|
2000
|
|
|
«Gure hizkuntzaren normalkuntzari buruzkoak, hain zuzen ere. `Bai
|
euskarari
' kanpainan ikusi ahal izan dugunez, gizarteak kezka handia du euskararen biziraupenaren inguruan. Guk ere gaiari taxuz heldu nahi izan diogu, egiari zor zaion errespetuz, ideiaren alde tragikoa azalduz, etorkizun itxaropentsua iradokiz, baina»
|
|
|
Adibide polita da ikusteko nola jokatu izan den askotan boteretik
|
euskarari
dagokion afera honetan: alde batetik zaindu beharreko relikia dela iragartzen zaigu, baina eguneroko bizitzan eraztunaren zigorrak bere bertsio modernoetan segitzen du, erabilera praktiko eta zibila oztopatzen saiatzen da.
|
|
|
Euskal Herrian sortu eta bertako gune komertzialetan saltzen diren produktuek ere ez diote
|
euskarari
begirune handirik. Esaterako, Andoainen dagoen Krafft enpresaren produktu guztien ontzi eta etiketek gaztelania soilik erabiltzen dute.
|
|
|
Baina ia ia elizaren magalera bilduta egon da, edo inguruko sektoreen babesean, horietako zenbait sarri euskara batuaren aurka, denboran atzera joan ahala batik bat. Gailendu den euskararen normalizazioaren aldekoek ere behin baino gehiagotan eman diote lepoa etxeko
|
euskarari
eta euskalkiari. Ikuspegi nazionalaren izenean emandako urrats asko bide horretatik joan dira.
|
|
|
Esanguratsua da Bizkaiko bertsolaritzan gertatutakoa. Herriko
|
euskarari
guztiz lotuta zegoen sasoian batuan ere kantatzea posible zela erakutsi zuen, eta Bizkaian han hemenka bertso eskolak sortzerakoan batuan hasi ziren umeak kantatzen. Baina ohiturak ohitura, zaila da gero hori aldatzea:
|
|
|
Francoren diktadura bukaturik, euskal jokalariak oraingo honetan tarteko gudarik gabe beste aldarrikapen baten inguruan bildu ziren," Bai
|
euskarari
" lelopean laburtzen zenaren inguruan, alegia. Horrela, 1979ko abuztuaren 16an, Irlanda aurkari zutela, jendeak, hainbeste itxaron ostean, berriz ere Euskadi zelaian ikusteko aukera zuen.
|
|
|
Hango euskaldunak, lehen belaunaldiko emigranteak direnean,
|
euskarari
eusten diote. Zenbat eta beranduago joan Ameriketara, orduan eta aukera gehiago euskaraz jakiteko.
|
|
|
Hauek, bat batean, sekulako berriemaile taldea izango lukete, berriemaile tokikoak, profesionalak eta multimedian trebatuak, edozein euskarritarako eduki hornitzaile izateko prest. Erdarazko komunikabideek ezin dute horrelakorik egin, hau
|
euskarari
diogun atxikimenduari esker bakarrik egin daiteke. Euskarak, agian lehen aldiz, gailentzeko tresna bat izango luke.
|
|
|
Baina hizkuntza oro ere bere hiztunen giza eskubide bat denez, euskararen egoerak kezkatzen du San Martin: euskarak epaitegietan dituen arazoak, Nafarroa hiru hizkuntz eskualdetan banatzeak dakartzan bidegabekeriak, Araban
|
euskarari
jarri zaizkion oztopoak, Treviño= Uda auzia, Frantziako Estatua bere Konstituzioa ez aldatuz hizkuntza gutxituen aldeko Eurogutunari jartzen dizkion trabak eta horrek Iparraldean sortzen dituen eragozpenak... Amaitzeko, Nazio Batuen Erakundeak onartutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala eskaintzen du osoki.
|
|
|
Euskaldunak barnetik trinkotu, bizkortu eta hobetzeko egiten ari den lana izugarri garrantzitsua da eta bultzatu behar da. Era berean, estrategia berriak asmatu behar dira erabilera formaletarako
|
euskarari
hain balore txikia ematen dien euskaldunei zuzenduak, joera eta jarrera horiek gainditzeko.
|
|
|
Kandelako kritikoak dioenez, Narrazioak ipuinetan kontaketa bera da nagusitzen dena, eta prosa poetikotik hurbil dabil kasu askotan, hain zuzen ere, oso harira eta ongi lotuta datozen konparazioak eransten dituelarik. Era berean esaten du liburuan erregistro barietatea sumatzen dela, autoreak aitortua baitu liburu honetan duen helburuetako bat
|
euskarari
literaturan bide berriak ibiltzen laguntzea duela.
|
|
|
Eta ez edonolako ofizialtasuna, epaitegietan erabili beharrekoa baizik. Eta, gaur egun, han ez ezik hemen ere epaitegietan
|
euskarari
sarrera ematea nekeza zaigu, nahiz eta gaztelera zein euskara maila berean ofizialtzat hartuak izan. Badugu hor euskaldunok eta Euskal Jaurlaritzak zereginik.
|
|
|
Hegoalde honetan, berriz, bi hizkuntzok ofizial izendatuak izan arren, oraindik epaitegietan
|
euskarari
sarrera emateko eragozpenak ditugu. Nola daiteke hori?
|
|
|
Lo que hay que saber sobre la lengua vasca en Álava. Arabako
|
euskarari
buruz jakin behar dena. Vitoria Gasteiz, 1998.
|
|
|
Ondotik, uztailaren 4ko 135/ 1994 Foru Dekretua etorri zen, Nafarroako Administrazioan
|
euskarari
eman behar zitzaizkion tokiak zertan gauzatu behar ziren adieraziz. Baina ez zait aski iruditzen.
|
|
|
Arabar jator batentzat ahaztu ezinezkoak dira Odon Apraiz zenak burututako hainbat ikerlan Arabako
|
euskarari
buruz, Erdi Arotik gure mende honetara arte. Ikusi besterik ez dugu askoren artean buruturiko Odon Apraizi omenaldia (1981), eta liburu ho netan irakur bereziki I. Baztarrikaren lana 9 orrialdeetan.
|
|
|
1981eko irailean Entzun Ikus elkartea sortu zenBaionako euskal erakustokian. Honen partaideak hedabideak
|
euskarari
zabaltzearenalde eta %100 euskarazkoa den irrati baten alde borrokatzen ziren. Hau 1981ekoabenduaren 24an gauzatu zen Milafrangan, non Gure Irratia sortu zen, gaur egunBaionan kokatua den irrati euskalduna.
|
|
|
Mediatrie/ Radio France galdeketa, 97/ 98 sasoiko sailkapenean.27Zehaztearren, France 3ren tokiko lehen eguneroko emanaldia estatuko lurraldean, Biarritzenesperimentatua izan zen kable sarean 1984an, kablearen deszentralizazio politika publikoaren barrukoesperimentupean. France 3 Tours Soir izan zen uhin hertziarren bidezko bertako lehen albistegia.281995eko maiatzaren 19ko Le Monde Radio televisionek ere adierazi zuen ikus entzuleekazaldutako etsipena, France 3 Euskal Herriren emankizunetan
|
euskarari
ematen zitzaion lekua txikiegiazela baitzeritzoten.29SIADECOren inkesta soziolinguistikoak zenbakirik aurreratzen ez bazuen ere, 1991an, biztanleriaren %80k bi kate autonomikoak jasotzen ez zituen bitartean, Donostiako galdeketa institutu berak, 1996an, 42.000tan kalkulatzen zuen Ipar Euskal Herrian ETB1 gutxi gorabeherako erregulartasunezikusten zuten euskaldunen kopurua. (Iturria:
|
|
|
Kontuanhartu beharra dago, bestalde, mota honetako albisteek %21 eta %19 osatzen dutela biegunkari horietan, hurrenez hurren. Kultura eta
|
euskarari
emandako garrantziarenaldean, gainerako gaietan sumatzen den presentzia urria ere nabarmena da, berezikikiroletan.
|
|
|
Euskal Herriarekin zerikusia duen artikulu batek, hartara, Euskal Herri osoarekin zein haren parte batekin soilik izan dezake lotura. Geroxeagohelduko diogu Euskal Herria eta bere barneko eremu ezberdinen arteko alderaketari). Beraz, egunkariek gai hauen berri ematen digutenean, hurbileko kontuek garrantziairabazten dute (ezin bestela izan
|
euskarari
dagokionez, jakina; baina ez litzatekenahitaez horrela izan behar gainerako bietan).
|
|
|
Horien ondoan ekimen sozialetik abiatutako Euskal Komunikabideen Hedapenerako Elkartea (EKHE), Gara egunkaria argitaratzen duena, edota kulturgintzako besteenpresekin batera87, Egunkaria Sortzen, euskarazko Euskaldunon Egunkaria kaleratzen duena, daude. Hauen ondoan, prentsa lokala garatu da modu indartsuan, gizarte ekimenetik abiatuta eta
|
euskarari
lotuta gehienbat88.
|
|
|
Oro har, gure artean saltzen diren egunkari elebidunek2 ez dute kontuan hartuegoera hori. Euskal Herriko egunkari elebidun askok, zein bere tokian, jakina, trufa etairri egiten diote
|
euskarari
.
|
|
|
Ikusi dugunez, egunkarietan euskara izan ere ez da ia. Euskaldunon Egunkariarenkasua alde batera utzita, beste guztiak erdaraz dihardute nagusiki,
|
euskarari
leiho txikitxikia zabalduta.
|
|
|
Baina, eta horietan, medio elebidun horietan?,
|
euskarari
berari eta euskalduneioso bigarren mailako rol mediatikoa aitortzen zaie.
|
|
|
a) Erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz hitz egitekoerabiltzen da, batez ere.
|
|
|
Ezker Abertzalearen egunkariak, egunero, baina ostiral igandeetan batez ere, argitaratzen ditu euskaraz informazio znpntak; astelehena da egunik erdaldunena, egunhorretan kirolak hartzen duen leku prominentea dela eta. Soziologiazko Inkestakerakusten duen biztanleriaren ezaguera mailara heltzen ez baldin bada ere4, egunkarielebidunen artean, Gara da
|
euskarari
itxurazko trataerarik duinena ematen diona, diferentzia handiz.
|
|
|
Horretan bat datoz EzkerAbertzaleko eta Eskuin Abertzaleko egunkariak: euskarak, batez ere,
|
euskarari
buruzhitz egiteko balio du, bai Garan bai Deian. Eskuineko nazionalisten egunkariarenkasuan, euskarari buruz jarduterakoan, hamar albistetatik sei euskaraz argitaratzen dira.
|
|
|
Egunkariek euskara gutxi darabilte;
|
euskarari
anekdota rola besterik ez zaioaitortzen hedabideetan; euskararen erabilpenak apenas du balio estatistikorik hedabideetan.
|
|
|
Gure inguruko hedabide hizkuntzanitzen artean, Gara da
|
euskarari
tratamendurikonena eskaintzen diona. Hala ere, Gipuzkoako egunkari horren hizkuntza politikak ezdu hizkuntza berdintasunik erakusten bere orrialdeetan.
|
|
|
Batetik, erabiltzen den euskara apurra,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruz erabiltzen da, batez ere; eta kasuren batzuetan horretarako bakar bakarrik. Ildohorretatik, egunkariek eskainitako euskarazko informazioen artean, ezin ahaztu bigarren maila batean gelditzen direla, oso atzeraturik gelditu ere, politikari, ekonomiarieta kirolari buruzko albisteak.
|
|
|
Moduilustratzaile moduan, datu hau: lehen orrialdeetan euskarazko testu gutxi agertzen da.Oro har, hizkuntzaniztasunak leku txikia egin dio
|
euskarari
prentsa idatzian.
|
|
|
Kulturaren bi izariak? atalean, zabalago azaltzendu kulturaren kontzeptua, horren baitan hizkuntzak zer garrantzia duen azpimarratuz.Ni orokorrean arituko naiz euskal kultura aipatuz, ez
|
euskarari
soilik dagokionean, baizik norbanakoak edo Herri batek naturaren gainean biltzen duen guztia adierazteko.Guztiz bat nator Txillardegik garai hartan adierazitakoekin, baina hizkuntza, gizakiaeta kultura kontzeptuetan azken urte hauetan produkzio handia egin du gizarteak, ezbeti norabide berean, eta uste dut, euskaldunok argiago ikus dezakegula gurean gauregun zein den onena.
|
|
|
Kultur arloan hizkuntzaren garrantzia zein den ezin goraipatu gehiegi. Gauza batda aitortzea erdaldun abertzale batzuek mesede egin diotela
|
euskarari
, Sabino Aranakedo Campionek, kasu, eta bestea pentsatzea euskararik gabeko kultura euskal kulturaizan daitekeela. Politika arloan nolabait eta zentzu zabalean, vascos?
|
|
|
Bukatzeko, nahiz eta hipotesia garatzeko Sabino Arana Goiri eta Txillardegisubjektibotasun mota bat perfilatzeko neurri batean parekatu ditugun, Sabinok ez zuenlortu
|
euskarari
orain duen maila politikoa ematea. Halaber, maila pertsonal eta profesionalean egin dizkioten presio politikoen aurrean amore ez ematearren, zerrikeria etabazterkeriak larrutik ordaindu ditu, duintasunez, Txillardegik, horrek bere mailapertsonala erakutsi digularik.
|
|
|
Orain arte argi esan ez badut ere, sumatuko zenuten dagoeneko, neronek Txillardegi ikusten dudala, historikoki eta hein handi batean, baina ez bera bakarrik, euskara eta askapen politika suturatzeko joeraren abiapuntuan. Baina, nire irudiko, ezkontza hori ezinbesteko bihurtzeak ez die, ez
|
euskarari
ez eta askapen politikari, onik ekarriko. Historikoki, sutura horiek ez dira inoiz jositako bi parteentzako mesedegarriak izan, eta bai bien kalterako.
|
|
|
Gobernuaren politikak batez ere bizitza hiritarra erdaldundu nahi zuen, azkar etagogor (ikusi dugu testuetan erabaki hori); horregatik samurragoa zen, lehendabizi,
|
euskarari
herri eta auzoetako elizetan leku egitea. Kontrol ofiziala ere zailagoa baitzenhan, segur aski, hirietan baino.
|
|
|
Aurreko orrialdeek ez dute ispilatzen euskarak urte haietan bere bizitza sozialorokorrean jasan zuen erasoa. Gu, hemen, frankismoak eliza barnean
|
euskarari
jarrinahi izan zizkion muga hertsiez aritu gara (eta agiri jakin eta elkarrekin lotutakobatzuetara mugatu). Bere mugatasunean, gertakariak interes orijinala du, besteak bestesistema frankistaren barruko kontraesanetako bat euskararen eta katalanaren ingurukohau dela erakusten baitigu auzi honek.
|
|
|
Herri txikiek aski zuten beren ezbeharrarekin:
|
euskarari
gaina ezin hartu izanazen, ziotenez, haien eskastasun kultural nagusia. Horren aurrean, falangismo irekienak, tolerante?
|
|
|
...aren arauak jasota, badirudi noraezeanaurkitu zirela herri eta hirietako elizgizonak (eta Egia Atotxako fraideak); baina esandaiteke, hilabeteen harian, beren gain zuten ardura pastoralari (nahitaez komunikazioerosoa eskatzen zuen zeregin horri) aurre eginez, herri euskaldunak euskaldun izanzirela elizetan ere, baina elebidunetan zailago gertatu zela lehengo euskal maila bereraitzultzea, nahiz eta
|
euskarari
ere lekuren bat (edo gehiago) berriro eman zitzaion.Horretan ez zuten gutxi lagunduko aldekoagoak ziren inguru soziolinguistikoek, elizgizon euskaltzaleek eta eliz erakundeen irekitasun hobeak.
|
|
|
Hizkuntza, ezer bada, osagai politikoa baita mundu moderno honen nondiknorakoan. Euskaltasunaren pentsaera inozo xaloarekin ondo baino hobeto etengo dugure euskaltzale donostiarrak,
|
euskarari
opa izan zaion tratamendu apolitikoa gaindituz.
|
|
|
Labur zurrean esateko, zeratsu diola esango genuke: euskaldunakizan garela,
|
euskarari
gagozkiola, eta gure izatea euskara dela. Gero, botere kontuaketa, Estatu auziak eta, hori gure egoerari omen dagokio.
|
|
|
Aramaio, bizimoduan zein kulturan, kutsadura gutxiko irla moduko bat izan da luzaz.Eredu tradizionalei eta
|
euskarari
tinko atxikirik, ez du bertan industrializaziorik ezagutu (oso jende gutxi biltzen zuen ehun lantegitxo bat izan ezik), eta, ondorioz, inmigrazioaren fenomenoa ere txikia izan da beti. Geografikoki ere esparru itxia du, etakotxearen hedapen garaira arte biztanleek ez zuten aukera gehiegirik izan ingurukoherriekin harremanak mantentzeko, Arrasaterekin ez bazen, aspaldidanik aramaioargizakume gehienen lan-lekua izanik.
|
|
|
Alfabetoaren letren izenak(
|
euskarari
dagozkionak):
|
|
|
Hizkuntzaren finkapena dela eta, eliteen zeregina guztiz funtsezkoa da. Euskal Herriko testuinguruan nabarmena da
|
euskarari
dagokionez, euskarari dagokionez eliteen jarrerak zein neurritaraino izan ziren determinatzaileak ikusiko dugu.
|
|
|
Hizkuntzaren finkapena dela eta, eliteen zeregina guztiz funtsezkoa da. Euskal Herriko testuinguruan nabarmena da euskarari dagokionez,
|
euskarari
dagokionez eliteen jarrerak zein neurritaraino izan ziren determinatzaileak ikusiko dugu.
|
|
|
Bizkaia beti egon da hor, entzungai, Euskal Herri osoari adi adi. Beste euskal lurraldeekin bat egiteko beti prest,
|
euskarari
eta euskal nortasunari dagokienez. Bat egite horrek, edozelan ere, ez dakar inori men egitea, inoren morroi ez baita Bizkaia.
|
|
|
Bi horien izenean maiz eskaintzen zaigun euskal" kultura" horren aurrean, zerbait egiteko premia larria inon bada, Euskaltzaindian da. Hor izan luke zinezko —eta ez itxurazko— habia eta egonlekua euskal kultura anitz eta zabalak, aukera bakarrekoa baino,
|
euskarari
berari bide desberdinak eskain diezazkiokeena. Horretarako, alabaina, Euskaltzaindiak bereganatu behar ditu hizkeraren neurria emateko ardura eta kezka, historiatik, tradiziotik eta lanetik datorkionari eutsita.
|
|
|
Erradiografiak beharrezko, eta terapia egokiak, are beharrezkoagoak. Jokoan dago euskararen geroa eta
|
euskarari
aukera zabala ziurtatu beharrean gaude, petrikilo desegokien eskuetan utzi gabe.
|
|
|
...mintzairen kasuan, antzeko beste hizkuntza batzuekin kidetasun argiak zituztelako —adibidez, katalanak aldamenean latina, gaztelania, frantsesa eta italiera izan ditu; txekierak ondoan poloniera eta gainerako hizkuntza eslaviarrak; hebreerak arabiera izan du auzoan—, baina egokitzapena nekezagoa gertatu zaie ahaidetasun hurbilik gabeko hizkuntzei, esaterako, finlandierari, turkierari edo
|
euskarari
.
|
|
|
Unamunok
|
euskarari
era askotako oztopoak aurkitzen zizkion. Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera.
|
|
|
Unamunok euskarari era askotako oztopoak aurkitzen zizkion. Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek
|
euskarari
galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da, euskal erroz eta elementuz osaturiko hitz berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde egin arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari guztiak gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
|
Geroago Koldo Mitxelenak umorez esango zuen bezala, bazirudien munduko hizkuntza guztiek beren lexikoa aberasteko dituzten bide biak Unamuno
|
euskarari
galarazten tematurik zebilela, ez baitzion utzi nahi inoren hitzak mailegatzen ez eta haien ordezkoak ere sortzen. Funanbulu bati, desarrazoi lasterketa batean, gero eta baldintza gogorragoak jartzeko jokoa bezalako zerbait:
|
|
|
Gerhardek ederki aurreikusi zuen faxismoak
|
euskarari
ekarriko zion atsekabea baina Alemaniako urguilu zaurituak min ematen zion eta boluntario (omen) joan zen frontera.
|
|
|
5 zk. (1978), 82 Indarretxe nuklearrak (Orain eta Hemen). 5 zk. (1978), 83 Bai
|
euskarari
! Euskarari bai!
|
|
|
URIBARREN, P. Bai
|
euskarari
! Euskarari bai!
|
|
2001
|
|
|
Garai hartan erabaki zen, antza,
|
euskarari
dagokionez Nafarroan zonifikazioaren planteamendua, gero 1982an onartutako Foru Hobekuntzaren Legearen 9 artikuluan zehaztuta geratuko zena: Nafarroako hizkuntz ofiziala gaztelania da; lurralde" vascoparlanteetan" euskara ere ofiziala izango da; eta eremu" vascoparlanteak" zehaztu eta euskararen erabilera arautzeko, aurrerago lege bat egingo da (artikuluaren aipamena ez da hitzez hitzekoa, baina edukia hori da).
|
|
|
Euren xederik behinena Deustualdeko euskaldun komunitatea trinkotzea da, eta helburu horri eutsiz, gizartearen esparru guztietan euskararen normalizazioa lortzeko tresna eraginkorra izan gura dute. Hori guztiori erdietsi nahirik, lehendabizi euskara elkarteak aurrerantzean jarraitu beharreko lan ildoak (Deustuko euskaldunon elkar ezagutza erraztu, euskaraz bizitzeari muzin egiten dioten euskaldunengan eragin,
|
euskarari
dagozkion funtzioak berreskuratu, besteak beste) zehaztu, eta aldi berera, lantaldeak eratu zituzten xede eta ildoen gauzatzeko. Bilgune lan taldeak taberna txokoa egitasmoa lantzen du.
|
|
|
Gainera, Gaztela eta Leongo eta Burgosko administrazioak ez du inolako oztoporik ezarri antolakuntza lanetan; momentuz behintzat. " Nahiz eta
|
euskarari
ez dieten begi onez begiratzen, eta lupaz irakurtzen dituzten arren, sasoi batean gure lurretan nagusi izan zen hizkuntzaren aldeko ekimenak, oraingoan ez dute oztoporik jarri", azaldu du bertako alkateak.
|
|
|
Euskaraz hasi nintzen, eta sekula ez zaidanez lanik falta izan, horri eutsi diot. Asko diot eskertzeko
|
euskarari
. Gaztelaniaz aritzen diren magoak lanik gabe daude, erdaldun jendea ez baita mugitzen kultur mailako gauzak antolatzeko.
|
|
|
Batetik, Espainiako Estatuko irrati handiek guretzako deskonexioak egiteko aukera gehiago izango dute, baina orain artekoa ikusita ez diote
|
euskarari
tarte larregirik emango. Teknikoki ere gauzak ez dira oso errazak izango DABarekin, egin beharreko inbertsioak altu xamarrak izango direlako eta irrati lokal askok ezin izango dietelako aurre egin.
|
|
|
Legeak hegoak mozten dizkio
|
euskarari
. Euskarak normaltasuna behar du, eta normaltasuna ez da irakaskuntza bakarrik, bizitza osoan euskaraz aritzeko eskubideez ari gara.
|
|
|
Orduan etorkin izatea ez zegoen boladan". Haatik, bizi guztia opa izan zion
|
euskarari
eta kulturari. Basque Studies Program eratzen rol handia jokatu zuen, euskaldunez girotu zituen bere idazlan asko, eta liburu berrien aurkeztu eta sinatzerakoan beti zuen euskarazko hitzen bat" bihotzez" edo" agur", gehienbat, irakurlearentzat.
|
|
|
Batetik, autonomia ikuspegi soziokulturaletik aldarrikatuko genuke. Izan ere, talde batera biltzen diren ikasle guztien berezko motibazioa, ingurune soziala/ pertsonala,
|
euskarari
eta euskal kulturari buruzko ikuspegia eta bestehainbat ikuspegi desberdinak dira. Gainera, bakoitzak ikas esperientzia, gaitasunkomunikatibo eta epe laburreko aurreikuspen ezberdinak izango ditu.
|
|
|
Esan beharra dago, beste inon ere esana dudan bezala, gaztelaniaz egindakoliteratura fueristak sukarra kutsatu ziola euskarazkoari. Tradizio batek eragin nabarmena izan zuen bestean, eta euskararen munduan zizelkatu ez zen erromantikoatzerakoien klixe horrek kalte handia egiten dio, oraindik ere,
|
euskarari
: euskararenoilalurreko gaurko bizipen egunerokoak ezin du, anartean ere, sukar hori aspaldigainditu zuela sinetsarazi, bizirik dagoen mundu batek bizi gaituela jakinarazi.Euskararen zailtasun deabruaren topikoa langa bat da tradizioen arteko komunikaziorako, baina ni nago (eta oker egon ninteke) bi tradizioen arteko komunikazioaeragin behar luketenek (agintariek, hedabideek, eragile sozialek...) ez dutela komunikazio horretarako premia ikusten, eta, halaber, ez direla konturatzen komunikazio hori joan etorrikoa (berdintasunezkoa) ez den bitartean euskal gatazkadeitu zaion horrek iraun egingo duela:
|
|
|
Gizabanakoa kontuan hartuz, aldagai mota batzuk nahiko aukerakoak badira ere (adibidez: euskaratze prozesuan sartzea, edo
|
euskarari
buruzkoprozesu psikosozialen ondorengo emaitzak lortzea), beste batzuk, ordea, ez dirahorren aukerakoak, ezaugarri soziodemografikoekin gertatzen den modura. Denakbaliagarriak badira ere, hemen egiten den aukeraren arabera, euskalduntze portaeraulertzeko, landuko diren aldagai mota edo multzoak ondokoak dira:
|
|
|
Lehenengo biak nahiko ezagunak dira etagure testuinguruan gehien erabili direnak, bai euskararekiko eta/ edo euskaraz dugun literaturan; adibidez, Valencia (1992) autorearen liburuan Gardnereta Clement (1990) autoreek ematen duten azterketa jasotzen duelako, baitapsikologia soziala sailean bertan zenbait doktorego tesitan (Espi, M. J., 1989; Cenoz, J., 1991) jarraitu direlako, edo baita kongresuren batean ereaurkeztu eta eztabaidatu direlako (Azurmendi, M J., 1988). Horiez gain, badago Euskal Herrian sortutako eta
|
euskarari
batez ere egokitutako proposamena ere, Sanchez Carrion. Txepetx? (1987) autorearena.
|
|
|
Bizitasun etnolinguistiko subjektiboari dagokionez: 1)
|
euskarari
eta euskalhiztunen bizitasunari dagokienez: a) laguntza instituzionalak orientazio instrumentalean eta integratzailean eragiten du; emandako laguntza instituzionala handia delauste duten subjektuek dute mota instrumentaleko orientazio indartsuena, eta integratzaile indartsuena emandako laguntza instituzionala txikia dela uste dutenek; b) euskal hiztunen estatusak orientazio integratzailean eragiten du, indartsuenadutenak estatusa altua dela uste duten subjektuek dutelarik; eta c) euskal hiztunendemografiak ere orientazio integratzailean eragiten du, euskaldunak gehiengoadirela uste dutenek izanik orientazio hori indartsuen; 2) gaztelaniaren eta erdal hiztunen bizitasunari dagokionez:
|
|
|
Geu gara euskal prentsa. Eta gainerakoak euskal  prentsa dira
|
euskarari
sarrera uzten dioten heinean eta ez gehiagotan. Obras son amores, y no buenas razones, esan ohi da aski ezaguna dugun beste hiz  kuntza batean, eta ez dabiltza oker, nik uste, hori diotenak.
|
|
|
Hautamena egin da, hainbat irizpide praktikoen arabera. Hizkuntzalaritza arloko artikulu teknikoak baino,
|
euskarari
eta euskal literaturari buruzko idazki dibulgatzaileagoak hartu ditugu aintzat; Koldo  Mitxelenaren interes ugarien ispilu jokoa egingo zuten lanak ere hautatu ditugu, hara nola zinema, liburu kritikak, hainbat pertsonaien galeria... Alor bakoitzeko pieza ugarien artean hautamena egiterakoan, berriz, idaz  kiaren gaurkotasuna izan dugu irizpide, ez guztizkoa baina bai garrantzi  tsua.
|
|
|
zientzialariaz gainera, pieza bateko gizaseme bat aurkituko du irakurleak orriotan. Bere herriari(" eta neurea dela diot, ez haren jabe eta nagusi naizelako, baizik eta ni naizelako herri horretakoa, herri horrek sortua, hazia eta hezia") lotzen zuen lokarria eten nahi ez, eta haren zerbitzari leiala izan zen; euskararen etorkizunean sinesten zuelako,
|
euskarari
etorkizuna eskaini nahi izan ziona; sufritzen dutenekin bat egiten zekiena. Handikeriazko menturarik gabe bizi izandako gizon handia.
|
|
|
Munduak bizi duen aro berri honetan
|
euskarari
leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da euskararen kultur eta hizkuntz esparru osoan (guk zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona esan nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere euskararik ez dakitenena ere.
|
|
|
oraindik, artean bezala, jendea, euskaldun izan behar zuen jendea, galtzen zuen, belaunaldi berrietako jendea, eta jendearekin lurra, Nafarroan nik uste inon baino gehiago. Bestela esan,
|
euskarari
gertatzen zitzaiona ez zen orain gure artean edozein aldizkariri, astekari nahiz egunkariri, gerta dakiokeena baizik: galerak, egunetik egunera eta astetik astera, gailen agertzen zirela irabazien aldean, zorrak gehitu ahala dirutza urritzen zihoakigula.
|
|
|
Beste kontua da zer bide har dezaketen politikan bigarren gizaldiko etorkinek. Euskal Herriko hizkuntzaz jabetzen ez diren bitartean, objektiboki don Karlosek ziokeenez, ez da bereizkuntzarik,
|
euskarari
dagokionez, han hemen jaiorikako erdaldun hutsen artean.
|
|
|
Halaz guztiz, bada esaten duenik, oker ez banabil, kanpoko debekuak eta barrengo ajeak aski ez bailituen, etxekoek, euskaltzaleek eta are Euskaltzaindikoek? kalte berriak ekarri dizkiotela
|
euskarari
, ez dakit zer kasketaldi egoskor dela medio. Nik, berriz, eta ez nuke" nitanoz" edo" nika" sobera ari nahi?, besterik uste dut:
|
|
|
bere buruari aurrenik, jakintzari gero, munduko eri guztiei sendagairen bat asmatu badu, eta abar. Onik ez lioke inori egingo, ezta
|
euskarari
ere. Ez  bailuke inork euskaraz ikasiko bere lanak irakurtzearren.
|
|
|
Badago lanik aski euskaltzaleen  tzat horretaz kanpora euskara gordetzeko eta zabaltzeko. Gogo gaiztozko lanak ez dio inori onik egingo, eta
|
euskarari
inori baino gutxiago.
|
|
|
Ez lau orrialdek, ez laurogeik, ez laurehunek ez diote
|
euskarari
gora edo behera handirik egingo, beharra beharrak eragin ez badu. Hizkuntza bat, eta euskara ez da besteak ez bezalakoa?
|
|
|
6 Mitxelenak P. Barojari egin zion elkarrizketaz ari da hemen. Ikus Adiskide Berri," Pio Barojak esan digu" in Egan 1955 (3), 1 or. Aipatzen dituen Barojaren iritziak euskal kultura eta
|
euskarari
eta haren iraupenari buruzkoak dira, iritzi ezkorrak, hain zuzen.
|
|
|
Mendekotasun horrek, delako diglosiak, bestela egin zion kalte Â
|
euskarari
. Larrialdi hurbilik nabaritzen ez zutenez gero, ez ziren sobera kezkatu hizkuntza lantzen, egunen batean etor zitezkeen estualdiei gogor egiteko zuen gaitasuna erdiets zezan.
|
|
|
Zorioneko diglosia hor daukagu geure gizartean eta lanak izango ditugu horretaz libratzen. Joko abila izan omen zen Saizarbitoriarena beti gogoko izan dudan eleberri batean12
|
euskarari
erdara nahasi zionean. Baietz esango nuke eta gogora dezaket horrelako zerbaiten imintzioak bederen, tabernarako bidean gehienetan, badakartzala Agirre Asteasukoak:
|
|
|
Goresmenik behar balu, aski litzateke esatea, eta ez genuke egia soila baizik esango, Euskal Herriari eta
|
euskarari
eskaini dizkiola bere bizitza luze eta lanpetuaren fruiturik gehienak eta onenak, etengabeko ahaleginen gaina eta bikaina. Hori nahikoa ez balitz, gainera, esan daiteke bere obra dugula beharbada asmoz eta neurriz, erabat harturik eta inorena gutxietsi gabe, euskal idazle batek, noiznahikoa den, sortu duen larriena.
|
|
|
batzuek eta besteak zirela medio, ez zen zenbait urtez euskal izkribu gehiegirik zabaldu bazterretan. Urteen buruan, ordea, politikarako bidea irekirik gelditu zitzaion
|
euskarari
, han eta hemen.
|
|
|
Nolanahi ere den, utzi dezagun oraingoz erdaldunentzat aipatu dudan erdal kontua. Haatik, azpimarkatu behar genuke agian nabari dela erdaraz ugari bezain euskaraz urri mintzatu zen Larramendik ondorio ageria izan baldin bazuen, eta
|
euskarari
zegokionez izan ere, erdarazkoak ez direla nahitaez kaltegarri euskarazkoentzat. Probetxuzko ere gerta daitezke, agi danean.
|
|
|
Nekerik gabe ager daiteke zer nahi izan zuen Larramendik
|
euskarari
, euskara idatziari, buruz. Euskarak burua jasoko bazuen, bere lagunak idatzi zuen bezala, premiazko iruditzen zitzaion, gure alde honetan batez ere, artean ez bezalako euskal prosa erabiltzea:
|
|
|
sermoiak sermoi, Mendibururen lehen liburuan ageri den gutunak5 gerorako utzi zuen eredua. Bazekien, noski, goregi zegoela orduko entzule irakurleentzat; bazekien, eta horrexegatik beharbada hain guttitan eman zion
|
euskarari
amore. Hor gelditu zen, beraz, marka ahal zezanak, ahal zitekeen momentuan, berdin eta gaindi zezan.
|
|
|
–Mendi, harkaitz, baso eta errekatxoen laguntzarekin
|
euskarari
hil baino lehen egiten ari gatzaizkion hiletak.
|
|
|
berri jakitera, euskaldun bakoitzaren" amaren hizkuntza" ezagutzera. Inork jakitekotan, hizkuntzalari trebe eta
|
euskarari
bakarrari emana dagoen batek jakin dezake, gehienez ere, horrelako zerbait. Bestela esan, pertsona hazi, hezi eta arras trebatua denak.
|
|
|
Hots, mordoilo xamarra naizenez izatez, edozein hizkuntzatan izan naitekeen bezain hiztun garbia. Halaz guztiz, bost urtetarik edo gora, erdara ari zi  tzaion nagusitzen
|
euskarari
. Eskerrak etxean behintzat ez zela besterik egiten eta, luzaroan eri egon nintzelako edo, euskal irakurgaiak irakurtzen nituela.
|
|
|
Lan hori, orain,
|
euskarari
berari zor dio. Bidea hain ederki dakienak ez du noski gidari beharrik.
|
|
|
Asaben lokarri zaharra ez baldin bada eteten, ez dugu besteren beharrik. Aski genuke beti begien aurrean edukitzea
|
euskarari
" amets bideetan barna" eragin zion ibilaldi luze hura. Euskarak inoiz egin duenik ederrena, eta hala ere egiteko âgerok egitekoâ dagoena.
|
|
|
Ez da eskuarki Lizardiren onenetakoa, ezta poesia hutsa ere, baina bai saio jakingarria. Badirudi hil berri den norbaitek2
|
euskarari
ukatu zion dohain hura azaldu nahian zebilela," barren  bizitzaren jario igeskorra" adieraztekoa, alegia. Saio hori, gainera, sail batetik bakandu omen zuten.
|
|
|
Jainkoak daki, eta liburu honetakoak irakur ditzakeenak ere badakike, ez dudala sekula uste izan inguruko eta ez hain inguruko hizkuntzak bazter ditzakegunik luzaroan anitz sailetan27 Ahal balitz ere, ez deritzat, gainera, komeni litzatekeenik. Irakaskintzan Aita Mokoroak
|
euskarari
ipintzen dizkion zedarriak, ordea (ik. 57 or. eta hurrengoak), murritzegiak iruditzen zaizkit28 Bestela esan, Aita Mokoroak uste du orain ere (eta ez 1936an) muga horietarik irten gabe bizirik iraungo duela.
|
|
|
Cours de linguistique générale delakoa 1916an, ni jaio berri nintzela, argitara zuten; Cantor, bai, dirudienez, 1918an hil zen. Bada aldea, nik esaten dudana gorabehera, Oihenarten Notitiaren lehen argitaralditik bigarrenera, eta
|
euskarari
dagozkion gaietan hain zuzen. " Pro domo" n zenbait lerro kendu ditut.
|
|
|
1 Kongresu honetan egotzi zaidan zeregina 1918ko lehenbiziko hartan Urkixo jaunak bere gain hartu zuenari dagokio nolabait ere, erdaraz aipatu berri dudanari. Egokitasuna, ez dago esan beharrik, gaiaren funtsari eta mamiari, bestela esan
|
euskarari
, dihoakio. Egokitasunaren aldamenean, ordea, ez dira desegokitasunak eskas eta ez dira, bestalde, axolarik gabeak.
|
|
|
Urkixok erabili zuen puntua ere erabili dut azkenik, nahi eta nahi ez. Bestela esan, eusko ikaskuntzaren zati den euskal ikaskuntzaz mintzatu dut, agindutako mugetan, gramatika, hiztegi eta
|
euskarari
dagozkion gainerakoez: sail horretan sartzen zaizkigu, besteak beste, Urte, Larramendi, Astarloa eta Mogel eta geroagokoak gainera.
|
|
|
Estudios sobre las primitivas lenguas hispà ¡ nicas (1949). Hor eta geroago agertu dira Tovar-en saioak horietarik bat, iberikoa,
|
euskarari
hurbiltzeko. Ahaidetasuna, eta sortzezkoaz ari naiz (ez" egokitasuna" deitu izan dudanaz), ez zuen  Tovar-ek beste zenbaitek bezain estu lotzen.
|
|
|
Ez ote dugu bada euskara oraingoa, besteak ez bezala? Ez da hori ukatuko duenik, ezta ere
|
euskarari
orduko izatea aitortuko ez dionik. Eta orduan, gaur lagunez murrizturik gelditu bagara ere, elkarren aldameneko ziren gurea eta besteak, Gallia aldeko galoaz bestalde. Â Eta hori mesedegarri izan zaigu, kidetasun horren bidez euskarak badituelako auzokoekin harremanak, ahaide ez diren auzoak badira ere.
|
|
|
Nafarroa erkidego administratibo politiko diferentziatua dela nonahi eta beti espreski adierazi beharra gauza guztien gaineko lehentasun absolutua bihurturik,
|
euskarari
koordenatu politikoetatik begiratzen diotela aitortzen ari zaizkigu agintariak; muga administratibo politikoen gainetik hedaturik dagoen kultura eta hizkuntza ukatzera eramaten ditu ikuspegi horrek.
|
|
|
Gogoz menderatua izan den herri batean, agintea eta agintarien errespetua dogma gisara irentsi behar izan duen herri batean, boterearen eta boteredunen eskutik datorrena onetsi egiten da. Zuberoako Herri Elkarteak
|
euskarari
bere lekua ematea erabaki duenez, zuberotarrek ontzat jotzen dute. Hori bezain sinple da... eta hori bezain korapilatsu ere aldi berean.
|
|
|
Hori Euskalduna Jauregiaren sotoan, eroso eroso jarriak eta Ibaizabalen ur nabarrak aurre aurrean genituela. Lauzpabost solairu gorago, inurri finak, ekin eta ekin,
|
euskarari
azken tresna informatikoekzer ekarri diezaioketen erakusle.
|