|
2001
|
|
|
Inork ez dezala pentsa, ordea, hori dena era naturalean, «merkatuaren esku ikusezinaren» bidez eman dela soilik. «Kapitalismoa bere larruetako poroetatik odola, izerdia eta malkoak dariola garatu eta gorpuztu da»,
|
zioen
Marxek. Arrazoia zuen.
|
|
2005
|
|
|
Galdera horiei erantzuteko asmoz, gogora ekar dezagun 1845 urtean KarlMarx ek, Bruselan bizi zenean, Ludwig Feuerbach-i buruzko tesian idatzitakoa.Honela
|
zioen
Marx-ek gutxi gorabehera: «Filosofoek mundua era edo modu desberdinetara interpretatu besterik ez dute egin; aldiz, garrantzizkoena munduaaldaraztea da».
|
|
2007
|
|
|
zer den, historiak egiten du eta historian ikasten da. Harreman sozialen korapilo gune bat da gizakia,
|
dio
Marx-ek. Aurreneko historizismoaren optimismoan hori ez zen problema, lehenago arrazoimenak bezala, orain historiak, irakasten?
|
|
2009
|
|
|
Zapalduaren politikari emandako lehentasunak, ez
|
dio
Marxi egunez egun demokrazia errepresentatiboa azpijaten duten eta nazismoan eta estalinismoan beren agerpen sumindua erakutsi duten estatu modernoaren joera bonapartistak atzemateko gaitasunik kendu. Hiriburuaren haussmannizazioan, burtsan, nazioarteko erakusketetan, publizitate eta modan, mehatxu horren zeinuak deszifratzen ditu Benjaminek.
|
|
|
Bensai' den lanik ezagunenetako bat Marx l’intempestif (1995) da. Idazlan horretan Bensaidek
|
dio
Marxen obretan hainbat kritika aurki daitekeela. Hala nola, arrazoimen historikoaren gainean egiten duena —Historia Unibertsalaren filosofia deseraikitzen eta desakralizatzen du, halabeharrezkotasuna eta teleologia erauzten ditu, auzitan jartzen ditu— Gainera, gizarteari begira arrazoimen determinista eta murriztailearen kontrako kritikara ere jotzen du.
|
|
|
Hain zuzen, Ideologia alemaniarra, Grundrisse eta Kapitala testuetan euskarri harturik —non Marxek historia sakratu eta fetitxista auzitan jarri baitu— Bensai' dek
|
dio
Marxek historiari buruz irakurketa berri bat egiten duela. Historiaren irakurketa berri horretan hautematen dira historia gatazkatsuak, era askotako premiek, joerek, halabeharrek eta aukera libreek zeharkaturik, aukerak zabalduz eta ukatuz, jauziek atzerapausoak eginez.
|
|
|
Bigarrenik, estatuaren desagerpenaz eta proletalgoaren diktaduraz zituen usteak. Bensaidek
|
dio
Marx ez dela izan ondo ulertua; diktadura hori ez zen betikoa baizik eta egoerazkoa, eta eredua jarrita zuen Parisko Komunaren esperientzia demokratikoan; baina estatu burokratek ez dute horrela erabili. Hirugarrenik, Marxi leporatzen zaio, ekonomialari nahiz filosofo ospetsua izan arren, ez zela politikari abila.
|
|
2013
|
|
|
Ondo dago hedabideetan ere denetik agertzea ekonomiaren inguruan, baina gai horretan aditu edo iritzi gidari izateko beste analisi maila bat eskatzen da. Ekonomiaz iritzi kualifikatu bat ematen dutenek pixka bat landu zuten Adam Smith beren garaian, badakite zer
|
dioten
Marxek edo neoklasikoek eta Amartya Senen arrastoren bat badute.
|
|
2018
|
|
|
Ez naiz Karli buruz ari, bistan da, Grouchoz baizik. Honela
|
zioen
Marxek: " Hauek dira nire printzipioak.
|
|
|
Ahots eta norabide argia du? Izan ere, Amaiur ordenarik gabeko lagun multzoa dela
|
diotenek
Marx anaien ganbara dute Sabin Etxean. Armairua ireki eta hortxe ageri dira nahasian:
|
|
|
Eta halakoa sostengatzeko asmoz, Marxen Louis Bonaparteren Brumarioko Hemezortzia lanari erreparatzen dio. Goazen aztertzera zer
|
dioen
Marxek benetan. Liburu horren azken atalean Marxek prostituzioa gogora ekartzen duenean, zentzu zehatz batetik eta testuinguru zuzen batetik egiten du.
|
|
|
" azal zuriak egindako lana da emantzipatu azal beltzak egindako lana laidoztatua den bitartean" (Karl Marx, Kapitala). Eta liburu horretan ere halaxe
|
diosku
Marxek:
|
|
|
Zergatik ez zuen ezer
|
esan
Marxek etxeko lanei buruz. Ez zuelako ikusten indar sozialik etxeko lanak iraultzaren barruan kokatzeko gai izango zenik?
|
|
|
natura (edo kanpo materia) eraldatu behar dute jendeek bizibeharrez, eta jardute horretan bere burua egiten dute. Kapitalaren lehen liburuan honela
|
dio
Marxek: " kanpoko naturaren gain obratzean eta hura eraldatzean, bere natura propioa eraldatzen du aldi berean".
|
|
2019
|
|
|
10. Ikus, adibidez, Joel Kovel," On Marx and Ecology", Capitalism, Nature, Socialism 22, 1 zk. (2011ko iraila), 11 orr. Kovelek
|
dio
Marx ikuspuntu zientifiko eta produktibista baten mende zegoela aldarrikatu zuenean" natura pasibo bat, gizon aktibo batek landua" eta bultzatu zuenean" indar produktiboen erabateko garapena" (13 eta 15 or.). Dena den, gai horri buruzko debatea oso zabala da, eta nik azaletik baino ez dut aztertu. Ikus, adibidez, John Bellamy Foster," Marx and the Environment", in Monthly Review (1995eko uztaila abuztua), 108
|
|
|
Ez da zaila Marxen eta Engelsen idatzietan natura kontuekiko interes zintzoa erakusten duten beste adibide batzuk ere aurkitzea, horren inguruko hausnarketa orokor eta sistematikorik ageri ez den arren. Oraintsu argitaratu da" Marx ekologiaz" gaia jorratzen duen oso artikulu interesgarri bat; horretan, Kohei Saitok ondokoa
|
dio
Marxen 1868tik aurrera bere koaderno zientifiko naturaletan idatzitakoari buruz: " Marxek ekonomia politikoari egiten dion kritikak, osatua balitz, askoz ere arreta handiagoa jarriko ziokeen gizateriaren eta naturaren ‘elkarreragin metabolikoaren’ (Stoffwechsel) asaldurari, asaldura hori kapitalismoaren baitako kontraesan nagusitzat aurkeztuz".
|
|
|
Feministek bat egin dezakete, baita, Marxek imajinatu zuen munduaren irudiarekin, lan banaketa sozialetik harago doan munduarekin, nahiz eta ziurtatu nahiko duten goizean ehizan, arratsean arrantzan eta afalostean maiseaketan jardun ostean denbora izango dutela guztien artean garbitasuna egiteko eta umeak zaintzeko. Halere, politika feministek erakutsi digute ezin dugula onartu Marxek lanari eta klase borrokari buruz duen ikusmoldea eta, funtsezkoagoa dena, uko egin behar
|
diogula
Marxen lan publikatu guztiak zeharkatzen dituen ideia horri, hots, esaten duena kapitalismoa ezinbesteko urrats bat dela edo izan dela giza emantzipazioaren historian, bai eta ezinbesteko aurrebaldintza bat ere gizarte komunista baten eraikuntzan. Hori argi eduki behar dugu; izan ere, egiaztatuta dago Marxen ideia hau kontu handiz hartzekoa dela, alegia, kapitalismoaren garapenak langilearen autonomia eta gizarte lankidetza areagotzen dituela eta gisa horretan bere buruaren desagerpenerantz lan egiten duela dioen ideia.
|
|
|
Bada, mundu hori oso erakargarria izan da beti. Andre Gorz en irudiak ere, non gizarte postindrustrial lanik gabeko bat ageri den, jendea bere garapen pertsonalari begira bizi dena, asko zor
|
dio
Marxek aurrez irudikatutako mundu horri.45 Era berean, Gorzen irudiak Marxista Autonomo Italiarrek Grundrisse liburuko" Fragment on Machines" [Makinei buruzko pasartea] zatiarekiko zeukaten liluramenduaren lekukotza ere jasotzen du; pasarte horretan, Marxen mundua beste inon baino ausardia gehiagoz erakusten da. Guztien artean, Antonio Negri izan da pasarte hori Marxen teoriaren alderdirik iraultzaileentzat jo duena, Marx beyond Marx liburuan erakutsi bezala.
|
|
2020
|
|
|
Kapitalismoak bizi balio konkretu eta singularrak menderatu ditu, balio abstraktu eta bakarra ezartze aldera; edozeren azken balioa, benetakoa, kapitalizazio balioa da (balio al du, esaterako, euskarak gehiago irabazteko, kapital gehigarria al da?).
|
Zioen
Marxek: " erabilera balioa lan bizia da"; orokortuta, bizitzaren lana esan liteke, alegia, bizitza sozial eta sinbolikoa den aldetik egin behar dugun lan komuna," komun (ikazio) sozialak eta sinbolikoak" izan daitezen.
|
|
2022
|
|
|
Beldurrak desegiteko, esaten zuen Epikurok, eta lagunago izateko. Alienazioa gainditzeko,
|
zioen
Marxek, eta klaserik gabeko gizartea eraikitzeko. Exijentzia horrek historia baten amaieran eta beste baten hasieran kokatzen du filosofia.
|