|
2007
|
|
|
eta c) izpirituaren forma partikularraren, hots, herri edo komunitate baten sentiera berekiaren, idiosinkrasiaren erakusketarena: esate baterako, forma sintaktiko eta morfologikoek ez pentsatzeko lege logikoen eskaerari obeditzen diote, eta ez objektuen mundua egoki islatu beharrari,
|
herri
hiztunaren «apetari» edo idiosinkrasiari baizik: eta hori, behin sortua izanez gero hizkuntzaren hastapenean, pentsaeraren forma obligatua bilakatzen da bera ere.
|
|
2009
|
|
|
Esandako guztia laburbilduz, hona hemen proposatzen ditugun arlo sozio-ekonomiko eta soziokulturaleko giltzarri orokor euskal
|
herri
hiztunaren etorkizuna bermatzeko:
|
|
|
Frantziako Gobernuak ez du berretsi Euroituna. Nola eragiten die horrek euskarari eta Ipar Euskal
|
Herriko
hiztunei?
|
|
2010
|
|
|
Etxean erdaraz hitz egiten dugu, nire gurasoak euskara ez dakitelako. Euskara asko gustatzen zaidan hizkuntza bat da, baina azken urte hauetan asko galdu dudala nabaritu dut, bakarrik eskolan erabiltzen dudalako, eta hori aldatzea gustatuko litzaidake. euskararen egoera higatuago dagoen eskualde horietan euskaldunen dentsitatea %50etik behera dago (ultzaman [alkotz eta iraizotz] %50 inguru euskaldun eta altsasun %20). aurreko
|
herrietako
hiztunen bizipenekin antzekotasun handiak badira ere, ultzama eta altsasuko gazte horien adierazpenetan hasten dira sumatzen eremu erdalduneko gazteek maiz azalduko dituztenak: euskaraz egiteko ohitura falta dute, egitea kostatzen zaie, hizkuntza gaitasunari eusteko zailtasunak dituzte eta euskara galtzeari beldur diote. ikusi dugun bezala, Mendialdea —eremu euskalduna— ez da euskararako eremu homogeneoa. herri euskaldunak daude, familia euskaldunbeteak eta haurtzaroan etxe auzoko giro euskaldun petoa izan duten gazteak. baina familia euskaldun ez osoak ere badira, bertikalki —belaunez belaun— euskararen eten jarraipenaren haustura loturak izan dituztenak eta horizontalki —belaunaldi berekoen artean— euskara dakitenak eta ez dakitenak dituztenak (bikotekideen artean, adibidez). eremu euskaldunean aspaldian erdaldundutako herriak ere badira oraindik beren inguruan eragin erdalduntzailea dutenak (elizondo adibidez). oro har, azken 20 urteotan euskararen egoerak hobera egin du, belaunaldi gazteak aurrekoa hobetu du eta horretan familia ez ezik, ingurunea ere (eskola bereziki) funtsezko eragingarriak izan dira. gure gazteak bezalaxe, ipar mendebaldeko 25 urtetik beherakoen gehien gehienak euskaldunak ditugu (leitzaran urumealdean, Malerrekan eta bortzirietan batik bat, ia %100) eta euskaraz egin dituzte ikasketa maila akademiko oinarrizkoak.
|
|
2015
|
|
|
...ldian gure arteko ikertzaile batzuek; Jauregik eta Epeldek Lapurdiko Senpereko euskal adibideak dakartzate (2011); ikus, bestalde, Oñederra, Jauregi & Epelde ere (2014, 86). Frantsesetik bokal sudurkari mailegatuak sartzen ari dira Ipar Euskal Herriko euskarara, baina honela ahoskatzen duten hiztunak ez dira nagusiki frantsesa eskolan ikasi dutenak, sortzez hiztun elebidunak dira, Ipar Euskal
|
Herriko
hiztun berri edo gazteak, beharbada euskara sei urterekin ikasi dutenak eta frantsesa etxetik zekitenak: frantsesezko bokal sudurkariak sortzez egiten dakiten hiztunak dira; eman dezagun, ongi dakite jãdarmaegiten.
|
|
|
Euskal Herrian hiru hizkuntza ofizialen elkarbizitzan oinarritzen den egoera sozio linguistikoberezi bat dugu. Hirugarren irudiak Euskal
|
Herriko
hiztunen gaitasun linguistikoak islatzen ditu (Eusko Jaurlaritza, 2009). Hiztunen artean:
|
|
2016
|
|
|
1 Esperimentaziorako gune izango ziren
|
herrietako
hiztun komunitatearen pertzepzio eta diskurtso ahalmenaren diagnostikorako lehen hurbilketa egitea.
|
|
|
Mintzajardunaren azken urteotako bilakaera. Mikel Zalbideren testuaren inguruko hausnarketa marjinalak – Xabier Aierdi euskaldunik" eta
|
herrietan
hiztun ezinduak ditugu. Euskararen hazkunde gertagarria gune geografiko zehaztugabe batean garatu beharra dago, jakin gabe trinkotzea edo sakabanaketa den aproposena.
|
|
2017
|
|
|
martin
|
herri
hiztun morea
|
|
|
Baina datuak eremu soziolinguistikoka aztertuta, hara: euskaldunak %70 baino gehiago diren
|
herrietan
hiztun berrien %41 daude «oso gustura» mailarekin; batez bestekoaren bikoitza, alegia.Euskara batua edo euskalkiak, aldea dago eremu soziolinguistikoaren arabera. Hiztun berriek, oro har, maila hobea dute batuan, irakaskuntzaren eraginez:
|
|
|
Gogoeta bat proposatzen du Euskaltzaindiak Ipar Euskal Herriko liburu ekoizpenari buruz, azken urte hauetan EEPren laguntzarekin daraman politikaz. Dudarik ez da beste formak ere asmatu behar direla, hala nola literatura sarien berrantolaketa, eta bereziki gazteei zuzenduko zaizkien sariak sortuz, ikusten baitugu Ipar Euskal
|
Herriko
hiztun gazteak gero eta gutiago agertzen direla literatura sarietan, guk, beste erakundeek eta eskolek aztertu behar ditugun arrazoiengatik. Ez dugu literatura arloa uzten ahal oroitarazi gabe, Bernardo Atxaga euskaltzainaren zuzendaritzapean, Euskaltzaindiak Erlea> deitu literatura aldizkaria argitaratzen duela.
|
|
|
Gramatika: hizkuntzari buruzko arauak ulertzeko eta hedatzeko Ipar Euskal
|
Herriko
hiztunei zuzendu tresna egitea,
|
|
|
Herriarendako, Euskara> > esku> proiektua. Ipar Euskal
|
Herriko
hiztunei hizkuntza
|
|
|
Orotara, 43 euskaldunekbete zuten on line galdetegia: erdia Ipar Euskal
|
Herriko
hiztunak ziren eta beste erdia HegoEuskal Herrikoak (ikus 3 taula). Parte hartzaile guztien kasuan H1 euskara zen.
|
|
|
Hainbat dira lan hau burutzeko emateko ditugun urratsak, besteak beste berehala egitekoenartean ditugu a) baliatuko diren irudiei Euskal
|
Herriko
hiztunek esleitzen dizkieten izenetanbatasuna dagoen ezagutzea (name agreement) eta b) logopeda edo ortofonisten iritzia jasotzea.Ondoren, testa baliagarritasuna frogatuko dugu burmuineko kalterik gabeko euskal hiztunengan, eta gero estandarizatzeko patologiarik gabeko eta afasia duten euskaldunen datuak bildukoditugu. Afasia aztertzeko tresna honen estandarizazioa arlo klinikoan (terapeutentzat etagaixoentzat) oso baliagarria gertatuko dela uste dugu.
|
|
|
BASYQUE Iparraldeko hizkeren artean dagoen aldakortasun sintaktikoa aztertzeko aplikazioa da. Bertan jasotzen den informazioak azterketa dialektologiko sinkronikoak nahiz diakronikoak egiteko aukera eskaintzen digu, hau da, momentu jakin batean edo urte jakin batzuetan zehar hainbat
|
herritako
hiztun euskaldunek egitura morfosintaktiko jakin batzuk nola erabiltzen dituzten jaso eta leku batetik bestera dauden desberdintasunak alderatzeko eta aztertzeko aukera eskaintzen digu19 Eta horixe izan da, zehazki, euskal hizkeren azterketa eta prozesamenduaren alorrean gure abiapuntua. Orain, lan hori oinarri hartuta eta lanaren emaitzak ikusita, euskalkiak aztertzen jarraitzeko gogoa eta beharra sentitzen dugu, gure ikergaia leku eta garai guztietako hizkeren azterketara zabaltzeko nahia.
|
|
2018
|
|
|
Aurretik ere esan dugu hiriek badutela halako gaitasun bat landa eremuen aldean eredu izateko edo bihurtzeko. Horren ondorioz, hirietako hizkeretako ezaugarriak imitatu egiten dituzte
|
herrietako
hiztunek: nolabait, goitik behera hedatzen dira ezaugarriak, biztanle edo indar gehien dituzten guneetatik gune txikiagoetara, nahiz eta aurkako prozesuak ere (hierarkiaren kontrakoak, non landa eremuetako erabilerak hedatzen baitira hirietara) gertatzen diren (Hernandez Campoy, 1999).
|
|
|
Hori ere, euskararen normalizazio eta biziberritze prozesuaren isla izanen litzateke (ahantzi gabe, jakina, hiztunak gai honi buruz izan dezakeen jarrera ideologikoaren eragina): euskal hiztunek oso hizkuntza ikaste prozesu desberdinak izan dituztenez (oso egoera sozio psikolinguistiko desberdinak gerta baitaitezke euskal
|
herrietan
hiztunak euskara ikasteko orduan), oraindik iduri du darabilten prosa idatziaren eredua ez dela hain ongi asentatua, ez dela aski den dinako kontsentsua erdietsi hainbat puntu zehatzetan.
|
|
2019
|
|
|
Belaunez belauneko transmisioa ziurtatzen duten baldintzetan bizi diren hiztunen kopurua modu ohargarrian jaitsi da Hegoaldean tartean, eta 2011 urtean Hego Euskal
|
Herriko
hiztun guztien multzo oso txiki bat besterik ez dute osatzen.
|
|
|
• arnasgune beteetan bizi zirenak gutxitu dira batez ere, 71.509tik 8.421era (hegoaldeko hiztun guztien %2, 8 izatetik %0, 3 izatera). horrela, bada, belaunez belauneko transmisioa ziurtatzen duten baldintzetan bizi diren hiztunen kopurua modu ohargarrian jaitsi da hegoaldean tartean, eta 2011 urtean hego euskal
|
herriko
hiztun guztien multzo oso txiki bat besterik ez dute osatzen.
|
|
|
Baldin eta dokumentuek erakusten dizkiguten izen aldaerok,
|
herriko
hiztunek esaten zituztenaren isla zuzena balira, ageriko samar litzateke saroe/ sarobe, saroi, soro aldakien arteko harremana.
|
|
|
Gai horiek aztertzeko eta inkesta sortzeko, pertzepziozko dialektologiaren printzipioetan bermatu da. Pertzepziozko dialektologiak hizkuntzalari ez direnek bariazio dialektala (beren hizkera, lurralde auzoena edo urrunagokoe1 Euskara eskuz esku proiektuak Ipar Euskal
|
Herriko
hiztunei hizkuntza aniztasuna kontuan hartzen duen euskara batuaren hedatzeko tresna linguistiko berria ematea du helburu. Egunero gaurkotua izanen den euskarri numerizatu erabilgarria sortuz, xedea euskaldunen galderei erantzutea da webgunearen testuen bidez edota, posta elektronikoz, erantzun zuzen baten bidez. Euskaltzaindiak ematen dituen gomendioak eta arauak proposatuko ditu, hizkuntza alorren arabera sailkatuak, Ipar Euskal Herriko hizkuntza aniztasunari dagozkionak azpimarratuz.
|
|
2020
|
|
|
XX. mendearen azken hamarkadetan ere, Zalla idazkerak sendo zirauen Araban sortutako idazkietan, baina, ikusiko denez (2.5.1), yeismoaren eraginez, gero eta nabariagoa izango da Zaya aldaeraren hedapena. Hala ere, nabarmentzekoa da ibaiaren ur ertzeko
|
herrietako
hiztunek Zalla atxikitzen dutela. Gonzalez Salazarrek honela jasoa du bertakoen ahotik:
|
|
|
Hortaz, XX. mendearen hasieran azaltzen den Zalla> Zaya bilakaeraren jatorria Arabaz kanpo bilatu behar da, bertoko hiztunak urrun baitzeuden garai hartan yeismoak hartzen zuen eragin eremutik. Nabarmentzekoa da XX. mendearen bukaeran ere ibaiaren ur ertzeko
|
herrietako
hiztunek Zalla atxikitzen dutela, laurogeiko hamarkadan egindako ahozko bilketetan egiaztatzen denez.
|
|
2022
|
|
|
Jarraiki eta jarraitu aditzok hizkera landuan indartu dira batez ere, baina
|
herri
hiztunen artean eguneroko berbetan nekezago erabiltzen dira. Hiz tunen artean segi, segitu | segidu aditz maileguak kendu zien aspaldi lekua.
|
|
|
Artikuluan planteatu den Gernikaren adibideari jarraiki (Soziolinguistika Klusterra, 2020), gure iritziz, euskararen erabilera erlatiboki altua duten
|
herrietan
hiztunen komunitate trinko bat egoteaz gain, ziur gaude badirela baita ere trinkotasun hori mantentzen dituzten gune eta testuinguruak. Hau da, euskararen erabilerarako baldintzak dituzten lekuak.
|
|
|
alde batetik, Baiona aldean euskal hiztunen kopurua ez denez sobera handia, euskal mundura hurbildu nahi duen orori ateak zabaltzen dizkiolako; bestetik, Hegoaldeko euskaldun kolonialistoi euskal munduaren ikuspegi aberatsagoa eskaintzeko parada delako. Arreta ematen dit nolako zilborzentristak garen hegoaldekook, espainolaren erabilera zein puntutaraino dugun barneratua, naturalizatua, ez garela gauza antzemateko gaztelaniak Hego Euskal
|
Herriko
hiztunon errealitatea nola baldintzatzen duen.
|
|
|
Nahualt jatorrikoak dira gehienak, eta badira totonaku
|
herriko
hiztunak ere udalerriko paraje batzuetan. Paisaia linguistikoari begiratuta, jakina, Latinoamerikako beste herri menditsu eta mendetsu bat besterik ez.
|