|
2003
|
|
|
Anak Ama! esaten zion, ‘Mesedez, ama! ’
|
esan
nahiko balio bezala. Matiasek ere ez zuen ulertzen nola ez zeukan mutil lagunik.
|
|
|
Etxetik gertu zegoen parkera bidean zakurrak behin eta berriro begiratu omen zion aurpegira, agur
|
esan
nahi balio bezala, eta belarriak behera eta buztana hanka artean zituela, okerren bat egiten zuenean bezala, alde egin omen zion hiri erdira zihoan kale batetik barrena. Atzetik jarraitu omen zion eta, hiri erdiko parkera iristean, bere emaztea ikusi omen zuen urrutian, gaztetako adiskidearekin besarkaturik, eta bien oinetan etzanda pozik, buztanari alaiki eraginez, omen zegoen zakurra.
|
|
2004
|
|
|
Izan ere, moraltasunaren benetako balioaz jabetuko bagara, errealitateari —eta beraz, geure buruari— aurrez aurre begiratu behar diogu, zentzugabeki gainbalioetsi edo baliogabetu barik. Baina balioen giza jatorriaz ohartu eta hura azpimarratu beharrak ez du
|
esan
nahi balio orok berez eta izatez baliorik ez duenik. Nietzsche" egungo munduaz" ari zen goragoko pasartea idatzi zuenean.
|
|
2007
|
|
|
Eta ez da komeni hiruzpalau baino gehiago izatea, bestela bakar bat ere ez baita menderatzen. Horrek ez du
|
esan
nahi balio horiek beti berdinak direnik: txandakatuz joan daiteke, baina ez handiagotuz.
|
|
2008
|
|
|
Eszenari begiratuta, edonor ohar zitekeen nola maisuak egin zituen bi keinu segidan: lehenengoan, eskuak zabaldu zituen era ezin adierazgarriagoan. Beñardoren antza hartu ote zion Nazariori??, honi
|
esan
nahi balio bezala: –Txoriaren burua duzu, eta zaude isilik, txoriburu hori!?; bizpahiru segundoren buruan, ordea, eskuak geldiarazi, beheratu, eta irri baten itzalpean, argipean?
|
|
|
Ahizpa gaixo zegoela jakin zuenean?. Sukarra daukat?, esan zion goizetik Natividadek berak?, Natalia ez zitzaion errukitu; aitzitik, kopeta zimurtu zuen, harekin ahizpari
|
esan
nahi balio bezala: –Merezia, atzo egin zenidanagatik!?; eta burutazioaren lehen atala, diptiko baten antzera, bigarren atal baten eskean baitzegoen, are gehiago gogortu zuen keinua segundo biren buruan, gogoan beste esaldi bat balu bezala, erremate gisa:
|
|
|
zutitu egin zen, baita, zutitzearekin batera, Nataliari begiratu galdu bat zuzendu ere?; orduan, ordea, Nataliaren begiradarekin topatu zen? hitzik behar ez zuèn begirada funditzailearekin. Nataliari harila erori ote zitzaion, edo berak bota ote zuen nahita, neskamea umiliatzeko asmotan??, harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: –Nik lehen behar zintudan, orain ez!?.
|
|
|
esan zuèn mementoan doi, Ernestinak aita karmeldarraren sermoi osoan egin ez zuena egin zuen: barre txiki bat, baita, barrearekin batera, ama nagusiarengana jiratu ere; ama nagusiak, ordainean, are gehiago zurrundu zuen kopeta, eta are gehiago bildu zituen begiak, keinu bikoitz harekin Ernestinari zera
|
esan
nahi balio bezala: –Zu ere, komentuko mojarik onena izateko deitua izan zinena, horrela zauzkat, Jainkoaren etxean barrez?
|
|
|
ez zuten besterik egiaztatuko. Egia zen, bai, Rufinok behin baino gehiagotan so egin izan ziola alabari gainetik, so harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: mutil jaio bahintz, hobeto nengoken?
|
|
|
Halakoetan, anonimotasunaren kontzeptua bere berea ere bazuelako edo, aurrerago argibideak?, Ernestinak beti esaten zion baietz aitari, heroi izengabeak izendunak bezainbestekoak zirela, alegia? baita Reginak ere, jakina, nahiz eta Reginaren baiezkoek bazuten ezezkotik ere zerbait, haren hitzak eta keinuak, bidelagun izan beharrean, ez baitzetozen beti bat, baietz esan orduko, kopeta zimurtzen zitzaion bat batean, edo ezpainetan zurruntzen zitzaion irri egin berria?, hitzen eta keinuen desadostasun harekin aitari zera
|
esan
nahi balio bezala: –Nahi duzuna, aita, baina nik gure etxeko kutxa irekitzen dut, eta ez dut inoiz perlarik aurkitzen, ikusten ez den perlak ez baitu perlaren izenik ere merezi?.
|
|
|
Ahizpa gaixo zegoela jakin zuenean –" Sukarra daukat", esan zion goizetik Natividadek berak–, Natalia ez zitzaion errukitu; aitzitik, kopeta zimurtu zuen, harekin ahizpari
|
esan
nahi balio bezala: " Merezia, atzo egin zenidanagatik!"; eta burutazioaren lehen atala, diptiko baten antzera, bigarren atal baten eskean baitzegoen, are gehiago gogortu zuen keinua segundo biren buruan, gogoan beste esaldi bat balu bezala, erremate gisa:
|
|
|
Une hartan, gainera, beste arrain hezur bat irentsi behar izan zuen; izan ere, frai Millanek" Lapurra ni naiz, beraz, baina ez naiz hiltzailea, eta barkatuko ahal didazue!" esan zuèn mementoan doi, Ernestinak aita karmeldarraren sermoi osoan egin ez zuena egin zuen: barre txiki bat, baita, barrearekin batera, ama nagusiarengana jiratu ere; ama nagusiak, ordainean, are gehiago zurrundu zuen kopeta, eta are gehiago bildu zituen begiak, keinu bikoitz harekin Ernestinari zera
|
esan
nahi balio bezala: " Zu ere, komentuko mojarik onena izateko deitua izan zinena, horrela zauzkat, Jainkoaren etxean barrez?
|
|
|
...ina, makurtzen hasia zena –ukitu ere, ukitu zuen harila eskuin eskuaz– zutitu egin zen, baita, zutitzearekin batera, Nataliari begiratu galdu bat zuzendu ere...; orduan, ordea, Nataliaren begiradarekin topatu zen... hitzik behar ez zuèn begirada funditzailearekin –Nataliari harila erori ote zitzaion, edo berak bota ote zuen nahita, neskamea umiliatzeko asmotan? –, harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: " Nik lehen behar zintudan, orain ez!".
|
|
|
Eszenari begiratuta, edonor ohar zitekeen nola maisuak egin zituen bi keinu segidan: lehenengoan, eskuak zabaldu zituen era ezin adierazgarriagoan –Beñardoren antza hartu ote zion Nazariori? –, honi
|
esan
nahi balio bezala: " Txoriaren burua duzu, eta zaude isilik, txoriburu hori!"; bizpahiru segundoren buruan, ordea, eskuak geldiarazi, beheratu, eta irri baten itzalpean –argipean– jarri zuen betartea:
|
|
|
balizko eta mirarizko grabagailu batek, aitarekin unez une eta pausoz pauso ibilitakoak –hark esandako guztia jasotakoak, beraz–, edo aingeru guardakoak berak ere –aingeru guardakorik balitz, jakina– ez zuten besterik egiaztatuko. Egia zen, bai, Rufinok behin baino gehiagotan so egin izan ziola alabari gainetik, so harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: mutil jaio bahintz, hobeto nengoken... eta egia zen, halaber, aitak betidanik izan zuela halako handinahi bat –herriko txiroetakoa ere ez zen arren, jauntxoetakoa izatea zuen amets–, asmatzen zituèn egoerekin asetzen saiatzen zena:
|
|
|
Apellidua, izan ere, kutxa bat da, leinuaren altxor preziatua gordetzen duena, arbasoen zintzotasunarena eta heroi anonimoen odolarena, ostrak perla gordetzen duen bezala". ...heroi izengabeak izendunak bezainbestekoak zirela, alegia... baita Reginak ere, jakina, nahiz eta Reginaren baiezkoek bazuten ezezkotik ere zerbait, haren hitzak eta keinuak, bidelagun izan beharrean, ez baitzetozen beti bat –baietz esan orduko, kopeta zimurtzen zitzaion bat batean, edo ezpainetan zurruntzen zitzaion irri egin berria–, hitzen eta keinuen desadostasun harekin aitari zera
|
esan
nahi balio bezala: " Nahi duzuna, aita, baina nik gure etxeko kutxa irekitzen dut, eta ez dut inoiz perlarik aurkitzen, ikusten ez den perlak ez baitu perlaren izenik ere merezi".
|
|
|
Leihoa beheraino jaistea nahi?, galdetzen dio gizonak. Rosak keinu egiten du eskuarekin airean, ez dut eragozpenik,
|
esan
nahiko balio bezala.
|
|
2009
|
|
|
–Hau ez da eliza, bistan da, baina liburutegia ere ez da, eta, beraz? , eta, eten puntuak betetzeko edo, keinu adierazgarri bat egin zion, harroa bezain buruaskia, harekin
|
esan
nahiko balio bezala: –Izorrai!?.
|
|
|
Txalo zaparrada berehalakoa izan zen, bai orduan eta bai osaba ilobek pieza bat jotzen zuten bakoitzean ere; Don Alfredok ere biziki txalotzen zituen txistulariak: txalotu aurretik, baina, baita txalotzerakoan ere, Gabinori so egiten zion aldizka, era adierazgarrian. Gabinoren begiak topatu zituèn aldi haietako batean, burua goratu eta beheratu zuen lauzpabost aldiz, keinu ezin nabarmenagoan?, bere jarrera harekin Gabinori
|
esan
nahi balio bezala: –Nik ere maite ditut hemengo ohiturak, zer uste duzu, bada?
|
|
|
esaten ari zitzaion, beraz, baina, anaia aurrean zuen neurrian, bakarrean hartuz gero, gorputz bat beti da gorputz bat, harik eta, beste gorputz baten aurrean, norgehiagoka batean murgiltzen den arte, modurik automatikoenean murgildu ere, oilarraren maila bateko zein besteko nolakotasunak hartuta?, ezinbestean sartua behar zuen anaiaren aurkako lehian, modu inkontziente batean bazen ere? esaldi harekin zera ere
|
esan
nahi balio bezala: –Zu goian ibil zaitezke, Domingo, baina ametsak gorago dezake?; bazekien Gabinok, haatik, Domingo zela pelikula hartako heroia, beste anai arreben begietarako bai bederen, bataren eta bestearen asmoen arteko aldea ere halakoa baitzen, Domingok ehunka kiloko zur puska bat gobernatzea amesten baitzuen, errealitate astuna arrano bihurtzea?, eta Gabinok ametsari zerizkiòn edo ametsen mundua zeharkatzen zutèn burbuilatxoekin jolastea.
|
|
|
..., begiradaz mehatxatu, eta halaxe eduki zuen, askatu arte; Damaso dar dar batean egongo zen, ziurrenik, baldintza normaletan, baina zegoèn puntuan zegoelako edo, bizitzaz ezaxola, bere begien begiradaz eutsi zion Teofilo Mariaren begiradari, baita, Teofilo Mariak paparretik askatu ahala, irri harro bat egin ere, anai arrebetan bigarren zena lehenengo sentitzen zen une hartan, ausaz?, irri harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Behin ihes egingo diozu bizitzaren alderdi ilunari, eta mila aldiz egingo diozu ihes, baina mila eta batgarrenean iluntasunak harrapatu, eta auskalo orduan baziloen ziztuak eta danborrotsak entzun ez ote dituzun??; eta handik aurrera, jakina, jarrera fatalista hartan oinarrituta, zer axola zitzaion, bada, gauza bat edo aurkakoa egitea, baldin eta milioi bat bazilo bazituen zain, zernahi egin arren??, hatza sudur zuloan sartzeko ohiturari eutsiko zion.
|
|
|
Segidan, baina, ahizparekin urrikaldurik edo, besagainak astindu eta halako keinu ezaxola bat egin zion, esperantzaren ertzean loratutako irri xume bat ere izan zitekeena, irri xumerik xumeena, ikusi arren ikusi ere egiten ez zena, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Jainkoaren kontuak Jainkoak bakarrik dakizki, eta Jainkoak aterako gaitu ataka estu honetatik ere??.
|
|
|
Aita semeak nekez izan zitezkeen elkarri zuzendutako keinuen xehetasun zehaztasunak bereganatzeko gai, hain zen mehea sartzen zèn argia; Teofilo Mariak iruzkin hura egin zuenean, gainera, Nazario Orbe beste aldera etzanda zegoen, eta zirkunstantzia hark zaildu egiten zuen, baita ezinezko bihurtzen ere, Teofilo Mariaren pertzepzioa? bestela, bestelako baldintzetan, alegia?, semeak ongi baino hobeto antzemango baitzion aitaren zalantzazko keinuari, begiak itxi eta hatsa egotzi zuen axolagabeki?, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Ez fida, seme.
|
|
|
Ene begien poza?! , esan zuen Adak, Domingo estu estu besarkatzen zuela, nola naufragoak salbaohola, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Osorik zaude, bertatik bertara egiazta dezaket, eta zu osorik bazaude, ni ere bai??.
|
|
|
eta, hala eta guztiz ere, hainbeste gauza zeuzkan Reginak buruan, non ezin erabaki izan baitzuen, harik eta, aspaldi ikasitako erreflexu baldintzatu batez, Ernestinari so egin zion arte, laguntza bila: so zorrotz bat zen, inkisitiboa, berehalako iritzia eskatzen ziona, zeinari Ernestinak keinu ezaxola batekin ihardetsi baitzion, harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: –Hala esan badu, hala izango da, emakumea??; Ernestinarengandik jasotako informazioarekin zerbait esatera zihoan Regina, baina barre zaratatsu batek eten zuen haren interbentzioa une hartan:
|
|
|
baina hargatik egin zuen, hain zuzen ere, Adak barre, debekuak, betetzeko bezainbat egin baitziren, ausaz, hausteko: ...berriro ireki zuen ahoa, hura geldiarazteko asmotan, antza, baina ikusi zuenean ezen Adaren barreari beste anai arreba guztien barreak zerraizkiola, uholdea gainera zetorkiola, alegia?, zalantzak hartu zuen segundo hamarren batez, zer egin zer ez egin ez zekiela, harik eta Ernestinari berriro begiratu zion arte; Ernestinak, baina, ez zirudien haserre, irri batekin erantzun baitzion orduan, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Alfer alferrik zabiltza uholdearen kontra predikatzen; gainera, ez al dizu Adaren pozak pozik ematen?
|
|
|
aita Pierrerekin lotzen zuèn begiradaren norantza apur bat eskuinera aldatu eta ikaskide baten irribarrearekin topatu zen; harena, baina, ez zen irri nabarmen bat; aitzitik: irri biluzi bat zen, edo irri estilizatu bat, bestela esanda, bitartekoen ekonomian bere eraginkortasuna lortzen zuena, Damasori elkartasuna eta esker ona adierazteko saioan, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Eutsi goiari, laguna!?; Damaso isiltzera zihoan, beraz, baina, ikaskidearen begiradak adoreturik edo, hizketan ikusi zuen bere burua jarraian:
|
|
|
Bere ahizpa hunkitu nahian zebilen Regina, antza, baina Ernestinak ez zuen hitzik ez keinurik egin; edo, bai, beste keinu hautemanezin bat egin zuen, ezpain inguruko dardara hura, segundo hamarren batekoa, oinazearen ertzeko mugimendu bat ere bazena?, ahizparekiko desadostasuna erakuts zezakeena, harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: –Eguerdiko eguzkiaren argi betea merezi du, ordea, haurrak, Regina, mesedez?!?.
|
|
|
Jarraian, Domingok bere begirada zorroztu zuen, Miryamen erreakzioaren zain, xehetasunik ez galtzeko asmotan, haren aldarte aldaketarik txikiena, infinitesimalena? atzemateko prest, halako eran, non Domingo berehala ohartu baitzen nola, berak esaldia esan orduko, Miryamek arnasa bota eta besagainak jaitsi zituen, errukizko sentimendu batek begirada hartzen zion bitartean, keinu eta seinale haiekin Domingori
|
esan
nahi balio bezala: –Lastima!?; seinale haiek, baina, ez ziren segundo hartan agortu, Miryamek eskua ukabil bihurtu eta begirada gogortu baitzuen jarraian, begi haiek burdintasunaren eremutik mintzatzen ziren jada?, Domingori aditzera eman nahiko balio bezala ezen abiapuntuko bere erruki hura errukia baino haratago zihoala:
|
|
|
gibel asmoren batek gidatzen zuenik, Miryamek ere halatsu? bai baitzirudien ezen neskak, Domingok eskainitako hitzezko makuluarekin nora ezean zebilenak, orduantxe aurkitu zuela lurra, lur ezegonkor bat ziurki, baina lur bat gutxienez?, begiak itxi eta ezker eskuin mugitu baitzuen burua, keinu harekin Domingori
|
esan
nahi balio bezala: –Lasai?; mutilak neskaren keinu hura ikusi zuen, jakina, hasieran begia alaitu eta halako lasaitasun bat eman ziona; edo inozo baten moduan jokatzen ari zen orduan ere Domingo?, zeren beste gauza bat esaten ari baitzitzaion Miryam, ausaz, keinu haiek, begien ixtea eta buruaren ezezkoa?
|
|
|
bai, egia zen berak. Domingok? mutil ezin txikiago edo ezin handiago bat izatearekin amets egiten zuela, batarekin edo bestearekin, baina egia zen, halaber, osabaren kontatzeko modu nabarmenari halako ukitu bat aurkitu ziola, ezin izan zitekeena mespretxuzkoa baizik, osabak harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Hi ipotx hutsa haiz, eta Tibidabora joan duk, heure gaixotasun horretaz sendatu nahi baduk?, halako moldez, non Domingori are txikiagoa izateko sentimendua piztu baitzitzaion; osaba Ismael, bestalde, orbetarrek Regina eneko mahai inguru hartan egin zutèn bilkurako protagonista zen?
|
|
|
–Umorea behintzat ez duzu galdu, eta hori ez da gutxi, eta keinu esanguratsu bat egin zuen, segundo pare bateko tartean begiak itxi eta arnasa egotzita, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Gorriak pasatu dituzu, bai, eskua galdu eta emaztea ere galdu:
|
|
|
–Hire seme horrek ederki igaro dik marra, Nazario, eta noizbait jarri duk ordena heure etxean, ezta??. Baina, orduan, beste indar bat nabaritu zuen Nazariok bere baitan, anaia bere lekuan jartzera bultzatzen zuena, han, inork agintzekotan, berak agintzen baitzuen, Domingoren eta Ismaelen eta guztien gainetik, halako eran, non anaiaren kexuzko keinuari erdeinuzko keinu batekin erantzun baitzion, ez nabarmena baina bai Ismael ohartzeko modukoa, honi
|
esan
nahi balio bezala: –Hi ordenazalea haiz, Ismael, baina ni ez gutxiago, eta nik neuk erabakitzen ditiat hemen ordenaren orduak??.
|
|
|
lau hitz, kanposantuko lau harresiak bezala, iraganaren hilobi; baina zerbaiten bukaerak beste zerbaiten hasiera zekarren: esan nahi baita lau hitz haiek lau norabide ere izan zitezkeela, etorkizunari aukera guztiak zabaltzen zizkiotenak, Domingok bere buruari zera
|
esan
nahiko balio bezala, azken batean: –Bukatu da mundu zaharra eta eraiki dezadan aurrerantzean berria?; esaldiak, baina bi zati zituen, eta Domingok aise bai aise osa zezakeen zerrenda, lehenengo zatiari zegokionez:
|
|
|
Ama Ur, alegia, Domingok aurrerantzean ura izango baitzuen, itxura batean, aterpe, ura magal eta ura zeruko ate; Domingok hura guztia sentitzen zuen, ausaz, une hartan, beste batzuetan ere antzeko zerbait sentitu zuen modura, ontziaren paretik pasatzen zen bakoitzean? horregatik luzatzen zion, beharbada, ontziari begi keinu konplize bat, keinu harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: –Zure bidea eta nire bidea bi dira, baina auskalo egunen batean ez ote dugun topo egingo??, baita aurki egin ere, ikusi ez ezik, hurbiltzen ari baitzen Domingo pauso azkarrean, hurbiltzen eta hurbiltzen, bertara heldu zen arte, non hiruzpalau langile ikusi baitzituen:
|
|
|
Kapitainak burua goitik behera mugitu zuen, keinu nahastezin harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Ea, bada, egia den?, eta Domingok istantean erantzun zion, portuko harrizko eskaileretatik belaontzira jaitsi eta masta igotzen hasten zela, metro bat, bi metro, bi eta erdi?
|
|
|
Lorategiko ezki enbor lodi baten atzean zegoen Domingo, zelatan, itxura batean, ezkiaren bestaldean zegokeen behatzaile balizko batek doi doi ikusiko zizkion eskuineko lokia eta alde bereko begia? etxeko ate nagusiari begira, bertatik Ada irteten eta eskua goratzen ikusi zuenean, baita goratzearekin batera halako mugimendu bat egiten ere, zera
|
esan
nahi balio bezala: –Arestian erabaki dugun planaren arabera, guztia prest dago, eta zatoz, Domingo?; eta Domingo zuhaitzaren gordelekutik atera eta aterantz abiatu zen; mutila urduri zegoen, egongo ez zen, bada!?, baita zalantzaren batek hartua ere, altxatu ere, altxatu ez zuen, bada, ate aurrean egin zuèn egonaldian, bizpahiru aldiz eskua, baita aldabari heldu ere, atean jotzera zihoalako keinuan, nahiz eta ahalegin bakoitza, azkenik, hutsean gelditu zen, damuaren indarrak edo eragotzita!?, harik eta, hurrengo saioan, atean bi bider jo zuen arte.
|
|
|
Domingoren norabidean jarriak baitzituen, bai, baina haratago begira aldi berean, fokatze oker nabarian; besoak, berriz, eroriak baino eroriagoak zituen, adimena galtzen duenean galtzen baititu pertsonak begiak eta besoak? horregatik besarkatu zuen hain sutsu eta indartsu Domingok, besarkada harekin amari zera
|
esan
nahi balio bezala: –Galduta zaude, ama, baina nik besarkatu egiten zaitut, besarkada honetan zure izatearen puska bat besterik berreskura ez badezaket ere, molekula bat, atomo bat??, jakin zekien arren besarkada hartatik nekez gera zitekeela ezer, min bihurtutako absentziaren presentzia izan ezean.
|
|
|
jakin behar baituzue neure andregaitzat dudala monoplaza, izena ere halakoa baitiot jarria: Rosanna; pilotuaren esaldiak aho zabalik utzi zituen orbetar guztiak, Nazario izan ezik, beharbada, egin ere, egin baitzuen honek halako keinu ia sumaezin bat, begiak apur bat itxiz eta hasperen eginez, harekin pilotuari zera
|
esan
nahi balio bezala: –Utzi erromantizismo guztiak alde batera, eta harira!?.
|
|
|
halako eran, non ez baitzen harritzekoa, neurri bateko jertsea egiten ari zelarik, neurriaz ahaztea; horrelakoetan, Ada haserretu egiten zen, baita ahapeka zerbait esan ere berak irudikatutako Domingori: . Orain ere alferrik aritu naiz lanean, eta hurrengoan abisatu, mesedez!?, nahiz eta hurrengo istantean keinua leundu eta irri bat moldatzen zuen, nostalgiaren ehundegietan ehundua, irri harekin nebari zera ere
|
esan
nahi balio bezala: –Ez didazu, ez, abisatu, baina zer axola du horrek, nik gogoan bazauzkat eta gogoaz besarka bazaitzaket, aireak airea besarkatzen duen bezala??.
|
|
|
Horregatik lotsagorritu zen, beharbada, Maria Bibiana, Alberto tango bat kantatzeko prest azaldu zenean, eta horregatik poztu Ada, buruaren baiezko keinuari irri pikaro bat eransten ziola, amari zuzendua ere egon zitekeena, keinu harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Ama, etxeko irratia noiznahi itzalaraziko didazu, baina zailago izango zaizu. Alberto irratia?
|
|
|
Aitak, semea ez zapuzteko edo, aitakeriazko begirada luzatu zion, ironia puntu bat ere bazuena, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Aurrera, mutila, baina orain ere alferrik zabiltza??, nahiz eta segidan esan zion:
|
|
|
Domingo bezalako hamar urteko mutil bat nekez ohar zitekeen hartaz, baina hura berera zihoan; Domingok, gainera, barruan behar zuen zerbait osaba Ismalen aurka... muturra ere okertu zuen, egia esan, osabak ispiluen iruzkin hura egin zionean: bai, egia zen berak –Domingok– mutil ezin txikiago edo ezin handiago bat izatearekin amets egiten zuela, batarekin edo bestearekin, baina egia zen, halaber, osabaren kontatzeko modu nabarmenari halako ukitu bat aurkitu ziola, ezin izan zitekeena mespretxuzkoa baizik, osabak harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Hi ipotx hutsa haiz, eta Tibidabora joan duk, heure gaixotasun horretaz sendatu nahi baduk", halako moldez, non Domingori are txikiagoa izateko sentimendua piztu baitzitzaion; osaba Ismael, bestalde, orbetarrek Regina eneko mahai inguru hartan egin zutèn bilkurako protagonista zen... eta protagonistago sentitzen zen une hartan, ausaz, kontalari gisa erakusten zuèn jarrera hanpatuak ez zuen besterik adierazten behinik behin; esan nahi baita Domingok oso bigarren mailan sentitu behar zuela, osaba Ismaelek esaldi hura erabili zuenean batez ere:
|
|
|
" Hire seme horrek ederki igaro dik marra, Nazario, eta noizbait jarri duk ordena heure etxean, ezta?". Baina, orduan, beste indar bat nabaritu zuen Nazariok bere baitan, anaia bere lekuan jartzera bultzatzen zuena, han, inork agintzekotan, berak agintzen baitzuen, Domingoren eta Ismaelen eta guztien gainetik, halako eran, non anaiaren kexuzko keinuari erdeinuzko keinu batekin erantzun baitzion, ez nabarmena baina bai Ismael ohartzeko modukoa, honi
|
esan
nahi balio bezala: " Hi ordenazalea haiz, Ismael, baina ni ez gutxiago, eta nik neuk erabakitzen ditiat hemen ordenaren orduak...".
|
|
|
...ere begirada zorroztu zuen, Miryamen erreakzioaren zain, xehetasunik ez galtzeko asmotan, haren aldarte aldaketarik txikiena –infinitesimalena– atzemateko prest, halako eran, non Domingo berehala ohartu baitzen nola, berak esaldia esan orduko, Miryamek arnasa bota eta besagainak jaitsi zituen, errukizko sentimendu batek begirada hartzen zion bitartean, keinu eta seinale haiekin Domingori
|
esan
nahi balio bezala: " Lastima!"; seinale haiek, baina, ez ziren segundo hartan agortu, Miryamek eskua ukabil bihurtu eta begirada gogortu baitzuen jarraian –begi haiek burdintasunaren eremutik mintzatzen ziren jada–, Domingori aditzera eman nahiko balio bezala ezen abiapuntuko bere erruki hura errukia baino haratago zihoala:
|
|
|
...en inork –balizko behatzaile desinteresatu batek, esate baterako– gibel asmoren batek gidatzen zuenik, Miryamek ere halatsu... bai baitzirudien ezen neskak, Domingok eskainitako hitzezko makuluarekin nora ezean zebilenak, orduantxe aurkitu zuela lurra –lur ezegonkor bat ziurki, baina lur bat gutxienez–, begiak itxi eta ezker eskuin mugitu baitzuen burua, keinu harekin Domingori
|
esan
nahi balio bezala: " Lasai"; mutilak neskaren keinu hura ikusi zuen, jakina, hasieran begia alaitu eta halako lasaitasun bat eman ziona; edo inozo baten moduan jokatzen ari zen orduan ere Domingo?, zeren beste gauza bat esaten ari baitzitzaion Miryam, ausaz, keinu haiek –begien ixtea eta buruaren ezezkoa– ukoaren adierazpideak ere izan baitzitezkeen, Domingoren beraren aurkako ukoarenak; baina eta orduan, Miryamen aurrean zuritzeko zuèn gogoa Domingori are zuriagotu zitzaiolako, beharbada, honela mintzatu zitzaion neskari:
|
|
|
Adaren buruan noiznahi Domingo... halako eran, non ez baitzen harritzekoa, neurri bateko jertsea egiten ari zelarik, neurriaz ahaztea; horrelakoetan, Ada haserretu egiten zen, baita ahapeka zerbait esan ere berak irudikatutako Domingori: " Orain ere alferrik aritu naiz lanean, eta hurrengoan abisatu, mesedez!", nahiz eta hurrengo istantean keinua leundu eta irri bat moldatzen zuen, nostalgiaren ehundegietan ehundua, irri harekin nebari zera ere
|
esan
nahi balio bezala: " Ez didazu, ez, abisatu, baina zer axola du horrek, nik gogoan bazauzkat eta gogoaz besarka bazaitzaket, aireak airea besarkatzen duen bezala?".
|
|
|
...n argia; Teofilo Mariak iruzkin hura egin zuenean, gainera, Nazario Orbe beste aldera etzanda zegoen, eta zirkunstantzia hark zaildu egiten zuen, baita ezinezko bihurtzen ere, Teofilo Mariaren pertzepzioa... bestela –bestelako baldintzetan, alegia–, semeak ongi baino hobeto antzemango baitzion aitaren zalantzazko keinuari –begiak itxi eta hatsa egotzi zuen axolagabeki–, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Ez fida, seme.
|
|
|
Ene begien poza...! –esan zuen Adak, Domingo estu estu besarkatzen zuela, nola naufragoak salbaohola, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Osorik zaude, bertatik bertara egiazta dezaket, eta zu osorik bazaude, ni ere bai...".
|
|
|
Lorategiko ezki enbor lodi baten atzean zegoen Domingo, zelatan, itxura batean –ezkiaren bestaldean zegokeen behatzaile balizko batek doi doi ikusiko zizkion eskuineko lokia eta alde bereko begia– etxeko ate nagusiari begira, bertatik Ada irteten eta eskua goratzen ikusi zuenean, baita goratzearekin batera halako mugimendu bat egiten ere, zera
|
esan
nahi balio bezala: " Arestian erabaki dugun planaren arabera, guztia prest dago, eta zatoz, Domingo"; eta Domingo zuhaitzaren gordelekutik atera eta aterantz abiatu zen; mutila urduri zegoen –egongo ez zen, bada! –, baita zalantzaren batek hartua ere –altxatu ere, altxatu ez zuen, bada, ate aurrean egin zuèn egonaldian, bizpahiru aldiz eskua, baita aldabari heldu ere, atean jotzera zihoalako keinuan, nahiz eta ahalegin bakoitza, azkenik, hutsean gelditu zen, damuaren indarrak edo eragotzita! –, harik eta, hurrengo saioan, atean bi bider jo zuen arte.
|
|
|
Adaren ondotik, Damasok eta Maria Bibianak besarkatu zuten Domingo, irribarretsu, eta gero, amak: ...ona galdu bat zirudiena, begiak ere –betinguru zurrunean irri arrastorik ez– Domingoren norabidean jarriak baitzituen, bai, baina haratago begira aldi berean, fokatze oker nabarian; besoak, berriz, eroriak baino eroriagoak zituen, adimena galtzen duenean galtzen baititu pertsonak begiak eta besoak... horregatik besarkatu zuen hain sutsu eta indartsu Domingok, besarkada harekin amari zera
|
esan
nahi balio bezala: " Galduta zaude, ama, baina nik besarkatu egiten zaitut, besarkada honetan zure izatearen puska bat besterik berreskura ez badezaket ere, molekula bat, atomo bat...", jakin zekien arren besarkada hartatik nekez gera zitekeela ezer, min bihurtutako absentziaren presentzia izan ezean.
|
|
|
Aitak, semea ez zapuzteko edo, aitakeriazko begirada luzatu zion, ironia puntu bat ere bazuena, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Aurrera, mutila, baina orain ere alferrik zabiltza...", nahiz eta segidan esan zion:
|
|
|
Horregatik lotsagorritu zen, beharbada, Maria Bibiana, Alberto tango bat kantatzeko prest azaldu zenean, eta horregatik poztu Ada, buruaren baiezko keinuari irri pikaro bat eransten ziola, amari zuzendua ere egon zitekeena, keinu harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Ama, etxeko irratia noiznahi itzalaraziko didazu, baina zailago izango zaizu ‘Alberto irratia’ isiltzea..."; Domingok, beraz, Alberto eta Adaren arteko elkarrizketaren lekuko izan zen neurrian, bazekien biek ala biek elkarri esandako hitzen berri, baita elkarri egindako keinuen berri ere, eta horrek kezkatzen zuen, bai baitzirudien ezen Alberto eta Ada –bi pertsona, bi plano–, aurreko elkarrizketetan ez bezala, zeinetan gutxieneko distantzia bat –begirunezkoa, nolabait esatearren– gorde izan baitzuten, giro adeitsu baten barruan betiere, beste plano batean mugitzen hasi zirela –plano berean beharbada, bi planoen arteko distantziak urturik–, batez ere Albertori ahotsa hautsi eta beronek ateratako ziztuari Adak txantxazko iruzkina egin zionetik:
|
|
|
–Umorea behintzat ez duzu galdu, eta hori ez da gutxi –eta keinu esanguratsu bat egin zuen, segundo pare bateko tartean begiak itxi eta arnasa egotzita, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Gorriak pasatu dituzu, bai, eskua galdu eta emaztea ere galdu:
|
|
|
lau hitz, kanposantuko lau harresiak bezala, iraganaren hilobi; baina zerbaiten bukaerak beste zerbaiten hasiera zekarren: esan nahi baita lau hitz haiek lau norabide ere izan zitezkeela, etorkizunari aukera guztiak zabaltzen zizkiotenak, Domingok bere buruari zera
|
esan
nahiko balio bezala, azken batean: " Bukatu da mundu zaharra eta eraiki dezadan aurrerantzean berria"; esaldiak, baina bi zati zituen, eta Domingok aise bai aise osa zezakeen zerrenda, lehenengo zatiari zegokionez:
|
|
|
esan nahi baita, ontzia ikusten zuenean, lurreko ama ikusten zuela, bai, baina Ama Lur bihurtua: Ama Ur, alegia, Domingok aurrerantzean ura izango baitzuen, itxura batean, aterpe, ura magal eta ura zeruko ate; Domingok hura guztia sentitzen zuen, ausaz, une hartan, beste batzuetan ere antzeko zerbait sentitu zuen modura, ontziaren paretik pasatzen zen bakoitzean... horregatik luzatzen zion, beharbada, ontziari begi keinu konplize bat, keinu harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: " Zure bidea eta nire bidea bi dira, baina auskalo egunen batean ez ote dugun topo egingo...", baita aurki egin ere, ikusi ez ezik, hurbiltzen ari baitzen Domingo pauso azkarrean, hurbiltzen eta hurbiltzen, bertara heldu zen arte, non hiruzpalau langile ikusi baitzituen:
|
|
|
Kapitainak burua goitik behera mugitu zuen, keinu nahastezin harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Ea, bada, egia den", eta Domingok istantean erantzun zion, portuko harrizko eskaileretatik belaontzira jaitsi eta masta igotzen hasten zela, metro bat, bi metro, bi eta erdi... harik eta kapitainak oihu egin zion arte:
|
|
|
–Hau ez da eliza, bistan da, baina liburutegia ere ez da, eta, beraz... –eta, eten puntuak betetzeko edo, keinu adierazgarri bat egin zion, harroa bezain buruaskia, harekin
|
esan
nahiko balio bezala: " Izorrai!".
|
|
|
...z mehatxatu, eta halaxe eduki zuen, askatu arte; Damaso dar dar batean egongo zen, ziurrenik, baldintza normaletan, baina zegoèn puntuan zegoelako edo, bizitzaz ezaxola, bere begien begiradaz eutsi zion Teofilo Mariaren begiradari, baita, Teofilo Mariak paparretik askatu ahala, irri harro bat egin ere –anai arrebetan bigarren zena lehenengo sentitzen zen une hartan, ausaz–, irri harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Behin ihes egingo diozu bizitzaren alderdi ilunari, eta mila aldiz egingo diozu ihes, baina mila eta batgarrenean iluntasunak harrapatu, eta auskalo orduan baziloen ziztuak eta danborrotsak entzun ez ote dituzun..."; eta handik aurrera, jakina, jarrera fatalista hartan oinarrituta –zer axola zitzaion, bada, gauza bat edo aurkakoa egitea, baldin eta milioi bat bazilo bazituen zain, zernahi egin arren? –, hatza sudur zuloan sartzeko ohiturari eutsiko zion.
|
|
|
hortxe begien egiak eta hortxe egien begiak!", baina hura zen justu besteek berarengandik espero ez zutena, guztien gainean zegoèn etxekoandreak halako inpartzialtasun bat eta halako objektibitate bat zor baitzizkien guztiei, faboritismorik gabe, hura bezalako auzi batean; azkenean, segundo batean erabaki behar zuena lauzpabost segundotan luzatu zen, jakina... eta, hala eta guztiz ere, hainbeste gauza zeuzkan Reginak buruan, non ezin erabaki izan baitzuen, harik eta, aspaldi ikasitako erreflexu baldintzatu batez, Ernestinari so egin zion arte, laguntza bila: so zorrotz bat zen, inkisitiboa, berehalako iritzia eskatzen ziona, zeinari Ernestinak keinu ezaxola batekin ihardetsi baitzion, harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: " Hala esan badu, hala izango da, emakumea..."; Ernestinarengandik jasotako informazioarekin zerbait esatera zihoan Regina, baina barre zaratatsu batek eten zuen haren interbentzioa une hartan:
|
|
|
Konbentzio sozialen arabera hargatik barre egitea –keinu itsusi batengatik– arrunkeria izan zitekeen, zatarkeria ere bai, edo gustu txarreko erreakzioa, eta are arruntago, are zatarrago eta are gustu txarrekoagoa izan zitekeen, neska batek eginez gero... baina hargatik egin zuen, hain zuzen ere, Adak barre, debekuak, betetzeko bezainbat egin baitziren, ausaz, hausteko: ...eki zuen ahoa, hura geldiarazteko asmotan, antza, baina ikusi zuenean ezen Adaren barreari beste anai arreba guztien barreak zerraizkiola –uholdea gainera zetorkiola, alegia–, zalantzak hartu zuen segundo hamarren batez, zer egin zer ez egin ez zekiela, harik eta Ernestinari berriro begiratu zion arte; Ernestinak, baina, ez zirudien haserre, irri batekin erantzun baitzion orduan, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Alfer alferrik zabiltza uholdearen kontra predikatzen; gainera, ez al dizu Adaren pozak pozik ematen?
|
|
|
Bere ahizpa hunkitu nahian zebilen Regina, antza, baina Ernestinak ez zuen hitzik ez keinurik egin; edo, bai, beste keinu hautemanezin bat egin zuen –ezpain inguruko dardara hura, segundo hamarren batekoa, oinazearen ertzeko mugimendu bat ere bazena–, ahizparekiko desadostasuna erakuts zezakeena, harekin zera
|
esan
nahi balio bezala: " Eguerdiko eguzkiaren argi betea merezi du, ordea, haurrak, Regina, mesedez...!".
|
|
|
Begiz jateaz gain, neska mutilek han eta hemen ukitzen zuten aparatua, pilotuak bere erretolikarekin jarraitzen zuen bitartean... jakin behar baituzue neure andregaitzat dudala monoplaza, izena ere halakoa baitiot jarria: Rosanna; pilotuaren esaldiak aho zabalik utzi zituen orbetar guztiak, Nazario izan ezik, beharbada, egin ere, egin baitzuen honek halako keinu ia sumaezin bat, begiak apur bat itxiz eta hasperen eginez, harekin pilotuari zera
|
esan
nahi balio bezala: " Utzi erromantizismo guztiak alde batera, eta harira!".
|
|
|
beldurgarria; ondorioz, Damaso isiltzera zihoan, baina une hartan –segundo hamarren bateko tartean– aita Pierrerekin lotzen zuèn begiradaren norantza apur bat eskuinera aldatu eta ikaskide baten irribarrearekin topatu zen; harena, baina, ez zen irri nabarmen bat; aitzitik: irri biluzi bat zen, edo irri estilizatu bat, bestela esanda, bitartekoen ekonomian bere eraginkortasuna lortzen zuena, Damasori elkartasuna eta esker ona adierazteko saioan, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Eutsi goiari, laguna!"; Damaso isiltzera zihoan, beraz, baina, ikaskidearen begiradak adoreturik edo, hizketan ikusi zuen bere burua jarraian:
|
|
|
Txalo zaparrada berehalakoa izan zen, bai orduan eta bai osaba ilobek pieza bat jotzen zuten bakoitzean ere; Don Alfredok ere biziki txalotzen zituen txistulariak: txalotu aurretik, baina, baita txalotzerakoan ere, Gabinori so egiten zion aldizka, era adierazgarrian –Gabinoren begiak topatu zituèn aldi haietako batean, burua goratu eta beheratu zuen lauzpabost aldiz, keinu ezin nabarmenagoan–, bere jarrera harekin Gabinori
|
esan
nahi balio bezala: " Nik ere maite ditut hemengo ohiturak, zer uste duzu, bada?
|
|
|
..., baina, anaia aurrean zuen neurrian –bakarrean hartuz gero, gorputz bat beti da gorputz bat, harik eta, beste gorputz baten aurrean, norgehiagoka batean murgiltzen den arte, modurik automatikoenean murgildu ere, oilarraren maila bateko zein besteko nolakotasunak hartuta–, ezinbestean sartua behar zuen anaiaren aurkako lehian, modu inkontziente batean bazen ere... esaldi harekin zera ere
|
esan
nahi balio bezala: " Zu goian ibil zaitezke, Domingo, baina ametsak gorago dezake"; bazekien Gabinok, haatik, Domingo zela pelikula hartako heroia, beste anai arreben begietarako bai bederen, bataren eta bestearen asmoen arteko aldea ere halakoa baitzen, Domingok ehunka kiloko zur puska bat gobernatzea amesten baitzuen –errealitate astuna arrano bihurtzea–, eta Gabinok ametsari zerizkiòn edo ametsen mundua zeharkatzen zutèn burbuilatxoekin jolastea.
|
|
|
Segidan, baina, ahizparekin urrikaldurik edo, besagainak astindu eta halako keinu ezaxola bat egin zion, esperantzaren ertzean loratutako irri xume bat ere izan zitekeena, irri xumerik xumeena, ikusi arren ikusi ere egiten ez zena, harekin
|
esan
nahi balio bezala: " Jainkoaren kontuak Jainkoak bakarrik dakizki, eta Jainkoak aterako gaitu ataka estu honetatik ere...".
|
|
2010
|
|
|
–Gaur nagusi uzten zaitugu, eta ea nola portatzen zaren?? esan zion amak, baina Heinrichek, ordainean, keinu desegoki bat egin zion, harekin
|
esan
nahi balio bezala: –Utzi bakean, ama, ez naiz-eta bularreko haurtxoa!?.
|
|
|
Etxean, beraz, gutxitan bezala, Heinrich bakarrik gelditu zen, etxeko morroiarekin eta bi neskameekin batera. ‘Gaur nagusi uzten zaitugu, eta ea nola portatzen zaren... ’ esan zion amak, baina Heinrichek, ordainean, keinu desegoki bat egin zion, harekin
|
esan
nahi balio bezala: ‘Utzi bakean, ama, ez naiz-eta bularreko haurtxoa! ’ Gero, badirudi Heinrichek —pistola esku batean, bestean pitxerra— edan eta edan egin zuela, morroi neskameen oharkizunei kasu zipitzik egin gabe:
|
|
2011
|
|
|
Batzuetan honela erantzuten zion emeki: " Hilda dago, maitea...",
|
esan
nahi balio bezala: " Nik ezin diot ezer gaitzetsi, ezin diot ezer txarrik aurpegiratu hilda dagoen bati", baina tonu lasaigarriago bat baliatzen zuen Georgesi gogorarazteko jadanik ez zeukala zertan kezkatu, lehiakide ezezaguna, lehenbiziko senarra, Alineren aita hilda zegoelako.
|
|
|
Mahai gainean laga du izokin koloreko karpeta. Irrist inguratu dio Federi, karpeta hura beretzat dela eta bueltan ez duela nahi
|
esan
nahi balio bezala.
|
|
2012
|
|
|
ABELeklur jota begiratzen dio semeari, zerbait gehiago
|
esan
nahiko balio bezala.
|
|
|
ESTHER zutitu egiten da. Alde egitekotan dago, baina momentuz batez LUKASibegira geratzen da zerbait
|
esan
nahiko balio bezala. LUKASek ez dio begiratzen.
|
|
2013
|
|
|
Orain 50 urte baino gehiago sortu ziren Fagor Etxetresnak," gaur egungoarekin zerikusirik ez duen testuinguru sozial, ekonomiko eta politiko batean", azaldu zuen Treviñok. Horregatik, eredu kooperatiboak" eboluzionatu beharra" duela esan zuen, baina horrek ez duela
|
esan
nahi balio ez duen eredua denik. Ez du uste Mondragon Korporazioak Fagor Etxetresnetatik bereizi nahi duenik, eta" mahai gainean duten bideragarritasun planak laguntza gehiagoren premiarik ez izatea eta Etxetresnek duten egiturazko arazoa konpontzea ekarriko du", Treviñoren ustez.
|
|
2017
|
|
|
Bizkarrekoak ere ematen zizkion. Besotik heldu eta alde batera eraman zuen, isilpeko handiren bat
|
esan
nahiko balio bezala, ahots konbentzigarrienaz mintzo zitzaion bitartean:
|
|
2018
|
|
|
Gizarte laguntzaileak betondoa zimurtu zuen, psikologoari begira,, pasatu egin zara?
|
esan
nahiko balio legez. Gaztearen aurpegian, ordea, bete betean asmatu zuela irakurri zen.
|
|
2020
|
|
|
Hortaz, balio oro erlatiboa da, historikoa, ohiturekiko erlatiboa; hortik hasi beharra dago. Balioak erlatiboak izateak, ordea, ez du
|
esan
nahi balioek eboluzionatu egiten ez dutenik, edo guztiz subjektiboak direnik. Izan ere, de facto, kulturak eta gizarteak inplizituki onartuak diren balio objektibo absolutuekin funtzionatzen dute.
|
|
|
Begira geratu zaio Lezeta, barrua husten hasi aurretik hitzak ondo neurtu behar lituzkeela
|
esan
nahi balio bezala. Ez dio ezer esan, ordea, eta begiak berriz trapezisten kartelera eraman ditu.
|
|
2021
|
|
|
Etnografian dihardugunok, beharbada iraganeko ezagutzak eta teknikak gaur egungoekin etengabe konparatzen ibiltzeagatik, eta gainera begirada kritikoz egiteagatik, sarritan ohartzen gara zein zuztargabeak diren mundu" modernoak" egiten dizkigun ekarpenetako batzuk. Denboraren joanak teknika bat zokoratu izanak ez du
|
esan
nahi balioko edo eraginkorra ez zenik.
|
|
|
Filosofia horri esker gainditu ditugu gu baino talentu handiagoko taldeak. Hori nire errezeta da, baina ez du
|
esan
nahi balio duen bakarra edo onena denik. Dakidana da balio izan digula Bigarren Mailatik Lehen Mailara eta Kopako final batera iristeko.
|
|
|
Oraindik baditugu une garrantzitsuak, eta udazkena. Badakigu ez ditugula beteko 2020ko martxoko aurreikuspenak, baina horrek ez du
|
esan
nahi baliorik ez duenik. Eragile eta instituzioek ere goitik behera aldatu dute beren agenda; Gure Esku ezin zen salbuespena izan.
|
|
|
Jonanek sorbaldak jaso zituen. Anaia begira begira geratu zitzaion, zerbait
|
esan
nahi balio bezala. Gero, hobeto pentsatuta edo, nigana etorri zen, belarrira xuxurlaka.
|
|
2023
|
|
|
Aldiz, sagarra askoz asekoagoa da, hau da, errazago kentzen digute jateko gogoa, eta, jakina, osasungarriagoak dira. Kontsumo maiztasuna eta ontzia Baina horrek ez du
|
esan
nahi balio horiek baztertu behar ditugunik. Izan ere, kopuru neurritsuan —erraziotzat hartzen dena— ere, opil horietako batzuek gatza, azukrea, koipeak edo kaloriak ekar ditzakete gure dietan.
|
|
|
Ikerketak aurrera jarraituko du, baina erran zuen larunbat gauean egin zuten lehenbiziko atestatu hartan ez dela inon agertzen «gorrotoari lotutako faktorea»: «Hori geroago agertu zen, baina horrek ez du
|
esan
nahi baliorik ez duenik».
|