|
2000
|
|
|
Penagarria da euskaldun askok Eguberriak kartzelan pasa beharra eta bai kristautasunaren aldetik, bai gizatasunaren aldetik, presoak etxera ekartzea gauza handia izango litzateke Euskal Herriarentzat. Baina hori dena hala izanik ere,
|
esan
behar da herri bezala asko aurreratu dugula. Garai batean ez genituen nortasunak ere gurekin ditugu:
|
|
|
Alegia, gizarteari uzten diola lekua eta borrokaren protagonismoa politikagintzari dagokiola eta ez jarduera militarrari. Bigarren eta aurreko gogoeta horren eraginez,
|
esan
behar da, pasa diren urte guzti hauetan defenditutako ETA eta Estatuaren arteko negoziaketan oinarritutako estrategia guztiz baztertuta eta eraldatuta gelditzen dela. Hau da, prozesu berriaren gidaritza jada ez luke hausnarketa horren arabera ETAk izan behar, euskal gizarteak baizik, eta honen baitan indar abertzaleek osatutako blokeak.
|
|
|
igaro ditugu, eta ezin esan gauzak zeudenean jarraitzen dutenik. Inongo dudarik gabe, nahiz ete hamalau hilabeteko bake otorgatuaz asko gozatu,
|
esan
behar dugu atzera pauso nabarmenak ikusi ditugula, eta batez ere, batzuen bilakaera politiko eta ideologikoan eten handi bat eman dela, eta larriago dena, inboluzio prozesu batean murgildu direla. Eten eta inboluzio horren adierazle dira su etena apurtzeko erabakia, espainiar hauteskudeen aurrean ETAk eta HBko zenbait sektorek ezarri duten abstentzioaren aldeko zentzurik gabeko jarrera hori, eta hilabete guzti hauetan modu lotsagabe eta etengabean ezagutu dugun kale istiluen presentzia instrumentala.
|
|
|
«ez da hola
|
esan
behar, `nola zaude' esan behar da».
|
|
|
«ez da hola esan behar, `nola zaude'
|
esan
behar da».
|
|
|
|
esan
behar denik. Hori da guk ulertu duguna eta modan ipini ditugun gauzak.
|
|
|
Ez dago
|
esan
beharrik, ikasleak prest egoten dira beti aktibitate desberdinak garatzen parte hartzeko eta proposamen ugari izaten da zentzu honetan:
|
|
|
Azken gai honi, kongresuari, lotuko natzaio artikulu honetan eta lehendabizi
|
esan
behar dena zera da: kongresua, jardunaldiak, mintegia edo dena delako topaketak izan daitezkeela, helburua euskalgintzak dituen erronkei bide berriak bilatzea eta zalantza nahiz desakordioen inguruan eztabaidatzea izanik.
|
|
|
Gure kezkak. Horregatik miretsi ditugu batzuk, lotsa eta beldurrik gabe
|
esan
beharrekoa adierazten dutelako. Sarritan borroka galduetatik etorri garelako eta adiskideen hitzek galdu dutelako herri hau, idazle gazte batek aipatu bezala.
|
|
|
638 milioi pezetara iritsi da, %46ko igoerarekin. Azkenik,
|
esan
beharra dago entitate honen emaitzak hobeak izango zirela honek ez balu MCCren I+G (Ikerkuntza eta Garapena) politikan ekarpen ekonomiko berezirik egin. 1999 urte amaieran Euskadiko Kutxak 4.300 milioi pezeta eman zizkion MCCri bere ikerkuntza eta garapen programetarako
|
|
|
Iduriz gustukoa litzateke eta ongi bilatuz zerbait atzeman nezake. Zeiharketa bat Otegirekin, demokrazia hitza (oso garrantzitsua demokrazia hitza, bederen hiru aldiz
|
esan
behar dena, iduri eta erakaspen bat eman behar dakotala), ezin adigaitzgarriko aipamena akordio hipotesi ez errespetatu batentzat eta horra polemika bat irrati guzietan aipatua izanen dena.
|
|
|
Iker Treviño, Niko Vazquez eta Belen Ibarrola sortzaileen egitasmoa izan zen lehiaketa publikoaren irabazlea, Espainiako beste zenbait lan gailenduz. Oraingo logoa lortu arte ordea, berrehun zirriborrotik gora egin zituztela
|
esan
behar.
|
|
|
Egia latza da, baina" euskañola" nagusitu zaigula esanez gero, batzuk minduta bezala sentitzen dira. Adibidez, nazioarteko izenak zergatik
|
esan
behar dira erdaraz bezala, jatorrizko izena hobesten baldin bada. Zergatik esan behar dugu Anberes Hegoaldean eta Anvers Iparraldean, berez, Antwerpen denean?
|
|
|
Adibidez, nazioarteko izenak zergatik esan behar dira erdaraz bezala, jatorrizko izena hobesten baldin bada? Zergatik
|
esan
behar dugu Anberes Hegoaldean eta Anvers Iparraldean, berez, Antwerpen denean? Ñabardura dirudi, baina dirudiena baino larriagoa da.
|
|
|
Halaxe, lehen atalak ikusi ondoren, maila handiko dokumentalak direla
|
esan
behar; irudien edertasuna aski da atal guztiak ikusminez jarraitzeko. Hala eren, hutsen bat bilatzekotan, musika eta testuen kutsu poetikoegia aipatu genuke, irudien osagarri izan baino erritmoa motelarazten dute-eta.
|
|
|
" Jakobino frantsesok, ez ezazue bakea hil". Zentzu horretan, gatazkaren momentu gogor hauetan zera
|
esan
behar diet Ibarretxe, EAJ, EA eta abarrei: " Ez ezazue itxaropena hil PPren eta PSOEren artaldera itzuliz, ez ezazue itxaropena hil Lizarra traizionatuz".
|
|
|
Eraikin zibilei dagokienez, lehenbizi zera
|
esan
behar da, Lesakak jauretxe bilduma luze eta oso interesgarria gordetzen duela, azken bost mendeetako hirigintzaren adibide adierazgarria suertatuz. Horrela, Lesaka zerbaitegatik nabarmentzen bada, bere baserri etxe multzo ederrarengatik da, estilo ezberdinetan eraikitakoak.
|
|
|
Udal ordezkaritzaz ari gara eta ETAk bi ordezkari hil ditu. Horren aurrean zerbait
|
esan
beharra daukagu. Kudeaketa plangintza onartua bada eta Udalbiltzak legimitatea eta errespetua irabazi nahi baldin baditu, herriaren eraikuntzan ari den aldetik instituzio honi giza-eskubiden errespetua eskatu behar zaio.
|
|
|
Gure asmoa da euskal hiztunak ez daitezela hainbeste gelditu hizkuntzaren alde normatiboarekin: gauza denak bere tokian
|
esan
behar dira, eta kontuz! " K" bat gaizki jarriz gero Villasante etorriko da eta zigortu egingo zaitu.
|
|
|
Euskal Herriko karmeldarrek kaleratzen duten hiruhilabetekari honen mamiari dagokionez, ohizko kultura, gizartea, Eliza, iritziak eta literatura sailez horniturik dagoela
|
esan
behar. Eta irakurtzeko gaien artean, Andres Urrutiaren" Frai Bartolome, lapurretatik ekologiara:
|
|
|
" Hautsi beharra dago adinaren mitoa eta 50 urtetik gorako langileek errealitate berrietara egokitzeko gaitasunik ez duten ustea". Zentzuzkoak balira eta
|
esandakoaz
behar den koherentziaz jokatuko balute, Lan Ministerioak atzera bota luke Endesak mahaigaineratu duen espedientea edo Iberdrolak proposatu dezakeena.
|
|
|
Pentsamolde borobil bat bertsoaren neurrira egokitua, adibidez txapelketa batean bota zenuen" bihur bekizkit hesteak harri/ hori ez bada horrela". Gaiari buruz zuzen zuzenean
|
esan
behar duzunaz gain, esaldi horiekin ia puntu oso bat jaten duzu, poetikoki ordurarte landu ez ziren bezalako formulazioak sartzeko. Gaiari erantzuteko, horrek berak ere ez al zizun ekartzen lau puntukoa baino gehixeago behar izatea?
|
|
|
Bai, gainera erretorika unibertsalera begiratuta ere,
|
esan
behar duzuna behar bada oso gutxi da, eta hari bueltak eman eta indarra eman behar zaio. Baina hori ez zen gauza berria, mitinlari on batek, sermoilari on batek egiten duena da.
|
|
|
Euskal gizarteari ikustarazteko gure txokotasunean unibertsal garela. Geronek
|
esan
behar dugu ez dela ezer asko bertsolaritza, gauza xumea garela, baina zinemaldian filme amerikarrei alfonbra gorria jartzeaz gain, herri honek egin dezakeena dela bere ekarri txikien nazioartekotasuna garatu, eta gure adibide oso zehatz eta oso egingarrira etorrita, ahozko sorkuntzan munduko erreferentzia bihurtu.
|
|
|
Demagun: Ibon Sarasolak esan digu motxila" bizkar zorroa"
|
esan
behar dela. Ongi dago.
|
|
|
" Hire kontra erabiliko ditiat egunen batean" egiten dit amenazu. Hori dena ikusita, batek
|
esan
behar du badituela muga batzuk, eta nire muga bat poesiarena da.
|
|
|
Honen inguruan
|
esan
behar da programa hau beste bat dela eta beste posible askorekin ere osagarria izan daitekeela. Beste bat baino hobea edo kaskarragoa den edo ez esperientziak esan du.
|
|
|
Bernardo Mandalunizez gain, Josu Goikoetxea, Asier Ibaibarriaga, Xiomara Gezuraga, Zuriñe Iarritu eta Leire Aurrekoetxea, astero astero bildu dira gaiak aukeratu eta eztabaidatzeko. Ohiko saioan gaia argi
|
esan
behar bazaie bertsolari eta entzuleei, zeresanik ez txapelketan daukan gehigarria. Bertsolariak bestetan ez daukan nerbio puntu horri ezin dio gai jartzaileak beste bat gehitu, bere papera zein den argi esaten ez dion gaia emanez edo ziurtasunik gabe irakurriz.
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak
|
esan
behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Ozen
|
esan
beharrekoa da liburuko testuak" testuak" direla beste ezer baino lehen, eta irratian esan bazituen ere, horixe direla, literatura. Literatura hori argitaratzea aberasgarri ikusten dut nik.
|
|
|
Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta oso sinpleak eman lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu. Eleberria, oro har, gustatu zaidan arren,
|
esan
behar dut, baita ere, puntu bat ez dudala hain gustukoa izan: bukaera efektistegia izan da nire iritziz.
|
|
|
Katebegi galdua thriller historiko politikoa dela esango nuke nik, definizioek ezertarako balio dutela uste izango banu. Iruzkin honen balizko irakurlea liburuaren irakurle egin alde ematen dut, aldiz,
|
esan
behar delarik thriller hoberenetan bezala gertatzen dela hemen ere, esan nahi baita, aurrera egin ahala emozioa eta ere gorantz datozkigula. (Egunkaria II)
|
|
|
" ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan.
|
Esan
behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. Zabalaren ustez," trinkoegi, zorrotzegi, eliptikoegi, neurtuegi, serioegi, hitsegi, itogarriegi, gupidagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena, batik bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Hala ere,
|
esan
beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
|
Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela. Baina,
|
esan
beharrekoa da, 1820 urtetik, hiru urtez, liberalak nagusituz eta Frantziako politikaren arauak jarriz, Batzar Nagusiak kentzetik hasi zirela elkarren arteko iskanbilak. Beraz, ez ziren batere harrigarriak Larramendiren kezkak.
|
|
|
Bere oroitzapenak eta sentipenak hor isurtzen ditu. Erudizioa bai, baina
|
esan
beharrekoa iruditzen zait zentzu orekan huts nabariak ere badituela. Hala ere, Treviñoren epopeia azaltzen du,, feudo insoportable de Castilla?
|
|
|
Gainera,
|
esan
beharrekoa iruditzen zait, ez Frantziak eta ez Espainiak ez diotela jarraitu giza oreka gordetzeko hain eredugarri den Suitzako Konstituzioari; baina ezta ONUk 1948 urtean Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalaren 2 artikuluan gomendatzen zuenari ere.
|
|
|
Hor oinarriturik, ez nuke
|
esan
beharrik Hondarribia eta bere inguruak Nafarroako erresumakoak zirela 1200 urtean Gaztelako errege Alfonso VIII.ak erresuma hari itsasorako irteera kendu arte. Ikusi besterik ez dugu Fausto Arocenaren Guipúzcoa en la Historia (1964) liburuko VIII. kapitulua.
|
|
|
Egiazko historiagileentzat
|
esan
beharrik ez nuke Nafarroari buruzkoan Arturo Campión-en Navarra en su vida histórica (1929) eta José Yanguas y Miranda-ren Historia de la conquista del reino de Navarra por el Duque de Alba, general del ejército del rey Fernando el Católico (1843) ezagutu beharrekoak direla gai hauetaz zerbait jakin nahi duenarentzat. Horietan lekukotasun zehatzez irakur dezakegu zein sartu zen indarrez, su eta gar, hainbat herritan heriotzak eginaz.
|
|
|
Hala ere,
|
esan
beharrekoa dut, Gaztelako lehen errege haiek gure probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik zituzten foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
|
|
Gure herriak bere kultur ondarez duen edukirik garrantzitsuena euskara dela
|
esan
beharrik ez dut. Kontu horietan, bakoitzari bere izaera jatorrez datorkiona baita berezkoena eta naturalena.
|
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan,
|
esan
beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu hau eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
|
Aldi berean,
|
esan
beharra dago Erabilera Sozialaren eta Komunikabideen batzordeak berari zegozkion gainerako gaiak tratatzeko modurik ez zuela eduki, deitua ere izan ez zelako.
|
|
|
Euskal Autonomia Erkidegoan
|
esan
beharra dago haurtzarotik elebidun direnek gainerako hizkuntzak lasterrago ikasteko ahalmena dutela; aldiz, hizkuntza soil bat baizik ez dakitenei kaltegarri zaie beraien hertsitasuna. Gainera, hizkuntz tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren euskara eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena.
|
|
|
Hiritartasuna egitura politiko jakin batek norbanakobatekin bermatzen duen estatus juridiko politikoa dugu, norbanakoari betebehar etaeskubide jakin batzuk esleituz eta bermatuz. Gaur egungo panorama politiko modernoan ezinbesteko ezaugarri unibertsala dela
|
esan
beharra dago (Brubaker, 1992: 21), estatu modernoaren bilakaerarekin lotura estua duena, nazionalitatearekin gertatzenden antzera. Gehienetan estatuak norbanakoari automatikoki biak ematen dizkio, salbuespenak salbuespen6, bai nazionalitatea eta bai hiritartasuna ere.
|
|
|
ii) Estereotipoak: Haurrek, egokien deskribatzen zituzten sei dimentsiokoadjektibo positibo eta negatiboen artean (zikina, garbia, lagunkoia, haserrekoia, argia, leloa, alferra, langilea, alaia, kopetiluna, onesta, desonesta) ezaugarritu behar zituzten beren lurraldeko eta Espainiako biztanleak.Horrez gain, biztanle horiek noraino zituzten gustuko eta noraino ez (5puntutan)
|
esan
behar zuten.
|
|
|
Eta horida,. Analista al naiz? nork
|
esan
behar duen jakiteko auzia planteatzen duena.Lehenik, analisiaren praktikak ordena soziala auzitan jartzen du eta bere balioen asaldura eratzen du. Bigarrenik, analista bera ez da agertzen Estatuarentzatidentifikagarri.
|
|
|
Desplazamendu honen kalitateari dagokionez,
|
esan
beharra dago, bidenabar, baliokidetza bi mota hauetakoa izan daitekeela:
|
|
|
Gazte horiek ez daukateburua lepo gainean!?. Horra hor intelektuala,
|
esan
behar nuen. Ez, horra hor intelektual mota bat.
|
|
|
Bakarrik faltako litzateke, guztion arteanmesedea baino areago kaltea egitea, Txillar kritikoa eta polemikoa isilaraziz. Baina hauguztia
|
esateko
beharrik ere ez dagoela uste dut, oraindik ez baita heldu, zorionez, Txillarren alde kritikoa apalduko duen zerik.
|
|
|
Han zeuden, aurrez aurre eta inolako estalkirik gabe (kontuan hartu behar da, garai hartan unibertsitate espainiarrean aurpegia estalirik mintzatzen ginela asanbladetan!), euskal militante errefuxiatuak, eta ETAren estrategia eztabaidatzen zen bilerahaietan. Han ikusi nuen lehenengoz Txillardegi eta, egia
|
esan
behar badut, bileretanhitz egiten zenaren erdiaren erdia ere ez nuen ulertzen. Alde batetik, nire euskara mailahausnarketa sakonetan murgiltzeko modukoa ez zelako; beste aldetik, erreferentziapolitiko eta kultural asko falta zitzaizkidalako, eta ez nekien nortaz edo zertaz ariziren; eta, azkenik, zenbait gauza hitz erdiaz edo klabez esaten zirelako, gauzakzehatz mehatz azaldu gabe.
|
|
|
Hasteko
|
esan
behar da izendapen kardinala lurralde guztietan dela nagusi, Zuberoan salbu8; nabarmen gainera. Bigarren mailan izendapen toponimikoa agertzen da: Bizkaian eta Gipuzkoan aise, Nafarroan eta Nafarroa Beherean ez horren nabarmen; Zuberoan izendapen mota hau da nagusi, gutxigatik bada ere.
|
|
|
Lehen ondorio gisa
|
esan
behar da, haizeak izendatzeko sistemarik hedatuena puntukardinaletan oinarritzen dena dela. Nagusitasuna erakusten du, bai haize motakadieraztean, bai lurraldeka aztertuz ere.
|
|
|
|
Esan
behar da, Gabriel Aresti-k ere Oargui ko sariketa horietxetan egin zituela bere lehen probak, dirudienez. Txillardegiren egun eta saio berberetan hortaz!?. Hirugarren batzaldira aurkezturiko lanenartean, Etxaide-k Aresti, tar Gabirelen. Pigmalion euskaraz?
|
|
|
Euskararekiko ikerkuntza gauza bat da eta euskaraz egiten den ikerkuntza bestebat. Euskararen bizitasun etnolinguistiko erlatiboa neurtzeko erabil daitezkeenezaugarrien artean, bat da beraren presentzia unibertsitateko ikerkuntzan; honenarabera, berriz ere
|
esan
beharra dago egoera oso ahula dela. Adibidez, 1994eanUPV EHUko Gipuzkoako Campusean honekiko egin ziren jardunaldien ondoren, argitaratu zen. Ikerkuntza euskaraz.
|
|
|
Gure inguru geokulturalean gauzatzen diren errepresentazio joeraeta mekanismoak errepikatu egiten dira gurean, ñabardurak ñabardura. Komunikaziosozialean musika bat gizatalde batekin lotzea, alegia, joera arrunta da Europa osoan, eta egoera normalean komunikazio fenomeno sozial hori ez da eztabaidatzen; gurekasuan, ordea, bai; eta hala bada, horri buruz zerbait
|
esan
behar dugu.
|
|
|
(Op., c., 51 or.),. Sugarrak zaunkatuz? (
|
esan
beharrik ez dagozaunka egitea zakurrei soilik dagokiela, eta ez sugarrei; poetak hemen C tipologiazko metafora darabil).
|
|
|
Eta produktuaren kalitate artistikoari dagokionez,
|
esan
beharrik ez dago, ez zengehien baloratzen zen arloa. Adibidez, 1958an Bruselako Esposizioak ehun bat zinehistorialari ospetsuren artean egindako galdeketaren emaitzen arabera zinemarenhistoriako onenak omen ziren hamar pelikuletatik (ik.
|
|
|
Bitxikeria bezalaagertuko dut, erromatar jeneralek behin eta berriro Numantziako konkistan porrotajasaten zutela ikusitakoan, Erromako hiritargoa bera ere Numantziaren konkistarenalde, haserre bizian, azaldu zela. Ez dago
|
esan
beharrik konkistatzaile guztiek, garaiguztietan, konkistatuen ustiaketa eragin dutela. Espainiarrek egunen batean EuskalHerriko konkistari amore eman badiote ere, gure Herriaren ustiaketa beste 20urtetan zehar luzatu ahal izanez gero, zertarako 10 urtetan bakarrik edo 3 urtetanbakarrik ustiatu?
|
|
|
Lehenbizi entzun zer den
|
esan
behar dugu eta aditu aditzarekin erkatu, Euskal Herriko herritar askorentzat hitz baliokide hutsak dira-eta. Entzutea ondokoa da:
|
|
|
Hau egiteko, irratilariak ahalik eta gehien jakin behar luke bere entzuleez eta irratiaren izaeraz. John Hasling ek (1980) aipatu duen bezala, programazio departamentuak lerro informatibo nagusi egokiak zein izan daitezkeen
|
esan
behar dio iturriari, berriemaileari kasu honetan, irratiemandegiaren entzuleria zelakoa den kontuan harturik. Izan ere, berriemaileak hainbat informazio jaso dezake, informazio unitateak hautatu aurrez edo hautatze prozesuan.
|
|
|
Entzunaldi hauei esker audio dokumentuak ere lor daitezke, norberaren irratitik eman ahal izateko; hori bai, baimena eskatu beharra dago, deklarazio horiek edo dena delako hori zuk baino lehenago emititu duenaren izena
|
esan
behar delarik.
|
|
|
Flasharekin informazioa burutzen dugu, albistegi laburretan emititzeko. Horrela gutxienekoa daukagu eginda, buletinetan munduan zehar gertatutakoak kontatzeko; ez ordea albistegi luzeetan, albistegitzarretan emateko, zeren eta flashean ez baita istorio osoa kontatzen; albistegi horietan datu gehiago
|
esan
behar dira. Beraz, informazioaren corpusa osatu behar dugu.
|
|
|
Berriemaleak edo hizlariak argi eta garbi
|
esan
behar dio entzuleari gertatu dena, estilo kolokiala erabiliz. Estilo hau ez da inola ere inprobisatua, oso erredundantea eta zatarra izan behar, ohikoa, kolokiala eta ulergarria baizik.
|
|
|
Albistegietan ez da interjekziorik
|
esan
behar. Harridurazko esaldiek animo edo gogoaren egoera adierazten dutenez, tamalgarria litzateke albistegietan erabiltzea, objektibitateari eta neutraltasunari on gutxi egingo bailiekete.
|
|
|
Lehenik eta behin,
|
esan
beharra dago, programatzaileak ongi asko ezagutu behar duela irratiaren estaldurapean dagoen populazioa. Entzule eta entzulegai guztien ohituren gaineko datuak eduki behar ditu kontuan, estazioaren baliabide materialak eta giza alorrekoak ondo ezagutzeaz gain.
|
|
|
1 Hitza edo soinu multzoa, ideia bat adierazten duena/ 2 Mintzatzeko edo izkiriatzeko era, hitz eta perpausen erabilera zuzena edo okerra/ 3 Ahoskatzeko era(, dikzio argia dauka horrek?, esaterako). Bigarren esangura kontuan hartzen badugu, argiro
|
esan
behar da, mintzatzeko erak erlazio zuzena daukala idazteko moldearekin. Ebakera problemak hortixek etorri ohi dira.
|
|
|
Ez dago
|
esan
beharrik, ibilbideak egitean ingurugiroarekin nahiz biztanleen bizimodu eta ohiturekin errespetuz jokatu behar dela, Karrantzako haranak bere aberastasuna eta xarma gorde ditzan.
|
|
|
Bukatu baino lehen,
|
esan
beharra dago liburuak izan ditzakeen akatsak gureak direla soilik, eta ez lagundu digun inorenak. Guztiei geure eskerrik beroenak.
|
|
|
beren kultur balio horrez gain, garbi dago benetako subironatasun ikur gisa jokatzen dutela nazioaren eszenatokian. Bestalde,
|
esan
beharrik ez dago, kontzientzia nazionala ez da gizakiak berez duen zerbait, heziketaren bidez beregan pizten den zerbait baizik. Gauzak horrela, kultura eta hizkuntza atal honen ardatz nagusi ditugularik, ikus dezagun zein den nazionalismoaren unibertsoan duten lekua.
|
|
|
a) Estaturik gabeko nazionalismoek Estatu Nazioarekin bat egiten ez duten nazioen presentzia aldarrikatzen dutenean, Estatu horrek beste nazio batzuk integratzen dituela adieraziz; b) Estatuak, testuinguru historikoak bultzatuta (askotan beste nazionalismoen eraginez) nazio aniztasunaren errealitatea onartzen duenean, harmonikoa den neurrian, noski?, hain zuzen Estatuaren beraren egitura arriskuan ikusten duenean. Edonola ere,
|
esan
behar da ez direla gutxi beren helburuen muga ofizialki aintzat hartzen den Estatu nazioaskodunaren markoan kokatzen duten mugimendu nazionalistak.
|
|
|
Zentzu horretan, eta prozesuan komunitate identitateak duen protagonismoa kontuan harturik, batasunaren zutabea ezinbestekoa suertatzen baitzaio Estatuari (gizarte kohesioaz ari gara, hitz batean)?, lurralde bateko biztanleen homogeneizazioa zein estandarizazioa batik bat hizkuntza nazionalaren bidez lortzen direla
|
esan
behar da. Estatuak, prozesuaren alde, praktikoa?
|
|
|
Ezin da ukatu, integrazio nazionalaz gain, Estatuak bestelakorik ere bilatzen duenik, eta
|
esan
behar da, esate baterako, bere hezkuntza arloko helburuen artean ekonomiaren laguntza edota gizarte mugikortasuna eta kontrol soziala ere aurki daitezkeela. Edozein eratan begien bistakoa da, halaber, eta hau da guri une honetan azpimarratzea interesatzen zaiguna, heziketak Estatuaren eskuetan hartzen duen izaera politikoa:
|
|
|
Neurri batean bederen bi ikusmolde hauek elkartuko dituen Fichte-rengana joko dugu, lagungarri izango baita gero hezkuntzaren funtzioa zein den ulertu ahal izateko. Zentzu horretan,
|
esan
behar da, Fichte tradizio erromantikoarekin lotzen dela, nazioari buruz duen ideia kontuan harturik. Nazioak duen ezaugarririk garrantzitsuena, beraren ustez, hizkuntza da:
|
|
|
Azken finean, benetako arduraduna Estatua izango zen: ...hortik aurrera maila guztietan egin behar zena berak diktatzen zuen eta kontrola ziurtatzeko dispositiboen sarea sortu zuen (buletin ofiziala, irakasleen agiriak, batzorde ezberdinen osaera, azterketa programak, ikuskariak, etab.). Urte gutxi batzuen buruan makineria hori martxan egon zen eta esan genezake Estatuak kontrolpean izan zuela oinarrizko irakaskuntza, berau laster garatuz93 Edonola ere,
|
esan
behar da, halaber, nahiz barealdia ekarri, eskola politikaren bilakaerak ez zuela garai horretako gerra eskolarra erabat amaitu, irakaskuntzaren askatasunarekin lotuta zegoena hain zuzen; baina nabarmenak dira gerra horrek izan zituen aldaketak, Estatuaren eskola indartsua sortzeko erabakiak itzulbiderik ez baitzuen izan (aurrerantzean Estatuak ez zion jaregin erregulazio sozialerako funtsezko tr...
|
|
|
Edozein eratan, prozesu horren nondik norakoak ezagutzeko, nazioaren eraikuntzara zuzenduriko xedeen azalpena ezinbesteko baldintza dugu. Horrez gain, nahiz eta iraultzaileen eginahalak porrotarekin aurrez aurre egin, XIX. mendeko hezkuntza politikan aurkituko ditugun gai nagusi gehienak planteatu eta eztabaidatu zituztela
|
esan
behar da, horren eragina nabarmena izan zelarik.
|
|
|
Hala ere, 1838ko lege horrek, nahiz udal guztietan oinarrizko eskolak sortu nahi izan, haurrak eskolaratzeko gurasoak estimulatzeko gogoa agertu edota irakasleen estatusa duintzeko eta hauen prestakuntza hobetzeko borondatea azaldu (hor daukagu Irakasle Eskolen sorrera?. Su capital importancia está en la creación de la Escuelas Normales?, Cossio ren164 hitzetan),
|
esan
behar da, Gómez-ekin batera, funtsezko helburu hauek ez zirela oraindik lortuko. Eta porrot horren arrazoi batzuk aipatzearren, ondokoak azpimarratu nahi genituzke:
|
|
|
Unibertsitate mailako irakaskuntzari dagokionez, honen egituraketak unibertsitate zaharren autonomiari amaiera eman ziola
|
esan
behar da, uniformizazio zein zentralizazio printzipioak nagusituz (ordutik aurrera, unibertsitatea Estatuaren monopolioa izan zen). Ondoren, Gobernuak erabateko kontrola ezarriko zuen:
|
|
|
izenekoez Estatua arduratuko zen. Lehenengoari dagokionez, eta curriculumaren gaia hurrengo atalerako utzita, legeak tradizionala den banaketa ezarri zuela
|
esan
behar da (1go art.); hots,, primera enseñanza, zeritzona oinarrizko irakaskuntzak eta, primera enseñanza superior?
|
|
|
|
Esan
behar da, halaber, legeak bereizketa nabarmena egin zuela; neskei, ez zegozkien, ikasgaiak teknikoak ikastea; aldiz,, labores propias del sexo?
|
|
|
Mesfidati aritu da, uzkur. Ez du atea zeharkatu, eta
|
esan
beharrik ez gonbidapenik ere ez digula egin barrura sar gintezen. Eta beno, argazkia erakutsi diot eta zirkinik egin barik erantzun dit" a, bai... aspaldi hil zen Paddy".
|
|
|
Beharbada hitzaldian ikusiko nituen berriro. Egia
|
esan
behar badut, horrek ez zidan kilika berezirik sortzen, batez ere gaueko liskarra gogoratuta. Eta gainera, ezin jakin tipo horiek errepublikarrak ziren, edo unionista protestanteak, edo zer.
|
|
|
Gero tabernaria ere batu zitzaigun elkarrizketan, eta azkenean barkatzeko
|
esan
behar izan nien, oraindik ez nekiela aterpetxean tokirik izango nuen, eta bertara joan behar nuela, ez banuen kalean lo egin nahi. Gonbidatu ninduenak barrezka erantzun zidan ezetz, tokirik ez banu bere etxera joango nintzela lotara, eta telefonoan txanponak sartzearen keinua egin zuen bere emazteari deitzeko, afari berezia presta zezan agintzeko.
|
|
|
Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu. Eta orain, egia
|
esan
behar bada, Txemak poz txiki bat sentitzen zuen barruan, Eider ez zelako hori guztia egiteko kapaz izan, Txema baino hauskorragoa izan zelako, nolabait beldurra eman ziolako laguntza eskatzeak. Ez zion errukirik, eta hori garaipentzat zuen Txemak.
|
|
|
Hasierako momentuan harrigarria egin zitzaidan, mingarria ia, gogoratzea maite dudanari agur esana niola hiru ordu lehenago. Eta maite ez dudanari (eta maite ez dudala ez dakien horri), berriz, kaixo
|
esan
behar izan nion besarkada erdi bortxatu batez.
|
|
|
Eta zinez, ahaleginak egiten ditut gure bikotea ere beste guztiak bezain bizia izan dadin; alaia, batua eta... Maitasunez betetakoa
|
esan
behar nuen, baina ez. Batzuetan pentsatzen dut nire errua dela guztia, eta apurtu dudan bezala konpontzen ere jakin behar dudala, eta orduan ahalegintxoa egiten dut.
|
|
|
Edo bestela agian pentsatu zuen" koño, ba zergatik ez?", edo beharbada suposatu zuen ez zela hain txantxetakoa eta kanpotik (besteen begiradatik) argiago ikusten zela gure artean existitzen omen zen kimika berezia. Ez dakit nik ze arraio sartu zitzaion buruan, kontua da gau horretan (nahikoa hordituta,
|
esan
beharrik ez dago) bere ezpainen artean aurkitu nituela nireak. Ez dakit azaltzen momentu horretan pentsatu nuena, baina munduko irudi guztiak etorri zitzaizkidala esango nuke:
|
|
|
Zorionez, hutsune hori nahiz goian aipaturiko gehienak bete ditugu, nola edo hala. Orain gutxiagotan entzuten ditugu horrelako salaketak, bestelakoak dira gure kexuak, eta hori ere
|
esan
beharra dago: atzera begiratu, eta bide puska bat egin dugu.
|
|
|
gerrikoa kendu eta hogeita hamar edo berrogei bat aldiz astindu nuen; amorrurik gabe baina irmoki, buruan nahiz soin adarretan. Ez zen behin bakarrik ere kexatu, ez zuen txintik ere esan, eta asper asper eginda utzi nion zigorketari, itsuak astinduarekin gozatu zuen edo ez guztiz argitu gabe, baina; zalantzak, bestalde, nahikoa alditxartu ninduen, egia
|
esan
behar baldin bada.
|
|
|
Gainerako sentzumenak noiz aldatzen joan zitzaizkion, alegia aste hartako zein egun jakinetan, ez genuke zuhurtasun osoz esaten jakingo, baina gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten dio kontakizunaren espirituari eta hariari eta erakargarritasunari, eta berdin izango da eta berdin ez bada, berdintsu adierazten badugu asteartean aldatu zitzaiola usaimena beti ere, hori bai, ustekabean; asteazkenean, ikusmenar; ostegunean, entzumena; eta ostiralean, ukimena; beste era batera ere izan zitekeen noski, hori ez dago ukatzerik, eta akaso lehenago aldatuko zitzaion en  tzumena ikusmena baino, eta ukimena, beharbada, ez zitzaion ostiralez mudatuko, neurri handi batean ukimena esku berrien jabetzarekin aldatuta zeukalako, aldez edo moldez, ordurako. Nolanahi ere eta ordenaren gorabehera bigarren mailako zer bat dela garbi geldi dadila nahi genuke, bost egunen buruan halako aldaketa bortitz eta guztizko batek gizaki batengan sor dezaken desosegua, noraeza eta nekea izugarria dela kontuan izanik, bada
|
esan
behar dugu Brown jaunak oso ongi bereganatzen jakin zuela horrek berekin zekarren guztia bizitzeko eta gauzak ikusteko eta ikasteko modu berri bat, lehen egunetan batik bat. Orain gutxiago entzuten zuen, gehiago usaintzen, ez zitzaion camember gazta gusta  tzen eta asko, berriz, Margarita pizza; laztu egiten zitzaion ilea ile beltz motz kixkur antzekoa, ez jada horaila foam zati bat uki  tzean, eta bistak arintzera egin ziola iruditzen zitzaion, hobeto ikusi ez baina begiak lehen baino azkarrago mugitzen zitzaizkiola, artega bezala, urduriago.
|
|
|
Baina, hura gertatu bitartean, itxarotea egokitzen zitzaion, hainbat neurri hartzea. Ezin joan zitekeen bulegora, noski, are gutxiago amarengana edo arrebengana edo lagunengana; zer
|
esan
behar zien?: " Kaixo, Brown naiz, edo zure semea naiz edo zuen neba edo zuen adiskidea...".
|
|
|
Baina orduantxe, ehiztariak horrenbeste ordu untxiaren zain egin ondoren, eskopeta prestatzen duen irrika amorruzkoarekin bezalaxe, piztu egin ziren argi guztiak sekulako zalapartaz, eta ni ahoa bete hortz gelditu nintzen (zentzu figuratuan har bedi, mesedez, adierazpidea), esaldi hasi berri bat alboan neukan gizasemeari ulertezin egin zitzaiona, dudarik gabe, zeren, oker ez banago, medikuak erretzea debekatua ziola erantzun baitzidan xalo xalo, sekula ikusi dudan esku keinurik tristeena eginez, bai, orduantxe esaldi hasi berri bat airean gelditu zelarik, edo, hobe esan, aireak eraman zuelarik. Gertakari txiki ezusteko hark nire baitan sortu zuen ondoeza ez dut orain aditzera emango; soil soilik
|
esan
behar dut, betidanik gogaitu izan nauen komunikazio inkomunikazio dikotomiak sortzen dituen arazo nire ustez konponezinekin akordatu nintzela orduan ere ezinbestean, eta, atzera, nire teoria ezkorra, nahi bada, eta agian atzerakoi samarra ere bai, baina ez horregatik okerra edota enpirismorik gabea sendotu egin zen, kasik errefutaezin bihurtzeraino. Mila froga eman nitzakeen gizakion arteko komunikazio ezintasunari buruz; horietatik bat aukeratzekotan, nire izate guztia aspaldidanik zauritzen duen adibidea aukeratuko nuke zalantzarik gabe, ezinago argi adierazten zuelako nire teoriaren funtsa batetik, eta, bestetik, ni neurrigabeki eta desesperatuki mintzen ninduelako.
|
|
|
Hausnarketa horixe egin nuen, bai, Da Vinci jakintsuaren eskutik, eta uste dut gogoeta polita ez ezik, zorrotza eta egokia ere bazela, nolabait ongi ilustratzen zuelako animaliek ezinago hobeki ilustratu izan dute beti gizakion bizimodua hiru iruzurti gaizto haien izaera eta espiritua. Baina nireak alboratuz, eta atzera hari nagusira itzuliz,
|
esan
behar dut eguraldia ez zela ez hotz ez bero, Armando Bonilla zutik zegoela, erronkan, itzalita zegoen kamera bati finko finko begira, eta berak hartu zuela hitza aitorpen edo hustuketa bati ekiteko asmo sendoarekin; eta esan behar dut, zinez esan ere, Deere jaunak aurrez iradoki edo zituen basakeria izugarriak ez zirela inondik ere faltsukeria, Armando Bonillak berak delektazio psikopataz aitortu... Nire ustez, hala ere eta uste hau ziurtasun bihurtzea nahi nuke, baina ez dut horretarako arrazoi nahikorik aurkitu, Bonilla jauna gezurretan ari zen, plantak egiten, esan nahian bezala era guztietara larrutu behar zutenez, itaunketekin eta infamiekin eta gezurrekin txikitu behar zutenez, bada, bai, bidea erraztuko ziela, eta haien odol egarri basatia asetuko ziela denbora puska baterako, ziren astakeriarik beldurgarrienak asmatuz eta bere ahoan jarriz; eta erakutsiz, gainera, egin zituenak gustura egin zituela, eta harro zegoela egindako izugarrikeriez, eta atzera berriz egingo zituela, gogora eta zorion betean, aukera izanez gero; eta irakurlea ez uztearren, eta berari zor zaion errespetuz baina, era berean lumaren jabe denaren guztiz desgogora eta atsekabe handiz, eta idazlearen galbahe etiko edo, nahi bada, autozentsuratik iragazita, (betiere irakurlearen mesederako izango delakoan, noski), aitorpen hartatik pasadizo erakusgarri batzuk ekarriko ditut hona, nahikoa eta soberakoak izango direnak, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Hausnarketa horixe egin nuen, bai, Da Vinci jakintsuaren eskutik, eta uste dut gogoeta polita ez ezik, zorrotza eta egokia ere bazela, nolabait ongi ilustratzen zuelako animaliek ezinago hobeki ilustratu izan dute beti gizakion bizimodua hiru iruzurti gaizto haien izaera eta espiritua. Baina nireak alboratuz, eta atzera hari nagusira itzuliz, esan behar dut eguraldia ez zela ez hotz ez bero, Armando Bonilla zutik zegoela, erronkan, itzalita zegoen kamera bati finko finko begira, eta berak hartu zuela hitza aitorpen edo hustuketa bati ekiteko asmo sendoarekin; eta
|
esan
behar dut, zinez esan ere, Deere jaunak aurrez iradoki edo zituen basakeria izugarriak ez zirela inondik ere faltsukeria, Armando Bonillak berak delektazio psikopataz aitortu baitzituen hemen paperean idaztekoak ere ez direnak, bere izugarrian. Nire ustez, hala ere eta uste hau ziurtasun bihurtzea nahi nuke, baina ez dut horretarako arrazoi nahikorik aurkitu, Bonilla jauna gezurretan ari zen, plantak egiten, esan nahian bezala era guztietara larrutu behar zutenez, itaunketekin eta infamiekin eta gezurrekin txikitu behar zutenez, bada, bai, bidea erraztuko ziela, eta haien odol egarri basatia asetuko ziela denbora puska baterako, ziren astakeriarik beldurgarrienak asmatuz eta bere ahoan jarriz; eta erakutsiz, gainera, egin zituenak gustura egin zituela, eta harro zegoela egindako izugarrikeriez, eta atzera berriz egingo zituela, gogora eta zorion betean, aukera izanez gero; eta irakurlea ez uztearren, eta berari zor zaion errespetuz baina, era berean lumaren jabe denaren guztiz desgogora eta atsekabe handiz, eta idazlearen galbahe etiko edo, nahi bada, autozentsuratik iragazita, (betiere irakurlearen mesederako izango delakoan, noski), aitorpen hartatik pasadizo erakusgarri batzuk ekarriko ditut hona, nahikoa eta soberakoak izango direnak, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Hain zen aberatsa, nire bizi  tzan, zoritxarren katalogoa! Gainera, egia
|
esan
behar badut, prest nengoen nire iragan ilunean murgildu, eta oroipen oinazetsuei aurre egiteko, eta alde horretatik lasai nengoen eta lehenbailehen hasteko irrikaz; amaierak kezkatzen ninduen, ondorioak, kondenaren zernolakotasunak; eta ez hainbeste heriori berari beldur niolako, nola hiltzeko erari berari baizik: sekulako izua nion oinaze fisikoari, gorputzaren sofrimendu lazgarriari, eta bestetik, izua nion akabera ezduin bati, desagertze komiko zantarrari.
|
|
|
Eta arestian esan bezala, azken atal honetako xehetasunez edota apaingarriez ez dudanez oroimen garbirik, bada ahapaldi hau hasteko esan dezaket une hartantxe euri langarra ari zuela patioa toldo hori erraldoi batez estalita zegoen, hori gorri marrakiko batez hain zuzen ere, zirku baten itxura bete betea ematen ziona, eta abendua zela, adibidez, eta ikusleriaren ehuneko hogeita hamarra ordurako gezurretazkoa zela, hau da, artelana edo jostailu huts hutsa. Eta xehetasun txiki hauen ondoren,
|
esan
behar dut orduantxe hasi zela benetako borroka. Lehen erasoaldia nirea izanik, orain defentsa lana egitea egokitzen zitzaidan.
|
|
|
Sasoi hartarako,
|
esan
beharrik ez, leher eginda nengoen. Zenbat egun, zenbat urte, zenbat hilabete ziren han neramatzanak?
|
|
|
Beraz, erretolika guztia soberakoa zen, guztiz lekuz kanpokoa". Hori esanik, beste irudi bat egin zuen habanoaren keaz, irudi triste bat; eta, jarraian, eta ni umilatzeko asmo huts hutsarekin, krokodrilo sugejalearen irudia egin zuen alegia, ke irudigintzan non plus ultra modura hartzen den artelana, bikain egin ere, aitor dut;
|
esan
beharrik ez dago keinu jostalari fribolo honekin ikusle den denak patrikaratu zituela, atzera, Otsotzarmendi jaunak, eta txaloz eskuak txikitu beharrean aritu zitzaizkiola guztiak, Deere izan ezik, ezin konta ahala minutuz. Zer egin nezakeen nik egoera nola zegoen ikusita?
|
|
|
Zer onura ekarriko zidan salaketa horrek? Zertarako
|
esan
behar nien aurkezle zein ikusle astazakil haiei hiena hura ez zela hienaz mozorroturiko gizaseme bat, bene benetako hiena bat baizik. Merezi al zuen orain xehetasunak zehatz mehatz azaltzen hastea?
|
|
|
Irudimen sukartsuenak ere ez luke lizunkeria laurdenik ere irudikatzerik izango (eta uste dut horrekin nahikoa esanda dagoela). Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela
|
esan
behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira.
|