|
2008
|
|
|
Liburua alde batera uzteko arrazoiak ezin ditzakegu garbi jakin, baina
|
guk
bi posibilitate proposatuko genituzke: lehenik Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen.
|
|
|
22 Quousque tandem?! eko
|
gure
edizioan. Arte cromlech, deitu diogu.
|
|
|
Bertan Ley de los Cambios en el Arte eta Estetika ezkorra ideia garrantzitsu eta aberatsak azaltzen ditu, eta artelan bat zer den definitzen du. Eta
|
gure
ustez garrantzitsuagoa dena, ideia horiek eskulturak egiten zituen bitartean bere buruan nola sortzen joan ziren azaltzen digu.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala,
|
gure
izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian,
|
gure
bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
nire ezerez txikitik ihes egiteko, salbamen desioz sartzen nintzen ortziko ezerez handira ihes egiteko bidaia batena zen. Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan
|
guk
gizaki guztiok definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru bide hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina, esan dezakegu, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak, gure bihotzean nahasten eta bat egiten direnak, baina teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan guk gizaki guztiok definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru bide hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina, esan dezakegu, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak,
|
gure
bihotzean nahasten eta bat egiten direnak, baina teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a: 503).
|
|
|
liburuak gaurko irakurlearentzat?
|
Gure
ustez, ekarpena Oteizaren autobiografia estetiko gisa ulertu litzateke25, bere esperientzia ulertzeko eta azaltzeko saiakera bat. Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da.
|
|
|
2 Eskultura serie zabal honen barruan bereizketak egitea beharrezkoa bada ere,
|
gure
azalpenerako nahikoa zaigu serie honetako 4 eskultura esanguratsu aipatzea: Macla conjuntiva, 1973, 1957ko maketa batean oinarrituta; Fusión con tres sólidos abiertos (estela funeraria para España), 1957; Macla de dos cuboides abiertos, 1973, 1957ko maketa batean oinarrituta; Cuboides Malevich en maclas de contactos físicos, 1973, 1957ko maketa batean oinarrituta.
|
|
|
Presentzia oso sendoa izan arren, ezinezkoa suertatzen da bat batean beraien forma osoki jasotzea. Unitateen antolakuntzaren dinamikotasunak
|
gure
begirada ere mugimenduan jartzen du, eta puntu edo plano batek beste batera eramaten gaitu, bueltaka eskulturaren kanpoko aldetik, une oro beraien forma aldatuz doan bitartean. Eskultura hauek, besteak beste, perspektiba sistemaren ilusioa apurtzeko daude eginak3.
|
|
|
4 Oteizaren estetikaren funtsezko ezaugarri hau pentsamolde mitikoek
|
gure
egilearengan daukaten eraginaren ondorioa da. Ikuspuntua hau argitzeko zenbait liburu beharrezkoak suertatzen dira:
|
|
|
10
|
Gure
begiradaren ikusmuga une oro berreraikitzen doa. Gure gaur egungo ikusmuga iraganetik datorren hariarekin bat egitea da gertaera historikoak ulertzeko baldintza (Gadamer, 2003:
|
|
|
10 Gure begiradaren ikusmuga une oro berreraikitzen doa.
|
Gure
gaur egungo ikusmuga iraganetik datorren hariarekin bat egitea da gertaera historikoak ulertzeko baldintza (Gadamer, 2003: 370 eta hurrengoak).
|
|
|
Eta gertakari hori ulertzea eta besteei azaltzea da Quousque tandem?! liburuaren helburu nagusietariko bat eta hor datza
|
gure
ustez bere muina, nahiz eta helburu hori bestelako ideiez estalita egon, gehienak euskal kulturaren aspektu batzuen interpretazio mitikotik datozenak. Ideia horiek izan dira gehienetan Quousque tandem?!
|
|
|
Zentzu horretan, lehenik eta behin, Vienako Hitzarmenaren 54 artikuluak dioenera jo genuke9, bertan jasotzen baitira tratatuen amaierari dagozkion jarraibideak espresuki ondorengo tratatu batean edota horietatik kanpo beste modu batean hori izan bada aldeek zuten borondatearen kasua. Hori
|
gure
kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz. Eta hori horrela izatekotan ezinezkoa genuke, sententziek defendatzen dutena kontraesanez, Vienako Hitzarmenaren 30 artikulua aplikatzea; izan ere, horretarako behar dugun aurresuposturik ez genukeelako, hau da, gai beraren inguruan indarrean dauden bi tratatu ezberdin.
|
|
|
Horri atzerritartasun legeriari blokean egindako igorpena gehitzen badiogu, horrek ondorioztatzera garamatza ezen, nahi bai, baina zaila dela bi instrumentu horien arteko interpretazio bateragarria topatzea eta, beraz, arlo honi dagokionez, 1870eko Tratatuaren 8 artikulua litzatekeela aplikatu bateraezintasun horiek direla eta. Edonola ere, konklusio horrek ez luke interpretazio lana agortuko; izan ere, 1992ko Tratatu Orokorrak 1870eko Tratatuan dituen eraginak aztertzea ezinbestekoa suertatzen baita, beronen eraginak,
|
gure
aburuz, orain aipatutako egoerari iraulketa ematen baitio.
|
|
|
Adibide hauek ikusita, beharrezkoa dugu gogoeta egitea Uruguaiko herritarrekiko dagoen diferentziaren norainokotasunaz. Izan ere,
|
gure
kasu honetan honelako aurreikuspena sartzeko aukera egon bazen ere, ez zen horrela gertatu, eta horren arrazoiak eta ondorioak interpretazioa egiteko orduan hartu behar dira kontuan.
|
|
|
lehenik eta behin, testua bera estatu kideen kontsentsuaren adierazpen autentiko gisa; bigarrenik, estatu kideen borondateen elementu subjektiboa eta, azkenik, tratatuen xedea eta helburua bera (Gonzalez et al., 2002: 307).
|
Gure
kasu honetan bateragarritasun eta bateraezintasunen identifikazio lanak aipatutako lehenengo eta azken interpretazio elementuei lehentasuna ematea aholkatzen du bigarrenaren aurretik; izan ere, bilatzen den helburuak justifikatzen baitu irizpide objektiboei lehentasuna ematea subjektiboen aurrean (López Martín, 2002: 105), zeren, aurretik ikusi ahal izan dugun moduan, aldeen borondatea ezin izan baita argitu tratatu baten xedapenak beste tratatuaren aplikazioa eragozten zuen ala ez aztertzean.
|
|
|
Zenbait auzitegik,
|
gure
ustez, sinpleegia den logika semantiko bat besterik ez dute azaleratzen, diotenean, facilidades, hitza gerora edozein atzerritarrekin konparatuta betebehar berdintsuak eskatzearekin bat ez litzatekeela etorriko.
|
|
|
Ez, ordea, ingelesezko ariketetan. Gaztelaniazko ariketetan, bestalde, emaitza hobeak lortu dituzte ariketa bera aurretik euskaraz egina zutelako,
|
gure
iritziz. Bi hizkuntza horietan asmo komunikatiboak adieraztean hutsegiteak aurkitu ditugun arren, oso kasu gutxitan zapuzten da erabat testuaren komunikazio gaitasuna.
|
|
|
ekintza gaitasuna garatzeko, helburu komunikatiboak ikasleen gustu eta interesetara hurbilduz landu lirateke, eta horretarako diseinatzen ditugun eduki eta ariketek ikasleen munduaren ezagupena zabaltzeko balio behar dute, beren kultura aberastuz. Klaseko harremanetatik abiatuta, gaitasun soziokulturalaren lanketari aparteko garrantzia eman litzaioke
|
gure
emaitzei erreparatuta. Horretarako, ikasgelaz kanpoko harreman sozialek presentzia eduki lukete ikasgelan.
|
|
|
|
Gure
lanean ondorioztatu dugu ingelesa eskola elebidunaren eremuan intentsitate baxuan ez dela eraginkorra. Ondorio nagusia, hortaz, bat dator adinaren auzia ikertu duten hainbat lanen emaitzekin (esate baterako, Muñoz 2000, 2003 eta 2006; Victori eta Tragant, 2003; Cenoz, 1998, 1999, 2002 eta 2003; Lasagabaster eta Doiz, 2003; Gallardo, 2004).
|
|
|
Lan horiek nagusiki atzerriko hizkuntzaren azterketa egiten dute, ez ikasleen bestelako hizkuntzena; hurbilpen kuantitatiboa erabili ohi dute eta ikuspegi linguistikoa jorratzen dute gehienek.
|
Gure
lanaren ekarpena horretan ere ikus daiteke. Izan ere, ikasleen hizkuntza guztien azterketa, hurbilpen kualitatiboa erabiliz eta komunikazio gaitasuna aztertuz bideratu dugu.
|
|
|
Herri ezberdinetako hezkuntza eleanitzeko ereduetan aniztasuna nagusi izanik, ez genuke beldurrik izan esperientzia ezberdinak abiarazteko. Ez ditugu ahaztu behar, ordea,
|
gure
landa lanak dituen lagin mugak eta aldagai indibidualek emaitzetan duten pisua. Aurrerantzean eredu goiztiarraren hedapen masiboa berraztertu litzateke gure iritziz.
|
|
|
Ez ditugu ahaztu behar, ordea, gure landa lanak dituen lagin mugak eta aldagai indibidualek emaitzetan duten pisua. Aurrerantzean eredu goiztiarraren hedapen masiboa berraztertu litzateke
|
gure
iritziz.
|
|
|
|
Gure
gaztetxoen gaitasun komunikatiboaren argazkia
|
|
|
Gaitasun Komunikatiboa eta hizkuntzen arteko elkar eragina EAE ko hezkuntza eleanitzean (2007) izeneko doktorego tesian oinarritutako artikulua da honako hau. Tesi horretan
|
gure
hezkuntza sistemako gaztetxoen gaitasun komunikatiboa eta euskara, gaztelania eta ingelesaren arteko elkarreraginaren nondik norakoak aztertzen dira. Bi azter ardatz nagusi horiek, gainera, bi aldagai nagusiren arabera landu ditugu:
|
|
|
Metodologia kualitatiboa erabili dugunez, ezin ditugu orokortu
|
gure
lagin mugatuarekin lortutako emaitza eta ondorioak. Hala ere, erabilitako metodologiak gaztetxoen gaitasun komunikatiboaren argazki sakona ateratzea ahalbidetu digu, sakona ñabarduretan, sakona hiru hizkuntzen arteko harremanetan.
|
|
|
Hala ere, erabilitako metodologiak gaztetxoen gaitasun komunikatiboaren argazki sakona ateratzea ahalbidetu digu, sakona ñabarduretan, sakona hiru hizkuntzen arteko harremanetan. Hortaz, artikulu honetan erakutsiko dugun argazkia baliagarria izan daiteke
|
gure
hezkuntza sistemaren argi ilunak ezagutzeko.
|
|
|
Bigarren hizkuntzen jabekuntzaren teorizaziotik sortuak dira gaitasun komunikatiboaren osagaiak bereizten ahalegindu diren ereduak. Hauexek dira
|
gure
lanean aztergai izan ditugun eredu nagusiak: Canale eta Swain en (1980) eta Canale ren (1983) ereduak; Bachman en (1990) eta Bachman eta Palmer en (1996) ereduak eta Celce Murcia, Dörnyei eta Thurrell en (1995 eta 1998) eredua.
|
|
|
|
Gure
lanean eredu horien guztien operatibitatea izan dugu hizpide. Ondorio bezala esan litzateke nekez aurkitzen dugula eredu teorikoen gauzapen argirik ez didaktika arloan, ez ebaluazioan ere.
|
|
|
Ondorio bezala esan litzateke nekez aurkitzen dugula eredu teorikoen gauzapen argirik ez didaktika arloan, ez ebaluazioan ere.
|
Guk
gazteek euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez erakusten dituzten ekintza gaitasuna, gaitasun soziokulturala, gaitasun diskurtsiboa, gaitasun linguistikoa eta gaitasun estrategikoak aztertu ditugu. Osagai horiek guztiek Celce Murcia, Dörnyei eta Thurrell en (1995, 1998) ereduari jarraiki, diskurtso gaitasuna ardatz hartuta, lotu ditugu.
|
|
|
Nagusiki eredu goiztiar partzialaren aldeko apustua egin da.
|
Guk
eredu horren ikuskapena egin nahi izan dugu adinaren aldagaia kontuan hartuta. Gainera, euskal komunitatean kezka nagusia den beste hizkuntzen analisia erantsi diogu.
|
|
|
Izan ere, gaitasun komunikatiboaren azterketak gero eta oihartzun handiagoa duen arren pedagogiaren aldetik, ez da gauza bera gertatzen jarraipen lan eta balorazioarekin. Horregatik,
|
gure
lanaren ekarpen nagusia aztergaiaren lanketa bera da, hots, gaitasun komunikatiboaren azterketa. Horrela, orain artean proposatu diren eredu teorikoetatik Celce Murcia, Dörnyei eta Thurrell ena abiapuntutzat hartuz, moldaketa batzuk egin dizkiogu landa lanerako.
|
|
|
Testu honen helburua ez da aniztasun horrek eragindako nahasketa maila konponduko lukeen parte hartzearen definizio unibertsal bat ematea, baizik eta esanahi, praktika eta helburu desberdinek irudikatzen duten errealitate konplexu horren barruan kokatzeko irizpideak eskaintzea. Lan horretan hasteko, ordea,
|
gure
ikerketaren objektu den fenomenoaren definizio bat ematea erabilgarria izan daiteke, eta, bide batez, bilatzen den garapeneko parte hartze eraldatzailearen eredu horretatik gertu kokatzen den definizio bat erakusten dugu orain:
|
|
|
Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko. Kontua da horrelako mendekotasun egoeran aurkitzen diren gizarteak ez direla botere gabeak, gaitasun eta kontrol gabeak
|
guk
boterea planteatu dugun bezala, baizik eta beraiek beste elementu kulturaletan aurkitu daitekeen botere mota izan dezaketela.
|
|
|
Hirugarren argudioa oso lotuta dago garapen parte hartzaileak izan dezakeen arrisku batekin bestearen enpoderamendua bilatzen den heinean, bilaketa hori
|
gure
sopikuntza eta nahiaz zeharkatua egongo baita (Kapoor, 2005). Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen.
|
|
|
Hirugarren argudioa oso lotuta dago garapen parte hartzaileak izan dezakeen arrisku batekin bestearen enpoderamendua bilatzen den heinean, bilaketa hori gure sopikuntza eta nahiaz zeharkatua egongo baita (Kapoor, 2005). Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak
|
gure
garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen. Nahia, lankidetzan beste herrialdeetan sustatutako parte hartze hau gure sistema politikoen akatsen konpondu gabeko gatazkaren translazio bat baino ezin izan daitekeelako.
|
|
|
Sopikuntza Iparraldeko gizartekook munduko ekonomia global kapitalistaren partaide onuradunak garelako, zeinak gure garapen lankidetzak konpondu nahi dituen bazterketak sortzen dituen. Nahia, lankidetzan beste herrialdeetan sustatutako parte hartze hau
|
gure
sistema politikoen akatsen konpondu gabeko gatazkaren translazio bat baino ezin izan daitekeelako.
|
|
|
6 Honek beronek azaltzen du ospedun marka edo objektuen izenak pertsona izen gisan erabiltzea.
|
Gure
kultura onomastikoaren argitara aldrebesa izan daitezkeen arren, Ameriketan arruntak dira Armani, Canon, Timberland, Jaguar eta gisa horretako pertsona izenak.
|
|
|
Literaturako, mitoetako edo toponimia zabaleko izenak onartu dira modu horretan. Legeak dionez «kontuan hartu behar da
|
gure
herriaren errealitate sozial, kultural eta politikoa», baina kasu guzietan Erregistro Zibilak du azken hitza.
|
|
|
|
Gure
ikerketa honetan, kontrako ahaleginaz jardun dugu, hau da, nahita edo nahi gabe, gizonezko eta emakumezkoentzat balio dezakeen izen baten hautuaz. Euskal izen guztiak halakoak direla pentsa dezake euskaraz ez dakienak edo euskal tradizio onomastikoa ezagutzen ez duenak.
|
|
|
Izenek esaten digute nor den
|
gure
garaikide, nor den gure adin bereko, nor zaharrago eta nor gazteago. Izenek garaikidetza zentzua eman eta belaunaldien joan etorria adierazten digute.
|
|
|
Izenek esaten digute nor den gure garaikide, nor den
|
gure
adin bereko, nor zaharrago eta nor gazteago. Izenek garaikidetza zentzua eman eta belaunaldien joan etorria adierazten digute.
|
|
|
Behinola elizak, familiak, estatuak, klaseak, ideologiak eta abarrek arautzen zuten izena hautatzea; baina erakunde horiek, aukerakoak? bide dira
|
gure
oraingo honetan eta ez diegu onartzen,, gure baitatik, pasatzen ez den erabakirik.
|
|
|
Behinola elizak, familiak, estatuak, klaseak, ideologiak eta abarrek arautzen zuten izena hautatzea; baina erakunde horiek, aukerakoak? bide dira gure oraingo honetan eta ez diegu onartzen,?
|
gure baitatik
–pasatzen ez den erabakirik.
|
|
|
Alaitz izenak ez du ezer esaten. Baina erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela,
|
gu
geu gara izenari esanahia ematen diogunok: guk adierazten dugu zerbait, guk ematen dugu aditzera zer edo zer, guk esan nahi dugu zerbait...
|
|
|
Baina erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok:
|
guk
adierazten dugu zerbait, guk ematen dugu aditzera zer edo zer, guk esan nahi dugu zerbait... Eta beti, norbaiti eta noizbait.
|
|
|
Baina erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok: guk adierazten dugu zerbait,
|
guk
ematen dugu aditzera zer edo zer, guk esan nahi dugu zerbait... Eta beti, norbaiti eta noizbait.
|
|
|
Baina erakutsi eta adierazi egiten du; eta horrela, gu geu gara izenari esanahia ematen diogunok: guk adierazten dugu zerbait, guk ematen dugu aditzera zer edo zer,
|
guk
esan nahi dugu zerbait... Eta beti, norbaiti eta noizbait.
|
|
|
Zentzudun mundu batean bizi beharra dugu, zentzukide den jendearekin:
|
guk
eraiki behar dugu zentzukidetza.
|
|
|
Esan liteke eragilea, era jaio dela? edo, habitusak duela subjektua?;
|
gure
gorpuzkerak (hexis) eta gure jarrera moralak (ethos) habitusak dira. Nolabait, habitusa, norbanako bihurtutako jendarteko inkontzientea?
|
|
|
Esan liteke eragilea, era jaio dela? edo, habitusak duela subjektua?; gure gorpuzkerak (hexis) eta
|
gure
jarrera moralak (ethos) habitusak dira. Nolabait, habitusa, norbanako bihurtutako jendarteko inkontzientea?
|
|
|
egotziz (zerbait edo norbait dela egotziz) agente izatea onartzen zaio, handik gero ekintza ildo horretan ari direnek esan dezakete: ?
|
gure
praktiken eta ekintzen bidez geure burua horrela edo hala eraikitzen dugu?. Alegia, pentsa dezakete euren burua eraiki dutela euren baitatik, euren oldez eta gogo hutsez.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute
|
gure
haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira
|
gure
haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasurik ezagunena Aketza da. Bistan da
|
gure
gaurko hiri jendarte honetan hitz horrek ez duela baserri jendartean izan zuen/ zezakeen konnotaziorik: Aketza deritzon jendeari inork ez dio irainik egiten haren izena erabiliz deitzen dion bakoitzean.
|
|
|
Euskal Herriak, denok dakigun bezala, jaiotza tasa eskasa du, Europako txikiena nonbait.
|
Gurean
, umea izatea asmoz eta buruz erabakitzen da: noiz, nola, zertarako, zergatik...
|
|
|
Indibidualizazioak bizi duen jendarte batean ez dago, jainkoaren eskurik?, ez, biologiaren halabeharrik?, ezta gizarte inposiziorik ere,
|
gurean
ama aita izatea hautazko kontua da. Subjektuek erabaki behar dute guraso izango diren ala ez, beraiek planifikatu behar dute enpresa hori (euren kontsumo eta bizi estiloa kudeatzen duten bezalaxe).
|
|
|
batetik, erabaki pertsonala hartzera behartuta daude, ez dabil hor lehengo erakundeen irizpide itxirik, baina, bestetik, erakundeek hainbat muga jartzen dute, kasu gehienetan, gainera, jendeak ez du muga horien berririk. Hau den hau egiaztatu dugu
|
gure
ikerketan: gizarteko habitusaren eragina argi erakusten duten irizpide zenbaiten arabera izena hautatu ondoren, gurasoek erabaki psikologizatu hori defendatuko dute erakunde araugileen kontra, horrela ere, erakunde haiei izendatzeko eskubidea arautzeko legitimitatea ukatuko diete.
|
|
|
Izenek, hortaz, laguntzen dute belaunaldien arteko aldeak areagotzen: behinolako izen zaharrak, aitite edo amama izenak, urritzen doaz eta
|
gure
garaiko betiko izenen ostean gazte eta umeen izenak datoz... Horrez gain, izenek, kohorte?
|
|
|
garaikideen arteko lotura bat sortzen dute. Bizi segida bat dugu komun, ditugun izenek argi erakusten digute zeintzuk diren
|
gure
belaunaldikoak10.
|
|
|
Mallarmé rentzat, bertze nunbaitak ez du azken buru buztan deus transzendenterik,
|
gure
asmamenaren ekoizpen bat baizik ez da, oinarri bakarra daukan sineste bat: gizakiak duen «Ideiak» asmatzeko ahala (zentzu platonikoan hartu behar ez den hitza da hau), giza Espiritutik kanpo errealitaterik ez duten birtualitateak direnak; zuzen errateko, bertze nunbaita «ez zen existitu»/ «n, exista pas» («Prose (pour des Esseintes)», Poésies, op., 45 or.) eta ez da existituko, gai pentsakorra den gizakiarengandik sortu kontzepzio mental soila baizik ez baita.
|
|
|
[?] je veux me donner ce spectacle de la matière, ayant conscience d, elle, et, cependant, s? élançant forcenément dans le Rêve qu, elle sait n? être pas,[?] devant le Rien qui est la vérité. / bai, badakit, gaiaren itxura ezdeusak baizik ez gira, bainan aski sublimoak Jainkoa eta
|
gure
arimaren asmatu ahal izaiteko. [?] nahi dut nere buruari ikusgarri hau eman:
|
|
|
Gizakia menturazko bidaia benturos batean ontziratua da: beraren eta unibertsoaren existentziaren zentzua, izaeraren arrazoia ezagutzeko desioak eragiten du, ez daiteke bestela, baina ez zaio emana haraindiko baten portu salbagarrian lehorreratzea, hau giza gogotik kanpo ez baita existitzen (gizakia berez «bakartia» da? «lonely», idazten du Kenneth White-k, Septentriosigna, 20 or.?, ez da transzendentzia urrikalgarririk);
|
gure
kondizioaren «harkaitza» jotzea, ondotik gure hondoratzea, halabeharrezkoak dira: denak hilen gara ihardespenik erdietsi gabe betiko galderari:
|
|
|
Gizakia menturazko bidaia benturos batean ontziratua da: ...oaren existentziaren zentzua, izaeraren arrazoia ezagutzeko desioak eragiten du, ez daiteke bestela, baina ez zaio emana haraindiko baten portu salbagarrian lehorreratzea, hau giza gogotik kanpo ez baita existitzen (gizakia berez «bakartia» da? «lonely», idazten du Kenneth White-k, Septentriosigna, 20 or.?, ez da transzendentzia urrikalgarririk); gure kondizioaren «harkaitza» jotzea, ondotik
|
gure
hondoratzea, halabeharrezkoak dira: denak hilen gara ihardespenik erdietsi gabe betiko galderari:
|
|
|
Hain zuzen, «Liburu» izan ezina Menturaren baieztapena eta ezeztapena da ber denboran («il y a et il n, y a pas de hasard»/ «mentura bada eta ez da»,, uvres complètes, op., 442 or.), bi jarrera horiek gauza bera erran nahi dutelarik: Menturaren Ideia baizik ez dugu lortzen ahal, hizkuntzatik harat ez baikintezke joan
|
gure
«bisioek» («visions») errepresentatzen duten izaeraren edo izaera ezaren arrazoia osoki ulertzeko («bisio» horiek zuzenean «bistan» ager dakizkigun nahi genukeelarik? «vues»?, Mallarmé k dioen bezala «Prose (pour des Esseintes) »en, Poésies, op., 45 or.), «bisio» horiek «zerbait» edo «ezer» edo ahoskaezina den beste zerbait izan daitezen. Gizakiarentzat existitzen den errealitate bakarra da beraz «Jokoaren» («Jeu») «tokia» («lieu»), Poesia; gure ideien erreferente posibleak erdiesteko dugun ahalmen eskasaren konzientziari buruz norabidetzen gaituen «toki» horretatik harat, hondoratzea da, «galtzea» («perdition»):
|
|
|
Menturaren Ideia baizik ez dugu lortzen ahal, hizkuntzatik harat ez baikintezke joan gure «bisioek» («visions») errepresentatzen duten izaeraren edo izaera ezaren arrazoia osoki ulertzeko («bisio» horiek zuzenean «bistan» ager dakizkigun nahi genukeelarik? «vues»?, Mallarmé k dioen bezala «Prose (pour des Esseintes) »en, Poésies, op., 45 or.), «bisio» horiek «zerbait» edo «ezer» edo ahoskaezina den beste zerbait izan daitezen. Gizakiarentzat existitzen den errealitate bakarra da beraz «Jokoaren» («Jeu») «tokia» («lieu»), Poesia;
|
gure
ideien erreferente posibleak erdiesteko dugun ahalmen eskasaren konzientziari buruz norabidetzen gaituen «toki» horretatik harat, hondoratzea da, «galtzea» («perdition»):
|
|
|
|
Gure
kondizioak «Septentrio» baten bilaketarat behartzen gaitu, eta gure eskubidea da hitzekin eta hondoratzearen arrisku iraunkorrarekin jokatzea haren atzetik etengabe ibiltzeko, eta horrela, zentzu xerka horren bidez, gure existentziari norabide bat ematea. Ezen Literatura itsasargi hura bezalakoa da:
|
|
|
Gure kondizioak «Septentrio» baten bilaketarat behartzen gaitu, eta
|
gure
eskubidea da hitzekin eta hondoratzearen arrisku iraunkorrarekin jokatzea haren atzetik etengabe ibiltzeko, eta horrela, zentzu xerka horren bidez, gure existentziari norabide bat ematea. Ezen Literatura itsasargi hura bezalakoa da:
|
|
|
Gure kondizioak «Septentrio» baten bilaketarat behartzen gaitu, eta gure eskubidea da hitzekin eta hondoratzearen arrisku iraunkorrarekin jokatzea haren atzetik etengabe ibiltzeko, eta horrela, zentzu xerka horren bidez,
|
gure
existentziari norabide bat ematea. Ezen Literatura itsasargi hura bezalakoa da:
|
|
|
Hona, beraz, garrantzitsuena:
|
gure
abere pentsalariaren izaeraren kontingentziaz ohartzea, eta ber denboran hori lantzea, izar multzo hipotetiko baten keta ontziratzeko etengabeko desioaz gozatzeko. Prozesu oedipianoa da zinez, gure kondizioaren egia hobeki ikusteko itsutze bat:
|
|
|
gure abere pentsalariaren izaeraren kontingentziaz ohartzea, eta ber denboran hori lantzea, izar multzo hipotetiko baten keta ontziratzeko etengabeko desioaz gozatzeko. Prozesu oedipianoa da zinez,
|
gure
kondizioaren egia hobeki ikusteko itsutze bat: itsu gisa begiratzen ikasi behar da, herioaren ilunean («Batzuetan burura jiten zait beharbada ez zela hala eta ez zuela gau hartan beltza baizik ikusten [haur itsuak]», 145 or.) isilik mintzatzen ikasi behar da.
|
|
|
Konturatze hori aintzina arau, ez daiteke gehiago osotasun bat itxuratzen duen testu segiturik aipa: pasarte poetikoentzat da bakarrik leku, giza mugak eta
|
gure
oinarrizko jakitate eskasa umilki itxuratzen baitituzte. A. Arkotxak, Mallarmé k bezala, hausturarik gabeko berridazketa dinamika horri jarraitzerat eta pertsonalki gonbidatzen gaitu, argiki begiratuz Literatura dela palinpsesto jokabide bat, lehen Septentrio ren berridazteak sinbolizatzen duena, nahiz eta, Gizadia hondoratuko denean, ez daitekeen horretatik deus geldi, errealitatea bere uztean.
|
|
|
Irakurleari dagokio A. Arkotxaren etsenpluari jarraikitzea, pasarte errepikagarrien kateatzean parte hartzea, «Septentrioa» liburuan eta gorputzez bilatzea, giza artxiboak beraren ekoizpenekin gehituz (horretarat gonbidatzen gaitu prosa poetikoan testu zaharren kokatzeak, «Outportua» sailean, adibidez 147, 151 eta 155 or., edo mapa asatuak lehenagoen gainean sistematikoki ezartzeak, bigarren Septentrio n), nahiz eta izar multzoak azken finean ez lukeen «literatura zehaztugabe» bat islatzerat helarazten, beti giza eskutik jalgi aitzinagoko idazketarat, hitz hatz eta hatz mentalerat, jatorria betiko giza kanpo, ezin errana utziz. Azken hondamena arriskatzeak balio du,
|
gure
miseriaren ospea (Pascal-en hiztegia erabil baneza) «beharbada» batekin jokatzeko ahalean baitatza, hain zuzen, halere («et, néanmoins», lioke Philippe Jaccottet k):
|
|
|
Izatez, topatu dugun lehen berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian ikusiko dugu. Antza, 1887ko azaroaren hasieran katu batek ausiki zion Maria Umo atso urruñarrari; egin azterketen arabera, katuak ez zuen errabia sintomarik4 Alabaina, Républicain Bayonnaiseko korrespontsalak gertaera hori profitatu zuen Goienetxeren aurka aritzeko,
|
gure
mediku donibandarrak Maria Umo delakoa artatu ez zuela argudiatuz, eta EskualdunaÀ Monsieur le Rédacteur du Républicain Bayonnaisko orrialdeetan Albert Goienetxeren erantzun argibideak plazaratu ziren??, azalduz ez zuela ezbeharraren berririk izan5.
|
|
|
Lehen kuku horretatik aurrera, ikusiko dugunez, tantaka tantaka agerpen jarraitua du
|
gure
protagonistak; areago, agerpen hori guztiz nabarmena suertatzen da sarri askotan.
|
|
|
Pasarteak dioskunez, beraz, laster izateko ziren hamar urte
|
gure
protagonista harea politikoan burrukatzen zela, hau da, 1878an edo hasiko zen. Dirudienez, bada, Donibane Lohizunera itzuli eta luze barik sartu zen xuri gorrien arteko deman.
|
|
|
Elizaren atarian herriko kontseilua eta alkate jauna zain, ongietorrizko hitzak esateko, frantsesez. Goizeko bederatzi t, erdiak dira eta jaia hasi besterik ez da egin, baina
|
guk
hemen ez dugu egun osoa kontatuko.
|
|
|
|
Gure
protagonistaren hurrengo agerpena 1892ko urtarrilaren hasieran gertatu zen26 Izatez, berria Achille Fouquier alkatearen heriotza izan zen, baina, haren hiletak direla-eta kronika luzea dakar astekari xuriak, eta ahukuaren handia zehazten. Hilobian, Albert Goienetxek egin zion azken agurra zenduari frantsesez, besteak beste hainbat argibide biografiko emanez, eta berriro ere azpimarratuz Donibane Lohizunen euskaldundu zela:
|
|
|
Liburu berak dakar Manex Hiriart Urrutik idatzi zuen Diharasarri apaizaren obituario luzea: bada, hor ere agertzen da Goienetxe
|
gure
medikua. Laurent Diharasarri() apaiz saratarra guztiz nabarmendu zen errepublikaren kontra.
|
|
|
|
Gure
errepublikanoak ez dire kontent hautu hortaz, mutur dira! Gisa (sic) gaizoak!
|
|
|
Aurkitu dugun Albert Goienetxeren hurrengo agerpena, 1892ko maiatzaren seiko zenbakian izan da30, hain zuzen ere udal hauteskundeen emaitzen zenbaki dantzaren baitan, baina, inolako iruzkinik gabe. Oraingo honetan, Donibane Lohizuneko xurien zerrenda-buruak, hots,
|
gure
protagonistak 380 boz lortu zituen, eta, ostera, soilik 265 Martin Guilbeau mediku gorriak.
|
|
|
delakoaz, dela Barkoxeko gazteriak jokatu zuen Abraham pastoral maluruski eguraldi txarrak trabatuaz, zein, euskara ikasten edo hasi zen Serbiako Natalia erreginak ikusi Andoaingo dantzarien erakustaldiaz, eta abar. Alabaina, ez dugu Donibane Lohizuneko ospakizunen gaineko datu gehiagorik hona aldatuko,
|
gure
hari nagusitik alboratuko baikinateke.
|
|
|
Goienetxeren 1895eko azken agerpenean, abenduko erdi aldean Eskualduna astekariak berriro gogoratzen dizkigu «zer gudukak dituen Donibaneko herriko kontseilu churiak, zortzi urthe hautan, Errepublikaren kargudunekin: dela prefet, suprefet edo horiek idurikilakoekin»61 Kontua da «duela zombeit egun oraino itsuskeria batzu egin dituzte jaun horiek, lege guzien kontra, nahiz bentzutu
|
gure
kontseilua, eta partikulazki ororen buruzagi: Murde Goyeneche, medikua eta hauzapeza».
|
|
|
«Joanden egun horietako zirtzilkeriak ikhustearekin, herriko gazteria elgarretara bildu da[?]. Bilkhura horren akhabantzan entzun ditugu beherachago emaiten ditugun zombeit phertsu ongi hunkitu horiek, herritar gizon gazte batek eginak,
|
gure
jaun meraren ohoretan». Astekariak dakartzan zortzi ahapaldietatik hiru aldatuko ditut hona (Airea:
|
|
|
(1) Bozkario handitan, kantatzen naiz hasi, Ohore emaiteko,
|
gure
jaun merari; Harrotz batzu nahi dute (bis) herrian ezarri, Promes ederrekilan gure buruzagi.
|
|
|
(1) Bozkario handitan, kantatzen naiz hasi, Ohore emaiteko, gure jaun merari; Harrotz batzu nahi dute (bis) herrian ezarri, Promes ederrekilan
|
gure
buruzagi.
|
|
|
(7) Behinere jaun hunek (Goyenechek) ez du egin hutsik,
|
Gure
gidari hemen eman dugunetikOraino populua (bis) badauka eskutik, Hortako ez dugu nahi, guk nausi harrotzik.
|
|
|
(7) Behinere jaun hunek (Goyenechek) ez du egin hutsik, Gure gidari hemen eman dugunetikOraino populua (bis) badauka eskutik, Hortako ez dugu nahi,
|
guk
nausi harrotzik.
|
|
|
Bi Donibandar gizon gaztek igorri dauzkigute segidako phertsu hauk, Murde Goyeneche berriz mera izendatu egunean ager arazi dituztenak. Ezartzen ditugu
|
gure
kazetan pentsaturik atsegin eginen dugula gure adichkideeri.
|
|
|
Bi Donibandar gizon gaztek igorri dauzkigute segidako phertsu hauk, Murde Goyeneche berriz mera izendatu egunean ager arazi dituztenak. Ezartzen ditugu gure kazetan pentsaturik atsegin eginen dugula
|
gure
adichkideeri.
|
|
|
(10) Kanpotik behar dute egin orai chichtu, Halere nahi dute beti gerla pichtu;
|
Gure
jaun mera ere dute suspenditu,
|
|
|
1897ko azken aipua ez da oraingo honetan Goienetxe medikuarentzat izango, Donibaneko euskal tradizioaren jaientzat baino; izan ere, Charles Bernadou baionarrak ehun bat orrialdeko liburua (Bernadou, 1897) eskaini ziela aipatzen du
|
gure
astekariak abenduaren 3an77, Etnografia Elkartearen liburua ere laster datorrela gogorarazteaz gainera. Kontua da zorioneko liburuaren benetako argitalpena nahikoa eta gehiago luzatu zela, eta Eskualduna astekariaren orrialdeetan beste lau bat aldiz aurkitu dut bazetorrela78, azkenean 1899an plazaratu zen arte79, gorago esan bezala.
|
|
|
Apirilaren 28ko kronikan irakur daitekeenez93,
|
gure
alkatea Lockroy jaunarekin bildu zen, hau da, itsas armadako ministroarekin, Donibaneko balnearioetara etorri baitzen egonaldi baterako. Goienetxe, batetik, Donibane, Sokoa eta Ziburuko patroi eta armadoreen ordezkari gisa joanik, arrantzale kontuez mintzatu zen ministroarekin.
|
|
|
Helduden astean emanen ditugu primak irabazi dituzten jabeen izenak». Iazkoan bezala, murde Goienetxek prediku guztiz interesgarria irakurri zuen, astekariak osorik argitaratu zuena eta
|
guk
artikulu honetan eranskin gisa emango duguna (ikus 2 eranskina). Alabaina, hitzaldi oso horretatik esaldi bakan batzuk aldatuko ditut hona, nire ustez nahikoa ondo islatzen baitute Donibaneko alkate euskaltzalearen pentsaera euskararen gainean:
|
|
|
Mintza dezagun beraz garbiki
|
gure
eskuara ederra mendez mende gure aitorek eta zaharrek maithatu duten hizkuntza.
|
|
|
Mintza dezagun beraz garbiki gure eskuara ederra mendez mende
|
gure
aitorek eta zaharrek maithatu duten hizkuntza.
|
|
|
Beraz, 1900 urteko urtarrilean berriro ikusiko dugu Donibaneko
|
gure
medikuaren izena, 12ko zenbakian104 Izan ere, egun horretako kronikak 1870 Gerlako Beteranoen urteroko biltzarra iragartzen zuen hurrengo iganderako, hilak 14 Programako azken ekitaldia bazkari handi bat izango zen Hôtel de Parisen, gerlari ohien presidentea zen Goienetxeren zuzendaritzapean.
|
|
|
Halandaze, liburu nahikoa arrakastatsu suertatu zen, eta aurreko (2?, 4?) edizio horiez gainera, gutxienez beste bat eduki zuen 1914an, urte horretako ale bat baitago Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekan (Goyenetche, 1914), 145 orrialde eta 85 kantaduna. Areago, beste edizio bat ere eduki zuela pentsa daiteke, Jules Moulier Oxobik 1922an
|
Gure
Herria aldizkariaren. Bertzen irakurgaietan, sailean argitaratu zuena aintzat hartuz gero (Moulier Oxobi, 1922); besteak beste ondokoa diosku:
|