Gandiagak ere Elorri tik (1962) Hiru gizon bakarka ra (1974), sinbolismotik poesia sozialaren lerroetarantz, edota are modu argiagoan beranduagoko Gabon dut anuntzio ra (1986).
|
|
|
fetitxe filologikoak eratzen duen historia nazionalista. Historia nazionalista honek Euskal
|
Herriko
klase eta talde sozialen arteko gatazkaren muina ardatza alboratu egiten du, mezu antihistoriko eta burgesaren alde: –nazio bat euskaraz idazten hasi eta mendeen buruan euskarazko testugintza normalizatua sortzera ailegatzen da?.
|
|
|
Volksgeist.
|
Herri
gogoa. Donostia:
|
|
|
. . Literatura eta mezenasgoa XVI eta XVII. mendeetako Euskal
|
Herri
Penintsularrean: Mikoletaren" Vuestra Merced" en aitzakiaz.?
|
|
|
Retolaza, Iratxe. . Literatura herrikoia,
|
herri
literatura, herri idazleak: herrikoitasun kontzeptuez zenbait gogoeta?, Euskera, 55 (2010) 953
|
|
|
Retolaza, Iratxe. . Literatura herrikoia, herri literatura,
|
herri
idazleak: herrikoitasun kontzeptuez zenbait gogoeta?, Euskera, 55 (2010) 953
|
|
|
Literaturaren Historiaren egitekoa zehaztearekin batera, Euskal Literaturaren Historiek orokorrean literatura idatziaren historia osatzen dutela ohartarazi zuen,, liburuen argitalpenak izan ohi direlako gertakari literario kateatu horiek? eta horren ondorioz, historiako katebegi galdu bat irudikatzeko gaitasunaz litzateke
|
herri
literatura baloratzeko irizpide bakar? (Retolaza, 2010, 959 eta 970).
|
|
|
(Retolaza, 2010, 959 eta 970). Hortik Retolazaren aldarrikapena
|
herri
literaturaren ekarpenak Literaturaren Historiaren katera biltzeko eta horrekin batera, herri literatura eta literatura jasoaren artean dagoen continuum literarioaz aritzeko logika berria, sortzeko gonbidapena (Retolaza, 2010, 975).
|
|
|
(Retolaza, 2010, 959 eta 970). Hortik Retolazaren aldarrikapena herri literaturaren ekarpenak Literaturaren Historiaren katera biltzeko eta horrekin batera?
|
herri
literatura eta literatura jasoaren artean dagoen continuum literarioaz aritzeko logika berria, sortzeko gonbidapena (Retolaza, 2010, 975).
|
|
|
Euskal literaturaren historia katebegi galduz beteriko eremutzat irudika liteke. Katebegi galduen azken izarra Lazarragaren eskuizkribua izan da, hori bera ere literatura jasoaren eta
|
herri
literaturaren ezaugarriz hornitua (Cid, 2013). XIX. mendetik hona ugari izan dira gure literaturaren historian aurkituriko katebegiak, denak ere gogoangarriak, Lazarragarenak besteko distira erakutsi ez badute ere.
|
|
|
Kontzeptualizazioaren aldetik, bilbotarrak vascuenceromancedeitzen dituenak, haren baliokide eginik? euskarazko
|
herri
poesiako molde handi eta txikiak diren bitartean (Mitxelenak ikusarazi zuenez), andoaindarrak euskaraizeneko moldea gaztelaniazko romancemoldearen ordain zurrun egiten du, honen ezaugarri guztiekin. Eta jarreraren aldetik, Mikoletak euskarazko herri moldeak hobetsi (lelori koplak izan ezik) eta arrotzak baztertzen dituen bitartean, Larramendi molde jasoagoen aldeko ageri da, bertakoak nahiz arrotzak izan, molde nagusi eta txikia bezalako herri ereduak aipatu ere egin gabe, behar bada eredu arrotz baina izen onekook egokiagoak direlakoan bere tesia frogatzeko, alegia euskarak duen gaitasuna arte poetikoaren arauetara makurtzeko, gramatikaren artearen alorrean egin berri duen legez.
|
|
|
euskarazko herri poesiako molde handi eta txikiak diren bitartean (Mitxelenak ikusarazi zuenez), andoaindarrak euskaraizeneko moldea gaztelaniazko romancemoldearen ordain zurrun egiten du, honen ezaugarri guztiekin. Eta jarreraren aldetik, Mikoletak euskarazko
|
herri
moldeak hobetsi (lelori koplak izan ezik) eta arrotzak baztertzen dituen bitartean, Larramendi molde jasoagoen aldeko ageri da, bertakoak nahiz arrotzak izan, molde nagusi eta txikia bezalako herri ereduak aipatu ere egin gabe, behar bada eredu arrotz baina izen onekook egokiagoak direlakoan bere tesia frogatzeko, alegia euskarak duen gaitasuna arte poetikoaren arauetara makurtzeko, gramatikaren ... Hortik ondorio bikoitza aterako litzateke:
|
|
|
euskarazko herri poesiako molde handi eta txikiak diren bitartean (Mitxelenak ikusarazi zuenez), andoaindarrak euskaraizeneko moldea gaztelaniazko romancemoldearen ordain zurrun egiten du, honen ezaugarri guztiekin. Eta jarreraren aldetik, Mikoletak euskarazko herri moldeak hobetsi (lelori koplak izan ezik) eta arrotzak baztertzen dituen bitartean, Larramendi molde jasoagoen aldeko ageri da, bertakoak nahiz arrotzak izan, molde nagusi eta txikia bezalako
|
herri
ereduak aipatu ere egin gabe, behar bada eredu arrotz baina izen onekook egokiagoak direlakoan bere tesia frogatzeko, alegia euskarak duen gaitasuna arte poetikoaren arauetara makurtzeko, gramatikaren artearen alorrean egin berri duen legez. Hortik ondorio bikoitza aterako litzateke:
|
|
|
Hor esandakoa hola labur daiteke: Europan duen hegemoniaz baliatuta eta translatioaren mitoak emandako legitimazioarekin, erregimen zaharreko monarkia hispanikoan formazio diskurtsibo inperial arrakastatsua eraiki da zeinaren subjektu idazle posiziorako gizon gaztelaniadun noblea baino ez den onartzen, euskalduna posizio horretatik baztertzen den bitartean Euskal Herria poetarik gabeko lurraldea dela esanez, alegia barbaroen
|
herria
(Bijuesca, 2013?). Ohartua nintzen orduan aroen mito klasikoak toki garrantzitsua betetzen zuela formazio diskurtsibo horren eraikuntzan:
|
|
|
Egia da Monarkia Hispanikoaren inguruko idazleek ez ezik, XVI. mendetik aurrerako euskal apologistek ere aldarrikatu zutela Euskal
|
Herriko
lurraldeetarako urrezko aro berritua, burdin aro gisako Erdi Aro gatazkatsuaren ondoren, foru sistemari esker lorturiko bakealdia irudikatzeko (Madariaga, 2008, 23). Baina Monarkia Hispanikoaren irudikapena ez bezala, apologistek irudikaturiko urrezko aroa ez zegoen egitasmo inperialaren zerbitzura.
|
|
|
zenbait aldiz ageri da. Hortaz, eskuartean dugun lanean ere euskaldunarengandik, burdin
|
herrian
jatorria izateagatik, hizkuntza oker erabiltzea espero da. Errege hil berriaren irudikatzea aurrez aurre oposatzen zaio euskaldunaren horri.
|
|
|
Baina Andoaingo semearen lan erraldoiari bere osotasunean adituz gero, iruzurgile hutsarenaz baino hobe, sarritan tricksterhoriek aldi berean izan ohi diren kultur heroien itxuraz ere irudika daiteke Larramendi, San Martin berri baten antzera, azken hau denez gero euskal tradizioan tricksteramarruak dituen kultur heroia (Astigarraga, Kalzakorta, Pedrosa, 2008). Kultur heroi horiek egin ohi dutenez, Larramendik ere bere
|
herriaren esku
jakintzaren sekretuak jarri nahi zituen, hizkuntza jakintzarenak batez ere, gramatika poetikari eta lexikografiari denbora eta ahalegina eskainita. Lan horietako batzuk Salamancan egin zituen, non eta inperioaren jakintzaren gunetzat jo litekeen hirian.
|
|
|
Lan horren bitartez, aurreiritzi errotuak gezurtatuaz batera, sermoigile eta idazleentzako lanabes nahitaezkoak sortu zituen. Euskal
|
Herri
penintsularreko literaturen historiari dagokionez, ez da gehiegikeria esatea Larramendirekin epistemeberri bati hasiera eman zitzaiola, ustezko burdin arotik ateratzen hasteko aldia.
|
|
|
Habitushorren aztarnak, iritzi poetikoei dagokienez, ezaugarri bitan behintzat dira nabarmen:
|
herri
poesiaren bazterketan eta maitasun poesiaren isilaraztean. Lehenengo eta behin badirudi Larramendirekin hasitako jesuiten tradizioan poesia eredu jasoagoa hobetsi zela eredu herrikoiagoen kaltetan, Juan Mari Lekuonak jesuiten neurtitz bildumari egindako sarreran dioenez:
|
|
|
Lehenengo eta behin badirudi Larramendirekin hasitako jesuiten tradizioan poesia eredu jasoagoa hobetsi zela eredu herrikoiagoen kaltetan, Juan Mari Lekuonak jesuiten neurtitz bildumari egindako sarreran dioenez: ?
|
Herri
kantuen joera baino goragokoa da beren estiloa eta formazioa. Euskara ongi ikasia duten arabera, nabari zaie formazio erretorikoa, klasikoen mundua, eliz literaturaren islada.
|
|
|
Euskara ongi ikasia duten arabera, nabari zaie formazio erretorikoa, klasikoen mundua, eliz literaturaren islada. Maila jasoago batean mamitutako olerkigintza berena, poesia
|
herrikoarekin
konparatuta? (Altuna, 2000, 11).
|
|
|
Horretan ere Larramendiren lehentasuna monarkiaren formazio diskurtsibo inperialari erantzutea litzateke, euskaraz egin zitekeena erakustea(, la poesÃa de que es capaz? dio Artean) edota Ziburuko Etxeberri bezalako elizgizonek egindako poesia deboziozkoa aldarrikatzea, baina ez euskaraz ohikoa zen
|
herri
poesiaren berri ematea. Ez da hortaz harritzekoa XVIII. mendearen amaieran Herderrek bigarren Larramendi baten irrika erakutsi izana, McPhersonek Eskozian egindakoa euskaldunen artean egingo lukeena (ikus Altzibar, 1986, 20; Apalategi, 2013, 59), Larramendi lehenak ez bezala.
|
|
|
Ez da hortaz harritzekoa XVIII. mendearen amaieran Herderrek bigarren Larramendi baten irrika erakutsi izana, McPhersonek Eskozian egindakoa euskaldunen artean egingo lukeena (ikus Altzibar, 1986, 20; Apalategi, 2013, 59), Larramendi lehenak ez bezala. Corografiaalde askotatik miresgarrian, esate baterako, Gipuzkoari eta Euskal Herriari buruzko horrenbeste berri jaso zuen, tartean hizkuntzari eta dantzak bezalako
|
herri
kultura adierazpenei buruzkoak, baina isiltasuna erabatekoa da herri literaturaz eta poesiaz den bezainbatean, nahiz eta ez diren gutxi autoritate gisa aipaturiko poeta ospetsuen aztarnak.
|