|
2000
|
|
|
igaro ditugu, eta ezin esan gauzak zeudenean jarraitzen dutenik. Inongo dudarik gabe, nahiz ete hamalau hilabeteko bake otorgatuaz asko gozatu,
|
esan
behar dugu atzera pauso nabarmenak ikusi ditugula, eta batez ere, batzuen bilakaera politiko eta ideologikoan eten handi bat eman dela, eta larriago dena, inboluzio prozesu batean murgildu direla. Eten eta inboluzio horren adierazle dira su etena apurtzeko erabakia, espainiar hauteskudeen aurrean ETAk eta HBko zenbait sektorek ezarri duten abstentzioaren aldeko zentzurik gabeko jarrera hori, eta hilabete guzti hauetan modu lotsagabe eta etengabean ezagutu dugun kale istiluen presentzia instrumentala.
|
|
|
Adibidez, nazioarteko izenak zergatik esan behar dira erdaraz bezala, jatorrizko izena hobesten baldin bada? Zergatik
|
esan
behar dugu Anberes Hegoaldean eta Anvers Iparraldean, berez, Antwerpen denean? Ñabardura dirudi, baina dirudiena baino larriagoa da.
|
|
|
Pentsamolde borobil bat bertsoaren neurrira egokitua, adibidez txapelketa batean bota zenuen" bihur bekizkit hesteak harri/ hori ez bada horrela". Gaiari buruz zuzen zuzenean
|
esan
behar duzunaz gain, esaldi horiekin ia puntu oso bat jaten duzu, poetikoki ordurarte landu ez ziren bezalako formulazioak sartzeko. Gaiari erantzuteko, horrek berak ere ez al zizun ekartzen lau puntukoa baino gehixeago behar izatea?
|
|
|
Bai, gainera erretorika unibertsalera begiratuta ere,
|
esan
behar duzuna behar bada oso gutxi da, eta hari bueltak eman eta indarra eman behar zaio. Baina hori ez zen gauza berria, mitinlari on batek, sermoilari on batek egiten duena da.
|
|
|
Euskal gizarteari ikustarazteko gure txokotasunean unibertsal garela. Geronek
|
esan
behar dugu ez dela ezer asko bertsolaritza, gauza xumea garela, baina zinemaldian filme amerikarrei alfonbra gorria jartzeaz gain, herri honek egin dezakeena dela bere ekarri txikien nazioartekotasuna garatu, eta gure adibide oso zehatz eta oso egingarrira etorrita, ahozko sorkuntzan munduko erreferentzia bihurtu.
|
|
|
" Hire kontra erabiliko ditiat egunen batean" egiten dit amenazu. Hori dena ikusita, batek
|
esan
behar du badituela muga batzuk, eta nire muga bat poesiarena da.
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak
|
esan
behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta oso sinpleak eman lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu. Eleberria, oro har, gustatu zaidan arren,
|
esan
behar dut, baita ere, puntu bat ez dudala hain gustukoa izan: bukaera efektistegia izan da nire iritziz.
|
|
|
" ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan.
|
Esan
behar duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. Zabalaren ustez," trinkoegi, zorrotzegi, eliptikoegi, neurtuegi, serioegi, hitsegi, itogarriegi, gupidagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena, batik bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Hala ere,
|
esan
beharra dut, Gaztelako lehen errege haiek eta gure probintzietako Batzar Nagusiak, hauek aspalditik zituzten foruak errespetatuz, elkarren artean aski ongi konpondu zirela. Baita ere 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean partaide izan zirela.
|
|
|
Hala ere,
|
esan
beharrekoa dut, Gaztelako lehen errege haiek gure probintzietan Batzar Nagusiek aspalditik zituzten foruak errespetatu zituztela, eta elkarren artean aski ongi konpondu zirela. 1812 urtean Cadizko Konstituzioa onartzean ere partaide izan ziren Batzar Nagusiak.
|
|
|
Eta arestian aipatu dudanak, honen 247 eta 265 orrialdeetan dioena du lekuko. Une honetan,
|
esan
beharra dut, Euskararen ostarteak inprimategian zela lortu nuela aipatzen dudan liburu hau eta gehigarrizko zati bat denboraz igorri nuela inprimategira, baina zoritxarrez, argitaratzailearen axolagabetasunagatik, kanpoan gelditu zela.
|
|
|
ii) Estereotipoak: Haurrek, egokien deskribatzen zituzten sei dimentsiokoadjektibo positibo eta negatiboen artean (zikina, garbia, lagunkoia, haserrekoia, argia, leloa, alferra, langilea, alaia, kopetiluna, onesta, desonesta) ezaugarritu behar zituzten beren lurraldeko eta Espainiako biztanleak.Horrez gain, biztanle horiek noraino zituzten gustuko eta noraino ez (5puntutan)
|
esan
behar zuten.
|
|
|
Eta horida,. Analista al naiz? nork
|
esan
behar duen jakiteko auzia planteatzen duena.Lehenik, analisiaren praktikak ordena soziala auzitan jartzen du eta bere balioen asaldura eratzen du. Bigarrenik, analista bera ez da agertzen Estatuarentzatidentifikagarri.
|
|
|
Han zeuden, aurrez aurre eta inolako estalkirik gabe (kontuan hartu behar da, garai hartan unibertsitate espainiarrean aurpegia estalirik mintzatzen ginela asanbladetan!), euskal militante errefuxiatuak, eta ETAren estrategia eztabaidatzen zen bilerahaietan. Han ikusi nuen lehenengoz Txillardegi eta, egia
|
esan
behar badut, bileretanhitz egiten zenaren erdiaren erdia ere ez nuen ulertzen. Alde batetik, nire euskara mailahausnarketa sakonetan murgiltzeko modukoa ez zelako; beste aldetik, erreferentziapolitiko eta kultural asko falta zitzaizkidalako, eta ez nekien nortaz edo zertaz ariziren; eta, azkenik, zenbait gauza hitz erdiaz edo klabez esaten zirelako, gauzakzehatz mehatz azaldu gabe.
|
|
|
Gure inguru geokulturalean gauzatzen diren errepresentazio joeraeta mekanismoak errepikatu egiten dira gurean, ñabardurak ñabardura. Komunikaziosozialean musika bat gizatalde batekin lotzea, alegia, joera arrunta da Europa osoan, eta egoera normalean komunikazio fenomeno sozial hori ez da eztabaidatzen; gurekasuan, ordea, bai; eta hala bada, horri buruz zerbait
|
esan
behar dugu.
|
|
|
Lehenbizi entzun zer den
|
esan
behar dugu eta aditu aditzarekin erkatu, Euskal Herriko herritar askorentzat hitz baliokide hutsak dira-eta. Entzutea ondokoa da:
|
|
|
Beharbada hitzaldian ikusiko nituen berriro. Egia
|
esan
behar badut, horrek ez zidan kilika berezirik sortzen, batez ere gaueko liskarra gogoratuta. Eta gainera, ezin jakin tipo horiek errepublikarrak ziren, edo unionista protestanteak, edo zer.
|
|
|
Gainerako sentzumenak noiz aldatzen joan zitzaizkion, alegia aste hartako zein egun jakinetan, ez genuke zuhurtasun osoz esaten jakingo, baina gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten dio kontakizunaren espirituari eta hariari eta erakargarritasunari, eta berdin izango da eta berdin ez bada, berdintsu adierazten badugu asteartean aldatu zitzaiola usaimena beti ere, hori bai, ustekabean; asteazkenean, ikusmenar; ostegunean, entzumena; eta ostiralean, ukimena; beste era batera ere izan zitekeen noski, hori ez dago ukatzerik, eta akaso lehenago aldatuko zitzaion en  tzumena ikusmena baino, eta ukimena, beharbada, ez zitzaion ostiralez mudatuko, neurri handi batean ukimena esku berrien jabetzarekin aldatuta zeukalako, aldez edo moldez, ordurako. Nolanahi ere eta ordenaren gorabehera bigarren mailako zer bat dela garbi geldi dadila nahi genuke, bost egunen buruan halako aldaketa bortitz eta guztizko batek gizaki batengan sor dezaken desosegua, noraeza eta nekea izugarria dela kontuan izanik, bada
|
esan
behar dugu Brown jaunak oso ongi bereganatzen jakin zuela horrek berekin zekarren guztia bizitzeko eta gauzak ikusteko eta ikasteko modu berri bat, lehen egunetan batik bat. Orain gutxiago entzuten zuen, gehiago usaintzen, ez zitzaion camember gazta gusta  tzen eta asko, berriz, Margarita pizza; laztu egiten zitzaion ilea ile beltz motz kixkur antzekoa, ez jada horaila foam zati bat uki  tzean, eta bistak arintzera egin ziola iruditzen zitzaion, hobeto ikusi ez baina begiak lehen baino azkarrago mugitzen zitzaizkiola, artega bezala, urduriago.
|
|
|
Baina orduantxe, ehiztariak horrenbeste ordu untxiaren zain egin ondoren, eskopeta prestatzen duen irrika amorruzkoarekin bezalaxe, piztu egin ziren argi guztiak sekulako zalapartaz, eta ni ahoa bete hortz gelditu nintzen (zentzu figuratuan har bedi, mesedez, adierazpidea), esaldi hasi berri bat alboan neukan gizasemeari ulertezin egin zitzaiona, dudarik gabe, zeren, oker ez banago, medikuak erretzea debekatua ziola erantzun baitzidan xalo xalo, sekula ikusi dudan esku keinurik tristeena eginez, bai, orduantxe esaldi hasi berri bat airean gelditu zelarik, edo, hobe esan, aireak eraman zuelarik. Gertakari txiki ezusteko hark nire baitan sortu zuen ondoeza ez dut orain aditzera emango; soil soilik
|
esan
behar dut, betidanik gogaitu izan nauen komunikazio inkomunikazio dikotomiak sortzen dituen arazo nire ustez konponezinekin akordatu nintzela orduan ere ezinbestean, eta, atzera, nire teoria ezkorra, nahi bada, eta agian atzerakoi samarra ere bai, baina ez horregatik okerra edota enpirismorik gabea sendotu egin zen, kasik errefutaezin bihurtzeraino. Mila froga eman nitzakeen gizakion arteko komunikazio ezintasunari buruz; horietatik bat aukeratzekotan, nire izate guztia aspaldidanik zauritzen duen adibidea aukeratuko nuke zalantzarik gabe, ezinago argi adierazten zuelako nire teoriaren funtsa batetik, eta, bestetik, ni neurrigabeki eta desesperatuki mintzen ninduelako.
|
|
|
Hausnarketa horixe egin nuen, bai, Da Vinci jakintsuaren eskutik, eta uste dut gogoeta polita ez ezik, zorrotza eta egokia ere bazela, nolabait ongi ilustratzen zuelako animaliek ezinago hobeki ilustratu izan dute beti gizakion bizimodua hiru iruzurti gaizto haien izaera eta espiritua. Baina nireak alboratuz, eta atzera hari nagusira itzuliz,
|
esan
behar dut eguraldia ez zela ez hotz ez bero, Armando Bonilla zutik zegoela, erronkan, itzalita zegoen kamera bati finko finko begira, eta berak hartu zuela hitza aitorpen edo hustuketa bati ekiteko asmo sendoarekin; eta esan behar dut, zinez esan ere, Deere jaunak aurrez iradoki edo zituen basakeria izugarriak ez zirela inondik ere faltsukeria, Armando Bonillak berak delektazio psikopataz aitortu... Nire ustez, hala ere eta uste hau ziurtasun bihurtzea nahi nuke, baina ez dut horretarako arrazoi nahikorik aurkitu, Bonilla jauna gezurretan ari zen, plantak egiten, esan nahian bezala era guztietara larrutu behar zutenez, itaunketekin eta infamiekin eta gezurrekin txikitu behar zutenez, bada, bai, bidea erraztuko ziela, eta haien odol egarri basatia asetuko ziela denbora puska baterako, ziren astakeriarik beldurgarrienak asmatuz eta bere ahoan jarriz; eta erakutsiz, gainera, egin zituenak gustura egin zituela, eta harro zegoela egindako izugarrikeriez, eta atzera berriz egingo zituela, gogora eta zorion betean, aukera izanez gero; eta irakurlea ez uztearren, eta berari zor zaion errespetuz baina, era berean lumaren jabe denaren guztiz desgogora eta atsekabe handiz, eta idazlearen galbahe etiko edo, nahi bada, autozentsuratik iragazita, (betiere irakurlearen mesederako izango delakoan, noski), aitorpen hartatik pasadizo erakusgarri batzuk ekarriko ditut hona, nahikoa eta soberakoak izango direnak, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Hausnarketa horixe egin nuen, bai, Da Vinci jakintsuaren eskutik, eta uste dut gogoeta polita ez ezik, zorrotza eta egokia ere bazela, nolabait ongi ilustratzen zuelako animaliek ezinago hobeki ilustratu izan dute beti gizakion bizimodua hiru iruzurti gaizto haien izaera eta espiritua. Baina nireak alboratuz, eta atzera hari nagusira itzuliz, esan behar dut eguraldia ez zela ez hotz ez bero, Armando Bonilla zutik zegoela, erronkan, itzalita zegoen kamera bati finko finko begira, eta berak hartu zuela hitza aitorpen edo hustuketa bati ekiteko asmo sendoarekin; eta
|
esan
behar dut, zinez esan ere, Deere jaunak aurrez iradoki edo zituen basakeria izugarriak ez zirela inondik ere faltsukeria, Armando Bonillak berak delektazio psikopataz aitortu baitzituen hemen paperean idaztekoak ere ez direnak, bere izugarrian. Nire ustez, hala ere eta uste hau ziurtasun bihurtzea nahi nuke, baina ez dut horretarako arrazoi nahikorik aurkitu, Bonilla jauna gezurretan ari zen, plantak egiten, esan nahian bezala era guztietara larrutu behar zutenez, itaunketekin eta infamiekin eta gezurrekin txikitu behar zutenez, bada, bai, bidea erraztuko ziela, eta haien odol egarri basatia asetuko ziela denbora puska baterako, ziren astakeriarik beldurgarrienak asmatuz eta bere ahoan jarriz; eta erakutsiz, gainera, egin zituenak gustura egin zituela, eta harro zegoela egindako izugarrikeriez, eta atzera berriz egingo zituela, gogora eta zorion betean, aukera izanez gero; eta irakurlea ez uztearren, eta berari zor zaion errespetuz baina, era berean lumaren jabe denaren guztiz desgogora eta atsekabe handiz, eta idazlearen galbahe etiko edo, nahi bada, autozentsuratik iragazita, (betiere irakurlearen mesederako izango delakoan, noski), aitorpen hartatik pasadizo erakusgarri batzuk ekarriko ditut hona, nahikoa eta soberakoak izango direnak, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Hain zen aberatsa, nire bizi  tzan, zoritxarren katalogoa! Gainera, egia
|
esan
behar badut, prest nengoen nire iragan ilunean murgildu, eta oroipen oinazetsuei aurre egiteko, eta alde horretatik lasai nengoen eta lehenbailehen hasteko irrikaz; amaierak kezkatzen ninduen, ondorioak, kondenaren zernolakotasunak; eta ez hainbeste heriori berari beldur niolako, nola hiltzeko erari berari baizik: sekulako izua nion oinaze fisikoari, gorputzaren sofrimendu lazgarriari, eta bestetik, izua nion akabera ezduin bati, desagertze komiko zantarrari.
|
|
|
Eta arestian esan bezala, azken atal honetako xehetasunez edota apaingarriez ez dudanez oroimen garbirik, bada ahapaldi hau hasteko esan dezaket une hartantxe euri langarra ari zuela patioa toldo hori erraldoi batez estalita zegoen, hori gorri marrakiko batez hain zuzen ere, zirku baten itxura bete betea ematen ziona, eta abendua zela, adibidez, eta ikusleriaren ehuneko hogeita hamarra ordurako gezurretazkoa zela, hau da, artelana edo jostailu huts hutsa. Eta xehetasun txiki hauen ondoren,
|
esan
behar dut orduantxe hasi zela benetako borroka. Lehen erasoaldia nirea izanik, orain defentsa lana egitea egokitzen zitzaidan.
|
|
|
Guztiarekin, irudipena dut gure bidaia hasi besterik ez dela egin eta, lehenago edo geroago, nik ere izango dudala berarekin aitorpen luze bat egiteko aukera... Zor
|
diodala
Behar dudala esango nuke.
|
|
|
Baina lehenago ere behin baino gehiagotan esan dudan bezala, niri, askotan eta askotan, gustatu edo ez gustatu parametroa erabiltzea gustatzen zait artelan baten aurrean nagoenean, eta
|
esan
behar dut, ia baldintzarik gabe, niri Zurbaranen pintura gustatu egiten zaidala, eta edonori gomendatzen diodala bere koadroak ikustea, baita erakusketa berezia bukatu eta Bilboko Museoaren bilduma propiokoak besterik ez badaude ere ikusgai. Baina San Hu go jangelan (edo errefektorioan) koadroaren aurrean jartzeko paradarik izanez gero, begiratu une batez bazkaltzen ari diren fraideen atzealdean dagoen paretean zintzilik dagoen bigarren koadroari.
|
|
|
Webgune honen zerbitzurik entzutetsuena" Clasificados" izenburupean azaltzen dena dela
|
esan
behar dugu; iragarki sailkatuak, alegia. Datu base baten bitartez etxebizitza bat aurki daiteke, aurretik definiturik dauden bilaketa eremuak erabiliz.
|
|
|
Aldizkari honek, eragile nagusi bezala, Juan Thalamas Labandibar eta Alberto Onaindia izan zituen, eta, kolaboratzaile bezala, Juan Gorostiaga, Rafael Picavea eta Pierre Lafitte aipatzen ziren. Ekimen honen helburu nagusia atzerriko erlijiosoekin komunikatzea bazen, laster zenbait idazle laikok ere proiektuan parte hartuko zutela
|
esan
behar dugu.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren irakurketa estandar askoren aurka, bere filosofia Hume edo Machen enpirismoaren bertsio zuzena ez zela izan
|
esan
behar dugu. Hauek pentsalari garrantzitsuak izan arren, pribilegiatuak nolabait, ez zuten vienarren proiektuaren oinarri guztia osatu, Neokantiarren arrastoa ere —Cassirerrena, batik bat— maiz agertzen baita Zirkuluko partaide batzuen hasierako idazkietan —Carnap, Schlick—.
|
|
|
Jakina, deskribapen honen irakurketak guregan mina edo gorrotoa edo edozein emozio sortuko luke, edo hori ezagutzean, beste batzuetan halako hilketek sortu duten minaz edota gorrotoaz irakurri genuke, baina gertakariak, gertakariak eta gertakariak besterik ez dira, eta ez etika.
|
Esan
behar dut orain, halako zientzia bat balego, etikak benetan zer izan lukeen bururatzean, emaitza nahiko argia iruditzen zaidala. Argia iruditzen zait pentsatu edo esan dezakegun ezer ez litzatekeela izango gauza hori.
|
|
|
Guztiaz ere, beren egotemodu hura ez zitzaion Xani egokia iruditzen: zer
|
esan
behar zuten besteek, eurak hantxe geldirik, ari zirela ikusita. Gari belarrian ari zitzaion:
|
|
2001
|
|
|
Churchilek zioen politikari ona zergatik ez duen asmatu azaltzen dakiena dela. Batetik aitortu behar dut burujabe tza
|
esan
behar nuela eta independentzia atera zitzaidala. Tira, hala izanda ere, berdintsua da.
|
|
|
Baiña… bera baiño gazteagoko guzion ikasbiderako gertatuko dan uste osoan, esan egingo dut". Eta hara hemen hainbeste buruhausteren ondoren
|
esan
beharreko zuena: " Hogei ta bost urte luze ta astunen buruan etzuan bazkal-ondoko lo kuluskarik egin.
|
|
|
EAEk 2001 urterako duen behin behineko kupoa 173.749 milioi pezetakoa da, eta Nafarroak ere, une honetan haren kopuru zehatza ezagutzen ez badugu ere, 2000 urtekoa baino ekarpen handiagoa egin du. Nolanahi ere,
|
esan
beharra dugu Nafarroak 2000 urtean Espainiako Estatuari egindako ekarpena 1999 urtean baino 2.016 milioi pezeta gutxiagokoa izan zela.
|
|
|
Seminarioak mukuru. " Norbaitek" gauez tarteka ikurrinaren bat ipini arren (eta" berdeak" atzetik), nork
|
esan
behar zuen frankismoa inoiz bukatuko zenik, edo urte haietan eraikitzen ari ziren fabrika asko laster pikutara joango zirela?
|
|
|
Zeresan ugari egon bada ere, zorionez esku artera iritsi zaigun nobela irakurri ondoren, itxoiteak merezi izan duela
|
esan
behar dugu. Saizarbitoriaren azkena, nobela sakona, interesgarria eta irakurketaren plazer barthiarra ahalbidetzen dutenetakoa da.
|
|
|
Guztiarekin ere, garai oso nahasia izan zela
|
esan
behar dugu eta horrela, urteetan lan gatazkatik frankismoaren aurkako borrokara pasa zirela euskal herritarrak. Erregimenaren azken garaietan langile mugimendua areagotu egin zen.
|
|
|
Pott bandako olertisorkuntza espazio desberdinetan kokatu dugu, bere irakurketan jarraitzeko asmoz. Eszenatoki diot, edo beharbada espazio
|
esan
behar nuke, garbia benetan gaurko pertsonaren filosofiak aldakuntza nabarmena eman duelako. Orain arteko pentsakizunak denbora izan badu pentsagai, eta ondorioz, existenzialismoak heriotzari buruzko pentsakizuna sortu bazuen, gaur eguneko filosofiako zenbait adarrek nahiago dute espazioaz pentsatzea.
|
|
|
|
Esan
behar dut gainera teknologia berriek eta ordenagailuek laguntza handia eman digutela.
|
|
|
LORE biengana gerturatzen da ANTONek
|
esan
behar zuena moztuz.
|
|
|
Anton, ezetz
|
esan
behar duzu.
|
|
|
Ariketen zailtasun mailari dagokionez,
|
esan
behar dut, beti ere, oso gogoanizan dudala ariketa horien hartzailea, eta hartzaile horren behar eta neurrietaraegokitu ditudala bai prozedurak, eta bai eskakizun mailak ere. Ildo horretatik, gauzajakina da ariketaren zailtasun maila faktore askoren konbinazioak ezartzen duela, hala nola gaiaren aurretiko ezagutzak, testuaren konplexutasun gramatikalak, eginkizunak eta abarrek.
|
|
|
Hasteko
|
esan
behar dut, esperientzia hau ez dela inolaz ere aspergarria edoastuna izan ikasleentzat. Ariketen prestaketan izan dituzten buruhauste eta arazoenberri berek bakarrik jakingo dute, baina, ariketa burutzeko unean, guztiak ere, baiazaldu behar zutenak eta bai ikasle gisa jokatu behar zutenak, ohikoa baino motibatuago ikusi ditut.
|
|
|
Hainbat urtetan askorekin konpartitu dugun kezka bat, plazaratu eta argitzekobalizko bide bat erakutsi nahi dugu. Aldez aurretik
|
esan
behar dugu, ez dugulainongo ikerketarik egin; inpresio eta sentipen mailan besterik ez gara arituko, etageure hausnarketa hauek konpartitu egin nahi ditugu, norbaitek guk erakutsitakohariari tira eginez ondorio zehatzagoak aterako dituelakoan.
|
|
|
mi, mis, tu, tus, nuestro, nuestros; mon, ma, mes, ton, ta, tes, notre, nos; nire, hire, gure. Badirudi alde hauek guztiek, jabetza, kontzeptu ezberdinak adierazten dituztela.Zergatik erabiltzen dira askoz gutxiago euskaraz inguruko hizkuntzetan baino. Ha venido mi hermano itzuli nahi dugunean, zer
|
esan
behar dugu anaia etorrizait, anaia etorri da ala nire anaia etorri da. Eta zergatik erabiltzen dugueuskaraz plurala, gaztelaniaz singularra erabiltzen den tokian?
|
|
|
Erritu suei buruz ere zerbait
|
esan
behar dugu. Askotan suertatzen da, hilobiaren barrualdean errautsak, eta suz gorritutako harriak aurkitzea.
|
|
|
... onartu beharra dago eginkizun den obrak (izan ere,, idatzi nahi duena?, definitzenari bainaiz neure burua) aktiboki errepresentatzen duela, esan gabe, sentimendu bat, zeinetan ziur bainengoen, baina izendatzea oso zail zitzaidan, zeren eta ez baita gaihitz higatu, laxo erabiltzearen erabiliz zalantzako bihurtu diren batzuen esparrutikirteteko. Esan dezakedana,
|
esan
behar dudana, zera da, obra bizitu behar duensentimendu hori maitasunaren alderdikoa dela: zer da?
|
|
|
Honekin guztiarekin batera, garai oso nahasia izan zela
|
esan
behar dugu, eta, horrela, urteetan lan gatazkatik frankismoaren aurkako borrokara pasatu zirela euskal hiritarrak. Erregimenaren azken garaietan langile mugimenduaareagotu egin zen.
|
|
|
Hemendik aurrera teknika honekin gure laborategian egindako saio batzuk aipatuko dira, berez adierazgarriak suerta daitezkeelakoan. Zuzenki jokatzeko
|
esan
behar dugu ezen gauza guzti guztiak ez ditugula zabalduko, alkimistek zerbait gordetzeko zuten ohiturari jarraiki; gainera, zorionez, perfumeen poesia, gorputza, osotasuna, konplexutasuna, eboluzioa, magia, burmuinean esnaturiko seinalea eta abar ezin dira kimikoki deskribatu.
|
|
|
Liburu gehienetan, guztietan ez esatearren, autoreak eskerrak eman ohi dizkie liburua idazten lagundu diotenei. Eskertze hori, nire kasuan, erritua edo ohitura baino gehiago, nahitaezko ekintza dela
|
esan
behar dut, lagunen laguntzarik gabe sekula ez bainintzateke gai izango liburua amaitzeko.
|
|
|
Liburu honetan irakurle zorrotzak aurkituko dituen akatsak egilearen erruz eta ez beste inoren erruz azaldu direla
|
esan
behar dut. Horien berri eman nahi izango bazenigu, eskertu egingo genizuke, benetan.
|
|
|
|
Esan
behar dugu, azkenik, taulaturiko ia 600 perfumeen izenen itzulpena idatzi barik jatorrizkoa mantendu nahi izan dugula, hain zuzen ere, era horretara ezagutzen baititugu.
|
|
|
Zure herria inguruetako handiena da. Egia
|
esan
behar baduzu, oso itsusia da, eraikin izugarriak ditu, zaharrak eta zikinak, ibilgailu ugari eta lorategi gutxi. Zahar etxea hirigunean dago, ez da oso garaia eta herriko etxerik zaharrena da, nahiz eta barrukoa eraberriturik egon.
|
|
|
Ez nuke ekin zion Sofisten baldarkeria nire bihurtu dudala iruditzerik nahi, baina, nere ez jakintasunaren erruz beharbada, egia
|
esan
behar badut, bada zure idatzien artean, izar uxoen antzera, deigarri ageri zaidan esaldiren bat, edo akaso hitz xumea dena, baina hain xume ezin liteke zurea izanik eta izarrekin parekatzea merezi baldin badu. Hortaz, eta lehenbailehen nere jomugara heltzeko asmoz, ezeztatu edo baieztatu ezazu, maisu, egitera noakizun proposamena.
|
|
|
Horrela ez, haserretu da bere buruarekin, horrela ez. Beste modu batera
|
esan
behar du. Lasaiago.
|
|
|
Hauxe
|
esan
behar dut hasieratik. Animalia guztiak gustatzen zaizkit.
|
|
|
Indian baino, nik Europan eta Ameriketan errazago eduki izan ditut beherakoa eta sabeleko mina. Eta hauxe
|
esan
behar dut: Moskun bizi izan nintzenean, jatorduak askoz urriago ziren.
|
|
|
‘Jakina ulertzen duela, ’ erantzungo du Ednak irribarre erdi triste erdi burloiarekin, zuk ez duzula ulertzen
|
esan
behar duzun unean bertan.
|
|
|
Lehen esan bezala, aho literaturak euskal literaturan axola edo ardura gehiago izan du inguruko erdal literaturetan baino. Halaz ere, eta honetara ezkero, gauza bat
|
esan
behar dut: euskal literatura ez dela bakarrik berankorra izan, baizik eta berankorra izateaz gainera suntsikorra ere izan dela.
|
|
|
Gogo txar hori, egia
|
esan
behar badut, aldakor xamarra iruditzen zait, alde batetik: garai batean, neronek ezagutu ditut maisu maistra euskaldun franko gure artean, eta gehienak Estatuaren zerbitzari bihurtzeko asmotan zebiltzan, behinik behin.
|
|
|
Hobeki esan, are makurtuago eta isuriago irten nintzen joera zaharrera. Zinetan eta benetan ari naizenez gero,
|
esan
beharra dut topo egin nuela, kalera baino lehen, Alcalan, Ricardo Muñoz Suay rekin, ordurako zinema kontuetan sartzekotan eta are sartuxea zebilena, eta gero, hurrengo urteetan zenbait aldiz bederen lepo hezurreraino sartuko zena. Harekin, beraz, eta zenbait ingurukorekin, gauzen berri jakiten hasi nintzen apurka eta pittinka bederen eta horrela lortu nuen Errenterian ezin lor nezakeen ikus ahal zabalagoa, zabalegia ez bada ere.
|
|
|
Harekin, beraz, eta zenbait ingurukorekin, gauzen berri jakiten hasi nintzen apurka eta pittinka bederen eta horrela lortu nuen Errenterian ezin lor nezakeen ikus ahal zabalagoa, zabalegia ez bada ere. Eta honetan naizenez gero,
|
esan
behar dut Muñoz Suay rekiko lotura, inoiz ezinbestean lasaitu bada ere, ez dela sekula eten. Eta bai hark eta bai nik izan ditugu 1946tik hona gora-beherak eta ezker eskuinak.
|
|
|
Halaz guztiz ere, irakurlegai bakoitza errugabe agertzen baldin bada ere, banan banan hartuz gero, ez da horrenbestez esan euskal irakurleok erabat errudun âeta errudun larri, gaineraâ ez garenik. Nolanahi ere, irakurgairen bat zailtzat jotzen dugunean,
|
esan
behar genuke ere norentzat den zail, gure ustean. Gerta baitaiteke, eta maiz gertatzen baita, zailtasun horren hobena idazlearena ez izatea.
|
|
|
Ahoa betean eralgitzen baditugu goresmenak, zer geldituko zaigu egiazki goragarri den idazlan batezko iritzia azaldu behar dugunerako? Zer
|
esan
behar dugu orduan? " Goi gorengo  irakurgaia, berebizikoa, aparta, txanbelina"?
|
|
|
Argitaratzailea ere, egia
|
esan
behar badugu, miresten da zertxobait. Ez gehiegi, ordea, ezina egia bihurtzeko aski baitu hauteman ezinak diren kausak irakur daitezkeen hitzen truk eta ordain erakartzea.
|
|
|
Zertaz ari garen jakin behar dugu, beraz, aurren aurrenik, eta horretarako, esan bezala, testuak zer
|
dioen
behar dugu jakin, bestela esan, bere sortzetik ahalik eta hurbilen finkatu. Bada horrelakorik franko euskal literaturan.
|
|
|
Norbaitek galde dezake zergatik eginen dudan hori, eta lehenago aipatu arrazoiez gain,
|
esan
behar dut neure neurrian ere nekatuta nagoela, hots, pertsonalki hainbeste onura jasotzeagatik ere, komenigarria dela, bai mailape rtsonalean nola sozialean, lehendakariak aldatzea, eta nik neuk horixe eginen dudala, Jainkoa lagun, heldu den urtean. Are gehiago, Ana Urkiza gure idazkari berriak proposatzen duen legez, Euskal Idazleen Elkartea ren historian hiru aro desberdintzen ahal badira:
|
|
|
Hori zertarako? Egia
|
esan
behar badut, niri orduan animo gehiago eman zidaten erdaldunek, euskaldunek baino. Hauek, izan ere, garbizalekeria artean ere indarrean zegoenez, bertsoen euskara mordoiloa ez zuten begi onez ikusten.
|
|
|
1. Oro har, eta horrelako juzku orokorrek daukaten arriskuarekin jakitun egon arren,
|
esan
behar dut nire ustez azkenengo astinaldiaren iturburua espainiar demokraten nazionalismo erabatekoan dagoela, hau da, hain direla beraien nazionalismoaren sustraiak sakon eta sendoak, hain daude beren herria asmatzen lagundu dien sistema ideologikoarekin seguru, ezen beraien mitoetako Espainia eta Frantzia horiek zalantzatan ere ezin jar ditzaketela, eta lehenengo aldiz sumatzen hasi direla euska... Beste berba batzuez esanda, astinaldi horren jatorria Euskal Herrian hain urri den benetako nazionalismoaren eragin bortitzean dauka erroa.
|
|
|
Laburki, Nafarroari dagokionez, egoera guztiz dramatikoa ez den arren —zenbait datu onargarriak dira— arazo oso kezkagarriak daudela
|
esan
behar dugu, esate baterakoeuskararen estatusaren etengabeko higadura saioa, hizkuntzaren bazterkeria oso murritzak diren gune eta funtzioetara edota Nafarroako gizartea ren zati handi batera zabaltzeko zailtasuna.
|
|
|
Lehenbizi, zientzialarien jarduna maitajardun bikaina dela
|
esan
behar dugu. Jakingogotsu gara, era guztietako egien jakin minak jota bizi gara.
|
|
|
Baina Espiritu Santuak ematen digu parabolak ulertzea. Nire kristau sinesmen berritura etorriz —hogei urtez agnostizismo ilunean bizi izan naiz, beste hogeita hamar urtez fedeak argituan— zera uste dudala
|
esan
behar dut gaur, hasteko: Jaungoikoa dela, Espiritu Santua dela nire hutsak barkatu eta nire fede berrituaren eragilea, nire sinestedun adierazpenen erakuslea, zerbait on baldin badira.
|
|
|
Txostena prestatzeko ibili ditudan entomologia tratatuetan intsektu horren forma, itxura ikusi ahal izan dut. Barkatuko didazue gordinegi mintzo naizela uste baduzue, baina
|
esan
behar dut cocuyo horren morfologiak antzekotasun nabarmenak dituela emakumearen organo sexualekin. Alegia, kui txiki eta estu bezalako burutxoa du, non konkor ñimiño bat nabarmentzen baita, eta handik behera, soin enborra zabaltzen da, burua halako hiru izango diren hegal banak alboetatik babesten duela, halako moldez non emakumearen klitori eta ezpain lodiekin paralelismoa ez sortzea ia ezinezkoa baita.
|
|
|
Hemen kontatzea merezi ez duen ahalegin eta ordu askoren fruitu, honako hauxe idatzi nuen Berlusgoñi ero haren liburuari bukaera emateko, eta argi eta garbi
|
esan
behar dut ahalegina egin banuen, azken azkenean Mitxoletarekin bildu ahal izateko egin nuela, beste helbururik ez nuela.
|
|
|
Alegia, kontakizunean" erlojua" hitza agertuko da, edo" pioleta", baina berdin agertzen ahal zen" klepsidra" edo" makila"; agertuko da" auto" hitza, agian, edo" igogailu", baina berdin agertzen ahal zen" koadriga", edo" eskailera", edo" HKZ propultsorea", edo" zoru hegalaria"; agertuko da edo ez," Pello" izena, edo" Arrieta" deitura, baina berdin agertzen ahal zen, edo ez," Mortimer" edo" Absalon"; protagonistek patata tortilla jaten ahal dute, edo arraina gordinik, edo pilula energetikoen nahasketa. Azken hau askozaz ere hobea kolesterol maila txikiagotzeko, noski (hemen
|
esan
behar dut, maleziatsuen ahotsak isilarazteko," kolesterol maila txikiagotzeko" esaten den tokian berdin berdin joaten ahal zela, esaterako," pandemia zabal ez dadin"). Are, liburuko hizkuntza bera ere kasualitate hutsa da, munduan dauden milaka hizkuntzatako edozein izan litekeelako; hau hainbati iraingarria iruditzen bazaio ere, kasualitate hutsa da, berriz diot (bestetik, zer jende klasek bizi dezake nire aukera hau berei eginiko irain moduan?
|
|
|
Ez nuen esaldia bukatu, garaiz konturatu bainintzen txorakeria
|
esan
behar nuela. Juliak erabakia hartuta zeukan eta gainontzeko guztia soberan zegoen.
|
|
|
Grinaz mintzatzen zen, barren barrenetik atera bezala. Egia
|
esan
behar badut horrenbeste hunkitzen zuten kontu haiek bost axola zitzaizkidan niri. Hala ere, atseginez begiratzen nion belauniko zegoela bere ipurdiak hartzen zuen forma biribil lizunari.
|
|
2002
|
|
|
Hori esanik,
|
esan
behar dut, argi eta garbi, nik ez dudala" historiko" tzat jotzeko moduko deus ere ikusi azken txapelketa honetan, non eta epiteto hori dohan banatzen hasten ez garen, kirolean eta egin ohi den gisan. Jon Sarasuari lapurtutako hitzez esanda, ez dakit arrazoi dudan diodana esatean, baina arrazoiak baditut diodana esateko, eta banan banan aletu nahi nituzke arrazoiotako batzuk.
|
|
|
Liburua ez zait asko gustatu, baina aipamena egin behar dut, aipamena esan dut. Baina beste puntu bat dago, zuk
|
esan
behar duzu zuri zer iruditu zaizun liburua. Eta horretarako espazio bat behar da, batzutan orri bat edo bizpahiru nahikoak dira, beste batzutan ez.
|
|
|
Liburu hau ona da edo txarra da. Hori azkenean irakurleak
|
esan
behar du. Zuk irakurleari pista batzuk eman behar dizkiozu.
|
|
|
Komisaldegian, polizien eskuetatik iragan ondoren, hauek forensearen aurrean zer
|
esan
behar duen kontuan hartzeko esaten dioten atxilotuari, neurtzeko, berauek ondoan baitaude. Atxilotuaren segurtasun eza hainbestekoa denez, atxilotuak forensea bera egiazkoa ote den zalantzan jartzen du.
|
|
|
TATen ustez joera hau oso normala da. Polizi onaren rola jokatzen duenak, epailearen aurrean zer
|
esan
behar duen azaltzen dio hitzez hitz atxilotuari. Gainontzekoan, libre geratuz gero, berriz etorriko dela mehatxatuz agurtzen dute.
|
|
|
" horrek merezi dik gehiago ez deitzea". Jendeari ez zaio okurritu ere egiten bertsolariak ezetz
|
esan
behar duenik. Baina jakin egin behar da ezezkoa esaten.
|
|
|
Baina badirudi logikoa dela bere egoitzetatik halako erabaki makurren bidez kanporatuak izan behar dutenek beraiek erabakitzea nola aterako diren, erresistentzia pasiboa egitea logikoena da eta. Halako uneetan, bozeramaile batek Josu Jon Imazek ere bai topatu luke modurik
|
esan
behar dituenak beste era batera helarazteko, existitzen ez diren eta giroa berotzeko besterik balio ez duten «alfonbra gorrien» aipamena modukorik egin gabe.
|
|
|
Bisionarioak garela? Sabino Arana Larrazabalen lagun haiekin bildu zenean, nork
|
esan
behar zuen gauzak honaino iritsiko zirenik. Zaila bada, baina ez ezinezkoa.
|
|
|
Hau guzti hau esan ondoren, gure lan honetan euskal eleberriak nahiz eleberri laburrak aztertzeko asmoa dugula
|
esan
beharra dugu. Ikusi den modura, bien arteko mugak eztabaidagarriak izanik ere, ipuinaren intentsitatea eta eleberriaren patxada bilatzen duten testuak, hots, eleberri laburrak nahiz eleberriak, izango ditugu aztergai. b) Euskal eleberrigintzaren sorrera eta garapena XX. mendearen lehen erdian.
|
|
|
Zuzen ari?
|
Esan
behar duzuna, argi ta garbi ager iezadazu.
|
|
|
Auto artean lan egiten dugu, baina orokorrean
|
esan
behar dut Euskal Herriko errepideetan nik hemen egiten baitut entrenamendua kontuan izaten gaituztela.
|
|
|
–Eta tamalgarria izango litzateke hori, erantzun zion Zilarbizik bere irribarre maltzurra ezpainetan zuela?. Egia
|
esan
behar badut, itxura oneko estatua izango zinateke, eta mende batzuk pasatu lirateke zure estatua hori erabat suntsitu aurretik; baina, hobe izango da urte bakan batzuk gazte izatea mende luzez harrizko estatua baino.
|
|
|
Amaitzeko,
|
esan
behar dugu, Euskal Herriko lehen sektorearen ekoizpenarenbilakaera honen ondorio nagusietariko bat honako hau dela, alegia, biztanleriarenjanariaren beharrak asetzeko nekazaritza gaiak inportatu behar izatea. Ekonomiaosoan, lehen sektorea da barne eskariaren estaldura tasa txikiena duena; hain zuzen, 1995ean %38raino heltzen zen soilik.
|
|
|
Hemen ezin gara luzatu gatazka horien azterketan, oso luzea izango litzatekeelako; baina
|
esan
behar dugu, administrazioen arteko gatazken oinarria Ekonomia Itun eta Hitzarmenaren kontraesankortasunean eta zehaztasun faltan datzala.Alde batetik, Lurralde historikoei autonomia osoa eskaintzen die zenbait zergaarautzeko, baina bestetik, baliabideen esleipena ez distortsionatzera behartzen ditu, edo kapital eta lan indarraren mugimendu askea, hots, lehiakortasuna?... ez eragoztera.
|
|
|
Dena den, eta egia
|
esan
behar badugu, zeregin horietan ere, AEBetako unibertsitateek aurrea hartu diete mundu osoko beste unibertsitateei, ez bakarrikEuropakoei. Coloradoko Robin, s directory delakoak mundu osoan eskaintzen direnbake ikasketak azaltzen ditu bere web orrian7 Horren arabera, gaur egun munduosoan eskaintzen diren programa guztietatik (166) %70, 5 AEBetan ematen dira (117).
|
|
|
Ekimen horiek guztiak txalogarriak badira ere, osobaxu jarri dute gure uztaren balantzea. Garbi
|
esan
behar dugu: gatazkarenkonponbideari dagokionez gure unibertsitateek egin duten ekarpena, urria izateazgain, berandu etorri da.
|
|
|
Argi
|
esan
behar dugu: euskarak ez du hizkuntza baten garapenerako kritikoaden muga hori oraindik era egokian gainditu:, bide horretan abiatu bazen ere?, eta horixe da jatorrizko arrazoia zerengatik gaur egun ez den erabiltzen euskarahainbeste nola espero genezakeen.
|
|
|
Amaitzeko,
|
esan
behar dut paradigma honen egitura itxiak ez gaituela beldurtu behar. Willis en eredu hau geuk erabili behar dugu geure behar didaktikoenarabera, eta ez ereduak gu.
|
|
|
Gure esperientzian oinarrituz, aldez aurretik
|
esan
behar dugu potentzialarkeologiko nahiko mugatua dutela gure hiribilduek. Nabaria denez, baieztapenhori modu orokorrean hartu behar da, salbuespenak ere badaudelako.
|
|
|
Gure erudizio maila, entziklopedietan eta hiztegigintzan laburtzen duguna, mendebukaeran emendatu dela
|
esan
behar dugu. Azken 20 urteotan gehiago eta sakonagoezagutzen dugu.
|
|
|
Gure herrian ospe handia bereganatu zuten bigarren hezkuntzako erakundeeiburuz, hutsuneak dauden arren, baditugu burutu berri diren ikerketen emaitza interesgarriak, eta beste horrenbeste
|
esan
behar dugu irakaskuntza pribatu erlijiosoareneta euskal nazionalismoaren ideologia pedagogikoari buruz18 Azkenik, lanbide heziketaren arloan ere ekarpen berriak daudela gaineratu behar dugu, eta, zorionez, lehenagoko joera deskriptiboetako lanak (xehetasunez beteak baina ezergutxi aztertzen dutenak) gaindituz, Bizkaiko eta Gipuzkoako Lanbide Eskoletakoazterketa testuinguratua eskaini digu P. Davi...
|
|
|
Haurtzaroa ardatz nagusitzathartzen duen historia horrek, gainera, badu honako alde interesgarri hau ere: mentalitateen historian eta historia sozialean kokatzen dela, eta hospizioen edotaadingabetuen epaitegiak bezalako erakundeen analisiez gain, familia, emakumeenegoera, batez ere emakume langileena?, inudeak eta generoaren eraikuntzasozio historikoaren aldagai horiekin loturiko lan harremanen atalak ere uztartzendituela. Ikuspegi ezberdinetatik egin diren arren, Nafarroako, Gipuzkoako eta Bizkaiko haur abandonatuei buruz eta haur horien jasoketaz, hazkuntzaz eta hezkuntzaz arduratzen ziren erakundeei buruzko lanak baditugula
|
esan
behar dugu, tamalezAraba eta Ipar Euskal Herria arlo horretan aztertu gabe ditugularik22 23 Era berean, eta arriskupeko haurtzaroari dagokionez espresuki, haurtzaroaren historian bertanekoitzi ez, baina gertakari honen ulerkuntzarako baliagarriak zaizkigun besteekarpen batzuk ere jarri behar ditugu mahai gainean, zehazkiago medikuntzarenhistoriaren ikuspegitik Bizkaian kokatutako haurren jasoketa...
|
|
|
Eskandaluaren aferan parte zuzena hartu izan ez dutenek euren errefuxamendua erakutsi behar dute, modu nabarmenean eta publikoan. Aferan zerikusi zuzenik izan ez dutenek aferean harrapatuak izan direnak ekintza ezduinean ari zirela
|
esan
behar dute. Ikuspuntu horretatik begiratuta, eskandalua leher dadin desaprobazio nabarmen publikoa afera bera bezain garrantzitsua da.
|