|
2000
|
|
|
Ondare arkitektonikoan inbertitzeko aldia da, hogei bat urtetan, gastua unean uneko ekitaldien antolaketan eta kaxet handiko artisten kontratazioan egin ondoren. Beste gisa batez ere
|
esan
daiteke: une jakin bateko distira iragankorra baino nahiago dute orain denboran iraunaraziko dituen egitura.
|
|
|
Lastre handia da hori guretzat Nafarroako paraje hauetan. Euskarari ordainarazi nahi
|
diote
eta horretan ari dira. Disimulurik gabe.
|
|
|
Eta lehenengo eta behin, gure ostarien ustekabe polita aipatu behar dugu, benetako herri euskaldunetan zeudela konturatu baitziren. Idazle katalan batek
|
esan
zidanez, larunbatean goizeko hamarrak inguru Lekeitioko kaleetatik ibilia zen, eta ez ei zuen behin ere erdararik entzun. Eta halako iruzkin bat pozgarria den bezala, adierazgarria da oso Euskal Herriko bisitariek berton gure herriotan jasotzen duten zentzazioaz, sarritan herririk euskaldunenetan ere erdara gehiago entzuten baitute euskara baino.
|
|
|
2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten. Are gehiago, era horretan are nabariago gertatuko litzateke Ibarretxeren gobernuari egin gura
|
diozuen
kritika politikoa.
|
|
|
Amaitzea besterik ez zait geratzen: halako gazi gozotasun batez, baina egia
|
esanda
, nahikoa etsita gurasoek eman zigutena salbatzen jakinen ote dugun.j
|
|
|
Aspalditiksentzuten ziren Espainiako epaileak horrelakorik egiteko gai zirela zioten zurrumurruak eta bete egin dira. AEKri egin erasoa, beraz, iragarritakoa dela
|
esan
dezakegu. Ez Garzonek bide horretatik jotzeko arrazoirik edo deliturik aurkitu Uj duelako ordea!
|
|
|
Euskal alderdi politikoek, gizarte eragileek eta norbanakoek euskalduntzea helburua duen erakundeari erakutsitako sostengua berebizikoa izan da. Horrelako batasunaren beharra sumatzen zen aspaldian eta, EAJko ordezkariek
|
esan
zuten bezala, euskal gizartean denon ahaleginez lorturiko adostasun politikoa eta gizartekoa haustea ezkutatzen da Garzonen eta Espainiako botere faktikoen jardunbidearen atzean, betiere euskalgintza eta politika nahastuz, eta euskal gizartearen edozein herrigintza edo kultur mugimendu susmopean jarriz, eta ez bakarrik Espainia mailan, bertako askoren ustean ere bai. Gaur egun dena justifikaturik egotea lortzen ari dira bide horretatik.
|
|
|
Antzerkigintzaren bidea ez da orain urte batzuetakoa bezain txarra,
|
esan
beharrik ez dago. Aurreko urteko joerari jarraiki, badirudi sendotze prozesua aurrera doala, ez arinegi, baina bai etengabe.
|
|
|
Gabeziei begira, antzezlanak prestatuko dituzten idazleentzako eskolarik ez izatea kezkagarria da gaur egun. Batetik idazten trebatu eta bestetik hizkuntzaren alde dramatikoa landuko duen eskola hori abiatzea oso garrantzitsua da gaur egun, oraindik ere beste generoetan aritzen diren idazle apurrak baitira dramatikoari heltzeko tentazioa izaten dutenak. Eta sarietan irabazle gertatu arren, oso urrun egoten baitira aktoreek eta zuzendariek eskatzen dituzten baldintzetatik (edo erretorikoegiak, edo erritmorik gabeak, edo hitzaren garrantzian oinarrituta interpretazioari tarterik uzten ez
|
diotenak
...).
|
|
|
N murritza izaki, gazteen probaleku eta zailtzeko aukera izateari ere uzten ari zaio antzerki amateurra gaur egun. sIpar Euskal Herriko antzerkigintzan ez da sumatu aurrerapausorik azken urte honetan eta desintegrazioaren bide beretik doala
|
esan
daiteke; nahiz eta taldeek kalitatea<3 ren errekonozimendua lortu izan duten beti, nahiz eta bertako idazleek behin eta berriro sariak jaso, oso esparru txikian eskaintzen dira euren muntaiak eta kasu honetan muga ez da banaketa administratibo hutsa. Ipar Euskal Herrian emanaldiak eskaintzeaz gain, Hego Euskal Herrira ere iritsi lukete, baina urrats hori egitea ezinezkoa dirudi gaur egun. Ea eurak ere azken mohikanoez mintzatzen hasi diren une honetan bertako antzerkigintzari ateak zabaltzen zaizkion.
|
|
|
Hala ere, eta honekin batera
|
esan
behar da," betiko izenek" ere erronkari eutsi diotela (Izagirre, Urretabizkaia, Lertxundi, Irigoien, Txiliku, Igerabide). Pozgarria da ikustea orain 20, 25 eta 30 urte hasi ziren haiek zer nolako lan interesgarriak ari diren argitaratzen.
|
|
|
Harrigarria bada ere, euskal literaturgintzan aurten gauza positibo gehiago ikusi dut aurreko urteetan baino. Orain arte
|
esandakoari
, emakumeen literatura gehitu behar diogu. Euskal literaturaren historian inoiz ez da hainbeste emakume izan, ezta emakumeek idatzitako hainbeste lan argitaratu ere.
|
|
|
Harrigarria bada ere, euskal literaturgintzan aurten gauza positibo gehiago ikusi dut aurreko urteetan baino. Orain arte esandakoari, emakumeen literatura gehitu behar
|
diogu
. Euskal literaturaren historian inoiz ez da hainbeste emakume izan, ezta emakumeek idatzitako hainbeste lan argitaratu ere.
|
|
|
Komertzialtasuna eta merkatua tartean dauden bitartean, literaturaren kalitatea ezin da neurtu best seller zerrendaren arabera. Baina gorago
|
esandakoak
balio du hala ere: irakurzaletasuna pizteko biderik hoberena, irakurleari kalitatezko lanak eskaintzea da, arloa edozein dela ere.j
|
|
|
Mahai gainean zegoen liburuak halakoxea zuen azaleko goiburua. Liburua —edo hobeto
|
esanda
, liburutxoa—, kanpoaldean behinik behin, horixka zen, aspalditik ihartuta dagoenaren erakusle. Bazter batean ere, ageri agerian, jarraikoa:
|
|
|
N Hara biltzen ziren kea, burdina, erreka eta itsasoa. Euskara bera ere, aspaldikoa, bertakoen aho zein idatzietan. sHasi dira hangoak, bat batean, euren buruari Mendebaldekoak
|
esaten
, mendebaldetik sarri sarri datorren erreka haize hori eragile bizia nahi dutelako. Mendebaldea bera, hortaz, mugalde luzea.
|
|
|
Bizkaia dugu orain bidegintza horretarako tresna, asteartetik igandera esku eskura, zortzi orrialdetan eguneroko albisteak eta bertako ingurumariak erakusten dituena. Hori ondo!,
|
esango
du norbaitek. Esatetik egintzara, alabaina, bada tartekorik.
|
|
|
Bizkaiak bere seme euskaltzale bati zor ziona bete du, Frai Bartolomerenak berriro gure eskuetan jarriz. Urkiza eta Baraiazarra euskaltzaleen adoreari eskertu behar
|
diogu
hori. Tartean, beste behin ere, Bizkaiko Foru Aldundiaren laguntza.
|
|
|
Asaldatu ziren orduan saiakeraren esparrukoak, hizkuntzaren ederra jendilaje horien eskuetan jausiko zelakoan. Biba klasikoak!,
|
esango
luke beste horrek —ni ere taldeko, jakina— Kezkaburu, bide beretik ere, euskal klasikotasuna aipatzerakoan maiz sarri sumatzen den irizpiderik eza.
|
|
|
Beste ikuspuntu batetik, lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako hizkuntzak bazirela
|
esatean
, bereizkeriazko teoria hau ezin hobeki zetorkien europarren eta iparramerikarren politika kolonialei. Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz.
|
|
|
Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela haien nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz. ...eria osoaren epaile bihurtzen zuten beren burua, beren kultura industrialetik beren hizkuntza propioak gehiegi goretsiz, munduko gainerako herrien kultur emaitza nabarmenak eta hizkuntz aberastasunak itsuki gutxiesten zituzten bitartean, zaku ilun horretan txinera, japoniera, arabiera, persiera, hindia, swahilia, kitxua, nawatla, tagaloga, suomiera, bretoiera, galesera, katalana, galegoa8, eta zer
|
esanik
ez, gure euskara ere sarturik.
|
|
|
Baina oraingoan zenbaitzuek abusu horiek xuritzeko," kultur mestizajea" moduko eufemismoak erabiltzen dituzte, dirudienetik noranzko bakarreko prozesu xelebrea berau, hor, besteek gurea hartzea aberastetzat jotzen den arren, guk, aurriritzi europozentrista zaharkituen eraginez, kanpokoengandik ezer hartu nahi ez dugun bitartean. Aski da gogoratzea,
|
diogunaren
adibide, Espainiako unibertsitateetan ez dagoela bat ere katedrarik Afrikako edo Amerikako kolonia izandako herri indigenen hizkuntzak ikasteko.
|
|
|
Honi buruz, utziko didazue kontatzen,
|
diodanaren
argiarri, pasadizo bat, duela hogei bat urte, Kaukasoan lehen aldiz izan nintzenean, Tbilisiko Unibertsitateko katedradun batek, Leo Gabunia paleontologoak, azaldu zidana. Urte batzuk lehenago, bere arloko kongresu baterako, aipatu irakasle hori Madrileko unibertsitate batera etorri zen.
|
|
|
Baina taldetxo hori urriegia zen hizkuntzaren batasunaren arazoa helburu egiaz sentitu eta orokorra izan zedin. Gizarteak, egia
|
esan
, ez zuen halakorik eskatzen. Ordea, hori ez zen gertatzen euskaldunen erru soilagatik.
|
|
|
Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean, hura bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia. Baina euskaraz
|
diogunez
, joanak joan eta balizko oleak burdinarik egin ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
/ zenburuak berak
|
dioenez
, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki
|
esan
, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer
|
esanik
ez, honi buruz lehen ere asko esan eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
/ zenburuak berak dioenez, Migel Unamunok bere bizitzan zehar euskararekiko izan zuen, edo, hobeki esan, izan zituen jarrerak jorratzeko asmotan natorkizue. Zer esanik ez, honi buruz lehen ere asko
|
esan
eta idatzi da, baina oraindik bazterretan entzun eta irakurri behar izaten ditugunak gogoan izanik, ez dut uste gaizki etorriko zaigunik Bilboko idazle eta filosofo handiak gure hizkuntzaz adierazi zituenak berriz maiseatzea, haiek testuinguru egokian hobeki ulertzeko.
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela
|
esan
genezake, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza egin nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak.
|
|
|
Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak. Filme ezagunaren izenburua eskuratuz," harekin eskandalua heldu zela"
|
esan
genezake guk ere, nolabait.
|
|
|
Unamunok eginiko hitzaldian bere herkideei, bere anfitrioiei, belarriondoko ederra eman zien; eta beren etxean bertan. Sabino Aranak
|
esango
zuen bezala: " bere jendeari giharrik sentiberenean min emanez", haien norW Xabier Kintana euskaltzaina eta EHUko Euskararako Kabinete Teknikoko zuzendaria da. tasuna bera mespreziatuz:
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio
|
esan
zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosaur...
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. ...ktoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori hizkuntzarena berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez
|
ziotelako
baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, euskarak ere modu berean iraungi zuela.
|
|
|
Geroago Koldo Mitxelenak umorez
|
esango
zuen bezala, bazirudien munduko hizkuntza guztiek beren lexikoa aberasteko dituzten bide biak Unamuno euskarari galarazten tematurik zebilela, ez baitzion utzi nahi inoren hitzak mailegatzen ez eta haien ordezkoak ere sortzen. Funanbulu bati, desarrazoi lasterketa batean, gero eta baldintza gogorragoak jartzeko jokoa bezalako zerbait:
|
|
|
Edonola ere, arrazoiz edo arrazoirik gabe, eta haren ikuspegitik euskarak hiltzeko zauria zuelakoan, euskaldunei honela
|
ziotsen
:
|
|
|
Aski da, ordea, horiek gaingiroki irakurtzea, hor morfologia eta sintaxi arloko akats ugari somatzeko, gaurko ere egingo ez lituzketenak. Bestela
|
esan
, Unamunok ez zekien euskara behar bezain ongi. Baina haren akatsak eta hutsuneak ez ziren larriagoak, adibidez, Sabino Aranarenak baino, beronek euskaraz idatzi zituen lantxo urriak irakurri dituenak aitor dezakeenez.
|
|
|
Izan ere, orain dakigunez, txinera, gaur hizkuntza silababakarren eredua, aurreko garaietan malgukaria izan zen, eta beraz, ustezko igobide itzulezin hura oinarririk gabeko aurriritzi hutsa besterik ez zen. Beste muturrera joanik, autore batzuek
|
diotenez
, gaurko ingelesak, jatorriz malgukaria izanda, gero eta joera handiagoa dauka silababakartasunera.
|
|
|
Era berean, hirugarren munduko herri indigenen hizkuntzek, hango bizimodua apala eta gutxi garatua izaten delako, gramatika eta lexiko aldetik oso sinple izan behar zutelako uste okerra ere guztiz bazterturik dago gaur egun, Afrikako, Asiako, Amerikako, eta Ozeaniako herri jatorren mintzaira gehienek daukaten aberastasun eta garapen maila harrigarrien argitan. Hortaz, ezerk ez digu
|
esaten
mota honetako edo hartako hizkuntza bat gainerakoak baino hobea denik; aitzitik, guztiak tresna ezin egokiagoak izan daitezke giza komunikaziorako.
|
|
|
Bihotzak begiaren ordezkoa egiten du askotan, baina begiek bideratzen dute sentimendua, ikusiz edo ikusia izanez, horregatik titulatzen da poesia liburu eder batBi otzb egi etan. " Ene bihotza!"
|
esaten
diogu maite dugunari, baina" inoren begikoa" izatea ez da maitatua izatea. Lope de Vegak bildu zuen kopla hartan," zure begi ederrok/ ene laztana/ katiburik naukate/ librea nintzana" irakurtzen ahal dugu.
|
|
|
Ilargiaren eskolan liburuan lehenengoz aztertu zen gurean errealitatea hausnarketa estetiko gisa. Hartan kontenplazioak ez zeraman hasperenera, zehaztasunera baizik, Lekuonaren
|
esateko
dotoreziak areagotu baino egiten ez duen sentsualismoan hala ere:
|
|
|
Gizarte materialista honetan ez etsitzeko ahalegin poetikoa da bere azken obra ere, salmodia kutsuko hegalditan antolatua. Poetak ez du galdu, haatik, hitzaren alderdi guztiak ustiatzeko talentua, baina orain joko haiek zama semantiko handiagoa dute, eta
|
esan
liteke adieraren arabera antolatzen direla. Lehen zeukan espazioaren eta soinuaren ardura berberaz, orain Artze abiatua da formaren liberaziotik barnearen liberaziora.
|
|
|
" Zure begiak eneetan" edo" zure begietan eneak"
|
dioenean
transzendentzia bati ari zaio Artze, Espriuk —erreprotxe izpi batean, ene ustez—" betazalik gabeko begia" esaten zion berari... Artzek poema hau argitaratu zuen urte berean eman zuen ezagutzera Patziku Perurenak bere Emily liburua, eta hartan irudi berdina erabili zuen, bitxia da," zureetan eneak", hitanoz baina:
|
|
|
" Zure begiak eneetan" edo" zure begietan eneak" dioenean transzendentzia bati ari zaio Artze, Espriuk —erreprotxe izpi batean, ene ustez—" betazalik gabeko begia"
|
esaten
zion berari... Artzek poema hau argitaratu zuen urte berean eman zuen ezagutzera Patziku Perurenak bere Emily liburua, eta hartan irudi berdina erabili zuen, bitxia da," zureetan eneak", hitanoz baina:
|
|
|
Koloreak, hotsak, dastak, usainak, ukituak... hau da, naturaren ñabardura guztiak izendatzeko ahalmena daukan poeta dugu Perurena. Halako jakinduriaz non
|
esan
bailiteke gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra. Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu haren lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak esanen lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik:
|
|
|
Halako jakinduriaz non esan bailiteke gure ruralismo guztiak deskubritu ezin izan zuen Naturaren kantore handi bat dugula bere obra. Ez ordea jarrera ideologiko edo aldeaurreko hautu baten ondorioz; ez dugu haren lanetan deus aurkituko elaborazio hutsez egina, dena ematen zaigu lehenagoko hausnartze zuhur baten ostean —hitzaren adiera jatorrean," auzmartze" baten ostean, berak
|
esanen
lukeen gisan—, Perurena zentzumenen poeta delako lehenik: berezko dohain garesti horixe dauka.
|
|
|
Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan. Uler bedi, ez naiz
|
esaten
ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea. Edergailua ez baita bakarrik forma mailan atzematen, apaingarri esaten dugun hori izan liteke mezuari desmezu egiten dion joko kontzeptuala ere.
|
|
|
Uler bedi, ez naiz esaten ari Lekuonaren poemak maila denotatibo hutsekoak direnik, baizik eta konnotazio errazetatik eta esangura libreegietako formulez goiti, poesiaren esentzialismo batean mugitzen dela sortzailea. Edergailua ez baita bakarrik forma mailan atzematen, apaingarri
|
esaten
dugun hori izan liteke mezuari desmezu egiten dion joko kontzeptuala ere. Eta soberakinak sobera dira beti. gogoratuko duzu heriotzak zuen masaila horia gelako itzal ketsuan agurea eta amona aulki marroietan betebeharrekin jarrita korridorean zoru freskoa pauso ahul batzuen azpitik eta negar pixka bat isilik haurraren bideak leuntzen bi koadrotan arbasoak denbora hatzetan balego bezala eta behakoak horman erailak edo ezpain gorrien puzturan jendetza triste marmarka besarkadak eta intsentsua pertsonen joateaz solasa eta bihotzean gorde ezin lurpera zeramaten kaxa eskaileretan beherantz baldar karreran kalean airean geldiro kanpaiak haurtzaroa iheska arropa beltz haiek eta atea itxi zuteneko danbada
|
|
|
Nardagarria baina kongruentea
|
esan
dugu dela poetaren malkoa. Kongruente izan beharrak ordea nekatu egiten baitu batzuetan, honez gero gaixorik egonen zarete hainbeste bihotz minez eta espiritu malkoz.
|
|
|
Arregi oso kontzientea da malkoa, alegia, lirika, oso landua dagoela, gai eternalek —heriotzak, maitasunak, maitasun ezak... — eragindako komunleku handi bat besterik ez dela. " Ezer berririk ez dago"
|
esaten
digu poema batean, eta hala ere ez da isiltzen, jarraitu egiten du" baina kristalaren bestaldean ikusiriko itsaso eta zerua/ ez dira engoitik berdinak" esateko. Oreka ezin zailago horretan moldatzen du Arregik bere poesigintza:
|
|
|
Arregi oso kontzientea da malkoa, alegia, lirika, oso landua dagoela, gai eternalek —heriotzak, maitasunak, maitasun ezak... — eragindako komunleku handi bat besterik ez dela. " Ezer berririk ez dago" esaten digu poema batean, eta hala ere ez da isiltzen, jarraitu egiten du" baina kristalaren bestaldean ikusiriko itsaso eta zerua/ ez dira engoitik berdinak"
|
esateko
. Oreka ezin zailago horretan moldatzen du Arregik bere poesigintza:
|
|
|
Otañok, izan ere, egiten ahal zuen amets Euskal Herri jator batekin, presabiniano, euskaldun, baserritar, eternoarekin. Egia da" Zazpiak Bat" izeneko poema egin zuela, egia da semeari aizkora eskuan hartu eta indarka hasteko
|
esaten
diola galdutako foruei eginikoan, baina funtsean ez du beste Euskal Herria bat amesten, eta ez da zapaldu bat, subjektiboki. Orixe zapaldu handi bat da, ezin du malenkonian aterbetu, atzean uzten duena herri baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean.
|
|
|
" Olerkari arnasa izanik iruditzen zait lanari ez diozula ekiten behar adina astiz, bihotzean dezuna lasterregi jalgitzen dezula, hots, neurtitza aski landu gabe, bixitu gabe". Lizardiren diagnostikoa zuzena zen hagitz;
|
esan
liteke gerora ere Zaitegik ez zuela bere poesigintza behar adina landuko, gogoz ekin zion arren. Ia beti isurtzen zaio prosaismoren bat, eta gaia lantzeko erak askotan dauka artifizialtasunetik.
|
|
|
Ia beti isurtzen zaio prosaismoren bat, eta gaia lantzeko erak askotan dauka artifizialtasunetik. Zaila da sorterriaren nostalgiaz topikoetan ez erortzea, eta
|
esanen
genuke horretan oinarritzen dela, hain zuzen, erbesteratuaren gaitza: iragana du etorkizun.
|
|
|
Poema horretan neke handirik gabe atzematen ditugu Lizardiren eraginak poesiaren pertsonifikazioan eta aditz trinkoen erabileran, berbarako, baina batez ere poetak begiak lauso, malkotan edukitzeak, dakarkigu Lizardi akordura. Bai, sentimentalkeria hori ere Lizardiri zor
|
dio
gure poesiak, eta poeta berez malkontzi hutsa delako usteak baluke arrazoirik Salbatore Mitxelenaren formula eder hura irakurrita," zeinen ederra den olerkaritza/ biotzak min duenean!". Aipatu behar ote dugu hasperen honen iturburu testuala?
|
|
|
Badaramate zuhaitza noski, eta adarrak kenduta enborra emanen diote zerrari, ez zaigu besterik
|
esaten
. Lizardiren poema Arestik jarraitu zuen, dokumental beraren hurrengo sekuentzia balitz bezalaxe.
|
|
|
(Amak gauean pentsatu zuen errekara erori nintzela). Eta
|
esan
nuen:
|
|
|
Neurtzerakoan antiojuak bustitzen zitzaizkiola
|
esaten
digu poetak. Negar egiten duela ulertzen dut nik, gizonaren ahuleziaren eta lanaren handiaren arteko desorekak amorratuta, inpotentziak gainez eginda.
|
|
|
Arestik modernotasun bat ekarri zuen Harri eta Herri obrarekin, bistan da: negarra desagertu egiten da, malkoa txukatzen du,
|
esan
liteke poetak debekatu egin nahi duela lantua, kontestaziorako, salaketarako duela poesia.
|
|
|
|
Esanen
dute hau poesia eztela baina nik mailu bat dela
|
|
|
Rikardo Arregi Diaz de Herediak
|
diosku
mendia higatzen duen uraren antzera higatzen digula gorputza malko bakar batek. Desmasia bat irudituko zaizue, baina arrazoi du, bera poeta delako, eta poeten gorputzak bestelakoak direlako, minberak, izukor, edo nahiago baduzue, poeten malkoak bestelakoak direlako, urratzaile, erregarri, garratz.
|
|
|
KOLDO IZAGIRRE entimentalkeria oso gaitz zabaldua da, eta ez nuke
|
esanen
—literaturzaleok haserretuko bazarete ere— osasungarria ez denik1 Negar egitea edo negarraren lekuko izatea nardagarria da maiz, egia da, baina uste dut artistaren kongruentzia nardagarri bat ere badela. Edo nahiago baduzue, patu barregarria.
|
|
|
Edo nahiago baduzue, patu barregarria. " E pois que cada tempo ten seu tempo/ isteeo tempo de chorar",
|
esan
zuen Celso Emilio Ferreirok. Beti da negar aroa ordea, poetarentzat.
|
|
|
Lizardik malko poetiko asko isuri zituen, eta onartu dugu noski denak ez zirela" ari dut negarra"
|
esan
beharrerainoko faltsuak izan. Maitearen heriotza, esaterako, gai" poetikoa" izanagatik, semearenean ez bezala esperientzia errealean oinarririk ez zeukana, oso trataera desberdinez aurkezten digu" Mattasunaren illetea" n edo" Etxeko kea" n; amonarena lantzen duenean berriz, alde handia dago" Amona" izeneko hartatik" Biotzean min dut" ezagunera:
|
|
|
" Agur! (oiuka
|
dio
) gorputz ximur maite!
|
|
|
Chillida lekuren inaugurazioak beste hainbat ekitaldiri nolabaiteko itzala egin die aurtengo udazkenean, baina ez du horrek
|
esan
nahi gertatu den gauza bakarra izan denik. Gogoan izateko moduko hainbat erakusketak zipriztindu ditu aurtengo udazkenean gure hiriburuak, bai Euskal Herriko artisten eskutik —Donostian batez ere— bai kanpokoen eskutik —Roberto Mattaren erakusketa Bilbon horren tokiko—.
|
|
|
Baina lehenago ere behin baino gehiagotan
|
esan
dudan bezala, niri, askotan eta askotan, gustatu edo ez gustatu parametroa erabiltzea gustatzen zait artelan baten aurrean nagoenean, eta esan behar dut, ia baldintzarik gabe, niri Zurbaranen pintura gustatu egiten zaidala, eta edonori gomendatzen diodala bere koadroak ikustea, baita erakusketa berezia bukatu eta Bilboko Museoaren bilduma propiokoak besterik ez badaude ere ikusgai. Baina San Hu go jangelan (edo errefektorioan) koadroaren aurrean jartzeko paradarik izanez gero, begiratu une batez bazkaltzen ari diren fraideen atzealdean dagoen paretean zintzilik dagoen bigarren koadroari.
|
|
|
Baina lehenago ere behin baino gehiagotan esan dudan bezala, niri, askotan eta askotan, gustatu edo ez gustatu parametroa erabiltzea gustatzen zait artelan baten aurrean nagoenean, eta
|
esan
behar dut, ia baldintzarik gabe, niri Zurbaranen pintura gustatu egiten zaidala, eta edonori gomendatzen diodala bere koadroak ikustea, baita erakusketa berezia bukatu eta Bilboko Museoaren bilduma propiokoak besterik ez badaude ere ikusgai. Baina San Hu go jangelan (edo errefektorioan) koadroaren aurrean jartzeko paradarik izanez gero, begiratu une batez bazkaltzen ari diren fraideen atzealdean dagoen paretean zintzilik dagoen bigarren koadroari.
|
|
|
Artearen balioaz behin baino gehiagotan aritu gara orrialde hauetan, artearen balioaz baino gehiago artearen definizioaz ere bai, beti ere hitz handi hauek jakitunen esku uzteko, eta artea bera definitzea lan nekeza dela
|
esateko
.
|
|
|
Esate baterako, guk aurrehistoriako artelantzat dauzkagun leize zuloetako marrazkien kasuan, biharamuneko ehizan zortea edo abilezia lagun izan zitezen balio zuen animalien figurak paretean marrazteak. Baina artearen balio instrumental hori atzean gelditu eta artelana berezko balioa hartuz joan bada ere —gaur egungo ia balio absolutua iritsi arte—, artearen instrumentalizazioak gero eta indar gehiago hartu du, indar ideologiko handiagoa, zehazki
|
esateko
. Gaur, artea ez da artea bakarrik, ideologiak taxutu eta molda ditzakeen instrumentua ere bada.
|
|
|
Gizakion historian ez da aurrerapauso eskasa, ideologiak finkatu eta garatzeko erabilitako tresna guztien aldamenean, gerraren edo zigorraren aldamenean esate baterako, arteak ere paper bat izatea; ez baitzait iruditzen arteak ere paper hori jokatzea maltzurra eta berez txarra irudituko zaion inozorik izango denik, edo bestela
|
esanda
, artearen balio absolutua ideologiaren nahitaezko bilakaeratik kanpo edo gainetik egon behar duela esaten duenik gelditzen denik gaur egun.
|
|
|
...uso eskasa, ideologiak finkatu eta garatzeko erabilitako tresna guztien aldamenean, gerraren edo zigorraren aldamenean esate baterako, arteak ere paper bat izatea; ez baitzait iruditzen arteak ere paper hori jokatzea maltzurra eta berez txarra irudituko zaion inozorik izango denik, edo bestela esanda, artearen balio absolutua ideologiaren nahitaezko bilakaeratik kanpo edo gainetik egon behar duela
|
esaten
duenik gelditzen denik gaur egun.
|
|
|
Ez dut uste inor haserretzeko arrisku gehiegirik dagoenik Susa argitaletxea poesiarekin konprometituen dagoen euskal argitaletxea dela
|
diodanean
. XX. Mendeko Poesia Kaierak izeneko bilduma da haien azken apustua:
|
|
|
Axularren euskara gozoaren estiloa oinarri hartuta, gaur egun edonork inolako zailtasunik gabe ulertuko duen euskara sortzea. Otto Pette eleberrian Anjel Lertxundik denok harritu (lehertxunditu, Joxerra Garziaren eran
|
esateko
) gintuen euskara berri bat sortu zuen eran sortu ei du Irigoienek berea nobela honetan. Idazleari askotan gertatzen zaio irudi bat hartu eta haren obsesioak bizi izatea:
|
|
|
Gara egunkariarekin antzeko egin dezakete: Gara eta Egin gauza bera omen dira orain, Garzonek
|
dioenez
, eta duela bi urte Egin eta ETA gauza bera zirenez, ba atera kontuak.
|
|
|
PP da nagusi orain Arabako Foru Aldundian, eta badago susmo eta beldurrentzako lekurik.
|
Esaten
dutenez, aldizkariak preso ohi bati egin zion elkarrizketa omen da aitzakia laguntzen irizpideak aldatzeko.
|
|
|
Euskaldunon Egunkaria. Sydneyko Olinpiar Jokoen (lehen Joko Olinpikoak
|
esaten
genien...) jarraipena eredugarria izan da.
|
|
|
Nahi dutena
|
esango
dute abertzaletasuna deabrutzeko, baina Egunkaria ren kirol jarraipena nazionalista dela egia izanik, askoz nazionalistagoa da gainerako telebista eta medio ia guztiek ematen dutena. Frantziak zenbat domina eta Espainiak zenbat domina, beste konturik ez zekarten Sydneytik.
|
|
|
Gorka Zabaleta eta Imanol Murua kazetariek antipodetatik bidalitakoa, adibidez. Bai, ikurrinarekin posatzeko
|
esan
eta argazkiak egin izan dizkiete Espainiako uniformez jantzitako euskal kirolariei, baina eskertzen ditugun ukitu nazionalista horietatik aparte, kiroltasunez eta jator jokatu dute. Eta ondo idatzi eta kontatu gauzak, gainera.
|
|
|
Nolanahi ere, beste batzuen izenak espekulatzeko, fede txarragatik edo graziosoarenak egiteko okupatzen dituztenen ondoan, badago beste domeinu lapurreta kezkagarri bat Interneten. Nolabait
|
esateko
, biktimak baimendutako lapurreta esan geniezaioke honi. Nola gertatzen da?
|
|
|
Nolanahi ere, beste batzuen izenak espekulatzeko, fede txarragatik edo graziosoarenak egiteko okupatzen dituztenen ondoan, badago beste domeinu lapurreta kezkagarri bat Interneten. Nolabait esateko, biktimak baimendutako lapurreta
|
esan
geniezaioke honi. Nola gertatzen da?
|
|
|
Hau gertatu zaio, adibidez, Donostiako Udalari Donostiakultura.com eta Partaidetza.org webgune ustez publikoekin. Ustez,
|
diot
, zeren domeinuak ez dira erakundeenak, enpresa pribatuenak baizik. Irungo Udalaren webgune ustez ofiziala (Irun.org), berdin.
|
|
|
Irun.org enpresa pribatu batena bada, zer gertatzen da Irungo Udalak webgunea beste norbaitekin egitea merkeagoa edo komenigarriagoa dela iruditzen bazaio? Ba, bueno, akaso bukatuko du informatika enpresa horrekin duen kontratua beste norbaitekin kontratu hobea sinatzeko, baina domeinuari agur
|
esan
dio: Irun.org ez da Irungo Udalarena (edo herriarena).
|
|
|
Webgune honen zerbitzurik entzutetsuena" Clasificados" izenburupean azaltzen dena dela
|
esan
behar dugu; iragarki sailkatuak, alegia. Datu base baten bitartez etxebizitza bat aurki daiteke, aurretik definiturik dauden bilaketa eremuak erabiliz.
|
|
|
Marilo Ruiz de Elvira webgunearen arduradunak, 1998ko otsailean ReD aldizkariari egindako adirazpenetan zera
|
esaten
zuen: egunkari digitalaren atzean proiektu osoaren audientzia eta gizartean duen eragina hedatzeko asmoa agertzen da, eta helburu hori lortzeko Internet bezalako komunikazio tresna bat erabiltzea oso egokia da.
|
|
|
Egunkariaren iturrietatik azpimarratzen da kopuru honen% 50 atzerritik egindako deiek osatzen dutela.
|
Esan
genezake bada, datu hauen arabera, erreferentzia puntu garrantzitsu batez ari garela gaztelaniaz idatzitako prentsari dagokionean.
|
|
|
Urtarrilean, egunero, batez beste, 29.286 lagunek bisitatzen zuten on line gune hau. Horrek
|
esan
nahi du Estatu espainiarrean gehien bisitatua izan den hirugarrena izan dela, El Pais Digital eta El Mundo ren atzetik. Egunkari digital honek paperezko euskarrian erabiliko den informazioa ere sortzen du.
|
|
|
Tresna berriak eskaintzen dituen baliabideak garatu behar ditu. Bitxia gertatu arren,
|
esan
dezakegu mende hasieran gertatzen zen bezala, gaur egun ere publizitateak zabaltzen duela orrialdea, mantxetaren gainean azaltzen delarik. Publizitateak erabili behar duen eremua ez dago oso definiturik, eta batzuetan informazioarekin nahastuta agertzen zaigu bakoitzaren mugak argi ikusten ez direlako.
|
|
|
On line egiten den kazetaritzaren ezaugarririk preziatuena elkarrekintza dela
|
esan
dezakegu. Bi norabideko komunikazio prozesuan ematen denfeedback ak sekulako baliabideak ematen dizkio igorleari bere mezua azkar eta etengabe zuzentzeko bere helburuen bila, hau da, egunkaria eta zibernatuaren artean sortzen den harremana zerbitzu gisa planteatzeko.
|
|
|
Kontuan eduki behar da 1996 urteko lehen hiruhilekoan Estatuko populazioaren% 1,4 soilik zegoela konektatuta. Honek
|
esan
nahi du tarte honetan sarearen erabiltzaileen kopurua 5 aldiz biderkatu dela.
|
|
|
gizonezkoa(% 70,8), gaztea(% 65,3 14 urtekoen bitartean kokatzen da) eta diruduna(% 64,2 goi ertainean edo goi klasean egongo lirateke). Hau dela eta, ezbairik gabe
|
esan
daiteke, publizitate eta marketinaren ikuspegitik, Internet erabiltzen duena, bere kontsumo ahalmenagatik, oso interesgarria dela.
|
|
|
Orduan urriak ziren komunikabide honen harpidedunak, telebista aparailuetan deskodetzaile bat jarri behar izaten zuten seinalea jaso ahal izateko.
|
Esan
dezakegu, bada, duela 20 urte jaiotako kazetaritza elektronikoa telebista kateetan finkatu zela teletestuari esker.
|
|
|
Hauetatik, 100 Mexikokoak ziren; 81, Estatu espainiarrekoak, arestian aipatu bezala; 64, Argentinakoak; 23, Venezuelakoak; 20, Perukoak; 19, Kolonbiakoak; 14, Txilekoak; 12, Estatu Batuetakoak; 10, Ekuadorrekoak; 10, Uruguaykoak; 7, Boliviakoak; eta beste 43 herrialde desberdinetan sakabanatutakoak. Hala eta guztiz ere,
|
esan
behar da kopuru hauek etengabe ari direla aldatzen.
|
|
|
Egunkari gehienak 50 milioi hasi gara jasotzen Interneteko publizitateari esker. Hala ere, horrek ez du
|
esan
nahi edizio elektronikoekin dirua irabazten ari denik, sortutako gastuak diru sarrerak baino handiagoak direlako (Noticias de la Comunicacion, 178 zb., 30 or.).
|
|
|
Estatu Batuetan Los Angeles Times, Chicago Tribune, Washington Post edo Knight Ridder taldeko egunkariak hasi dira esparru berri hau jorratzen. Egia
|
esan
, iragarki sailkatuen arloan Internetek izan dezakeen eragin handiak ondoeza zabaldu du egunkari" klasikoen" arduradun ekonomikoen artean. Bernardo Daz Nostyk adierazten duenez, Badago faktore ekonomiko garrantzitsu bat komunikabide inprimatuak Interneterantz bultzatzeko.
|
|
|
Berri hauek ez zuten lo harrapatu Vicent Partal katalana, urteak baitzeramatzan begirik kendu gabe Estatu Batuetan gertatzen ari zen iraultza digitalari. Estatuko" ziberpentsalaririk" ospetsuena bera dela
|
diote
, aurrenetarikoa Internet erabiltzen eta baita amaraunaren hedapena iberiar penintsulan ikertzen ere.
|
|
|
Itxura aldetik begiratuta
|
esan
genezake sarean dauden beste egunkarien tankerakoa dela. Hizkuntza zuzena eta ulerterraza erabiltzen saiatzen da, kontuan izanik internautei bideratuta dagoela eta suposatzen dela hauek ez direla irakurle amorratuak.
|
|
|
Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar dituzte (esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu). Babes mota biek helburu bera daukatela
|
dio
Kymlickak, komunitate nazionalen egonkortasuna eta izaera defendatzea, hain zuzen ere. Baina, liberalismoaren ikuspuntutik, lehenengo eskakizunak, barne murrizketak ezartzera bideratutakoak, alegia, onartezinak dira, dagoeneko ezaguna egiten zaigun argudio liberalean oinarrituta:
|
|
|
Arauak berdinak dira bi lehiakideentzat.
|
Esan
daiteke lasterketa berdintasunez burutu dela. Nekez.
|
|
|
Oro har, ekintza hauek, historia, etorkin etniko zein sozial, genero, erlijio edota talde kultural batekoa izateagatik beraien buruak antzinatik bazterturik ikusi dituzten gizabanakoak gizartearen patu kolektiboan benetan parte har dezaten dute helburutzat. Beste hitzetan
|
esanda
, gizartekideak hiritartasunaren idealera hurbildu daitezen kontsideratu behar zaie, ez indibiduo abstraktuak, isolatuak bezala, baizik eta giza talde ezberdinekin lotura estuak dituzten indibiduoak bezala. Estatuak esku hartu behar du aipaturiko talde horiek orohartzaileak direnean, defentsa premia larrian daudenean eta, aldi berean, bere kideen askatasuna eta errespetua babesten dutenean.
|